Rozmyślanie przemyskie

Rozmyślanie przemyskie (właśc. Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa) – polski średniowieczny utwór apokryficzny, datowany na połowę XV wieku^[1], opisujący życie Jezusa, Marii i Józefa. Do dziś zachował się jedynie pochodzący z ok. 1500 roku anonimowy odpis oryginalnych Rozmyślań przemyskich. Liczy on 426 kart (852 strony), brakuje w nim początku, zakończenia i kilku kart środkowych utworu. Trudno określić dokładnie, ile spośród rozdziałów zaginęło^[2]. Nazwa tekstu pochodzi od greckokatolickiej kapituły w Przemyślu, gdzie przechowywana była kopia rękopisu pochodząca z początków XVI w.^[3]

Zawartość utworu

Utwór podzielony jest na trzy księgi, z których każda podzielona jest na rozdziały nazywane czcieniami. Zachowane księgi są nierówne – pierwsza zawiera 33 czcienia, druga – 111, a trzecia – 405 czcień. Utwór zawiera wiele wydarzeń cudownych, pojawiają się w nim liczne postacie nadprzyrodzone (aniołowie, Szatan i in.), prorocze sny i znaki zapowiadające niezwykłe wydarzenia. W jednym z prologów anonimowy autor zaznacza, że chociaż wielu z opisanych przez niego wydarzeń nie można znaleźć w Biblii, to jednak są one, równie jak ona, prawdziwe^[4].

Księga pierwsza opowiada życie Marii od zwiastowania jej narodzin i jej niepokalanego poczęcia, poprzez dzieciństwo i wychowanie w świątyni, aż do małżeństwa z Józefem. Według Rozmyślania... małżeństwo to było wynikiem wstawiennictwa bożego – Maria jako dziewczyna zdecydowała się ślubować czystość, z jednym wyjątkiem – jej mężem mógł zostać tylko młodzieniec, który wszedłby do świątyni mając rózgę, rózga ta miała zakwitnąć, a na jej gałęziach osiąść miał gołąbek. Cud ten spełnił się dla Józefa, który dzięki temu został mężem Marii. Małżonkowie obiecali jednak zachować czystość po ślubie.

Księga druga opowiada o Zwiastowaniu, narodzinach i dzieciństwie Jezusa, a także o czynionych przez niego w tym okresie cudach (m.in. ożywienie glinianych ptaszków, które miały zostać rozbite, sklejenie zniszczonego dzbana, wskrzeszenie zabitego podczas zabawy dziecka, powieszenie naczynia z wodą na promieniu słonecznym).

Księga trzecia zarysowuje działalność publiczną Jezusa, jego nauki i cuda, w większości zgodne z tym, jak zostały one przedstawione w czterech Ewangeliach. Zachowana część Rozmyślania... kończy się po pojmaniu Jezusa i jego rozmowie z Piłatem.

Źródła utworu

Rozmyślanie... nie jest utworem oryginalnym – zostało skompilowane i przetłumaczone z różnych źródeł łacińskich. Zawartość księgi pierwszej została zapożyczona z XIII-wiecznego poematu Hugona z Trimbergu pt. Vita beate Virginis rhytmica. Działalność publiczna Jezusa została opisana na podstawie Ewangelii. Anonimowy autor korzystał także z Passio Christi... Jakuba de Vitry, Historia de nativitate Mariae, pism świętego Augustyna, świętego Bernarda, Grzegorza Wielkiego, Bedy Czcigodnego i innych^[5].

Konstrukcja artystyczna

Mimo braku kilku rozdziałów, można podejrzewać, że konstrukcja utworu była podporządkowana kompozycji trójkowej – każde z czcień składało się z prologu, narracji i zakończenia, tytuł i tematyka każdej nowej księgi wtopiona była w ostatnie czcienie księgi poprzedzającej^[6]. Anonimowy autor (prawdopodobnie duchowny, nieźle władający łaciną^[1]) posługiwał się przede wszystkim stylem zbliżonym do mowy potocznej, z dużą ilością zdrobnień (np. osiełek, baranek) i wyrazów potocznych (np. klusię, baby). Ważnymi elementami utworu są również drobiazgowe opisy (zarówno zewnętrzne jak i wewnętrzne) Jezusa, Marii i Józefa, utworzone na podstawie źródeł łacińskich^[7].