Zygmunt Bauman i krytyka nowoczesności

1. Zygmunt Bauman i jego rola we współczesnej Socjologii: emigrant 68 roku, później wieloletni profesor Uniwersytetu w Leeds, obecnie także profesor Uniwersytetu Warszawskiego, najbardziej znany współczesny, polski socjolog, autor wielu uznanych na świecie prac. Sławnym uczyniła go książka: Modernity and the Holocaust, w której twierdzi, że przyczyną zagłady Żydów była pośrednio nowoczesność w postaci zimnej, zracjonalizowanej i maksymalnie zbiurokratyzowanej machiny nazistowskiej.

2. Ponowoczesność: wyzwanie teoretyczne.

   1. Ponowoczesność jako zerwanie z nowoczesnością („Prawodawcy i tłumacze”) Bauman twierdzi, że ponowoczesność jest radykalnym zerwaniem z nowoczesnością, co odróżnia go od wielu innych socjologów, którzy wolą mówić o późnej nowoczesności (m.in. Giddens, Lash, Beck). Podstawowe idee ponowoczesności sprowadzić można do następujących: (a) wszelka wiedza jest w ostatecznej instancji oparta na zasadniczo irracjonalnych, arbitralnie przyjętych założeniach, pozostających w deterministycznej lub tylko przypadkowej zależności od częściowo zamkniętych w sobie systemów tradycji i doświadczeń historycznych, (b) nowymi zadaniami filozofii i nauk społecznych powinno być zadanie interpretowania świata, poszukiwania znaczenia i czynienia „innych” rozumianymi i czynienia samych siebie zrozumiałymi, (c) odrzucenie tradycji kartezjańsko-locke’owsko-kantowskiej jako rezultatu niefortunnego zbiegu historycznych okoliczności, a tym samym odrzucenie poszukiwania uniwersalnych i niezachwianych prawd za z gruntu błędne.

   2. Postmodermizm jako opozycja wobec nowoczesności: opozycja wobec nowoczesności i jej krytyka (krytyka racjonalistycznego fundamentalizmu, poznawczego absolutyzmu, naiwnego optymizmu, progresizmu, scjentyzmu, autonomizacji podmiotu poznania, wielkich narracji, ery matefizyki, wyższości cywilizacyjnej itd., itp.). Postmodernizm jest poza tym swoistym klimatem opinii charakteryzującym się: radykalnym relatywizmem (krytyka pojęć sensu, porządku, autorytetu), sceptycyzmem wobec jakichkolwiek uniwersaliów, historyzmem (historyczna zmienność form społeczno-kulturowych) oraz kulturalizmem (podkreślanie modalności, konwencjonalności oraz ograniczonego kulturowo zakresu zjawisk społecznych).

3. Społeczeństwo ponowoczesne – cechy charakterystyczne: Zdaniem Baumana współczesne społeczeństwo wkracza w nieznaną wcześniej fazę historycznego rozwoju, której szczególnymi cechami są: konsumpcja; informacja; koczowniczy tryb życia; kultura masowa i rola mass-mediów; władza utajona, rozproszona, uwodząca; koniec wieku ideologii; brak jednolitego kanonu kultury – nieusuwalny pluralizm kultur, gustów; kryzys tożsamości i tradycyjnych autorytetów oraz grup odniesienia: klas, społeczności lokalnych, państw narodowych, Kościoła; utrata statusu całości, raczej cechy agregatu.

4. Ponowoczesny styl życia i jego kulturowe manifestacje. Przemiany strukturalne a tożsamość ponowoczesna (zakwestionowanie ciągłości i odrębności tożsamości osoby we współczesnej kulturze, epizodyczność i niekonsekwencja przeżyć jednostki we współczesnym świecie). Ponowoczesne wzory osobowe:

   1. spacerowicz (spacerowicz wirtualny) i nowy wymiar wolności (?)

   2. włóczęga i pogoń za odmianą

   3. turysta i kolekcjonowanie wrażeń

   4. gracz, ryzyko i konwencja

5. Socjologia ponowożytności („Socjologia i ponowożytność”). Współczesna sztuka jako paradygmat ponowoczesności. Ponowożytna kultura jako po-kultura. Ponowożytny światopogląd i zmierzch wielkich narracji. Ponowożytna socjologia: niezdolność do ujęcia przedmiotu refleksji socjologicznej. Konieczność odrębnego paradygmatu: zasada przyjemności realizowanej poprzez konsumpcję, władza jako uwodzenie – oto nowe cechy systemu społecznego, które wymagają stworzenia adekwatnego paradygmatu. Już nie ponowożytna socjologia a socjologia ponowożytności, czyli socjologia społeczeństwa ponowożytnego jako systemu o swych własnych prawach.

Literatura zalecana do wykładu:

J. Turner, „Struktura teorii socjologicznej”, Warszawa 2006, s. 712-713.

Z. Bauman, „Czy istnieje postmodernistyczna socjologia?” [w:] A. Jasińska-Kania, L. Nijakowski, J. Szacki, M. Ziółkowski (wybór i opracowanie) Współczesne teorie socjologiczne, s. 789-802, Warszawa 2006.

Literatura uzupełniająca do wykładu (oprócz lektur zadanych na ćwiczenia):

Z. Bauman, „Wolność”, Kraków 1988

Z. Bauman, „Prawodawcy i tłumacze”, Warszawa 1998

Inne źródła wykorzystane w przygotowaniu wykładu:

Z. Bauman, „Płynna nowoczesność”, Kraków 2006.

Z. Bauman, „Ponowoczesność jako źródło cierpień”, Warszawa 2000.

Z. Bauman, „Nowoczesność i zagłada”. Warszawa 1992.