[ok. ~430] HIPPOKRATES z Chios pisze Elementy geometrii, dzieło zaginione, ale jego fragmenty weszły, być może, do dwóch pierwszych ksiąg Elementów Euklidesa. Wykazuje, chyba za pomocą metody "wyczerpywania", że pole powierzchni koła jest proporcjonalne do kwadratu promienia. Próbuje dokonać kwadratury koła, co jest, jak dziś wiemy, zadaniem nierozwiązywalnym, natomiast udaje mu się dokonać kwadratury niektórych "księżyców".
[ok. ~430] TEODOR z Cyreny dowodzi, że - we współczesnej terminologii - pierwiastki kwadratowe z 3, 5, 6, ..., 17 są liczbami niewymiernymi. (Kto wcześniej dowiódł, że pierwiastek kwadratowy z 2 jest liczbą niewymierną, nie wiadomo.)
[ok. ~420] BRYSON z Heraklei, próbując dokonać kwadratury koła, wpisuje weń i opisuje na nim ciąg wielokątów foremnych o wciąż rosnącej liczbie boków.

[ok. ~420-~370] HIPOKRATES z Kos tworzy słynną szkołę medyczną. W ciągu następnych stu lat powstanie zbiór ok. 58 pism medycznych określany mianem KORPUSU HIPPOKRATEJSKIEGO.

ok. ~410 LEUKIPPOS, a za nim DEMOKRYT z Abdery: jest to, co jest (niezmienne atomy) i jest to, czego nie ma (próżnia). Gdy poruszające się w próżni atomy łączą się, powstają z nich widzialne rzeczy, gdy się rozłączają, rzeczy giną. Barwy, zapachy itp. nie istnieją, są jedynie zjawiskami, zależnymi od konfiguracji i ruchów atomów.)

[ok. ~400] ARCHYTAS z Tarentu próbuje wyznaczyć długość boku sześcianu o objętości dwukrotnie większej od objętości sześcianu danego. Problem ten jest, jak dziś wiemy, metodami geometrycznymi nierozwiązywalny, ale szereg wyników uzyskanych przez Archytasa weszło, jak się zdaje, do VIII księgi Elementów Euklidesa.

[ok. ~350] EUDOKSOS z Knidos tworzy pierwszy matematyczny model ruchów planet. Model ten, rozwinięty przez KALLIPPOSA, będzie podstawą obrazu świata jako całości zbudowanego przez Arystotelesa: kulista Ziemia tkwi nieruchomo w środku kulistego świata, koncentryczne sfery niebieskie wirują wokół Ziemi w taki sposób, że każda przejmuje ruch sfery wobec niej zewnętrznej i dodaje do tego własny, jednostajny ruch wirowy wokół właściwej dla siebie osi i z właściwą sobie prędkością.
[ok. ~350] HERAKLIDES z Pontu: Ziemia wiruje wokół własnej osi.

~367-347 PLATON - może pod wpływem przebywającego wówczas w Akademii Arystotelesa - pisze dialogi krytyczne w stosunku do własnej filozofii, z których najważniejsze to:
    Parmenides
    Prawa.
Pisze też słynny tekst, o którym wówczas powiadano, że jest plagiatem - tak czy inaczej ma on niewiele wspólnego z wcześniejszymi dialogami:
   Timajos.

~347 Wkrótce po śmierci Platona jego najwybitniejszy uczeń, ARYSTOTELES ze Stagiry, opuszcza Akademię (gdyż bardziej należy cenić prawdę niż przyjaciół). W Assos, a później na Lesbos, wraz ze swym uczniem i przyjacielem, Teofrastem, zaczyna badania nad zwierzętami. Zapewne te badania dadzą początek jego wielkiemu systemowi filozoficznemu.

ŚREDNIOWIECZE

po 600 Rozwój hinduizmu pobożnościowego, tzw. bhakti.

ok. 610 W jaskini u stóp góry Hira MUHAMMADOWI (Mahometowi) ukazuje się archanioł Gabriel i zaczyna dyktować poetyckie teksty, które ten ma recytować mieszkańcom Mekki. Opowiadają one o tym, że Bóg jest jeden, że w ciągu sześciu dni stworzył świat, a w nim anioły, dżiny i ludzi. Kiedyś Bóg zniszczy ten świat, a wtedy wszyscy zostaniemy wskrzeszeni z martwych i staniemy na Sąd - po czym trafimy do Piekła lub do Raju.
622 MUHAMMAD potajemnie opuszcza rodzinną Mekkę i przenosi się do Medyny (hidżra). Mieszkańcy Medyny uznają go za proroka i poddają się woli Boga - w ten sposób zaczyna się era islamu (islam = "poddanie się").
632 Śmierć Muhammada. Kalifem zostaje Abu Bakr. Atak na Persję i Bizancjum zapoczątkowuje "świętą wojnę" (dżihad). Drugim "kalifem prawowiernym" zostaje Umar (634), trzecim Usman. Do 642 Arabowie zajmują Syrię i Egipt. Z dyktowanych przez Muhammada tekstów zostaje sporządzonych 114 sur, zebranych w obowiązującą odtąd wersję Koranu (zob. fragmenty pogrupowane tematycznie).

[ok. 630] IZYDOR z Sewilli, Etymologiae. Kompendium wiedzy teoretycznej i praktycznej, czerpanej ze źródeł starożytnych, używane jako podręcznik do końca średniowiecza.

634-644 Muzułmańscy Arabowie podbijają Persję, Bliski Wschód i Egipt.

661 Zamordowany zostaje czwarty kalif prawowierny, Ali. Zaczyna się rozpad na sunnitów i szyitów (ci ostatni nie uznali kalifatu Umajjadów, a po 750 Abbasydów).

661 Powstaje kalifat Umajjadów ze stolicą w Damaszku.
673 Flota arabska pod Konstantynopolem zostaje spalona za pomocą wynalezionego pół wieku wcześniej "ognia greckiego".

685-691 Na wzgórzu w Jerozolimie, gdzie miała stać Świątynia wzniesiona za Salomona,
a później stała Świątynia zbudowana na rozkaz Heroda,
powstają meczety Al-Aksa (Najdalszy) i Kubbat as-Sachra (Kopuła na Skale)

680 Sobór konstantynopolitański III potępia m.in. monoteletyzm (Jezus miał dwie natury, boską i ludzką, ale jego działaniem kierowała jedna wola).

po 700 Początki w Kościele rzymskim chorału gregoriańskiego.

ok. 700 Narodziny mistycznej odmiany islamu, sufizmu.

{ok. 730} BEDA Venerabilis (Czcigodny), Historia ecclesiastica gentis Anglorum. Historia ta obejmuje okres od ~55 do 731.

VIII w. Ruch ikonoklastów (obrazoburców) w Cesarstwie Bizantyjskim, niszczących obrazy i posągi święte.
W obronie obrazów świętych występuje m.in. JAN z Damaszku.

711-714 Arabowie zajmują Hiszpanię.
732 Karol Młot zwycięża wojska muzułmańskie pod Poitiers.
750 Po wymordowaniu Umajjadów powstaje kalifat Abbasydów ze stolicą w Bagdadzie.
756 Powstaje emirat Umajjadów w Kordobie (Hiszpania).
768-814 Karol Wielki tworzy państwo obejmujące tereny dzisiejszej Francji, Niemiec i północnej Italii, w 800 zostaje cesarzem
782 Alkuin zakłada na dworze Karola Wielkiego w Akwizgranie szkołę, w której uczy się siedmiu sztuk wyzwolonych: gramatyki (łaciny), retoryki, dialektyki, arytmetyki, geometrii, astronomii i muzyki

779 PADMASAMBHAWA zakłada pierwszy klasztor buddyjski w Tybecie.

783-787 Sobór Nicejski II potępia ruch ikonoklastów, tym samym legalizuje kult obrazów świętych.

ok. 800 ŚANKARA w Indiach tworzy hinduistyczny system wedanta adwajta (niedwójnia), głoszącej jedność jednostkowej duszy (atmana) i bezpostaciowego Absolutu (Brahmana): "Brahman jest jedyną prawdą, świat jest nierealny i nie ma różnicy między Brahmanem a indywidualną jaźnią" (z Wideka-ćudamani). System ten walnie przyczyni się do wyparcia z Indii buddyzmu.

po 800 Gromadzenie opowieści o życiu Muhammada, tzw. hadisów.

[ok.820-860] AL-JAHIZ (Abu Uthman Amr ibn Bahr al-Kinani al-Fuqaimi al-Basri), Kitab al-Hayawan. 6-tomowa encyklopedia, zawierająca opis ok. 350 gatunków zwierząt, a przede wszystkim wprowadzająca pojęcia walki o przetrwanie, łańcucha pokarmowego i inne, a także rozważania na temat zależności cech organizmów żywych od warunków środowiska. Wszystko to wiodło do zarysu teorii ewolucji biologicznej.

[ok. 860-890] AL-DINAWARI (Abu Hanifah Ahmad ibn Dawud Dinawari), Kitab al-Nabat (Księga roślin). 6-tomowa encyklopedia. W ocalałych tomach 3 i 5 znajdujemy opisy 637 gatunków roślin, a także ich rozwoju od narodzin do śmierci.

850-877 Jan Szkot ERIUGENA, jedyny filozof w Europie w "wiekach ciemnych", pisze De divina praedestinatione liber [Księga o predestynacji], a potem Periphyseon [O naturze]; tłumaczy na łacinę dzieła Pseudo-Dionizego Areopagity, Grzegorza z Nyssy i innych.

865 Wikingowie podbijają prawie całą Anglię.
878 Arabowie zajmują Sycylię.
887 Po abdykacji Karola III Grubego imperium stworzone przez Karola Wielkiego rozpada się, a w jego miejsce zaczynają kształtować się Francja, Niemcy i Włochy.

[ok. 925] RHAZES (Muhammad ibn Zakariya ar-Razi), Al-Hawi. 9-tomowa encyklopedia medyczna, zestawiona z zapisków Rhazesa po jego śmierci.  Wiele w nich krytyk poglądów Platona i Arystotelesa, a przede wszystkim teorii humorów Galena. Najwcześniejsza znana monografia na temat ospy wietrznej. Bogactwo uwag klinicznych.

936 Prześladowani w rządzonej przez muzułmanów Persji wyznawcy zaratusztryzmu, parsowie, osiedlają się w Gudżaracie (Indie).

ok. 940 AL-FARABI łączy neoplatonizm z arystotelizmem i tworzy ważny system filozofii islamskiej w dziełach Państwo doskonałe, Polityka i innych.

962 Otton I zostaje cesarzem, powstaje Święte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego.
972 W Kairze powstaje uniwersytet Al-Azhar (do dziś najważniejsza uczelnia muzułmańska).

na Ziemi żyje 250-350 milionów ludzi

X Misjonarze, w atmosferze rywalizacji między Rzymem a Konstantynopolem, doprowadzają do przyjęcia chrześcijaństwa przez Słowian (Polska 966, Ruś 988), Węgrów i Skandynawów.

1000-1036 AVICENNA (Ibn Sina), arabski lekarz i uczony, tworzy w Bucharze, a później w Hamadanie, wielkie traktaty medyczne Al-Kanun fi at-tibb [Kanon medycyny] i Asz-Szifa [Księga uzdrowienia], w których mowa jest m.in. o testach klinicznych i klinicznej farmakologii (w Europie powszechnie korzystano z tych tekstów do XVII w.). Ponadto pisma filozoficzne (logiczne, matematyczne, fizyczne i metafizyczne) An-Nadżat [Księga wybawienia], Ujun al-hikma [Źródło mądrości], Daniszname [Księga wiedzy], Al-Iszarat wa-at-tanbihat [Księga wyjaśnień i uwag].

[ok. 1030] AL-BIRUNI, Kanon Masuda, monumentalne dzieło astronomiczne, z fragmentami na temat geografii, a także trygonometrii.

[ok. 1030] ALHAZEN (Ibn al-Hajtam) prowadzi badania nad odbiciem i załamaniem światła, oraz nad budową oka; opisuje konstrukcję camera obscura.

ok. 1050 AWICEBRON (Solomon Ibn Gabirol), Mekor chajim [Źródło życia]. Odmiana neoplatonizmu judaistycznego.

1054 Schizma Wschodnia. W wyniku reform kluniackich władza nad Kościołem "łacińskim" zostaje oddana biskupowi Rzymu, przez przyznanie mu wyłącznego prawa do mianowania i odwoływania biskupów (tzw. inwestytura). Odmowa uznania papieża za zwierzchnika przez patriarchę Konstantynopola Michała CERULARIUSZA doprowadza do do trwającego do dziś rozłamu chrześcijaństwa na prawosławie i katolicyzm. Jako pretekst wykorzystano formułę filioque (wprowadzony na rozkaz Karola Wielkiego dodatek do nicejsko-konstantynopolitańskiego wyznania wiary: w miejsce "wierzymy w Ducha Świętego ... który od Ojca pochodzi" wstawiono "... który od Ojca i Syna pochodzi") i obłożono się wzajemnie klątwami.

1959 Na mocy dekretu MIKOŁAJA II papież będzie odtąd wybierany przez grono kardynałów.

[1074] OMAR CHAJJAM w Traktacie o dowodach zdań algebry podaje metody rozwiązywania równań trzeciego stopnia przy użyciu krzywych stożkowych. W tym czasie spisuje też słynne strofy rubbajatów.

1075 Papież GRZEGORZ VII ogłasza Dictatus papae (Dyktaty papieskie), w których znajdują się m.in. twierdzenia, że Kościół rzymski nigdy nie błądzi, a papież sądzi nie będąc sądzony. Jest to pierwszy oficjalny wyraz reform kluniackich, zwanych od tej pory gregoriańskimi. Doprowadza to do konfliktu z królem niemieckim, Henrykiem IV - i zapoczątkuje trwającą przez następnych parę wieków walkę między papiestwem a cesarstwem o prymat.

1076-1078 ANZELM z Cantenbury, zwany "ojcem scholastyki", pisze Monologion i Proslogion (tekst), jako wyraz "wiary poszukującej rozumienia". Przedstawia w nich m.in. trzy dowody na istnienie Boga, z których najsłynniejszy zyskał później miano "ontologicznego" (zob. Proslogion, Rozdział 2).

ok.1088 Założenie uniwersytetu w Bolonii.

1087 Koniec prac nad kanonem buddyjskim w języku chińskim, tzw. TRIPITAKA KOREANA.

1095 Rusza, zwołana przez papieża Urbana II, pierwsza krucjata.
W 1099 jej rycerze zdobywają Jerozolimę i mordują 40 000 mieszkańców.

1095-1106 AL-GHAZALI, po oddaleniu się od świata, pisze Munkiz min ad-dalal [Unikający błędu] i wielkie dzieło mistyczne Ihja ulum ad-din [Ożywienie nauk religijnych].

ok. 1100 Początek ruchu katarów, negujących prymat papieża, mieszających chrześcijaństwo z manicheizmem (świat został stworzony przez złego Demiurga itd.)

1121-1126 Pierre ABELARD, Tak i nie oraz Teologia chrześcijańska.

1123 I sobór laterański uchwala 22 kanony dyscyplinarne, wcielające w życie zasady reformy gregoriańskiej. Kolejnych 30 kanonów ogłosi II sobór laterański w 1139, a następnych 27 III sobór laterański w 1179. Reformę dopełniło przyjęcie 70 kanonów na soborze laterańskim IV w 1215.

1124 W Toledo powstaje szkoła tłumaczy, którzy - dzięki kontaktom z uczonymi arabskimi - zapoznają uczonych europejskich z dziełami starożytnych matematyków, astronomów, lekarzy, przede wszystkim Arystotelesa.

1131 Pierre ABELARD, Historia moich niedoli.

ok. 1133 SEKKILAR, Perijapuranam (Purana o świętych). Klasyczne dzieło pobożnościowego hinduizmu śiwaickiego, spisane w języku tamilskim.

[ok. 1130-60] AWENZOAR (Ibn Zuhr), Al-Taisir. W tym dziele wprowadza się do chirurgii metody eksperymentalne. Techniki chirurgiczne testuje się na zwierzętach nim zastosuje się je do ludzi. Opis m.in. technik tracheotomii. Awenzoar prowadził sekcje zwłok, w tym autopsje. Wykazał, że świerzb jest wywoływany przez pasożyty - co podważało starożytną teorię humorów.

1136 Początki Uniwersytetu Paryskiego.

1141-1174 HILDEGARDA z Bingen, Scito vias Domini (apokaliptyczna historia zbawienia), Liber vitae meritorum (historia świata ujęta jako dzieje walk dobra ze złem), Liber divinorum operum simplicis hominis (o związkach człowieka z kosmosem, a także o końcu świata). Ponadto dzieła z zakresu medycyny naturalnej (choroba to zakłócenie równowagi między ciałem, duchem i duszą) i farmakologii: Liber subtilitatum diversarum naturarum creaturarum oraz Causae et curae.

[ok.1152] AL-IDRISI, Księga Rogera - synteza arabskiej wiedzy geograficznej, wraz z mapą znanego świata.

po 1150 PIOTR Lombard, Libri quattuor sententiarum.

1170 Założenie Uniwersytetu w Oxfordzie.

ok. 1170 Pierre VALDO (Valdès) zakłada w Lyonie chrześcijański ruch religijno-społeczny waldensów, oparty na dobrowolnym ubóstwie.

[1178] GERARD z Cremony tłumaczy z greki na łacinę Almagest Ptolemeusza.

ok. 1170-1198 AWERROES (Ibn Ruszd) pisze "małe", "średnie" i "wielkie" komentarze do Arystotelesa, a także do Galena i Awicenny, traktaty o stosunku religii do filozofii Tahuft at-tahafut [Zniszczenie zniszczenia], Fasl al-makal [Traktat rozstrzygający] i Kaszf an manahidż al-adilla [Księga o odkryciu dróg postępowania], tworzy też wielką syntezę wiedzy medycznej Kullijjat [Główne punkty] oraz prawniczej.

ok. 1190 MOJŻESZ MAJMONIDES (Moses ibn Maimon), Przewodnik błądzących, wielka próba pogodzenia judaizmu z filozofią Arystotelesa.

1178 Saladyn odbiera krzyżowcom Jerozolimę.

1184 Papież Lucjusz III określa procedury inkwizycji - i ekskomunikuje waldensów.

XII/XIII w. NIMBARKA tworzy jedną z wielkich szkół hinduistycznej wedanty, dwajtadwajta (niedualistyczny dualizm): między jednostkową duszą (atmanem) a Absolutem (Brahmanem) możliwa jest zarazem "różnica i nieróżnica".

1202 EISAIA zakłada w Kioto pierwszą świątynię buddyzmu zen szkoły rinzai-shu.

[1202] LEONARDO z Pizy (Fibonacci), Liber abbaci - pierwszy raz w Europie użyto hindusko, dziesiątkowego systemu zapisu liczb oraz hindusko-arabskich metod obliczeniowych.

1204 Rycerze IV krucjaty, zamiast walczyć o odzyskanie Jerozolimy,
podstępem zdobywają Konstantynopol, mordują wielu mieszkańców, grabią miasto.
1208-09 Powstaje Uniwersytet w Cambridge.

1209 FRANCISZEK z Asyżu zakłada zakon franciszkanów.
1216 DOMINIK (Domenigo Guzmán) zakłada zakon dominikanów.

1209-1229 Okrutna krucjata przeciw katarom i waldensom, prowadzona przez królów Francji we współpracy z papiestwem. Prowansja zostaje wyludniona ("zabijajcie wszystkich, Bóg i tak rozpozna swoich").

1215 Sobór laterański IV precyzuje zasady działania inkwizycji.

1211-16 Mongołowie, pod wodzą Czyngis-Chana, zdobywają Chiny.
1237-42 Wielki najazd Mongołów (Tatarów) na Europę: zdobycie Rusi, zniszczenie południowej Polski i Moraw.
Ok. 1243 powstaje Złota Orda.

[ok.1220-40] IBN AL-BAITAR (Abu Muhammad Abdallah Ibn Ahmad Ibn al-Baitar Dhiya al-Din al-Malaqi), Kitab al-Jami fi al-Adwiya al-Mufrada. Monumentalna encyklopedia botaniczna i farmakologiczna (korzystano z niej w Europie jeszcze na początku XIX w.).

1227 DOGEN zakłada szkołę soto-shu buddyzmu zen.

1238 Ibn AL-ARABI, po 36 latach pracy, kończy pisać Al_Futuhat al-makkijja [Objawienia mekkańskie], wykład doktryny sufizmu w 37 tomach.

[przed 1240] Robert GROSSETESTE, De motu corporali et luce i De Luce seu de inchaotione formarum. Wykład metafizyki światła, które miało stanowić pierwotną formę materii, a rozchodząc się zgodnie z matematycznymi prawami utworzyło przestrzeń i określiło budowę świata.
W De iride seu de iride et speculo podaje opisy eksperymentów z użyciem soczewek i zwierciadeł. Podany przez niego wzór łączący kąty padania i załamania światła jest błędny - co każe powątpiewać, czy pewne eksperymenty faktycznie przeprowadził. Twierdził, że tęcza powstaje wskutek załamania światła w chmurach.
W Generatione sonorum opisuje dźwięk jako ruch drgający rozchodzący się w powietrzu.
W komentarzach do Fizyki i Analityków wtórych Arystotelesa Grosseteste formułuje zasady metody naukowej, zachęcając do używania matematyki i eksperymentalnego sprawdzania teorii. M.in. formułuje zasadę falsyfikacji: jeśli zdania wynikające z hipotezy okażą się, w świetle wyników doświadczeń, fałszywe, hipotezę należy odrzucić. (Por. 1934.)

[ok. 1240] John of Holywood (SACROBOSCO), Algorismus vulgaris. Książka ta, oparta na źródłach starożytnych i arabskich, przez parę następnych stuleci służyła jako standardowy akademicki podręcznik matematyki.
[ok. 1250] NASIR al-Din al-Tūsī w al-Risāla al-shāfiya bada, czy piąty postulat Euklidesa wynika z czterech pierwszych. W Shakl al-qitā rozwija trygonometrię (jako dyscyplinę niezależną od astronomii) i formułuje m.in. twierdzenie, że dla trójkąta płaskiego a/sin α = b/sin ß = c/sin γ.

[ok. 1250] ALBERT Wielki interpretuje naturalistycznie Arystotelesa i - korzystając z prac uczonych arabskich - pisze m.in. De vegetabilibus [O roślinach], gdzie dokonuje obszernej klasyfikacji roślin i warzyw, opisuje budowę i funkcję ich poszczególnych części. Podobny charakter ma traktat o zwierzętach, De animalibus. Jego dzieła zgromadzone w Theatrum chemicum sprawiły, że uważa się go za pierwszego wybitnego europejskiego alchemika.

1248-55 BONAWENTURA (Johannes Fidenza), Commentarii in quatour libros Sententiarum Petri Lombardi. Później napisze jeszcze dzieło mistyczne Itinerarium mentis in Deum.

[1252] Zespół uczonych z Kastylii ogłasza nowe tablice ruchów planet, tzw. Tablice alfonsyńskie.

[[1252]] BRUNO z Longoburgo, Chirurgia magna, dzieło oparte o bogate doświadczenia chirurgiczne i sekcje zwłok ludzkich prowadzonych na uniwersytetach w Padwie i Bolonii.

1252-56 TOMASZ z Akwinu, O bycie i istocie, O zasadach natury.

1257 Założenie Sorbony, najważniejszej uczelni w średniowiecznej Europie.
1258-60 Tatarzy niszczą kalifat bagdadzki, zajmują Mezopotamię i Syrię.
1261 Cesarz bizantyjski Michał VIII Paleolog odzyskuje Konstantynopol.

1260 Ukończenie, po stu latach prac, budowy katedry Notre Dame w Paryżu.

[ok. 1260] ALBERT Wielki, De Mineralibus et rebus metallicus. Minerały, metale i kamienie powstają w wyniku oddziaływania ciał niebieskich na materiały znajdujące się w skorupie ziemskiej, które następnie twardnieją pod wpływem ziemskiego ciepła i zimna. Powstawanie gór jest wynikiem działania podziemnych wiatrów i gromadzenia się piasku wyrzucanego przez morze.

1261-66 TOMASZ z Akwinu, Summa przeciwko poganom.

[1266-68] Roger BACON, Dzieło większe oraz uzupełniające je Opus minus i Opus tertium. Zawierają rozważania filozoficzne i teologiczne, refleksje nad źródłami błędów i ignorancji, nad językiem, naukami doświadczalnymi, a wreszcie fragmenty z zakresu matematyki i optyki. Tamże pierwszy zachowany opis prochu strzelniczego (którego odkrywca pozostaje nieznany.)

[ok. 1269] Petrus PEREGRINUS, Epistola de magnete, pierwsze średniowieczne dzieło o magnesach, a w nim m.in. o położeniu biegunów magnetycznych i o tym, że zawsze występują parami, o ich przyciąganiu i odpychaniu się, magnetyzacji przedmiotów z żelaza zbliżanych do magnesów. Ale też zawiera spekulacje o związku magnesu z niebem i opis konstrukcji magnetycznego perpetuum mobile.

[1270-73] WITELON, Perspectiva, a w niej podstawy optyki geometrycznej, bez towarzyszących im "metafizycznych" dociekań nad naturą światła. Jednak próby ustalenia związku między kątami padania i załamania są obarczone poważnymi wadami.

[1272] NASIR al-din al-Tūsī, Zij-i Ilkhani. Zestawione w Persji tablice astronomiczne zawierające m.in. katalog gwiazd i podające najdokładniejszą wówczas wartość stałej precesji.

[ok. 1270-80] IBN AL-NAFIS (Ala al-Din Abu al-Hassan Ali ibn Abi-Hazm al-Qurashi al-Dimashqi), Sharh Tashrih al-Qanun Ibn Sina. Opis m.in. płucnego i wieńcowego krążenia krwi. Krytyka licznych poglądów Galena i Avicenny.

1270 VII i ostatnia wyprawa krzyżowa.
1271-95 (Rzekomy?) pobyt Marco Polo w Chinach.
1279 Mongołowie pod wodzą Kubilaja ostatecznie opanowują Chiny.

1274 Umiera św. TOMASZ Z AKWINU, pozostawiając nieukończoną Sumę teologiczną, wielką syntezę katolicyzmu i arystotelizmu. (Zob. Część I, Zagadnienia 1 i 2; pod koniec Zagadnienia 2 pięć dróg, zwanych dowodami na istnienie Boga.)

1274 Sobór lyoński II formalnie przywraca jedność kościołów zachodniego i wschodniego. Unia zostaje zerwana po ośmiu latach.

przed 1275 MADHWA ANANDATIRTHA, przedstawiciel hinduistycznego nurtu bhakti odmiany wisznuickiej tworzy szkołę wedanty dwajta (dwójnia).

1277 Arcybiskup Paryża potępia 219 tez Arystotelesa i jego komentatorów.

[1277-79] John PECHAM, Perspectiva communis. Podręcznik optyki używany przez następne trzy stulecia. Przedmioty emitują promienie, ale emituje też promienie oko - a widzenie jest rezultatem oddziaływania jednych z drugimi.

[ok. 1280] Pierre Jean OLIVI (Pierre Déjean) rozwija teorię nabytej siły wewnętrznej, utrzymującej ciało w ruchu. (Zob. [ok. 540], a dalszy ciąg tej historii [ok. 1350].)

[1282] Ristoro d'Arezzo, La Composizione del mondo. Opis m.in. warstw skalnych i skamieniałych muszli w Apeninach, których występowanie autor tłumaczy Potopem. Przyczyna powstawania kontynentów znajduje się w gwiazdach, a bardziej odległe gwiazdy kształtują wyższe góry. Ale góry rodzą się też w wyniku trzęsień ziemi, erozji wodnej, gromadzenia się piasku i działań ludzkich. Rośliny i zwierzęta też powstają pod wpływem ciał niebieskich.

[1298] Marco POLO, Opisanie świata, a w nim relacje na temat cywilizacji Dalekiego Wschodu.

[[1299]] Pierwsza jasna wzmianka o użyciu okularów poprawiających dalekowzroczność.

przed 1300 MOJŻESZ z Leonu (?) i inni, Sefer ha-Zohar, najważniejszy tekst kabalistyki judaistycznej.

ok. 1300 Jan Duns SZKOT, Traktat o Pierwszej Zasadzie, komentarze do Arystotelesa i do sentencji Piotra Lombarda.

ok. 1300 Mistrz Johannes ECKHART wygłasza słynne kazania, spisuje traktaty - i tworzy nadreńską szkołę mistyczną.

1307-1321 DANTE Alighieri, Boska komedia.

[1304] TEODORYK Z FREIBERGU (Dietrich von Freiberg), po serii eksperymentów z pryzmatami i kryształowymi kulami, formułuje teorię załamania i odbicia światła wyjaśniającą zjawisko tęczy. (Prawie identyczną teorię ogłosi Kartezjusz w latach 1630-ch.) Barwy to, zdaniem Teodoryka, różne kombinacje jasności i ciemności.

[po 1310] PSEUDO-GEBER, Summa perfectionis magisterii, Liber fornacum, De investigatione perfectionis, De inventione veritatis, Testamentum gerberi. Słynne w późnym średniowieczu i renesansie dzieła alchemiczne (wydane drukiem między 1518 a 1541). Wszystkie metale zbudowane są z cząstek rtęci i siarki, a przy użyciu eliksiru mogą zostać zamienione w złoto. Ale Pseudo-Gerber opisuje też kwas siarkowy i metody uzyskiwania stężonego kwasu azotowego.
(W 1317 papież Jan XXII obłożył klątwą praktyki alchemiczne, z obawy że zgromadzone przez Kościół złoto może utracić wartość).

1309 Klemens V przenosi siedzibę papieży do Awinionu.
1311-12 Sobór vienneński rozwiązuje zakon templariuszy (wielki mistrz Jacques de Molay spłonie na stosie w 1314), potępia ruchy beginek, begardów i spirytuałów.

[1316] Mondino De'Luzzi, Anatomia. Podręcznik anatomii człowieka oparty na sekcjach zwłok, szeroko używany w ciągu następnych dwustu lat.

[1328] Thomas BRADWARDINE, Tractatus proportionum. Próba zmatematyzowania fizyki Arystotelesa: we współczesnej nam notacji prawo wiążące prędkość v, siłę poruszającą p i opór r przybiera postać v = log (p/r). W próżni wszystkie ciała spadałyby z tą samą prędkością.

[[1331]] Rycerze niemieccy podczas oblężenia Cividale del Friuli używają broni palnej (recepturę wytwarzania czarnego prochu sprowadzono z Chin).

1330-50 William OCKHAM, Suma logiczna, komentarze do Arystotelesa, pisma polityczne.

[ok. 1350] Jan BURIDAN formułuje własną wersję teorii impetus. (Zob. [ok. 530] i [ok. 1280].) Zachowuje naczelną zasadę fizyki Arystotelesa: wszystko, co się porusza, jest przez coś poruszane. Ale ciało wprawione w ruch nabywa siłę wewnętrzną, proporcjonalną do ilości materii pierwszej i prędkości ruchu, która jego ruch podtrzymuje. Jeśli ciało w swoim ruchu - jak to widzimy w przypadku sfer niebieskich - nie natrafia na opory środowiska, to ruch raz mu nadany będzie jednostajny i będzie trwał wiecznie. Ciała spadają pod wpływem naturalnej ciężkości i rosnącego wraz z prędkością impetus, a w rezultacie ich ruch staje się przyspieszony. (Komentarz do Fizyki Arystotelesa, Księga VIII, kwestia 12.)
[ok. 1350] Mikołaj z ORESME w De uniformitate et difformitate intensiorum przedstawia ruch jednostajnie przyspieszony graficznie, odkładając na osi poziomej kolejne chwile czasu, na prostopadłej do niej prędkość, zaś drogę przedstawiając jako pole powierzchni pod wykresem prędkości. Pierwsza znana antycypacja geometrii analitycznej. (Zob. 1637).

1347 Mikołaj z AUTRECOURT, oskarżony o herezję, zmuszony został do publicznego spalenia swych dzieł; dziś jego poglądy znamy głównie z akt procesu.

1338-42 Francesco Petrarca, Africa.
1342-43 Francesco Petrarca, Secretum.

1348-9 dżuma ("Czarna Śmierć"), która pojawiła się w Chinach w 1333, w ciągu kilkunastu miesięcy zabija w Europie 1/3 mieszkańców.
(Na początku XIV w. w Europie mieszkało ok. 75 mln. ludzi, pod koniec XIV w. ok. 45 mln.)
1356 Turcy wkraczają na Bałkany.

ok. 1350 Giovanni Boccaccio, Dekameron.

[ok. 1360] ORESME, Algorismus proportionum, a tam m.in. potęgi o wykładniku ułamkowym.

[ok. 1370] ORESME w De caelo et mundo wykazuje, że z punktu widzenia astronomii obserwacyjnej, a także z punktu widzenia teorii impetus (zob. [ok. 1350]) można równie dobrze założyć, że niebo wiruje wokół nieruchomej Ziemi, jak i że Ziemia wiruje, a niebo jest nieruchome.

1376-79 John WIKLEF, De civili dominio, doktrynalna podstawa powstałego wkrótce potem w Anglii religijnego ruchu lollardów. Wiklef przekłada też Biblię na angielski.

1379 Gerhard GROTE zakłada wspólnoty religijne oparte na dobrowolnym ubóstwie, tzw. devotio moderna.

1378 Wielka schizma zachodnia: pojawia się dwóch konkurencyjnych papieży.
1409 Po soborze w Pizie, mającym położyć kres schizmie, urzęduje trzech papieży: w Awinionie Benedykt XIII, w Pizie Aleksander V, w Rzymie Grzegorz XII.

1413 Jan HUS, De ecclesia, projekt reform religijnych.

1414-18 Sobór w Konstancji. W jego trakcie, w 1415, osądzono i spalono na stosie Jana Husa, którego wcześniej wezwano na sobór wydając mu list żelazny gwarantujący bezpieczeństwo. W 1417 zmuszono do abdykacji trzech walczących ze sobą papieży. Na papieża, znów urzędującego w Rzymie, wybrano Marcina V.

[1416] Z inicjatywy Henryka Żeglarza, założyciela uniwersytetu w Lizbonie i szkoły kartografów i astronomów w Sagres, ruszają portugalskie wyprawy morskie wzdłuż zachodnich wybrzeży Afryki. W [1432] odkryte zostaną Azory, a w [1445] zbadane wybrzeża Senegalu.

przed 1418 TOMASZ a'Kempis, O naśladowaniu Chrystusa, klasyczny tekst devotio moderna (zob. 1379).

1420 Husyci, którzy rok wcześniej opanowali Pragę, uchwalają 4 Artykuły Praskie: duchowni mają zostać pozbawieni majątków, każdy ma prawo wygłaszać kazania, komunia ma być udzielana pod dwiema postaciami, a grzechy śmiertelne karane publicznie.

1411 lub 1425 Andriej Rublow, Trójca Święta
1423-32 Hubert i Jan van Eyck, fragment ołtarza w Gandawie Adoracja Baranka Eucharystycznego
1426-28 Masaccio, Trójca Święta w kościele we Florencji,
pierwszy fresk namalowany z konsekwentnym wykorzystaniem zasad perspektywy.

[1437-49] Grupa uczonych, skupionych na dworze Uług Bega w Samarkandzie, ogłasza Zidż-i dżedid guragani, tablice astronomiczne zawierające dokładniejsze od dotychczasowych tablice położeń gwiazd i ruchów planet.

1440 Mikołaj z Kuzy (KUZAŃCZYK), O oświeconej niewiedzy. Twierdzi m.in., że ciała niebieskie są zbudowane z tych samych elementów co Ziemia, a niektóre z nich są zamieszkałe, że świat nie ma środka, a Ziemia wiruje wokół osi utrzymywana w ruchu przez impetus.

[[1450]] KUZAŃCZYK opisuje pierwszy znany przyrząd do pomiaru wilgotności powietrza: wagę obciążoną z jednej strony kłębkiem wełny zwiększającym ciężar wskutek zwilgotnienia.
[[1451]] Zbudowano okulary korygujące krótkowzroczność.
[[1455]] Prasę drukarską opuszcza Biblia GUTENBERGA. (Wcześniej ruchome czcionki w prasie drukarskiej stosowali Chińczycy i Koreańczycy, a niezależnie od Gutenberga wynalazł je Lauren Janszoon KOSTER
Nowe techniki drukarskie spowodują, że pod koniec XV w. w Europie będzie ok. 9 milionów książek.

1444 Turcy po Warną rozbijają połączone armie chrześcijańskie.
1453 Turcy zdobywają Konstantynopol - koniec Cesarstwa Bizantyjskiego.

1461-62 Francois Villon, Wielki Testament

[1464] Johannes REGIOMONTANUS (Johannes Müller), De triangulis omnimodis. Pierwsza w Europie książka z zakresu trygonometrii jako samodzielnym dziale matematyki. Zawiera m.in. prawo sinusów dla trójkątów płaskich i prawa sinusów i cosinusów dla trójkątów sferycznych.

1469 We Florencji powstaje Akademia Platońska, gdzie prowadzi się studia nad Platonem i pitagorejczykami.

1484 Papież INNOCENTY VIII - odwołując się do teorii św. Tomasza z Akwinu o możliwości wejścia ludzi w osobisty (również erotyczny) kontakt z szatanem - wydaje bullę Summis desiderantes affectibus, w której poleca inkwizycji tropienie czarownic.

[1489] Johannes WIDMAN, Behend und hüpsch Rechnung uff allen Kauffmanschafften. W tej pracy używa się znaków "+" oraz "-", a cały proponowany symbolizm stanowi postęp w stosunku do osiągnięć Hindusów i Diofantosa (zob. ok. [250]).

[1492] Podróż Krzysztofa KOLUMBA zapoczątkowuje odkrywanie Ameryki - ale sam Kulomb nie dowie się, co właściwie odkrył.
W trakcie tej podróży zauważono, że kompas nie wskazuje dokładnie w kierunku Gwiazdy Północnej - co uznano za wadę kompasu.

1492 Upada Grenada, chrześcijanie opanowują całą Hiszpanię.
1493 Papież Aleksander VI wyznacza granice między posiadłościami Hiszpanii i Portugalii w Nowym Świecie.

1496 Papiescy inkwizytorzy w Niemczech, dominikanie Heinrich INSTITORIS i Jakob SPENGLER ogłaszają Młot na czarownice, w którym opisują skutki czarów i formułują normy postępowania procesowego (zob. 1484). W ciągu następnych dwustu lat katolicy i protestanci zabiją ok. 100 000 osób (liczba bardzo niepewna), w olbrzymiej większości kobiet.

1498 Vasco Da Gama opływa Afrykę i dociera do Indii.
1502 Na Antyle dociera pierwszy transport niewolników z Afryki.

na Ziemi żyje 450-550 milionów ludzi

[1502] Amerigo VESPUCCI płynie wzdłuż brzegów Ameryki Południowej - i stwierdza, że jest to oddzielny kontynent, a nie część Azji. Od jego imienia nowo odkryty kontynent otrzyma nazwę.

1503-04 Hieronymus Bosch, Ogród rozkoszy ziemskich i niebiańskich
1503-06 Leonardo da Vinci, Mona Lisa
1504 Michał Anioł, David

1509 ERAZM z Rotterdamu, Pochwała głupoty.

[ok. 1510] Mikołaj KOPERNIK rozsyła do uczonych i duchownych list - dziś znany jako Komentarzyk - w którym twierdzi, że nie Słońce porusza się wokół nieruchomej Ziemi, ale Ziemia, wraz z pięcioma innymi planetami, obiega Słońce dookoła, wirując jednocześnie wokół własnej osi.

1512-1517 Sobór laterański V potępia koncyliaryzm, czyli doktrynę o wyższości soboru nad papieżem; ogłasza też dogmat o nieśmiertelności indywidualnej duszy ludzkiej.

1513 Niccolo MACHIAVELLI, Książę. Teoria mocarstwa narodowego. Celem działalności męża stanu jest zwiększanie siły państwa, a wszystko, co temu służy, jest sprawiedliwe i dobre. Moralność, a także religię, należy podporządkować interesowi państwa - który powinien pokrywać się z interesem władcy.

1516 Thomas MORUS, Utopia. Wizja społeczeństwa, w którym wszyscy pracują (po 6 godzin dziennie), żyją skromnie, bez pieniędzy, to samo jedzą i tak samo się ubierają. Czas wolny zużywają na wyzwalanie się od dominacji ciała.

[1515] Scipione FERRO znajduje ogólne metody rozwiązywania równań sześciennych o postaci x3 + ax = b, ale ich nie ogłasza. Odkryje je ponownie Niccolò TARTAGLIA - i również zachowa w tajemnicy.

ok. 1510-1534 ĆAJTANJA Mahaprabhu tworzy bengalską odmianę hinduistycznej bhakti, wielbiąc śpiewem i tańcem Krisznę jako Najwyższą Osobę Boga.

1517 Marcin LUTER ogłasza 95 tez przeciw odpustom (tekst). Zaczyna się - pod hasłem sola gratia, sola fides, sola scriptura (tylko łaska, tylko wiara, tylko Biblia) - reformacja.

1519-21 Hernán Cortés podbija państwo Azteków.

[1520-22] Ferdinand MAGELLAN przepływa obok Ziemi Ognistej i dociera na Filipiny, gdzie ginie. 18 żeglarzy na jedynym ocalałym statku (wyruszyło ich 230 na 5 statkach) w 1522 powraca pod dowództwem Juana Sebastiána ELCAÑO do Hiszpanii.

1521 Początki ruchu anabaptystycznego.

1529 Marcin LUTER pisze Duży katechizm oraz Mały katechizm (tekst).
Philip MELANCHTON ogłasza Augsburskie wyznanie wiary.
Kształtuje się kościół ewangelicko-augsburski, "luterański".

1531 Francisco Pizzaro zaczyna podbój państwa Inków.

1532 Początki ruchu reformacyjnego Jana KALWINA (Institutio christiae religioni, 1536).

1534 Henryk VIII ogłasza Akt o supremacji i zostaje przez Parlament wyniesiony do godności głowy kościoła Anglii - powstaje kościół anglikański.

[1536] Philippus Aureolus Theophrastus Bombastus von Hohenheim, znany jako PARACELSUS ("większy od Celsusa"), Die grosse Wundartznei. Dzieło o jatrochemii, mającej wyjaśnić procesy przebiegające w organizmach żywych i wytworzyć leki. Światem rządzą trzy substancje/zasady: rtęć, siarka i sól. Zdrowie to harmonia między człowiekiem (mikrokosmosem) a przyrodą (makrokosmosem). Choroby psychiczne nie są wywoływane przez demony, ale mają przyczyny fizyczne.

1536 MENNO SIMONS, Fundamentbuch. Powstaje ruch religijny mennonitów, umiarkowanych anabaptystów odrzucających jakąkolwiek przemoc.

1538 Jan KALWIN, Katechizm oraz Wyznanie wiary. Doktrynalne podstawy kościoła ewangelicko-reformowanego, "kalwinistycznego".

[1540] Georg Joachim RHETICUS, Narratio prima de libri revolutionum. Pierwsza publiczna prezentacja systemu Kopernika. (Zob. [1543]).

1540 Ignacy LOYOLA zakłada zakon jezuitów.

1542 Powstaje Święte Oficjum, w 1588 przemianowane na Kongregację Świętej Inkwizycji.

[1543] Mikołaj KOPERNIK, De revolutionibus orbium coelestium (O obrotach sfer niebieskich). W tej książce Kopernik użył matematycznych technik przejętych z geocentrycznej astronomii Hipparcha-Ptolemeusza (jednak bez ekwantu) do zbudowania matematycznego modelu ruchów planet, w którym w środku świata znajdowało się nieruchome Słońce, a Ziemia, jako jedna z planet, wędrowała wokół niego. Teoria ta przez następnych kilkadziesiąt lat nie znalazła zwolenników, gdyż brak obserwowalnej paralaksy gwiezdnej wymagałby przyjęcia tak wielkich rozmiarów świata, że wydawało się to wykluczone. Co więcej, można było zaakceptować teorię Kopernika jedynie pod warunkiem przyjęcia innej fizyki, niż panująca wówczas fizyka Arystotelesa - a tej brakowało.

[1543] Andreas VESALIUS (Wesaliusz), De homini corporis fabrica. To dzieło, poprawiające na podstawie systematycznie prowadzonych sekcji zwłok ludzkich, około 200 błędów Galena, zapoczątkowuje nowożytne badania anatomiczne.

[1544] Ludovico FERRARI rozwiązuje równanie czwartego stopnia o postaci x4 + ax2 + b = cx.
[1545] Girolamo CARDANO badając równania trzeciego stopnia posługuje się systematycznie liczbami ujemnymi, używa też liczb zespolonych. Wprawdzie zarówno liczby ujemne, jak i urojone części liczb zespolonych nazywa "fikcyjnymi", ale podaje poprawne zasady ich użycia, m.in. to, że iloczyn dwóch liczb ujemnych jest dodatni.

[1546] Georgius AGRICOLA (Georg Bauer), nazywany "ojcem geologii", w De natura fossilium opisuje pod względem szeregu własności fizycznych i klasyfikuje liczne minerały. W De ortu et causis subterraneoum twierdzi, że minerały i skały powstają z podziemnego "soku" pod wpływem ciepła albo zimna; ciepło odpowiedzialne za wybuchy wulkanów powstaje wskutek spalania się węgla, bituminu lub siarki.

[1546] Girolamo FRACASTORO, De contagione et contagiosis morbis, pierwszy podręcznik epidemiologii, m.in. na temat syfilisu.

1545-63 Sobór trydencki dokonuje nowej syntezy doktryny katolickiej.

1548 LOYOLA, Ćwiczenia duchowe.

ok. 1550 Powstaje ruch hugenotów, francuski odłam kalwinizmu.

1553 Michał SERVET (Miguel Serveto), Christanismi restitutio. Tak jak w swoich poprzednich pracach Servet odrzuca dogmat Trójcy Świętej jako pozbawiony jakichkolwiek podstaw biblijnych, krytykuje też doktrynę predestynacji. Tworzy podstawy renesansowego arianizmu. Aresztowany przez inkwizytorów katolickich ucieka z więzienia, ale przejeżdżając przez Genewę zostaje rozpoznany przez kalwinistów - i z inicjatywy Jana Kalwina spalony 27 października 1553 r. na stosie.
[1553] W w.w. książce SERVET opisuje mały, płucny obieg krwi.

1555 Pokój augsburski dzieli Niemcy na części luterańską i katolicką: cujus regio, ejus religio ("czyja władza, tego religia").

1555 Giovanni Pierluigi da Palestrina, Missa Papae Marcelli

[1556] AGRICOLA, De re metallica. Synteza dotychczasowej wiedzy o metalach, używana jako podręcznik przez następne 150 lat.

[1556] Juan de VALVERDE, Historia de la composición del cuerpo humano. Traktat o anatomii człowieka, oparty na książce Vesaliusa [1543], ale zawierający też opis płucnego krążenia krwi, co niezależnie od Serveta [1553] odkrył Realdo COLOMBO.

[1558] Giambattista Della PORTA, Magia naturalis. Dzieło o "magii naturalnej", przeciwstawianej magii mającej do czynienia z duchami, zaklęciami. Z naszego punktu widzenia magia miesza się tam z nauką. Są tam uwagi o magnesach, przepisy alchemiczne, jest trochę optyki, m.in. opis ulepszonej camera obscura.

1559 Kościół katolicki ogłasza pierwszy Indeks Ksiąg Zakazanych.

1559 John KNOX, który właśnie ukończył przekład Biblii na angielski, organizuje w Szkocji kościół kalwinistyczny.

ok. 1559 Powstanie purytanizmu, radykalnego odłamu kościoła anglikańskiego.

[1561] Valerius FAVENTIES, De montium origine. Góry powstają w wyniku trzęsień ziemi, pęcznienia pod wpływem wilgoci, parcia zgromadzonego pod ziemią powietrza, ognia, duchów gór, oddziaływania gwiazd, wiatru, słońca, erozji i działalności ludzkiej.

ok. 1562 Arianie (wygnani ze Szwajcarii) i ich polscy zwolennicy tworzą wspólnotę braci polskich.

[1569] MERKATOR wydaje 18-arkuszową mapę świata.

1569 W wyniku unii lubelskiej powstaje Rzeczpospolita Obojga Narodów.

[1572] Tycho BRAHE obserwuje pojawienie się, a na początku 1574 zniknięcie, (super)nowej gwiazdy w Kasjopei. Nie stwierdza jej ruchu względem gwiazd i stąd wnioskuje, że - wbrew panującym wówczas poglądom - wśród gwiazd rzeczy, podobnie jak na Ziemi, powstają i giną.

1572 W noc św. Bartłomieja we Francji zostaje zamordowanych 20 000 hugenotów. Na wieść o tym papież Grzegorz XIII odprawia nabożeństwo dziękczynne.

[1573] Costanzo VAROLIO w dwóch listach, wydanych bez jego zgody pt. De nervis optics, opisuje nowe techniki sekcji mózgu, które doprowadziły go m.in. do odkrycia nerwów wzrokowych.

[1576] Thomas DIGGES, A perfit description of the coelestiall orbes. W tej książce znajduje się angielski przekład fragmentów dzieła Kopernika. Ale Digges twierdzi ponadto, że gwiazdy nie są umieszczone - jak sądził Kopernik - na sferze, ale są rozrzucone w nieskończonej przestrzeni.

[1577] Tycho BRAHE obserwuje ruch komety i wykazuje, że porusza się ona w obszarze poza Księżycem, zmieniając swą odległość od Ziemi. Wnioskuje z tego, że - wbrew panującym wówczas poglądom - przestrzenie kosmiczne są puste.
[1578] Michael MÄSTLIN pod wpływem obserwacji komety, poczynionych niezależnie od Brahego, przyjmuje system Kopernika.

1578 Chan mongolski nadaje przywódcy największego klasztoru w Tybecie tytuł dalajlamy.

1579 Jak od Krzyża, Droga na górę Karmel.

1580 Michel de MONTAIGNE, Próby. Rozważania na temat poznania siebie samego - które jednak nie jest w pełni osiągalne, jako że nie wiemy, skąd wszystko, w tym nasze życie, powstało i dokąd zmierza.

[1580] Bernard PALISSY w dialogu między Praktyką a Teorią, Discours admirables de la nature des eaux et fonteines, tant naturelles qu'artificielles, des metaux, des sels & salines, des pierres, des terres, du feu et des emaux, opowiada o wodach i wodotryskach, metalach, solach i słonych błotach, skałach, ziemi, ogniu i szkliwach. Książka zawiera oparty na obserwacjach opis obiegu wody w przyrodzie: oceany parują, woda gromadzi się w chmurach, z chmur spada deszcz i zasila strumienie i rzeki. (W tym czasie nadal panował pogląd Arystotelesa, że woda powstaje z zawilgoconej ziemi i oziębionego powietrza.)

[ok. 1580] François VIÈTE systematycznie używa liter na oznaczenie niewiadomych i systemu dziesiętnego, publikuje tabele podające wartości funkcji trygonometrycznych dla każdej sekundy, formułuje szereg twierdzeń trygonometrycznych.

15 października 1582 wprowadzenie, na polecenie papieża Grzegorza XIII, kalendarza gregoriańskiego: odtąd trzy razy na 400 lat usuwany jest 29. dzień lutego. Z kalendarza usunięto dni od 5 do 14 października, co od razu wprowadziło różnicę między kalendarzem gregoriańskim a juliańskim (używanym do dziś przez kościoły prawosławne).

[1582] Simon STEVIN, Tafelen van Interest. Początek nowożytnych badań w zakresie statyki.

[ok. 1583] Galileo GALILEI (Galileusz) odkrywa, że okres drgań wahadła zależy od jego długości, ale nie od amplitudy i zawieszonego na linie ciężaru.

1584 Giordano BRUNO, O nieskończonym wszechświecie i światach. Bóg jest naturą tworzącą naturę, a zatem materia jest boska. W nieskończonej przestrzeni - która nie ma środka - istnieje nieskończenie wiele układów planetarnych, wciąż powstających i ginących, zamieszkanych przez istoty rozumne. Wszystko jest zbudowane z atomów, zarówno fizycznych, jak i duchowych. Człowiek to nieśmiertelny atom duchowy, odzwierciedlający w sobie Wszechświat.

[1585] STEVIN wprowadza ułamki dziesiętne.
[1586] STEVIN ogłasza, że dwie kule ołowiane, jedna 10-krotnie cięższa od drugiej, spadają z wysokości 30 stóp w tym samym czasie.

[1588] BRAHE, który obserwując położenia gwiazd z dokładnością do 1' nie zdołał dostrzec paralaksy gwiezdnej (zob. [1838]), ogłasza, że Ziemia jest nieruchoma. Publikuje nowy model świata: Merkury, Wenus, Mars, Jowisz i Saturn krążą wokół Słońca, a Słońce, wraz z Księżycem, krąży wokół nieruchomej Ziemi.

1588 Klęska Wielkiej Armady, Hiszpania zaczyna tracić panowanie na morzach na rzecz Anglii.

1589 W Moskwie powstaje prawosławny patriarchat. Miasto - uważane wcześniej za Nową Jerozolimę - zostaje ogłoszone Trzecim Rzymem (po Rzymie i Konstantynopolu). Filoteusz z Pskowa (zm. ok. 1524): Pierwszy Rzym upadł przez herezję, drugi przez podbój, a oto Trzeci Rzym, Wasze najjaśniejsze carstwo, zaś czwartego nie będzie już nigdy.

[1586] PORTA, De humana physiognomia, a tam m.in. próby powiązania kształtu roślin z ich własnościami leczniczymi (rośliny przypominające narządy ludzkie miały służyć w kuracji ich dolegliwości), ustalenia pokrewieństw między roślinami a ciałami niebieskimi, minerałami i częściami zwierząt.
[1589] PORTA, Magiae naturalis, rozszerzone do 20 ksiąg wydanie dzieła z 1558 r. Wielki wykład astrologii, alchemii, matematyki, meteorologii, optyki i filozofii przyrody.

[1591] VIÈTE w In artem analyticam isagoge doskonali notację arytmetyczną tak dalece, że zyskuje sobie miano "ojca algebry". Nie włącza jednak do matematyki liczb ujemnych.

[1596] Johannes KEPLER, Tajemnica kosmosu (Mysterium cosmographicum). W tym dziele Kepler użył pięciu "platońskich" brył foremnych do wyjaśnienia odległości planet w systemie Kopernikańskim od Słońca: w sferę wyznaczoną przez orbitę Saturna wpisał sześcian, opisany z kolei na sferze Jowisza, w sferę Jowisza wpisał czworościan opisany na sferze Marsa, między sfery Marsa i Ziemi wstawił dwunastościan, między sfery Ziemi i Wenus dwudziestościan, a między sfery Wenus i  Merkurego ośmiościan. Była to typowa realizacja pitagorejskiego programu poszukiwania matematycznych harmonii ukrytych za zjawiskami.

[1597] Andreas LIBAU (Libavius), Alechemia. Encyklopedia dotychczasowych osiągnięć alchemii, ale oczyszczonej z elementów magicznych, które autor określa mianem "paracelsiana". Zgadza się jednak z Paracelusem, że podstawowym zadaniem alchemii jest opracowywanie nowych leków.

1596 W wyniku unii brzeskiej powstaje w Rzeczpospolitej kościół greko-katolicki, zachowujący bizantyjski ryt liturgiczny, ale uznający władzę papieża.

1600 W Rzymie spalono na stosie Giordano BRUNO.

---