|
Okres
|
Opis
|
Dziedzina
|
|
4000–3000
p.n.e.
|
Cywilizacji
Sumerów w Mezopotamii, uznawanej za początek cywilizacji
zachodniej, znane są m.in. jednostki ciężaru i jednostki
pieniężne.
|
Matematyka
|
|
3000–2000
p.n.e.
|
W
Egipcie i Mezopotamii, a także w Chinach, Indiach i Ameryce
Środkowej powstają początki arytmetyki, algebry, geometrii
i astronomii (matematyka czysto empiryczna bez sformułowanych
ogólnie twierdzeń i dowodów).
|
Matematyka
|
|
3000–2000
p.n.e.
|
Powstają
pierwsze kalendarze i mapy gwiazdozbiorów.
|
Astronomia
|
|
2000–1500
p.n.e.
|
W
Mezopotamii powstają tablice matematyczne i teksty zadań na
glinianych tabliczkach klinowych.
|
Matematyka
|
|
2000–1000
p.n.e.
|
Pierwsze
świadectwo anatomii, fizjologii i medycyny egipskiej —
papirus Smitha
|
Medycyna
|
|
XVII
w. p.n.e.
|
Pierwsze
świadectwo arytmetyki i geometrii egipskiej — papirus
Rhinda
|
Matematyka
|
|
XVI
w. p.n.e.
|
Pierwsze
świadectwo farmacji egipskiej (lista ok. 900 leków) —
papirus Ebersa
|
Medycyna
|
|
ok
1100 p.n.e.
|
Po
raz pierwszy zostaje wyznaczone nachylenia ekliptyki do
równika (Chiny).
|
Astronomia
|
|
1
poł. VI w. p.n.e.
|
Tales
z Miletu formułuje pierwsze twierdzenia ogólne w matematyce;
próbuje wyjaśnić obserwowane zjawiska naturalne przez
przemiany jednej substancji (wody).
|
Metodologia,
Matematyka, Fizyka
|
|
2.
poł. VI w.–V w. p.n.e.
|
Szkoła
pitagorejska wprowadza relacje numeryczne do filozofii
przyrody; sformułowana zostaje hipoteza kulistości Ziemi.
|
Metodologia,
Fizyka
|
|
VI/Vw.
p.n.e.
|
Parmenides
z Elei pierwszy systematycznie stosuje metodę dedukcyjną.
|
Logika,
Metodologia
|
|
V
w. p.n.e.
|
Herodot,
Tukidydes zapoczątkowują historiografię.
|
Historia
|
|
VI–III
w. p.n.e.
|
Herodot,
Arystoteles, Dikajarch, Eratostenes z Cyreny zapoczątkowują
geografię.
|
Nauki
o Ziemi
|
|
V–IV
w. p.n.e.
|
Leukippos
i Demokryt z Abdery formułują atomistyczną teorię budowy
materii.
|
Fizyka
|
|
V–IV
w. p.n.e.
|
Hipokrates
zapoczątkowuje medycynę grecką.
|
Medycyna
|
|
IV
w. p.n.e.
|
Arystoteles
dokonuje pierwszej klasyfikacji nauk; wyodrębnia logikę i
metodologię nauk; tworzy pierwszy system logiki formalnej;
rozwija nauki o państwie i społeczeństwie, tworzy pierwszy
układ systematyczny zwierząt i roślin, pierwsze całościowe
opracowanie wiedzy zoologicznej z zakresu anatomii,
embriologii, fizjologii i systematyki.
|
Logika,
Metodologia, Biologia, Socjologia, Polityka
|
|
IV–III
w. p.n.e.
|
Powstaje
pierwszy system logiki zdań (szkoła megarejska i stoicka);
Filon z Megary podaje definicję implikacji, zostają
wprowadzone inne funkcje prawdziwościowe (negacja, koniunkcja
i alternatywa), a także schematy inferencyjne (Chryzyp z
Soloj).
|
Logika
|
|
ok.
300 p.n.e.
|
Teofrast
z Eresos tworzy podstawy botaniki (opisy ok. 500 gatunków
roślin w dziele De
historia plantrum).
|
Biologia
|
|
ok.
325 p.n.e.
|
Euklides
tworzy pierwszy aksjomatyczny system geometrii, a także
podstawy optyki geometrycznej.
|
Metodologia,
Matematyka, Fizyka
|
|
III
w. p.n.e.
|
Archimedes
tworzy podstawy statyki i hydrostatyki (prawo dźwigni i równi
pochyłej), wprowadza metody matematyczne do fizyki; pisze
prace o przekrojach stożków i powierzchni kół; opracowuje
metodę wyczerpywania (pierwowzór rachunku całkowego).
|
Fizyka,
Matematyka
|
|
III
w. p.n.e.
|
Arystarch
z Samos (Grecja) formułuje hipotezę o ruchu Ziemi wokół
Słońca (pierwsza hipoteza heliocentryczna).
|
Astronomia
|
|
ok.
240 p.n.e.
|
Eratostenes
z Cyreny (Grecja) dokonuje pomiaru długości południka
ziemskiego.
|
Astronomia
|
|
III–II
w. p.n.e.
|
W
Aleksandrii i Pergamonie zostaje zapoczątkowana filologia
naukowa.
|
Filologia
|
|
ok.
60
|
Pliniusz
Starszy w dziele Historia
Naturalis
podaje w ujęciu encyklopedycznym całokształt wiedzy
przyrodniczej starożytności (m.in. spis ok. 1000 gatunków
roślin).
|
Nauczanie,
Biologia
|
|
II
w.
|
Klaudiusz
Ptolemeusz (Grecja) zapoczątkowuje trygonometrię; opracowuje
system geocentryczny; rozwija starożytną astronomię,
kartografię i geografię matematyczną.
|
Matematyka,
Astronomia
|
|
2
poł. II w.
|
Galen,
najwybitniejszy lekarz starożytności, tworzy podstawy
anatomii i fizjologii; zapoczątkowuje fizjologię
eksperymentalną; bada czynności układu nerwowego i naczyń
krwionośnych; opisy dotyczące anatomii człowieka opiera na
badaniach anatomicznych małp i świń; zapoczątkowuje
farmację europejską (nowe formy leków — wyciągi i
nalewki).
|
Medycyna,
Biologia
|
|
V–VI
w.
|
Boecjusz
dokonuje próby przyswojenia myśli greckiej, pisząc
komentarze do Platona i Arystotelesa.
|
Nauczanie
|
|
VIII
w.
|
Przy
poparciu Karola Wielkiego (renesans karoliński) powstaje
europejski system oświatowy.
|
Nauczanie
|
|
VIII
w.
|
Arabowie
przejmują zdobycze matematyki indyjskiej.
|
Matematyka
|
|
IX
w.
|
Alchwarizmi
tworzy podstawy algebry jako samodzielnej gałęzi nauki.
|
Matematyka
|
|
IX–XI
w.
|
Powstają
szkoły przyklasztorne w Auxerre, Reims, Fleury, St.Gallen,
Paryżu, Chartres, Tours.
|
Nauczanie
|
|
1
poł. XI w.
|
Awicenna
pisze encyklopedyczny Kanon Medycyny.
|
Medycyna
|
|
1088
|
Powstaje
uniwersytet w Bolonii.
|
Nauczanie
|
|
XI–XII
w.
|
Zdobycze
nauki greckiej są przyswajane, za pośrednictwem przekładów
arabskich, nauce europejskiej.
|
Nauczanie
|
|
XII
w.
|
W
Chartres powstaje pierwsza szkoła naukowa średniowiecza.
|
Nauczanie
|
|
XII–XIII
w.
|
R.
Grosseteste, R. Bacon (szkoła oksfordzka), Albert Wielki
zapoczątkowują empiryczne przyrodoznawstwo w średniowiecznej
Europie.
|
Fizyka,
Metodologia
|
|
XII–XIII
w.
|
Powstają
uniwersytety w Paryżu, Oxfordzie, Cambridge.
|
Nauczanie
|
|
1202
|
Leonard
z Pizy (Fibonacci) wprowadza do nauki europejskiej arabski,
pozycyjny, dziesiątkowy system liczbowy.
|
Matematyka
|
|
XIII–XIV
w.
|
Następuje
rozwój logiki zdań: Piotr Hiszpan, Duns Szkot podają
wzajemne relacje funkcji prawdziwościowych (później nazwane
prawami de Morgana), W. Ockham tworzy tzw. naukę o
konsekwencjach (t.j. o związkach wynikania).
|
Logika
|
|
XV–XVI
w.
|
Erazm
z Rotterdamu, J. Reuchlin, G. Bude, J.C. i J.J. Scalingerowie
i inni zapoczątkowują nowożytną filologię.
|
Filologia
|
|
XV–XVI
w.
|
L.
Valla, N. Machiavelli zapoczątkowują krytyczną
historiografię nowożytną i naukę o państwie.
|
Polityka,
Historia
|
|
XV–XVI
w.
|
V.
da Gama, K. Kolumb, F. Magellan i inni dokonują wielkich
odkryć geograficznych.
|
Nauki
o Ziemi
|
|
1
poł. XVI w.
|
Paracelsus
zapoczątkowuje chemię medyczną (jatrochemię).
|
Medycyna
|
|
XVI–XVII
w.
|
Th.
Mun, J.B. Colbert i inni podejmują pierwszą próbę
teoretycznej interpretacji prawidłowości występujących w
gospodarce narodowej (merkantylizm).
|
Ekonomia
|
|
1543
|
M.
Kopernik w dziele De
revolutionibus orbium coelestium
formułuje teorię heliocentryczną.
|
Astronomia
|
|
1543
|
A.Vesalius
dziełem De
humani corporis fabrica ...
zapoczątkowuje nowożytną anatomię; sekcje ciała ludzkiego
pozwalają skorygować błędne opisy Galena.
|
Medycyna
|
|
1545
|
G.
Cardano przedstawia ogólną metodę rozwiązywania równania
3-go stopnia; wprowadza liczby urojone.
|
Matematyka
|
|
XVI
w.
|
Mercator,
Orteliusz, W.J. Blaeu tworzą nowoczesną kartografię.
|
Nauki
o Ziemi
|
|
XVI
w.
|
M.
Servet opisuje mały obieg krwi (płucny).
|
Biologia,
Medycyna
|
|
2
poł. XVI w.
|
K.
Gesner zbiera całość wiedzy zoologicznej od czasów
starożytnych.
|
Biologia
|
|
1570
|
Tycho
de Brache dokonuje obserwacji pozycyjnych planet, istotnych
dla weryfikacji systemu heliocentrycznego.
|
Astronomia
|
|
1583
|
A.
Cesalpino w dziele De
plantis libri XVI
przedstawia próbę sklasyfikowania świata roślin na
podstawie budowy owoców i nasion, zapoczątkowując powstanie
morfologii i systematyki morfologicznej.
|
Biologia
|
|
1600
|
Początki
nauki o elektryczności; W. Gilbert przeprowadza pierwsze
badania nad magnetyzmem; wysuwa hipotezę magnetyzmu
ziemskiego.
|
Fizyka,
Nauki o Ziemi
|
|
1602
|
U.
Aldrovandi pierwszym dziełem o owadach zapoczątkowuje
entomologię.
|
Biologia
|
|
1602–1609
|
Galileusz
wprowadza metody eksperymentalne do przyrodoznawstwa;
formułuje zasadę względności ruchu, odkrywa prawo
swobodnego spadania ciał i poprawny związek między siłą a
ruchem ciał; stosuje lunety do obserwacji astronomicznych.
|
Fizyka,
Astronomia, Metodologia
|
|
1609–1618
|
J.
Kepler odkrywa prawa ruchu planet.
|
Astronomia
|
|
1620–1623
|
F.
Bacon formułuje reguły redukcyjnych metod myślenia
(indukcja eliminacyjna), dokonuje klasyfikacji nauk; tworzy
program uprawiania nauki empirycznej, indukcyjnej, związanej
z praktyką.
|
Logika,
Metodologia
|
|
1625–1642
|
H.
Grotius, Th. Hobbes tworzą pierwsze rozwinięte systemy nauki
o państwie i prawie, a także podstawy nauki prawa
międzynarodowego.
|
Socjologia,
Prawo
|
|
1626–1637
|
R.
Descartes formułuje zasady metody myślenia opartej na
wzorach rozumowania matematycznego.
|
Metodologia
|
|
1628
|
W.
Harvey opisuje całościowo krążenie krwi.
|
Medycyna,
Biologia
|
|
1637
|
R.
Descartes (niezależnie P. Fermat) tworzy podstawy geometrii
analitycznej.
|
Matematyka
|
|
1643
|
E.
Toricelli wykazuje istnienie ciśnienia atmosferycznego.
|
Fizyka
|
|
1650
|
B.
Varenius tworzy nowożytną geografię, w dziele Geographia
generalis ...
przedstawia syntetyczny pogląd geograficzny na Ziemię.
|
Nauki
o Ziemi
|
|
1651
|
W.
Harvey zapoczątkowuje współczesną embriologię.
|
Biologia
|
|
ok.
poł. XVII w.
|
P.
Fermat formułuje pierwsze twierdzenia rachunku różniczkowego;
powstaje teoria liczb.
|
Matematyka
|
|
1654–1657
|
B.
Pascal, P. Fermat tworzą podstawy matematycznej teorii
prawdopodobieństwa.
|
Matematyka
|
|
1656
|
M.
Boym wydaje dzieło Flora
sinensis
— pierwszą florę Chin.
|
Biologia
|
|
ok.
1660; 1660
|
F.M.
Grimaldi po raz pierwszy obserwuje dyfrakcję światła.
|
Fizyka
|
|
1661
|
R.
Boyle publikuje dzieło The
Sceptical Chymist,
w którym określa pierwiastki chemiczne jako proste trwałe
substancje nie dające się rozłożyć na części składowe;
rozwija jakościową analizę chemiczną.
|
Chemia
|
|
1661–1662
|
R.
Boyle (niezależnie E. Mariotte — 1676) formułuje prawo
proporcjonalności objętości i ciśnienia gazu w przemianie
izotermicznej.
|
Fizyka
|
|
1662–1666
|
Powstają
pierwsze towarzystwa naukowe — Royal Society of London for
the Promotion of Natural Knowledge (1662), AcadĂŠmie des
Sciences de Paris (1666).
|
Nauczanie
|
|
1665–1667
|
R.
Hook odkrywa i opisuje komórkę roślinną.
|
Biologia
|
|
1668
|
F.
Redi podaje pierwszy dowód przeciw teorii samorództwa
(doświadczenia m.in. z mięsem skażonym jajami muchy
mięsnej).
|
Biologia
|
|
2.
poł XVII w.
|
A.
von Leeuwenhoek odkrywa świat mikroorganizmów przy użyciu
udoskonalonego przez siebie mikroskopu; badania struktury
tkanek roślinnych i zwierzęcych za pomocą mikroskopu;
powstają pierwsze opisy bakterii, pierwotniaków i plemników.
|
Biologia
|
|
1672
|
I.
Newton formułuje korpuskularną teorię światła
|
Fizyka
|
|
1675–1714
|
G.W.Leibniz,
I. Newton tworzą podstawy analizy matematycznej (rachunek
różniczkowy i całkowy).
|
Matematyka
|
|
1675,
1682
|
M.
Malpighi i N. Grew tworzą podstawy anatomii roślin, M.
Malphigi tworzy podstawy anatomii mikroskopowej, odkrywa
naczynia włosowate.
|
Biologia
|
|
1676
|
O.
Römer stwierdza, że prędkość światła jest skończona.
|
Fizyka
|
|
XVII–XVIII
w.
|
Bollandyści,
J. Mabillon i inni rozwijają źródłoznawstwo i nauki
pomocnicze historii.
|
Historia
|
|
ok.
1680; 1680
|
G.W.
Leibniz dokonuje pierwszej próby stworzenia logiki
symbolicznej.
|
Logika
|
|
1687
|
I.
Newton podaje matematyczne sformułowanie zasad dynamiki,
tworząc podstawy mechaniki teoretycznej, a także formułuje
prawa powszechnego ciążenia.
|
Fizyka,
Astronomia
|
|
1690
|
Ch.
Huygens podaje falową teorię światła.
|
Fizyka
|
|
1693
|
J.
Ray wprowadza po raz pierwszy pojęcie gatunku, opisuje wiele
tysięcy gatunków roślin.
|
Biologia
|
|
1694
|
R.J.
Camerarius wykazuje doświadczalnie istnienie płci u roślin
kwiatowych.
|
Biologia
|
|
1697
|
G.E.
Stahl wysuwa hipotezę flogistonu.
|
Chemia
|
|
1718
|
E.
Halley (W. Brytania) odkrywa ruchy własne gwiazd.
|
Astronomia
|
|
1725
|
G.
Vico zapoczątkowuje historyzm w badaniach społecznych.
|
Socjologia,
Historia
|
|
1727
|
S.
Hales dziełem Vegetable
Staticks
zapoczątkowuje fizjologię roślin.
|
Biologia
|
|
1735–1753
|
C.
von LinnĂŠ (K. Linneusz) w dziele Species
plantarum
tworzy pierwszy uporządkowany i jednolity, choć sztuczny
(oparty na liczbie pręcików i słupków), układ
systematyczny świata roślin, a także pierwszy uporządkowany
i jednolity układ systematyczny świata zwierząt; na trwałe
wprowadza dwumienne łacińskie nazewnictwo gatunków.
|
Biologia
|
|
1727–2.
poł. XVIII w.
|
S.
Hales, J. Priestley, J. van Ingenhousz zapoczątkowują
badania nad fotosyntezą.
|
Biologia
|
|
1728
|
J.
Bradley (W. Brytania) odkrywa aberrację światła.
|
Astronomia
|
|
1738
|
D.
Bernoulli formułuje podstawy hydrodynamiki, zapoczątkowuje
kinetyczną teorię gazów.
|
Fizyka
|
|
1738–1748
|
Rozpoczynają
się prace wykopaliskowe w Herkulanum i Pompei.
|
Historia
|
|
1740
|
Ch.
Bonnet odkrywa partogenezę (u mszyc); tworzy koncepcję
drabiny jestestw.
|
Biologia
|
|
2.
poł XVIII w.
|
F.
Quesnay i inni tworzą fizjokratyzm, pierwszą szkołę
ekonomii politycznej.
|
Ekonomia
|
|
2.
poł XVIII w.–pocz.XIX w.
|
A.
Smith, D. Ricardo tworzą szkołę klasyczną w ekonomii
politycznej; powstaje teoria wartości opartej na pracy.
|
Ekonomia
|
|
1743–1788
|
L.
Euler, J.L. Lagrange, J. D'Alembert, D. Bernoulli, P.S.
Laplace i inni rozwijają mechanikę układu punktów
materialnych, ciała sztywnego i hydrodynamiki.
|
Fizyka
|
|
1744–1775
|
L.
Euler rozwija analizę matematyczną, trygonometrię,
matematyczne podstawy fizyki i techniki, rachunek wariacyjny.
|
Matematyka,
Fizyka
|
|
1748
|
M.W.
ÂŁomonosow (niezależnie 1777 — A.L. Lavoisier) odkrywa
zasadę zachowania masy w reakcjach chemicznych.
|
Chemia,
Fizyka
|
|
1757–1766
|
A.
von Haller w dziele Elementa
physiologiae corporis humani
zbiera całą ówczesną wiedzę o działaniu i budowie
organizmu ludzkiego, tworząc podstawy współczesnej
fizjologii człowieka.
|
Biologia,
Medycyna
|
|
1759
|
C.F.
Wolff w dziele Theoria
generationis
dostarcza naukowego udokumentowania teorii epigenezy i obala
teorię preformacji, dając podstawy nowoczesnej embriologii.
|
Biologia
|
|
ok.1760;
1760
|
L.
Spallanzani przeprowadza pierwsze doświadczenia obalające
koncepcję samorództwa.
|
Biologia
|
|
1761–1766
|
J.G.
Koelreuter pracuje nad zagadnieniem płciowości roślin
kwiatowych; otrzymuje pierwsze mieszańce międzygatunkowe.
|
Biologia
|
|
1770–1774
|
J.
Priestley (niezależnie od K.W. Scheelego) odkrywa tlen i
wykazuje, że jest on produkowany przez rośliny i zużywany
przez zwierzęta.
|
Biologia,
Biochemia
|
|
1771–1785
|
Ch.
Coulomb (niezależnie H. Cavendish) prowadzi pionierskie prace
z elektrostatyki; formułuje podstawowe prawa elektrostatyki.
|
Fizyka
|
|
1773
|
G.F.
Rouelle uzyskuje mocznik z moczu.
|
Biochemia
|
|
1770–1779
|
K.W.
Scheele izoluje glicerol z oliwy, z materiału biologicznego
kwas cytrynowy, mlekowy i moczowy.
|
Biochemia
|
|
1777
|
A.L.
Lavoisier wyjaśnia proces spalania jako łączenie się
substancji z tlenem (obalając teorię flogistonu).
|
Chemia
|
|
1779
|
J.
Igenhousz odkrywa zjawisko asymilacji dwutlenku węgla i
oddychanie u roślin.
|
Biologia
|
|
1780
|
L.
Spallanzani podaje kolejny dowód przeciw teorii samorództwa
(doświadczenia ze sterylnymi naparami z ziół).
|
Biologia
|
|
1780–1789
|
A.
Lavoisier wyjaśnia oddychanie komórkowe jako proces
utleniania; udowadnia doświadczalnie, że tlen jest niezbędny
do życia zwierząt.
|
Biologia,
Biochemia
|
|
1782
|
R.J.
Haüy tworzy podstawy krystalografii.
|
Fizyka
|
|
1783
|
L.
Spallanzani wykazuje trawiące działanie soku żołądkowego
na mięso; wysuwa teorię, że żołądkowe trawienie białek
jest procesem chemicznym.
|
Biochemia
|
|
1786–1799
|
L.
Galvani, A. Volta odkrywają i interpretują zjawiska
elektryczne w organizmach zwierząt.
|
Biologia,
Fizyka
|
|
1786–1799
|
A.
Volta konstruuje pierwsze ogniwo elektryczne.
|
Fizyka
|
|
1789
|
A.L.
de Jussieu, na podstawie wcześniejszych badań B. de Jussieu,
w dziele Genera
plantarum ...
formułuje podstawy pierwszego naturalnego (filogenetycznego)
układu systematycznego świata roślin.
|
Biologia
|
|
ok.
1778–1810
|
B.
Rumford, H.B. Davy odkrywają związek ciepła z pracą
mechaniczną.
|
Fizyka
|
|
1793
|
K.
Spengler odkrywa zjawisko zapylania kwiatów przez owady,
zapoczątkowując biologię kwiatu.
|
Biologia
|
|
1793–1811
|
J.B.
Richter 1793 formułuje prawo stosunków równoważnikowych,
J.L. Proust 1799 stosunków stałych, J. Dalton 1803 stosunków
wielokrotnych, J.L. Gay-Lussac 1811 stosunków objętościowych
(prawa stechiometryczne), tworząc podstawy chemii ilościowej.
|
Chemia
|
|
1800–1805
|
G.
Cuvier tworzy podstawy anatomii porównawczej i paleontologii.
|
Biologia
|
|
1800–1804
|
J.
Senebier, N.Th. Saussure odkrywają, że rośliny zielone
syntetyzują związki organiczne z dwutlenku węgla i wody.
|
Biologia
|
|
1802–1805
|
P.A.
Latreille zbiera i opracowuje całościowo wiedzę z zakresu
anatomii, morfologii i warunków życia stawonogów, zwłaszcza
owadów.
|
Biologia
|
|
1.poł.
XIX w.
|
A.L.
Cauchy formułuje teorię funkcji analitycznych.
|
Matematyka
|
|
1.poł.
XIX w.
|
C.F.
Gauss rozwija algebrę, teorię liczb, geometrię, teorię
równań różniczkowych i teorię potencjału.
|
Matematyka
|
|
1803
|
J.
Dalton formułuje teorię atomistyczną, wg której
pierwiastki chemiczne składają się z atomów mających
określoną masę i rozmiary.
|
Chemia,
Fizyka
|
|
1803–1811
|
Th.
Young odkrywa interferencję, a E. Malus polaryzację światła.
|
Fizyka
|
|
1802–1857
|
G.F.
Grotefend, H.C. Rawlison i inni odczytują pismo klinowe.
|
Historia
|
|
1804
|
N.Th.
de Saussure inicjuje eksperymentalne badania nad pobieraniem
przez rośliny pokarmów mineralnych z gleby; udowadnia, że
roślina pobiera azot nie z powietrza, lecz z gleby,
przeprowadza bilans stechiometryczny przemiany gazowej w
fotosyntezie, stwierdza udział wody w fotosyntezie.
|
Biologia,
Biochemia
|
|
1804–1811
|
Jędrzej
Śniadecki rozwija pogląd o krążeniu materii w przyrodzie i
o jedności przyrody.
|
Biologia
|
|
1805
|
L.N.
Vauqulein i P.J. Robiquet jako pierwsi izolują aminokwas
asparginę.
|
Biochemia
|
|
1805–1817
|
A.
von Humboldt prowadzi pionierskie prace dotyczące geografii
roślin.
|
Biologia
|
|
1808
|
J.
Dalton, A. Avogadro di Quaregna tworzą podstawy współczesnej
teorii atomistycznej budowy materii.
|
Fizyka
|
|
1809
|
J.B.
Lamarck dokonuje próby całościowego ujęcia świata
organizmów żywych, tworząc pierwszą udokumentowaną teorię
ewolucji uzasadniającą zmienność organizmów i
wyjaśniającą mechanizm powstawania gatunków.
|
Biologia
|
|
1804–1837
|
B.
Bolzano zapoczątkowuje współczesną teorię kwantyfikatów.
|
Logika
|
|
1811
|
A.
Avogadro di Quaregna wysuwa hipotezę o istnieniu cząsteczek
jako najmniejszej ilości substancji zdolnej do występowania
w stanie wolnym.
|
Chemia
|
|
1812
|
P.S.
Laplace rozwija teorię prawdopodobieństwa.
|
Matematyka
|
|
1812
|
G.
Cuvier formułuje teorię kolejnych katastrof na Ziemi jako
przyczyny wygasania gatunków (w ich miejsce miałyby
powstawać nowe gatunki); wykrywa zasadę korelacji
(współzależności budowy i funkcji poszczególnych części
organizmu), tworzy podstawy anatomii porównawczej i
paleozoologii.
|
Biologia
|
|
1815–1829
|
J.B.
Lamarck w dziele Histoire
naturelle des animaux sans vertebres
przedstawia pierwszy układ systematyczny świata zwierząt
oparty na ogólnej koncepcji drzewa genealogicznego.
|
Biologia
|
|
1816
|
F.
Bopp tworzy podstawy gramatyki porównawczej języków
indoeuropejskich.
|
Językoznawstwo
|
|
1817
|
A.P.
de Candolle rozpoczyna wydawanie wielkiego dzieła Systeme
naturel de VĂŠgĂŠtaux
(od 1824 pt. Prodromus systematis naturalis), w którym
rozwija i udoskonala naturalny system roślin zapoczątkowany
przez A.L. de Jussieu.
|
Biologia
|
|
1817–1859
|
K.
Ritter dokonuje syntezy wiedzy geograficznej o Ziemi z punktu
widzenia „antropocentrycznego”.
|
Nauki
o Ziemi
|
|
1818–1830
|
Th.
Young, A.J. Fresnel rozwijają falową teorię światła.
|
Fizyka
|
|
1820
|
H.Ch.
Oersted odkrywa pole magnetyczne wytwarzane przez prąd
elektryczny, tj. związek elektryczności z magnetyzmem.
|
Fizyka
|
|
1820
|
A.M.
Ampère odkrywa wzajemne oddziaływanie przewodników, przez
które płynie prąd elektryczny.
|
Fizyka
|
|
|
J.F.
Champollion odczytuje hieroglify egipskie.
|
Historia
|
|
1822
|
A.
Cauchy, B.P. Capeyron i inni tworzą początki teorii
sprężystości.
|
Fizyka
|
|
1823
|
G.B.
Amici odkrywa istnienie łagiewki pyłkowej.
|
Biologia
|
|
1824–1832
|
C.F.
Gauss, J. Bolyai, M. ÂŁobaczewski formułują pierwsze
systemy geometrii nieeuklidesowych.
|
Matematyka,
Fizyka
|
|
1827–1837
|
K.E.
von Baer odkrywa komórkę jajową ssaków; formułuje tzw.
prawo rozwojowe Baera, tworząc początki nowoczesnej
embriologii porównawczej.
|
Biologia
|
|
1827–1837
|
J.
von Liebig, F. Wöhler, J.B.A. Dumas tworzą podstawy chemii
organicznej.
|
Chemia
|
|
1828
|
F.W.
Wöhler po raz pierwszy syntetyzuje związek organiczny —
mocznik z nieorganicznych substancji, obalając pogląd o
warunkowaniu procesów fizjologicznych przez nieokreśloną
„siłę życiową” (teoria vis vitalis).
|
Chemia,
Biochemia
|
|
1830–1833
|
Ch.
Lyell formułuje teorię ewolucji geologicznej,
przeciwstawiając aktualizm katastrofizmowi.
|
Nauki
o Ziemi
|
|
1831
|
M.
Faraday odkrywa indukcję elektromagnetyczną.
|
Fizyka
|
|
1831
|
R.
Brown odkrywa istnienie jądra komórkowego, zapoczątkowując
cytologię roślin.
|
Biologia
|
|
1833
|
A.
Payen i J.F. Persoz postulują centralne znaczenie enzymów w
biologii.
|
Biochemia
|
|
1833–1834
|
M.
Faraday ogłasza prawa elektrolizy, stanowiące podstawę
elektrochemii.
|
Chemia
|
|
1834
|
W.R.
Hamilton formułuje zasadę najmniejszego działania.
|
Fizyka
|
|
1835
|
J.J.
Berzelius publikuje teorię elektrostatycznej budowy związków
nieorganicznych.
|
Chemia
|
|
1836
|
Ch.J.
Thomsen wprowadza chronologię pradziejową (epoka kamienia,
brązu i żelaza).
|
Historia
|
|
1836–1839
|
J.J.
Berzelius, J. Liebig wyjaśniają fermentację jako proces
enzymatyczny.
|
Biologia,
Biochemia
|
|
1837
|
M.
Faraday wprowadza pojęcie pola fizycznego.
|
Fizyka
|
|
1837–1860
|
Vaucher,
Thuret i inni odkrywają płciowość u glonów, Ch.G.
Ehrenberg, Tulasne i inni u grzybów.
|
Biologia
|
|
1838
|
G.J.
Mulder przeprowadza pierwsze systematyczne badania białek.
|
Biologia,
Biochemia
|
|
1838–1839
|
M.J.
Schleiden, Th. Schwann formułują teorię budowy komórkowej
organizmów.
|
Biologia
|
|
1838–1841
|
Ch.
G. Ehrenberg, F. Dujardin tworzą podstawy nauki o
pierwotniakach (protozoologii).
|
Biologia
|
|
1839
|
A.
Compte formułuje program socjologii jako „nauki
pozytywnej”.
|
Socjologia
|
|
1840
|
G.H.
Hess wykazuje związek między efektami cieplnymi reakcji, co
umożliwia sformułowanie I i II zasady termodynamiki.
|
Chemia,
Fizyka
|
|
1840
|
L.
Liebig formułuje teorię mineralnego odżywiania się roślin.
|
Biologia
|
|
1842–1843
|
J.R.
Mayer, J.P. Joule formułują I zasadę termodynamiki.
|
Fizyka
|
|
1843–1854
|
J.B.
Boussingault, rozwijając badania Th. de Saussure'a, wyjaśnia
doświadczalnie podstawy asymilacji węgla przez rośliny oraz
znaczenie niektórych pierwiastków zawartych w glebie,
zwłaszcza azotu.
|
Biologia
|
|
1844–1846
|
C.W.
Nägeli prowadzi podstawowe prace z zakresu anatomii roślin.
|
Biologia
|
|
1850–1865
|
H.
Helmholtz, W. Thomson, R.E. Clausius formułują II zasadę
termodynamiki (podaną 1824 przez N.L.S. Carnota).
|
Fizyka
|
|
1845–1851
|
H.
von Mohl ogłasza prace dotyczące powstawania i budowy tkanek
roślinnych.
|
Biologia
|
|
1845–1862
|
A.
von Humboldt dokonuje w dziele Kosmos,
czyli rys fizyczny opisu świata
syntezy przyrodniczo-geograficznej wiedzy o Ziemi.
|
Nauki
o Ziemi
|
|
1846
|
W.T.
Morton używa eteru, J.Y. Simpson 1847 chloroformu, tworząc
początki anestezjologii.
|
Medycyna
|
|
1846
|
J.G.
Galle (Niemcy) odkrywa Neptuna na podstawie obliczeń U.J. Le
Vernera (Francja) i J.C. Adamsa (W. Brytania).
|
Astronomia
|
|
1847
|
G.
Boole (niezależnie A. De Morgan) dokonuje algebraizacji
logiki.
|
Logika
|
|
1848
|
R.
Leuckart udoskonala układ systematyczny zwierząt, tworzy
podstawy parazytologii jako odrębnej nauki.
|
Biologia
|
|
1848
|
M.H.
Leszczyc-Sumiński odkrywa płciowe rozmnażanie się paproci.
|
Biologia
|
|
1849
|
W.
Hofmeister wykazuje, że zarodek roślinny powstaje z udziałem
komórki jajowej.
|
Biologia
|
|
1850
|
W.
Hofmeister odkrywa i opisuje zjawisko przemiany pokoleń u
roślin.
|
Biologia
|
|
poł.
XIX w.
|
R.
Owen opracowuje i ugruntowuje pojęcie analogii i homologii
narządów.
|
Biologia
|
|
poł.
XIX w.
|
J.
Dzierżoń odkrywa dzieworództwo u pszczół; tworzy naukowe
podstawy pszczelarstwa.
|
Biologia
|
|
poł.
XIX w.
|
J.P.
Müller zapoczątkowuje fizjologię porównawczą.
|
Biologia
|
|
1850–1855
|
R.
Remak ugruntowuje teorię listków zarodkowych.
|
Biologia
|
|
1854
|
B.
Riemann opracowuje ogólne nieeuklidesowe geometrie
przestrzeni, tworząc podstawy geometrii różniczkowej.
|
Matematyka,
Fizyka
|
|
1854
|
K.
Gegenbaur ugruntowuje kierunek ewolucyjny w anatomii
porównawczej.
|
Biologia
|
|
1854–1859
|
G.R.
Kirchhoff, R.W. Bunsen opracowują metody analizy widmowej.
|
Fizyka
|
|
1855–1865
|
C.
Bernard dokonuje podstawowych odkryć w zakresie przemiany
materii, rozwijając fizjologię eksperymentalną; określa
rolę wątroby w przemianie cukrów, odkrywa trawienne
własności soku trzustkowego, izoluje z wątroby glikogen i
udowadnia, że jest on przekształcany do glukozy występującej
we krwi.
|
Medycyna,
Biologia, Biochemia
|
|
1856–1868
|
R.E.
Clausius, A.K. Krönig, J.C. Maxwell, L.E. Boltzmann formułują
kinetyczną teorię materii; zapoczątkowując rozwój fizyki
statystycznej.
|
Fizyka
|
|
1857–1865
|
A.M.
Butlerow, F.A. KekulĂŠ tworzą teorię budowy związków
organicznych.
|
Chemia
|
|
1858
|
S.
Cannizzaro wysuwa tezę o niepodzielności atomów i
podzielności cząsteczek.
|
Chemia
|
|
1858
|
R.
Virchow tworzy podstawy patologii komórkowej.
|
Biologia
|
|
1859
|
Ch.R.
Darwin formułuje teorię ewolucyjnego powstawania gatunków w
drodze doboru naturalnego; tę samą teorię podaje
jednocześnie A.R. Wallace.
|
Biologia
|
|
1860–1885
|
L.
Pasteur, R. Koch tworzą podstawy mikrobiologii, etiologii
chorób zakaźnych i immunologii, wyjaśniają procesy
fermentacji, rozwijają metody szczepień ochronnych.
|
Medycyna,
Biologia
|
|
1861
|
M.J.
Schultze podaje nowoczesną definicję komórki, wykazuje
znaczenie protoplazmy jako podłoża procesów życiowych.
|
Biologia
|
|
1861
|
A.M.
Butlerow wykazuje zależność właściwości chemicznych
związków organicznych od struktury ich cząsteczek.
|
Chemia
|
|
1862–1864
|
J.P.
Sachs dowodzi, że skrobia powstaje w wyniku fotosyntezy.
|
Biochemia
|
|
1863
|
Th.H.
Huxley po raz pierwszy odnosi teorię ewolucji Ch.R. Darwina
także do człowieka; ustala pochodzenie płazów od ryb, a
ptaków od gadów; zapoczątkowuje kierunek ewolucyjny w
naukach zoologicznych.
|
Biologia
|
|
1864
|
F.
Hoppe-Seyler pierwszy krystalizuje białko hemoglobinę.
|
Biochemia
|
|
1864
|
F.
Müller wykrywa zasadę, którą 1866 E. Haeckel formułuje,
rozwija i nazywa prawem biogenetycznym.
|
Biologia
|
|
1864–1873
|
J.C.
Maxwell formułuje podstawy elektrodynamiki.
|
Fizyka
|
|
1865
|
F.A.
KekulĂŠ podaje strukturę cząsteczki benzenu.
|
Chemia
|
|
1865–1871
|
A.O.
Kowalewski tworzy naukowe podstawy embriologii porównawczej;
dowodzi homologii listków zarodkowych bezkręgowców i
kręgowców.
|
Biologia
|
|
1866
|
E.
Haeckel uogólnia i formułuje prawo biogenetyczne (wykryte
1864 przez F. Müllera) jako podstawową zasadę rozwoju
organizmów zwierzęcych.
|
Biologia
|
|
1866
|
G.J.
Mendel odkrywa podstawowe prawa dziedziczenia (zapoznane do
1900), stanowiące podstawę naukowej genetyki.
|
Biologia
|
|
1867
|
G.M.
Guldberg i P. Waage odkrywają prawo działania mas.
|
Chemia
|
|
1869
|
D.I.
Mendelejew odkrywa prawo okresowości pierwiastków
chemicznych i zestawia znane ówcześnie pierwiastki w tablicę
(okresowy układ pierwiastków).
|
Chemia
|
|
1869
|
S.
Schwendener odkrywa dualną naturę porostów.
|
Biologia
|
|
1869
|
F.
Miescher wykrywa kwasy nukleinowe.
|
Biologia,
Biochemia
|
|
1871–1875
|
K.A.
Timiriaziew odkrywa znaczenie chlorofilu i wyjaśnia rolę
poszczególnych barw widma słonecznego w energetyce procesu
fotosyntezy.
|
Biologia
|
|
1872
|
E.F.W.
Pflüger dowodzi, że tlen jest używany przez wszystkie
tkanki zwierząt, nie tylko płuca czy krew.
|
Biochemia
|
|
1873
|
E.
Godlewski (starszy) publikuje klasyczną pracę O powstawaniu
i zanikaniu skrobi w gałeczkach zieleni.
|
Biologia
|
|
1873–1874
|
W.O.
Kowalewski tworzy podwaliny paleontologii ewolucyjnej.
|
Biologia
|
|
1875
|
W.
Mayzel odkrywa kariokinezę w komórce zwierzęcej-pierwsze
doniesienie o podziale pośrednim (mitozie) komórki
zwierzęcej (niezależnie od innych badaczy).
|
Biologia
|
|
ok.
1875; 1875
|
E.A.
Strasburger ogłasza pionierskie prace z dziedziny cytologii
roślin.
|
Biologia
|
|
1876
|
A.R.
Wallace tworzy podstawy nowoczesnej zoogeografii, wykrywa
zależność rozmieszczenia zwierząt od czynników
fizykogeograficznych i historyczno-geologicznych.
|
Biologia
|
|
1877
|
K.A.
Möbius wprowadza do nauki pojęcie biocenozy.
|
Biologia
|
|
1877
|
W.F
Kühne proponuje termin enzym w celu odróżnienia enzymów od
bakterii.
|
Biochemia
|
|
1879
|
Powstają
systemy logiki symbolicznej (logiki zdań i logiki
predykatów); G. Frege (niezależnie 1885 C.S. Peirce)
formułuje współczesną teorię kwantyfikatorów.
|
Logika
|
|
1879
|
W.
Wundt tworzy pierwszą eksperymentalną pracownię
psychologiczną.
|
Medycyna
|
|
1879–1907
|
J.H.
Fabre publikuje podstawowe prace o życiu (zwł. instynktach)
owadów.
|
Biologia
|
|
1879–1884
|
G.
Cantor tworzy podstawy teorii mnogości i topologii
|
Matematyka
|
|
1880
|
F.
Kamieński odkrywa zjawisko mikoryzy.
|
Biologia
|
|
1881–1887
|
A.A.
Michelson, E.W. Morley wykazują niezależność prędkości
światła od układu odniesienia.
|
Fizyka
|
|
1882–1883
|
I.I.
Miecznikow odkrywa fagocytozę.
|
Biologia
|
|
1883
|
W.H.
Nernst formułuje teorię ogniw galwanicznych.
|
Chemia
|
|
1883
|
Z.F.
Wróblewski, K. Olszewski dokonują skroplenia tlenu, azotu i
dwutlenku węgla z powietrza, zapoczątkowując fizykę
niskich temperatur.
|
Fizyka,
Chemia
|
|
1883
|
Th.A.
Edison odkrywa emisję termoelektronową.
|
Fizyka
|
|
1883–84
|
F.W.
Herschel (W. Brytania) określa przybliżony kształt i
rozmiary Galaktyki.
|
Astronomia
|
|
1884
|
H.L.L.
Le Chatelier odkrywa regułę przekory.
|
Chemia
|
|
1885
|
L.
Pasteur stosuje po raz pierwszy szczepionkę przeciw
wściekliźnie.
|
Medycyna
|
|
1885
|
H.
Milne-Edwards wprowadza podział kręgowców na bezowodniowce
i owodniowce.
|
Biologia
|
|
1885–1905
|
W.
Roux ugruntowuje eksperymentalny kierunek w embriologii,
nazwany przez niego mechaniką rozwoju, a zapoczątkowany
pracami O. i R. Hertwigów.
|
Biologia
|
|
1886
|
van't
Hoff odkrywa prawa dotyczące ciśnienia osmotycznego.
|
Chemia
|
|
1886
|
McMunn
odkrywa histohematyny, później zw. cytochromami .
|
Biochemia
|
|
1887
|
S.A.
Arrhenius formułuje teorię dysocjacji elektrolitycznej.
|
Chemia
|
|
1887
|
F.M.
Raoult odkrywa prawa rządzące roztworami ciekłymi.
|
Chemia
|
|
1887
|
H.R.
Hertz odkrywa fale elektromagnetyczne
|
Fizyka
|
|
1887–1888
|
H.R.
Hertz, W. Halwachs odkrywają zjawisko fotoelektryczne.
|
Fizyka
|
|
1888–1903
|
I.P.
Pawłow wyjaśnia mechanizm wydzielania soków trawiennych,
dzięki zastosowaniu nowych metod badawczych.
|
Biologia
|
|
1888–1915
|
A.
Enger (wspólnie z K. Prantlem) wydaje wielotomowe dzieło Die
natürlichen Pflanzenfamilien,
w którym przedstawia nowoczesny, naturalny układ
systematyczny świata roślin.
|
Biologia
|
|
1890
|
F.
Hofmeister krystalizuje pierwsze białko (albuminę jaj)
|
Biochemia
|
|
od
ok.1890; 1890
|
Ch.S.
Sherrington dokonuje odkryć dotyczących funkcji neuronów,
gł. odruchowej czynności rdzenia kręgowego, zapoczątkowuje
badania na synapsach, wprowadza termin synapsa, klasyfikuje
receptory.
|
Biologia
|
|
1891–1909
|
P.
Ehrlich formułuje podstawy współczesnej chemoterapii.
|
Medycyna
|
|
1892
|
H.
PoincarĂŠ odkrywa ruch chaotyczny w układach
hamiltonowskich.
|
Matematyka,
Fizyka
|
|
1892
|
A.
Weismann formułuje teorię ciągłości plazmy zarodkowej,
tworzy kierunek zwany neodarwinizmem w ewolucjonizmie.
|
Biologia
|
|
1892–1898
|
D.I.
Iwanowski, M. Beijerinck odkrywają związki przesączalne
(wirusy).
|
Biologia,
Medycyna
|
|
1893
|
W.F.W.
Ostwaldpodaje definicję katalizatora, wg której enzymy są
katalizatorami w sensie fizykochemicznym.
|
Biochemia
|
|
1895
|
S.
Freud tworzy teorię psychoanalizy.
|
Medycyna
|
|
1895
|
W.
Röntgen odkrywa promienie X.
|
Fizyka
|
|
1895
|
J.E.
Warming wydaje dzieło Plantesamfund,
podstawowy podręcznik fitogeografii ekologicznej.
|
Biologia
|
|
1895–1897
|
Hiraze,
Ikeno,Webber odkrywają ruchome plemniki u miłorzębu i
sagowców.
|
Biologia
|
|
1896
|
J.
Paczoski publikuje ÂŻycie gromadne roślin.
|
Biologia
|
|
1897
|
J.J.
Thomson odkrywa elektron (przewidziany teoretycznie 1868 przez
G.J. Stoneya).
|
Fizyka
|
|
1897
|
A.H.
Becquerel odkrywa naturalną promieniotwórczość uranu.
|
Fizyka,
Chemia
|
|
1897
|
E.
i H. Buchnerowie odkrywają, że fermentacja może przebiegać
w bezkomórkowych ekstraktach z drożdży, tłumacząc ją
jako proces enzymatyczny.
|
Biochemia
|
|
1897–1901
|
L.
Marchlewski, M. Nencki odkrywają podobieństwa chemicznej
budowy chlorofilu i hemoglobiny.
|
Biologia
|
|
1897–1904
|
S.
Ramon a Cajal opisuje strukturę sieci nerwowej,
zapoczątkowując współczesną naukę o mózgu.
|
Biologia
|
|
1897–1912
|
Ch.
Eijlman i K. Funk odkrywają witaminy.
|
Medycyna
|
|
1898–1910
|
M.
Skłodowska-Curie, P. Curie i E. Rutherford przeprowadzają
podstawowe badania promieniotwórczości (odkrycie polonu i
radu).
|
Fizyka
|
|
1900
|
Rozpoczyna
się rozwój genetyki, C.E. Correns, E. Tschermak i H. de
Vries dokonują ponownego odkrycia praw Mendla.
|
Biologia
|
|
1900
|
M.
Planck tworzy podstawy teorii kwantów.
|
Fizyka
|
|
1900–1901
|
G.B.
Grassi, F.R. Schaudinn ustalają cykl rozwojowy zarodźca
zimnicy i wyjaśniają rolę widliszka w tym cyklu.
|
Biologia
|
|
1901–1902
|
L.
Landsteiner, A. Decastello, A. Sturli odkrywają grupy krwi.
|
Medycyna
|
|
1901–1902
|
H.
de Vries ogłasza teorię mutacji.
|
Biologia
|
|
1901–1908
|
R.
Wettstein w pracy Handbuch der systematischen Botanik (t. 1–2)
opracowuje filogenetyczną systematykę roślin na podstawie
swej teorii o pochodzeniu kwiatu roślin okrytozalążkowych.
|
Biologia
|
|
1900–1935
|
H.F.
Osborn opracowuje całościowo ssaki kopalne z obszarów
Ameryki Północnej.
|
Biologia
|
|
1902
|
A.
Carrel opracowuje technikę szwu naczyniowego; dokonuje
pierwszego autoprzeszczepienia nerki u psa.
|
Medycyna
|
|
1902
|
E.
Fischer i F. Hofmeister wykazują, że białka mają
polipeptydową strukturę.
|
Biologia,
Biochemia
|
|
1903
|
C.
Neuberg po raz pierwszy stosuje termin biochemia.
|
Biochemia
|
|
1904
|
I.P.
Pawłow tworzy podstawy fizjologii wyższych czynności
nerwowych; wprowadza pojęcie odruchów warunkowych, ustala
dotyczące ich prawa.
|
Biologia
|
|
1888–1903
|
E.
Rutherford i F. Soddy formułują teorię rozpadu
promieniotwórczego.
|
Fizyka
|
|
1905
|
A.
Carrel i C.C. Guthrie dokonują pierwszego przeszczepienia
serca u zwierząt laboratoryjnych.
|
Medycyna
|
|
1905
|
F.
Knoop odkrywa enzymatyczny rozkład kwasów tłuszczowych
zwanych β –oksydacją Knoopa.
|
Biochemia
|
|
1905
|
A.
Einstein ogłasza szczególną teorię względności.
|
Fizyka
|
|
1905
|
A.
Einstein interpretuje zjawisko fotoelektryczne przez
wprowadzenie pojęcia fotonu.
|
Fizyka
|
|
1905
|
E.
Herzsprung odkrywa gwiazdy olbrzymy i karły.
|
Astronomia
|
|
1905
|
E.H.
Starling wprowadza termin hormony.
|
Biologia,
Biochemia
|
|
1905–1906
|
A.
Einstein, M. Smoluchowski, wyjaśniają ruchy Browna,
ugruntowując kinetyczną teorię materii.
|
Fizyka
|
|
1908
|
H.
Minkowski podaje geometryczną interpretację teorii
względności.
|
Fizyka
|
|
1909
|
W.
Johannsen wprowadza pojęcie genu.
|
Biologia
|
|
1909–1912
|
Th.H.
Morgan i współpracownicy doświadczalnie wykazują rolę
chromosomów w dziedziczeniu.
|
Biologia
|
|
1910–1913
|
B.
Russel, A.N. Whitehead, w dziele Principia
Mathematica
realizują program logicyzmu (wyprowadzenia matematyki z
logiki), powstaje teoria typów oraz zaksjomatyzowany system
rachunku predykatów.
|
Logika,
Matematyka
|
|
1911
|
E.
Rutherford odkrywa jądro atomu, postuluje model atomu.
|
Fizyka
|
|
1911
|
H.
Kamerlingh-Onnes odkrywa nadprzewodnictwo.
|
Fizyka
|
|
1911–1912
|
K.
Funk wprowadza termin witamina, izoluje pierwszą witaminę
B1.
|
Biologia,
Biochemia
|
|
1912
|
A.
Wegener wysuwa hipotezę dryfu kontynentów.
|
Nauki
o Ziemi
|
|
1912
|
V.M.
Slipher (USA) odkrywa zjawisko oddalania się galaktyk.
|
Astronomia
|
|
1912
|
O.H.
Warburg postuluje „ferment oddechowy” aktywujący tlen i
odkrywa znaczenie żelaza w procesie oddychania.
|
Biochemia
|
|
1912–1913
|
V.F.
Hess, W. Kolhörster odkrywają promieniowanie kosmiczne.
|
Fizyka,
Astronomia
|
|
1912–1922
|
H.O.
Wieland postuluje teorię utleniania biologicznego (oddychania
komórkowego) jako odwodornienia.
|
Biochemia
|
|
1913
|
N.
Bohr podaje pierwszy kwantowy model atomu wodoru.
|
Fizyka,
Chemia
|
|
1913
|
L.
Michaelis i L.M. Menten tworzą teorię kinetyki reakcji
enzymatycznych.
|
Biochemia
|
|
1916
|
F.
de Saussure tworzy podstawy strukturalizmu w językoznawstwie.
|
Językoznawstwo
|
|
1916
|
A.
Einstein ogłasza ogólną teorię względności.
|
Fizyka
|
|
1916–1919
|
W.
Kossel, G.N. Lewis, I. Langmuir podejmują pierwsze próby
sformułowania teorii wiązań chemicznych.
|
Chemia
|
|
1919
|
A.S.
Eddington, A.C. Cromelin i inni znajdują pierwsze
obserwacyjne potwierdzenie ogólnej teorii względności.
|
Fizyka,
Astronomia
|
|
1919
|
E.
Rutherford przeprowadza pierwszą sztuczną reakcję jądrową.
|
Fizyka,
Chemia
|
|
od
1920; 1920
|
J.N.
Pawłowski i K.I. Skriabin publikują fundamentalne prace z
zakresu parazytologii, m.in. w ujęciu ekologicznym.
|
Biologia
|
|
1921
|
J.
ÂŁukasiewicz, E. Post formułują wielowartościowe systemy
logiki.
|
Logika
|
|
1922
|
D.
Hilbert przedstawia program formalizacji matematyki (teoria
dowodu, syntaktyka logiczna).
|
Matematyka,
Logika
|
|
1922
|
L.Ružièka
wysuwa hipotezę izoprenu jako prekursora wielu substancji
naturalnych.
|
Biochemia
|
|
1923
|
P.J.
Debye, E. Hückel opracowują teorię elektrolitów mocnych.
|
Chemia
|
|
1924–1934
|
L.V.
de Broglie, E. Schrödinger, W.C. Heisenberg, M. Born, P.
Jordan, W. Pauli, P.A.M. Dirac tworzą początki mechaniki
kwantowej.
|
Fizyka
|
|
1925
|
D.
Keilin odkrywa istnienie cytochromów (ponownie), jego badania
dają podstawy wiedzy o oddychaniu komórkowym.
|
Biochemia
|
|
1925
|
W.N.
Haworth wyjaśnia budowę monosacharydów i glikozydów.
|
Biochemia
|
|
1925–1930
|
Ph.A.Th.
Levene wyjaśnia budowę nukleotydów i wykazuje, iż są one
jednostkami strukturalnymi kwasów nukleinowych.
|
Biochemia
|
|
1925–1930
|
Th.
Svedberg konstruuje ultrawirówkę i opracowuje metodę
wyznaczania masy cząsteczkowej substancji wielocząsteczkowych
(m.in. białek).
|
Biochemia
|
|
1926
|
J.B.
Sumner wydziela po raz pierwszy (w stanie czystym) enzym
ureazę i dowodzi, że jest to białko.
|
Biochemia
|
|
1926–1927
|
B.
Lindblad, J.H. Oort (Holandia) stwierdzają obrót Galaktyki.
|
Astronomia
|
|
1927
|
H.J.
Müller odkrywa mutagenne działanie promieni rentgenowskich
(doświadczenia z drozofilą).
|
Biologia
|
|
1927
|
E.U.
Condon, W. Heitler, F. London wyjaśniają istotę wiązania
między atomami wodoru w cząsteczce H2,
tworząc podstawy chemii kwantowej.
|
Chemia,
Fizyka
|
|
1927
|
C.J.
Davisson, C.P. Thomson odkrywają dyfrakcję elektronów.
|
Fizyka
|
|
1927
|
W.C.
Heisenberg odkrywa zasadę nieoznaczoności.
|
Fizyka
|
|
od
ok. 1927; 1927
|
K.
von Frisch przeprowadza podstawowe badania nad zachowaniem się
zwierząt (m.in. nad odczuwaniem barwy dźwięków i czynników
chemicznych, gł. przez pszczoły i ryby).
|
Biologia
|
|
1928
|
R.W.L.
Hartley tworzy podstawy teorii informacji.
|
Informatyka
|
|
1928
|
R.
von Bertananffy przedstawia koncepcję ogólnej teorii
systemów.
|
Informatyka
|
|
1928
|
J.
von Neumann (początki: 1921 — E. Borel, 1925 — H.
Steinhaus) tworzy podstawy teorii gier.
|
Matematyka
|
|
1928
|
A.
Fleming odkrywa antybakteryjne działanie związków
pochodzenia roślinnego; powstaje pierwszy antybiotyk
(penicylina).
|
Medycyna
|
|
1928–1933
|
O.H.
Warburg wyjaśnia znaczenie żelaza w procesie oddychania i
budowę cytochromu jako żelazoporfiryny.
|
Biologia,
Biochemia
|
|
1929
|
P.A.M.
Dirac, W.K. Heisenberg, W. Pauli tworzą podstawy
elektrodynamiki kwantowej.
|
Fizyka
|
|
1929
|
E.
Hubble (USA) odkrywa zjawisko rozszerzania się Wszechświata.
|
Astronomia
|
|
1929
|
K.
Lohman odkrywa adenozynotrifosforan ATP (tzw. nietrwały
fosforan).
|
Biologia,
Biochemia
|
|
od
1930; 1930
|
N.S.
Trubieckoj, R. Jacobson (praska szkoła lingwistyczna)
rozwijają metodę strukturalną w badaniach językowych i
literackich.
|
Językoznawstwo
|
|
1930–1931
|
K.
Gödel dowodzi twierdzenia metamatematyczne dotyczące
rozstrzygalności i zupełności systemów dedukcyjnych.
|
Logika
|
|
lata
30.
|
K.
Gödel, A. Tarski ugruntowują semantykę logiczną.
|
Logika
|
|
1930–1940
|
A.H.
Wilson, N.F. Mott, F. Bloch, L. Brillouin tworzą początki
rozwoju fizyki ciała stałego; powstaje pasmowa teoria metali
i półprzewodników.
|
Fizyka
|
|
1932
|
H.A.
Krebs i K. Henseleit odkrywają i opisują syntezę mocznika w
organizmie, tzw. mocznikowy cykl Krebsa.
|
Biologia,
Biochemia
|
|
1932
|
C.D.
Anderson odkrywa pierwszą antycząstkę — pozyton
(przewidziany teoretycznie przez P.A.M. Diraca).
|
Fizyka
|
|
1932
|
J.D.
Cockcroft, E.Th. Walton wywołują pierwszą reakcję jądrową
za pomocą sztucznie przyśpieszonych cząstek.
|
Fizyka
|
|
1932
|
J.
Chadwick odkrywa neutron.
|
Fizyka
|
|
1932
|
W.
Heisenberg (niezależnie D.D. Iwanienko) formułuje
protonowo-neutronową teorię jądra atomowego.
|
Fizyka
|
|
1932
|
K.
Jansky (USA) odkrywa promieniowanie radiowe Galaktyki.
|
Astronomia
|
|
1933
|
G.G.
Embden, O. Meyerhof, J. Parnas podają nowy opis przebiegu
glikozy i fermentacji alkoholowej , zw. schematem
Embdena-Meyerhofa-Parnasa.
|
Biologia,
Biochemia
|
|
1933
|
D.
Keilin izoluje cytochrom C i opracowuje podstawy mechanizmu
oddychania komórkowego.
|
Biologia,
Biochemia
|
|
1933
|
A.
Tarski podaje semantyczną definicję prawdy.
|
Logika
|
|
1934
|
A.N.
Kołmogorow podaje aksjomatykę rachunku prawdopodobieństwa.
|
Matematyka
|
|
1934
|
G.
Genzen formułuje system dedukcji naturalnej.
|
Logika
|
|
1934
|
I.
i F. Joliot-Curie odkrywają sztuczną promieniotwórczość.
|
Fizyka
|
|
1934–1937
|
P.A.
Czerenkow, I.J. Tamm, I.M. Frank odkrywają i podają teorię
promieniowania Czerenkowa.
|
Fizyka
|
|
1935
|
W.M.
Stanley po raz pierwszy krystalizuje wirusa mozaiki
tytoniowej.
|
Biochemia
|
|
1935
|
R.
Schoenheimer i D. Rittenberg jako pierwsi stosują znakowanie
izotopowe w badaniu metabolizmu pośredniego węglowodanów i
tłuszczów.
|
Biochemia
|
|
1935
|
W.C.
Rose odkrywa pierwszy egzogenny aminokwas — treoninę.
|
Biochemia
|
|
1935
|
H.
Eyring, M. Polanyi opracowują teorię kompleksów aktywnych.
|
Chemia
|
|
1935
|
Yukawa
Hideki formułuje mezonową teorię sił jądrowych.
|
Fizyka
|
|
1935–1936
|
V.
Euler, H. Theorell, O.H. Warburg izolują koenzymy NAD i FAD
oraz odkrywają współzależność między witaminami i
koenzymami.
|
Biochemia
|
|
1935–1936
|
O.H.
Warburg i V. Euler wyodrębniają nukleotydy piryminydowe i
opisują ich budowę i działanie.
|
Biochemia
|
|
1936
|
J.M.
Keynes formułuje teorię ekonomiczną opartą na tezie o
zależności ogólnego poziomu produkcji, zatrudnienia i
dochodu od wielkości inwestycji.
|
Ekonomia
|
|
1936
|
A.I.
Oparin formułuje teorię powstania życia na Ziemi.
|
Biologia
|
|
1937
|
H.A.
Krebs, F. Knoop i C. Martius formułują cykl reakcji
enzymatycznych stanowiących podstawę tlenowego oddychania
komórkowego zw. cyklem Krebsa lub cyklem kwasu cytrynowego.
|
Biochemia
|
|
1937–1947
|
C.D.
Anderson, S.H. Neddermeyer, C.M.G. Lattes, G.P.S. Occhialini,
C.F. Powell odkrywają lepton μ i mezonu π.
|
Fizyka
|
|
1938
|
H.A.
Bethe (USA) odkrywa cykl węglowy reakcji jądrowych jako
źródło energii gwiazd.
|
Fizyka
|
|
1938
|
A.
Brausteini Kritzman odkrywają odwracalną reakcję
przenoszenia grup aminowych -NH2z
aminokwasu na ketokwas — tzw. transaminację, która
umożliwia biosyntezę różnych aminokwasów w organizmie
żywym.
|
Biochemia
|
|
1938–1939
|
O.
Hahn, F. Strassmann, L. Meitner, O.R. Frisch dokonują
rozszczepienia jądra atomowego.
|
Fizyka
|
|
1939
|
W.
Belitser, J. Cybakowa, H.M. Kalckar odkrywają fosforylację
oksydacyjną.
|
Biochemia
|
|
1939–1941
|
F.
Lipmann formułuje pogląd, że ATP jest związkiem
makroergicznym i odgrywa główną rolę w procesach
przenoszenia energii.
|
Biochemia
|
|
od
1940; 1940
|
C.E.
Shannon, N. Wiener, A.N. Kołmogorow, D. Middleton rozwijają
teorię informacji.
|
Informatyka
|
|
1940–1944
|
H.W.
Florey, E.B. Chain otrzymują pierwszy antybiotyk — czystą,
krystaliczną penicylinę, rozpoczynają jej produkcję na
skalę przemysłową oraz stosują w leczeniu.
|
Biologia,
Biochemia
|
|
1942
|
E.
Fermi przeprowadza pierwszą kontrolowaną reakcję
łańcuchową, powstaje pierwszy reaktor jądrowy.
|
Fizyka
|
|
1942
|
H.O.G.
AlfvĂŠn i inni tworzą podstawy magnetohydrodynamiki .
|
Fizyka
|
|
1942–1969
|
M.
Delbrück, W.T. Bailey, S.E. Luria, A.D. Hershey odkrywają u
bakterii samorzutne tworzenie się form mutacyjnych oraz
zjawisko rekombinacji u bakteriofagów.
|
Biologia
|
|
1943–1944
|
B.W.
Kukarin (ZSRR), W. Baade (USA) odkrywają podsystemy i
populacje gwiazd.
|
Astronomia
|
|
od
1942; 1942
|
G.W.
Beadle, J. Lederberg, E.L. Tatum, S. Ochoa, A. Kornberg, M.
Delbrück, O.T. Navery, F. Jacob, J. Monod, A. Lwoff, i inni
prowadzą badania nad chemiczną naturą genów i ich rolą w
biosyntezie białek i metabolizmie.
|
Biologia
|
|
1944
|
P.B.
Medawar odkrywa, że odrzucenie przeszczepu skóry jest
spowodowane procesem immunologicznym, drugi przeszczep od tego
samego osobnika jest odrzucany znacznie szybciej.
|
Medycyna
|
|
1944
|
O.T.
Avery, M. McCarty i C.H. McLeod wyjaśniają proces
transformacji u bakterii i stwierdzają, że jest spowodowana
przez DNA, co pozwala uznać DNA za czynnik dziedziczności.
|
Biologia,
Biochemia
|
|
1946
|
W.S.
McCulloch, W. Pitts przedstawiają pierwszy model matematyczny
sieci neuronowej.
|
Informatyka
|
|
1947
|
W.A.
Ambarcumian (ZSRR) odkrywa asocjacje gwiazd.
|
Astronomia
|
|
1947
|
R.P.
Feynman, J. Schwinger, Sh. Tomonaga
zapoczątkowują rozwój relatywistycznej elektrodynamiki
kwantowej.
|
Fizyka
|
|
1947–1953
|
G.D.
Rochester, C.C. Butler i inni odkrywają pierwsze hiperony i
ciężkie mezony w promieniowaniu kosmicznym.
|
Fizyka
|
|
1947–1951
|
F.A.
Lipmann, M. Kamen, N.O. Kaplan izolują i określają budowę
i rolę koenzymu A oraz acetylo-koenzymu A (tzw. czynnego
octanu).
|
Biochemia
|
|
1948
|
W.C.
Schneider, G.H. Hogeboom wprowadzają metodę wirowania
różnicowego do izolowania fragmentów komórkowych.
|
Biochemia
|
|
1948–1962
|
R.
Kozłowski przeprowadza fundamentalne badania nad graptolitami
i ustala ich stanowisko systematyczne.
|
Biologia
|
|
od
1948; 1948
|
K.Z.
Lorenz i N. Tinbergen tworzą podstawy etologii.
|
Biologia
|
|
od
1950; 1950
|
L.C.
Pauling, F. Sanger, V. du Vigneaud prowadzą badania nad
strukturą białka.
|
Biologia
|
|
1950–1965
|
Z.S.
Harris, N. Chomsky przedstawiają koncepcję gramatyki
transformacyjno-generatywnej.
|
Językoznawstwo
|
|
1950–1970
|
U.
Euler, B. Katz, J. Axelrod wyjaśniają mechanizm
przekaźnictwa w ośrodkowym układzie nerwowym za
pośrednictwem noradrenaliny i acetylocholiny.
|
Biologia
|
|
1944–1948
|
N.
Wiener, W.R. Ashby tworzą podstawy cybernetyki.
|
Informatyka
|
|
1951
|
A.A.
Markow (wcześniej E. Post — 1936, A.Turing — 1937) tworzy
teorię algorytmów.
|
Informatyka
|
|
1951
|
H.Ch.
van de Hulst i inni odkrywają promieniowanie radiowe
neutralnego wodoru w Galaktyce.
|
Astronomia
|
|
od
1951; 1951
|
Ch.H.
Townes, W.A. Fabrikant, J. Weber, J.P. Gordon, H.J. Zeiger,
N.G. Basow, A.M. Prochorow, T.H. Maiman zapoczątkowują i
rozwijają elektronikę kwantową; powstają pierwsze masery
(1953–54) i lasery (1960).
|
Fizyka
|
|
1952
|
M.
Danysz, J. Pniewski odkrywają i badają własności
hiperjąder.
|
Fizyka
|
|
1952
|
L.C.
Pauling i E.J. Corey proponują spiralny model cząsteczki
białka (w postaci a-heliksu).
|
Biologia,
Biochemia
|
|
1952
|
J.
Dausset odkrywa u człowieka gł. kompleks zgodności
tkankowej (MHC).
|
Medycyna
|
|
1952
|
Zespół
pod kierunkiem E. Tellera buduje bombę wodorową.
|
Fizyka
|
|
1952–1954
|
P.C.
Zemecnik i współpracownicy ustalają, że miejscem
biosyntezy białek są cząsteczki rybonukleoproteidowe zw.
później rybosomami.
|
Biologia,
Biochemia
|
|
1953
|
F.
Dickens, B.L. Horecker i O.H. Warburg opisują szereg reakcji
prowadzących do rozkładu glukozy, zw. cyklem
pentozofosforanowym.
|
Biologia,
Biochemia
|
|
1953
|
S.L.
Miller otrzymuje mieszaninę prostych aminokwasów poprzez
wyładowanie elektryczne w pierwotnej atmosferze (tj. metanu,
amoniaku, wodoru i pary wodnej), co stanowi potwierdzenie
teorii Oparina.
|
Biologia
|
|
1953
|
F.H.C.
Crick, J.D. Watson podają model struktury przestrzennej kwasu
deoksyrybonukleinowego DNA (podwójna spirala).
|
Biologia,
Biochemia
|
|
1953
|
F.
Sanger ustala strukturę insuliny.
|
Biochemia
|
|
1954
|
J.E.
Murray i J.P. Merrill dokonują pierwszego przeszczepienia
nerki od brata bliźniaka.
|
Medycyna
|
|
1954
|
M.
Schwarzschield, H.L. Johnson wyjaśniają ewolucję gwiazd na
podstawie badań gromad gwiezdnych.
|
Astronomia,
Fizyka
|
|
1955–1956
|
Doświadczalne
potwierdzenie istnienia antynukleonów (antyprotony — E.
Segrè, O. Chamberlain i inni, antyneutrony — B. Cork i
in.).
|
Fizyka
|
|
1956
|
T.D.
Lee, C.N. Yang, C.S. Wu, L.M. Lederman i inni odkrywają
naruszenie zasady zachowania parzystości w słabych
oddziaływaniach oraz symetrii C.
|
Fizyka
|
|
1957
|
L.D.
Landau, T.D. Lee, C.N. Yang wysuwają hipotezę ścisłej
niezmienniczości CP.
|
Fizyka
|
|
1957
|
R.L.
Mössbauer odkrywa zjawisko nazwane efektem Mössbauera.
|
Fizyka
|
|
po
1957; 1957
|
W
związku z osiągnięciami kosmonautyki (sztuczne satelity,
statki załogowe, kosmiczne statki naukowe) powstają nowe
możliwości badawcze, a problematyka nauk przyrodniczych
ulega rozszerzeniu.
|
Metodologia
|
|
1958
|
J.A.
van Allen odkrywa otaczające Ziemię pasy, nazwane pasami van
Allena.
|
Nauki
o Ziemi
|
|
1958
|
R.P.
Feynmann, M. Gell-Mann opracowują uogólnioną teorię
słabych oddziaływań typu prąd-prąd.
|
Fizyka
|
|
do
1959; 1959
|
S.
Ochoa i A. Kornberg wyjaśniają mechanizm biologicznej
syntezy DNA i RNA.
|
Biologia,
Biochemia
|
|
1959
|
M.
Strell, A. Kalojanoff, E.B. Woodward dokonują syntezy
zielonego barwnika roślin — chlorofilu.
|
Biologia
|
|
1960
|
M.
Legrain, R. Kuss, J. Hamburger dokonują pierwszego
przeszczepienia nerki od siostry do brata oraz od osoby
niespokrewnionej.
|
Medycyna
|
|
1960
|
P.
Mitchell formułuje teorię chemiosmotyczną tłumaczącą
przemiany energetyczne w oksydacyjnej fosforylacji i
fotofosforylacji.
|
Biochemia
|
|
1960–1970
|
R.S.
Dietz, J.T. Vine, J.B. Heizler, J.T.A. Wilson i inni
przyczyniają się do powstania teorii tektoniki płyt
litosferycznych.
|
Nauki
o Ziemi
|
|
1960–1971
|
W.E.
Sutherland odkrywa znaczenia cyklicznego AMP w procesie
regulacji hormonalnej.
|
Biologia,
Biochemia
|
|
1961
|
M.
Gell-Mann i inni wprowadzają symetrię unitarną SU(3) i
opartą na niej klasyfikację hadronów.
|
Fizyka
|
|
1961
|
F.
Jacob, J. Monod odkrywają istnienie informacyjnego RNA (mRNA)
oraz przedstawiają model regulacji działania genów.
|
Biochemia
|
|
1961–1968
|
M.W.
Nirenberg, S. Ochoa odkrywają zasady przekazywania informacji
genetycznej.
|
Biologia
|
|
1962
|
Wprowadza
się azatioprynę do immunosupresji klinicznej
|
Medycyna
|
|
1962
|
E.N.
Leith, J. Upatnieks dokonują pierwszej realizacji holografii.
|
Fizyka
|
|
1962
|
Odkryte
zostaje (USA) pierwsze źródło promieniowania
rentgenowskiego, ScoX–1,
poza Układem Słonecznym.
|
Astronomia
|
|
1963
|
T.
Starzl dokonuje pierwszego przeszczepienia wątroby u
człowieka (także przeszczepienia śledziony).
|
Medycyna
|
|
1963
|
N.E.
Lorenz odkrywa chaos deterministyczny w układach
dyssypatywnych.
|
Matematyka,
Fizyka
|
|
1963
|
F.
Jacob, J. Monod, J.P. Changeux odkrywają allosteryczne
hamowanie enzymów.
|
Biochemia
|
|
1963
|
T.A.
Mattheus, A.R. Sandage, M. Schmidt (USA) odkrywają kwazary.
|
Astronomia
|
|
1964
|
D.
Baltimore i H.M. Temin odkrywają nowy mechanizm przekazywania
informacji genetycznej zależny od enzymu nazwanego odwrotną
transkryptazą.
|
Biochemia
|
|
1964
|
J.W.
Cronin i inni odkrywają naruszenie niezmienniczości CP w
rozpadach neutralnych mezonów K.
|
Fizyka
|
|
1964
|
M.
Gell-Mann i G. Zweig formułują hipotezę kwarkową.
|
Fizyka
|
|
1964–1965
|
A.A.
Penzias i R.W. Wilson (USA) odkrywają promieniowanie
reliktowe.
|
Astronomia,
Fizyka
|
|
1965
|
R.B.
Woodward i R. Hoffmann opracowują reguły dotyczące
przebiegu tzw. reakcji uzgodnionych.
|
Chemia
|
|
1965
|
R.W.
Holley i Zachau ze współpracownikami przeprowadzają
pierwsze wyznaczenia sekwencji kwasów nukleinowych.
|
Biochemia
|
|
1966
|
C.
Lillehei dokonuje pierwszego przeszczepienia trzustki u
człowieka.
|
Medycyna
|
|
1966
|
G.H.
Khorama, M.W. Nirenberg, R.W. Holley dokonują pełnego
rozszyfrowania kodu genetycznego.
|
Biologia,
Biochemia
|
|
1967
|
Ch.
Bernard dokonuje pierwszego przeszczepienia serca u człowieka.
|
Medycyna
|
|
1967
|
B.
Mandelbrot w artykule zatytułowanym „How long is the coast
of Britain?” wprowadza pojęcie geometrii fraktalnej.
|
Matematyka,
Fizyka
|
|
1967–1968
|
A.
Salam, S. Weinberg, Sh.L. Glashaw tworzą zunifikowaną teorię
oddziaływań elektromagnetycznych i słabych.
|
Fizyka
|
|
1967–1968
|
A.
Hewish, J. Bell (W.Brytania) odkrywają pulsary.
|
Astronomia
|
|
1967
|
A.
Kornberg, M. Goulian dokonują syntezy DNA wirusa.
|
Biologia
|
|
1967–1987
|
D.J.
Cram, J.M. Lehn, C.J. Pedersen dokonują znacznego postępu w
dziedzinie syntezy stereoselektywnej.
|
Chemia
|
|
1968
|
W
Uniwersytecie Harvarda w Cambridge zostają opracowane
kryteria śmierci mózgu.
|
Medycyna
|
|
1968
|
Uzyskane
zostają pierwsze dane o partonowej strukturze nukleonów.
|
Fizyka
|
|
1968–1970
|
W.
Arber, H. Smith, D. Nathans odkrywają enzymy restrykcyjne i
określają mechanizm ich działania, dając podstawy
inżynierii genetycznej.
|
Biologia,
Biochemia
|
|
1969
|
P.
Kluyskens dokonuje pierwszego przeszczepienia krtani u
człowieka.
|
Medycyna
|
|
1969
|
C.
Lillehei dokonuje jednoczesnej transplantacji serca i płuc.
|
Medycyna
|
|
1969
|
R.B.
Merrifield dokonuje syntezy chemicznej enzymu rybonukleazy.
|
Biologia
|
|
od
1970; 1970
|
D.
Baltimore przyczynia się do intensywnego rozwoju biologii
molekularnej.
|
Biologia
|
|
od
1970; 1970
|
D.
Ruelle, F. Takens, M.J. Feigenbaum, D. Farmer i inni
przyczyniają się do intensywnego rozwoju teorii nieliniowych
układów dynamicznych.
|
Fizyka,
Matematyka
|
|
1970–1975
|
H.G.
Khorana dokonuje pierwszej chemicznej syntezy naturalnego genu
bakteryjnego.
|
Biologia,
Biochemia
|
|
1972
|
Odkryta
zostaje cyklosporyna — używany współcześnie lek
immunosupresyjny.
|
Medycyna
|
|
1973
|
Odkryte
zostają prądy neutralne w oddziaływaniach słabych.
|
Fizyka
|
|
od
1973; 1973
|
P.
Berg, H.W. Boyer, S. Cohen, R.W. Davis, K. Murray przenoszą
geny wyższych organizmów do bakterii, zapoczątkowując
rozwój inżynierii genetycznej; 1980 Berg i współpracownicy
jako pierwsi dokonują połączenia DNA dwóch różnych
organizmów — faga l i wirusa SV40.
|
Biologia,
Biochemia
|
|
1974
|
Odkryta
zostaje cząstka zawierająca czwarty kwark (powabny).
|
Fizyka
|
|
1974
|
R.A.
Hulse, J.H. Taylor Jr odkrywają podwójny pulsar.
|
Astronomia
|
|
1975
|
Odkryty
zostaje drugi ciężki lepton (tau).
|
Fizyka
|
|
1977
|
Odkryta
zostaje pierwsza cząstka zawierająca piąty kwark (piękny).
|
Fizyka
|
|
1978
|
P.
Leder odkrywa istnienie w DNA nie kodujących fragmentów tzw.
intronów.
|
Biochemia
|
|
1980
|
W.
Gilbert, F. Sanger opracowują niezależnie od siebie dwie
różne techniki szybkiego ustalania sekwencji zasad w DNA, co
znacznie rozszerza wiedzę na temat reakcji chemicznych
zachodzących w komórkach.
|
Biochemia
|
|
od
1980; 1980
|
Masowa
produkcja komputerów osobistych powoduje elektronizację i
komputeryzację badań we wszystkich dziedzinach nauki.
|
Metodologia
|
|
od
1980; 1980
|
J.
Hopfield i inni odkrywają ponownie i dynamicznie rozwijają
tematykę sieci neuronowych.
|
Informatyka
|
|
1983
|
Odkryte
zostają bozony pośrednie W±
i Z0,
będące nośnikami oddziaływań słabych.
|
Fizyka
|
|
1985
|
M.S.
Brown, J.L. Goldstein wyjaśniają mechanizm regulacji
metabolizmu cholesterolu, co stwarza nowe możliwości
leczenia i zapobiegania miażdżycy.
|
Medycyna
|
|
1986
|
Odkryte
zostaje nadprzewodnictwo w wysokich temperaturach.
|
Fizyka
|
|
1987
|
Dokonany
zostaje pierwszy pomiar strumienia neutrin od gwiazdy
supernowej.
|
Astronomia
|
|
lata
90. XX w.
|
Opracowanie
metod laserowych pozwalających na badanie przebiegu i
mechanizmu reakcji chemicznych w czasie rzeczywistym
(femtosekund) – A. Zewail
|
Chemia
|
|
1992
|
Obserwacje
niejednorodności pozostałego po Wielkim Wybuchu
promieniowania reliktowego (satelity IRAS i COBE) potwierdzają
istnienie wielkoskalowej struktury we Wszechświecie.
|
Astronomia
|
|
1993
|
Odkrycie
mikrosoczewkowania grawitacyjnego
|
Astronomia
|
|
1995
|
Odkrycie
pierwszych planet, krążących wokół normalnych gwiazd
|
Astronomia
|
|
1995
|
Połączenie
amerykańskiego wahadłowca Atlantis z rosyjską stacją
kosmiczną Mir, wspólne eksperymenty naukowe.
|
Astronomia
|
|
1996
|
I.
Wilmut i współpracownicy sklonowali z komórek somatycznych
pierwszego ssaka — owcę Dolly (ogłoszenie wyników 1997)
|
Biologia
|
|
1997
|
Lądowanie
sondy kosmicznej Pathfinder na powierzchni Marsa i
umieszczenie sterowanego z Ziemi robota.
|
Astronomia
|
|
1998
|
L.
Ignaro, R. Furchgott, F. Murad odkryli nowy przekaźnik
synaptyczny – tlenek azotu, działający na mięśnie
gładkie układu krwionośnego
|
Biologia
|
|
2001
|
Pierwsze
miękkie lądowanie sondy na asteroidzie.
|
Astronomia
|