GRUPA 1
Joanna Papuzińska
„ Książki, dzieci, biblioteka”
rozdział 1: Przemiany książki dziecięcej
W ciągu ostatnich lat literatura i książka dziecięca rozszerzyły zasięg swojego oddziaływania. Dziedzina ta przez wiele lat pozostawała w cieniu aż w końcu doznała niezwykłego awansu. Analiza danych wskazuje na duży wzrost ilościowy publikacji dla dzieci i młodzieży we wszystkich krajach. W Wielkiej Brytanii na przykład, liczba wydanych tytułów dla dzieci wzrosła z liczby 2000 w roku 1958 do około 5000 w roku 1988. Innym przykładem jest Hiszpania gdzie z 694 pozycji w roku 1965 liczba wzrosła do 3942 w roku 1984 oraz Finlandia, w której dla około miliona dzieci poniżej piętnastego roku życia, drukuje się rocznie około 600 tytułów.
Omówione przykłady ukazują tendencje charakterystyczne dla większości rozwiniętych państw świata, gdzie liczba wydawanych książek dla dzieci wzrosła na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci kilkakrotnie. Średni sprzedany nakład jednego tytułu książki dla dzieci przewyższa zazwyczaj średni nakład książki dla dorosłych.
Sama produkcja czy podaż książki dziecięcej jest tylko jednym z elementów procesu komunikacji literackiej dzieci i młodzieży. Nie można ich rozpatrywać w oderwaniu od innych zjawisk jak np. rozbudowy strefy odbioru, wzmożonego zainteresowania książką ze strony młodych ludzi i rozwoju sieci bibliotecznej.
Przełomowym okresem dla literatury dziecięcej stały się lata sześćdziesiąte. Okres ten poprzedziły dyskusje nad statusem książki i czytelnictwa w epoce mass mediów, wyrażające obawę, że książka zostanie w najbliższej przyszłości wyeliminowana z życia publicznego. Wtedy właśnie zwrócono szczególną uwagę na dzieci i młodzież, czyli na przyszłych czytelników i na ich stosunek do lektury. W efekcie tego kolejne lata zaowocowały wzmożonym zainteresowaniem książką dziecięcą i czytelnictwem. Zaczęto prowadzić badania nad nowym odbiorcą. Skupiono uwagę na nowych problemach jak np. zwrócenie uwagi na dzieci nieczytające, niepełną efektywność szkół w nauczaniu czytania i na zjawisko analfabetyzmu funkcjonalnego. Dziecięca literatura pojawiła się także na uniwersytetach, gdzie zyskała status osobnego przedmiotu badań, praktykowanych przez różne dyscypliny naukowe. Rozwój forma edytorskich książki dla dzieci zainteresowało księgoznawców oraz historyków sztuki. Inspiruje literaturoznawców, kulturoznawców oraz językoznawców. Szczególnie szeroki zakres mają badania typu socjologicznego, które mają na celu poszukiwanie w tekstach dla młodego odbiorcy zapisu postaw społecznych, przekonań, norm obyczajowych i stereotypów kulturowych.
Zapotrzebowanie na książkę dla dzieci nie zaistniało jako rezultat badań naukowych. Było to jedynie jeden z elementów wpływających na to zjawisko. Produkcja i obrót książka dziecięcą stało się sferą big business’u o szerokim zasięgu społecznym, rozbudowanej sferze reklamy, promocji i konkurencji. Dziecko stało się nieświadomym partnerem rynkowym oraz obiektem zainteresowania księgarzy i wydawców.
Pojawienie się telewizji, filmu video, nagrań magnetofonowych czy tez gier komputerowych (rywali książki) wymusiło przemiany samej książki. Zapoczątkowało rozwój wielu nowych form edytorskich nastawionych na współpracę obrazu i pisma. Do zmian jakie zadecydowało o ewolucji książki dla dzieci należy ilustracja książkowa, ponieważ pojawiła się potrzeba dostarczenia dzieciom materiału wizualnego, które nie ustępowałby obrazowi telewizyjnemu. Efektem tego było przydzielenie przez wydawców większej ilości przestrzeni książkowej na obrazki niż dotychczas. Książka obrazkowa przeznaczona niegdyś dla najmłodszego czytelnika, posługująca się pismem w małym stopniu znalazła zastosowanie również wśród innych grup wiekowych w encyklopediach i albumach. Duże wkład w rozwój edytorstwa książki dziecięcej miało również zastosowanie fotografii barwnej, która dominuje głownie w książkach o tematyce dokumentalnej, przyczyniając się do zrewolucjonizowania literatury popularnonaukowej dla najmłodszego czytelnika oraz zwiększenia jej atrakcyjności.
Wśród nowych form edytorskich dostrzec możemy powstanie swoistej preksiążki, służącej nie do czytania, ale do zabawy i manipulacji, wykorzystując różne tworzywa jak np. drewno, plastyk, tkaninę, skórę, odwołując się do zmysłu dotyku. Obok tych książek spotkać można i takie, które oferują nie tylko obraz i słowo, ale również kompozycje przestrzenne, ruch, a często i dźwięk, apelując do wszystkich zmysłów i starając się w ten sposób sprostać konkurencyjności innych mediów.
Nie tylko książka jako przedmiot uległa przemianom, ale równie i jej zawartość treściowa. Literatura dla najmłodszych do tej pory prezentowała punkt widzenia dorosłych. Literatura w XX stuleciu dokonała wielkiej penetracji świata dziecka, przemieszczając swoje cele w kierunku wyrażania pragnień i problemów dziecka, odpowiadając na jego potrzeby psychiczne. Skutkiem tych przemian było odstąpienie od jednolitej poetyki przemawiania do dziecka oraz próby znalezienia dróg do odmiennych osobowości dziecięcych.
Omawiając przemiany literatury dla dzieci, krytyce zwracali uwagę na przełamywanie barier tematycznych. Nastąpiło otwarcie się literatury dla młodych na problemy społeczne i polityczne oraz na tematy uznawane dotąd za zbyt drastyczne, takich jak śmierć czy seks, patologia społeczna, narkomania, terroryzm, autorytaryzm, kalectwo, choroby psychiczne, nierówności społeczne.
Zmieniły się formy sprzedaży książek dla najmłodszych. Obok wydzielony stoisk czy też działów w księgarniach ogólnych rozpowszechniły się specjalistyczne księgarnie-salony dziecięce. Tego typu księgarnie wyposażone zostały w kąciki lektury, gdzie znajdowały się meble dostosowane do wzrostu dziecka, dekoracje natomiast stwarzały odpowiednią atmosferę. Postawa personelu księgarskiego była życzliwa wobec dziecka, aby czuło się osobą najważniejszą i której życzenia i wybory muszą być zaspokajane.
W ciągu ostatnich lat uprzemysłowione kraje Zachodu stworzyły dla literatury dziecięcej rozbudowany rynek współpracy międzynarodowej. Literatura ta stała się bowiem produktem idealnie odpowiadającym potrzebom międzynarodowej produkcji, gdyż niewielkim kosztem można przygotować wydania książki w rożnych wersjach językowych.
Umiędzynarodowienie książki dziecięcej pociągnęło za sobą upowszechnienie niektórych wydawnictw dziecięcych, które obecnie obiegają świat niemal tak szybko jak film. Aby książki znalazły odbiorców w różnych krajach, wydawcy skłaniają ilustratorów i autorów do zacierania cech narodowościowych czy regionalnych. Pierwszeństwo jest dawane tematom, które mogą być upowszechniane w różnych krajach na świecie.
Międzynarodowe edycje są jednak krytykowane. Powodem tego jest nieuwzględnianie w edycjach wspólnych dla wielkich grup językowych jak np. dla angielskiego, regionalnych różnic języka, które często bywają bardzo wielkie i przez to utrudniają odbiór tekstu czytelnikom. Uważa się również, że kolejnym negatywnym zjawiskiem związanym z umiędzynarodowieniem książek jest zjawisko niedbałego i nieprofesjonalnego tłumaczenia. Takie tłumaczenia nawet wiernie oddające sens utworu często zabijają urok literacki tekstu. Niekiedy nawet techniczne warunki produkcji książki uniemożliwiają dokonanie starannego przekładu. Dzieje się tak wtedy, gdy dla poszczególnych partii tekstu zarezerwowana jest określona przestrzeń na stronie. Różnice w specyfice językowej powodują, że tekst przekładu może być dłuższy niż tekst oryginału.
W krajach liczebnych grupach imigrantów propaguje się wydawanie książek dla dzieci w wersjach dwujęzycznych po to, aby mogły obcować zarazem z językiem macierzystym jak i językiem urzędowym.
Zjawiska związane z literaturą dziecięcą wytworzyły mechanizmy oceny i kontroli w obrębie jej obiegu, których celem jest wspieranie wartości książki oraz jej rozpowszechnianie. Do takich przedsięwzięć należą np. Międzynarodowe Targi Książki w Bolonii.
Nie mniej ważną rolę w rozwoju książki dla dzieci odegrały również względy społeczne. To one powodują, że w wielu krajach dziedzina ta jest otoczona ochroną państwa. Przygotowanie dziecka do udziału w procesie komunikacji literackiej jest uważane nie tylko za fragment edukacji szkolnej, ale również za czynnik decydujący o rozwoju. Powszechność czytania, rozumianego jako umiejętność znajdowania odpowiedniej lektury i korzystania z niej jest ważnym wskaźnikiem potencjału intelektualnego.
Zmiany jakie zaszły w literaturze dziecięcej, uznano w 1988 roku na kongresie „Trzydzieści lat literatury dziecięcej w Europie”. Na kongresie tym literaturę dla dzieci uznano za pełnoprawną i docenianą na równi z innymi dziedzina mi kultury. Zaliczana w swoim czasie do twórczości podrzędnej i o niższych standardach, zaczęła przyciągać twórców wysokiej rangi.
We wszystkich omawianych procesach istotną rolę odgrywały również biblioteki i sami bibliotekarze. To oni są animatorami działań na rzecz książki dla młodego odbiorcy, to oni mobilizują opinię publiczną oraz pozyskują sponsorów czy też zdobywają fundusze z rożnych źródeł.
Za szczególnie korzystny okres dla rozwoju bibliotek dziecięcych uznawane są lata siedemdziesiąte, kiedy to we Francji liczba wypożyczeń w komunalnej sieci bibliotecznej podwoiła się, sięgając w roku 1976 ponad 16 mln wypożyczeń, które objęły swoim zasięgiem około 25 % populacji dzieci.
Ważnym zjawiskiem jest ruch nowatorski w dziedzinie bibliotekarstwa dziecięcego polegający na tworzeniu tzw. Bibliotek wzorcowych, gdzie testuje się nowe formy pracy z dziećmi. Dzięki temu w 1963 roku otworzono nowoczesną bibliotekę w Clamart pod Paryżem. W maju 1977 roku swoją działalność rozpoczęło paryskie Centre de Georges Pampidou, wraz z biblioteką dziecięcą., którą cechowała integracja nośników i nowoczesna organizacja przestrzeni lektury.
Niepokoje o losy i przyszłość książki w latach 50 zostały rozwiane. Kraje uprzemysłowione wygrały bitwę o książkę i o utrzymanie jej miejsca wśród innych mediów.