Flora Polski – systematyka i program do ćwiczeń
Ćwiczenie 1
Porosty = grzyby lichenizowane (Lichenes = Fungi Iichenisati)
(grupa ekologiczna)
Królestwo: Grzyby (Mycobionta)
Porosty skorupiaste (plecha przylega całą dolną stroną do podłoża)
- Caloplaca sp. – jaskrawiec (porost naskalny, plecha w postaci rozetek, najczęściej żółta lub pomarańczowa)
- Graphis scripta – literak właściwy (porost nadrzewny, porasta drzewa o gładkiej korze, gatunek w Polsce zagrożony)
Porosty listkowate (plecha spłaszczona grzbieto-brzusznie, tworzy rozetki w postaci pojedynczych lub rozgałęzionych płatów)
- Hypogymnia physodes – pustułka pęcherzykowata (porost nadrzewny o szarej lub szaro-zielonej plesze, gatunek najczęściej wykorzystywany w lichenoidykacji)
Porosty krzaczkowate (plecha wyraźnie odstaje od podłoża, przeważnie rozgałęziona, przyczepiona do podłoża w jednym miejscu)
- Cetraria islandica – płucnina islandzka (plecha listkowato-krzaczkowata w postaci kępek lub luźnych murawek naziemnych, sztywna, głęboko wycinana, oliwkowo- lub brunatno zielona; cenny surowiec farmaceutyczny, wykorzystywana do leczenia schorzeń układu pokarmowego i oddechowego, gatunek zagrożony w Polsce i objęty częściową ochroną)
- Cladonia sp. – chrobotek (porost naziemny, częsty w suchych lasach sosnowych, pod ochroną)
Mszaki (grupa ekologiczna)
Królestwo: Rośliny (Plantae)
Gromada: Wątrobowce (Marchantiophyta)
- Marchantia polymorpha – porostnica wielokształtna (plecha duża dichotomicznie rozgałęziona, szerokość ok. 1 cm, rośnie na różnych siedliskach łąkach, torfowiskach, przy potokach, na skarpach itp., roślina dwupienna, gatunek bardzo pospolity)
Gromada: Mchy (Bryophyta, Musci)
Klasa: Płonniki (Polytrichopsida)
- Polytrichum sp. – płonnik
- budowa morfologiczna gametofitu i sporofitu mchu płonnika
- budowa anatomiczna liścia mchu
- budowa anatomiczna łodygi mchu
Klasa: Torfowce (Sphangnopsida)
- Sphangum sp. – torfowiec (torfowce w Polsce objęte są ochroną – za wyjątkiem dwóch gatunków)
- budowa morfologiczna
Ćwiczenie 2
Mszaki – cd.
Królestwo: Rośliny (Plantae)
Gromada: Mchy (Bryophyta, Musci)
Klasa: Prątniki (Bryopsida)
- Pleurozium schreberi – rokietnik pospolity (tworzy duże zielone darnie, roślina dwupienna, preferuje kwaśne podłoża – gł. Lasy sosnowe, świerkowe i wrzosowiska, gatunek pospolity, objęty w Polsce ochroną częściową)
- Funaria hygrometrica – skrętek wilgociomierczy (rośnie w gęstych darniach, roślina jednopienna, preferuje miejsca bogate w azot; wypaleniska, gruzowiska, brzegi zbiorników wodnych, wilgotne pola i łąki, gatunek pospolity w całej Polsce)
Paprotniki
Królestwo: Rośliny (Plantae)
Gromada: Paprotniki (Pteridophyta)
Klasa: Paprociowe (Polypodiopsida)
-Dryopteris filix-mas – narecznica samcza (liście duże do 1,5 m, podwójnie pierzaste, zamierające na zimę, kupki zarodniowe okrągławe, ułożone w dwóch rzędach, okryte zawijką, rośnie w lasach na ocienionych miejscach, gatunek pospolity, silnie trujący i leczniczy, kłącza wykorzystywane do produkcji leku przeciwtasiemcowego)
- przekrój przez liść z kupką zarodniową
- budowa zarodni
Tkanka okrywająca w liściu paproci – aparaty szparkowe
- Polypodium vulgare – paprotka zwyczajna (liście zimotrwałe, wydłużone, pojedynczo pierzasto wcinane, kupki zarodniowe kuliste nie przykryte zawijką, ułożone w dwóch szeregach, rośnie w lasach liściastych, w Polsce pod ochroną, roślina lecznicza wykorzystywana przy leczeniu dolegliwości wątroby)
- Phyllitis scolopendrium – języcznik zwyczajny ( liście o blaszce niepodzielonej, językowate, całobrzegie, zimotrwałe, kupki zarodniowe równowąskie, rozwijają się skośnie wzdłuż nerwów bocznych, okryte zawijką, rośnie na podłożu wapiennym, gatunek zagrożony i objęty ochroną)
- Salvinia natans – salwinia pływająca (jednoroczna paproć wodna, pływająca po powierzchni, pojedynczy osobnik utworzony jest z trzech powierzchni i jednego zanurzonego liścia korzeniokształtnego, rośnie w spokojnej, nasłonecznionej wodzie stawów, jezior i starorzeczy, gatunek w Polsce zagrożony i objęty ochroną)
Klasa: Widłakowe (Lycopodiopsida)
- Lycopodium clavatum – widłak goździsty (roślina wieloletnia, pędy wielokrotnie widlasto rozgałęzione, kłosy zarodnionośne zebrane po 2-3, rośnie w suchych lasach szpilkowych, zwłaszcza sosnowych oraz na torfowiskach i wrzosowiskach, roślina trująca i lecznicza- z zarodników robione są zasypki stosowane na rany i oparzenia – gatunek objęty ścisłą ochroną)
- Huperzia selago – widłak wroniec (roślina wieloletnia, łodygi wyprostowane, widlasto rozgałęzione, liście zarodnionośne podobne do wegetatywnych, nie zebrane w kłosy, rośnie w wilgotnych, cienistych lasach, częsty w górach, gatunek trujący i leczniczy, zagrożony i objęty ścisłą ochroną)
- Diphasiastrum complanatum – widlicz (widłak) spłaszczony (pędy podziemne i nadziemne, kłosy zarodnionośne tworzą się na pędach bocznych po 2-6, występuje w lasach szpilkowych, gatunek trujący i leczniczy, objęty ścisłą ochroną)
Klasa: Poryblinowe (Isoёtopsida)
- Selaginella selaginoides – widliczka ostrozębna (roślina wieloletnia o pędach zróżnicowanych na płożące się i wzniesione, roślina różnozarodnikowa, w kłosach zarodnionośnych mikrosporangia z licznymi mikrosporami w górnej części kłosa i makrosporangia z czterema makrosporami w dolnej części kłosa, gametofit bardzo zredukowany, do zapłodnienia może niekiedy dochodzić już w obrębie kłosa, rośnie na wapnistym podłożu, częsta w górach, gatunek objęty ścisłą ochroną)
Ćwiczenie 3
Paprotniki – cd.
Królestwo: Rośliny (Plantae)
Gromada: Paprotniki (Pteridophyta)
Klasa: Skrzypowe (Equisetopsida)
- Equisetum arvense – skrzyp polny (roślina wieloletnia, pędy naziemne dwupostaciowe: bezzieleniowe z kłosem zarodnionośnym (tzw. Pędy wiosenne, nierozgałęzione, żółtobrązowe lub czerwonawe) i zielone pędy płonne (tzw. Letnie, mocno rozgałęzione), rośnie na podmokłych polach, rowach – często uciążliwy chwast, roślina lecznicza (zawiera m.in. witaminę B1)
- Equisteum palustre – skrzyp błotny (roślina wieloletnia, pędy zarodnionośne i płonne, podobne do siebie, zielone, wyrastają równocześnie, występuje na mokrych łąkach i brzegach wód, roślina trująca)
- Equisetum telmateia – skrzyp olbrzymi (roślina wieloletnia, o głęboko wrośniętym podziemnym kłączu, pędy nadziemne dwupostaciowe: wiosenne – bezzieleniowe z kłosem zarodnionośnym i zielone pędy płonne dorastające do 1,5m, roślina lecznicza i chroniona)
Nagozalążkowe = nagonasienne
Królestwo: Rośliny (Plantae)
Gromada: Nasienne (Spermatophyta)
Podgromada: Nagozalążkowe wielkolistne (Cycadophytina)
- Cycas sp. – cykas (roślina należąca do klasy sagowców, żyją w krajach tropikalnych i subtropikalnych, łodygi są grubymi, często krótkimi pniami z pióropuszem liści na szczycie – przypominają wyglądem palmy, liście przeważnie bardzo duże – nawet do trzech metrów, pierzastozłożone)
Pogromada: Nagozalążkowe drobnolistne (Pinophytina)
Klasa: Miłorzębowe (Ginkopsida)
- Ginko biloba – miłorząb dwuklapowy (jedyny żyjący dziś przedstawiciel tej klasy, drzewo o pniu silnie rozgałęzionym, do 30 m wysokości, wykształca dwa rodzaje pędów: długopędy i krótkopędy, posiada charakterystyczne wachlarzowate liście na ogonkach z dychotomiczną nerwacją, liście opadają na zimę, drzewo dwupienne, występuje naturalnie, tylko w pd.-wsch. Chinach, powszechnie sadzone w parkach i ogrodach.
Klasa: Szpilkowe (Pinaceae)
Rodzina: sosnowate (Pinaceae)
- Pinus sylvestris – sosna zwyczajna ( budowa morfologiczna i anatomiczna igły sosny)
- Abies alba – jodła pospolita
- Picea abies – świerk pospolity
- Larix sp. – modrzew
Rodzina: Cisowate (Taxaceae)
- Taxus baccata – cis pospolity (osnówka – pseudoowoc)
Rodzina: Cyprysowate (Cupressaceae)
- Juniperus communis – jałowiec pospolity (szyszkojagoda – pseudoowoc)
Ćwiczenie 4
Glony (grupa ekologiczna)
Królestwo: Rośliny (Plantae)
Gromada: Sinice (Cyanobacteria)
- Oscillatoria sp. – drgalnica (komórki w trychomach jednakowe)
- Anabaena sp. – anabena (proste trychomy z heterocystami i akinetami)
Gromada: Eugleniny (Euglenophyta)
- Euglena sp, - euglena (organizm z pogranicza świata roślin i zwierząt)
- Trachelomonas sp. – (euglenina domkowa)
Gromada: Krasnorosty (Rhodophyta)
- Batrachospermum sp. – żabirośl (słodkowodny krasnorost, większość krasnorostów występuje w wodach czystych, dobrze natlenionych, w zacienionych miejscach – najczęściej górne odcinki potoków i rzek)
Gromada: Zielenice (Chlorophyta)
- Closterium sp. – nowik (jednokomórkowa zielenica z grupy desmidii, występuje pospolicie w różnego typu zbiornikach słodkowodnych)
- Spirogyra sp. – skrętnica (słodkowodny, nitkowaty glon z grupy sprężnic, proces płciowy przebiega na drodze koniugacji drabinkowej)
Gromada: Różnowiciowe (Heterokontophyta)
Klasa: Okrzemki (Bacillariophyceae)
- Coscinodiscus sp. (morska okrzemka z grupy centrycznych)
- Meridion sp. (bezszczelinowa okrzemka z grupy pierzastych)
- Navicula sp. (okrzemka z grupy pierzastych)
- Nitzschia sp. (okrzemka z grupy pierzastych preferująca wody o podwyższonej trofii)
Klasa: Brunatnice (Phaeophyta)
-Fucus sp. – morszczyn (morska brunatnica o tkankopodobnej plesze dorastająca do 1m, plecha zróżnicowana, na kauloid – część łodygokształtną i fylloid – część listnokształtną, kolor plechy brunatny nadaje ksantofilowy barwnik – fukoksantyna, występuje w Bałtyku)
Ćwiczenie 5
Okrytozalążkowe = okrytonasienne
Królestwo: Rośliny (Plantae)
Gromada: Nasienne (Spermatophyta)
Podgromada: Okrytozalążkowe (Magnoliophytina)
Klasa: Jednoliścienne (Liliopsida = Monocotyledones)
Rodzina: Trawy (Poaceae)
- Dactylis glomerata- kupówka pospolita
- Elymus repens – perz pospolity (budowa morfologiczna łodygi ‘źdźbła’ i liścia traw)
- Zea mays – kukurydza zwyczajna
- Secale sp. – żyto (owoce suche, niepękające – ziarniaki)
Rodzina: Liliowate (Liliaceae)
- Tulipa sp. – tulipan (Budowa kwiatu – okwiat niezróżnicowany, pojedynczy, budowa morfologiczna słupka i pręcika, wzór i narys kwiatowy, położenie słupka na dnie kwiatowym, owoc suchy, pękający typu torebka)
Klasa: Dwuliścienne (Magnoliopsida = Dicotyledones)
Rodzina: Różowate (Rosaceae)
- Rosa sp. – róża (budowa kwiatu z okwiatem zróżnicowanym, wzór i narys kwiatowy, położenie słupka na dnie kwiatowym, owoc zbiorowy u dzikiej róży)
- Fragaria vesca – poziomka pospolita (owoc zbiorowy o mięsistym dnie kwiatowym, rozmnażanie wegetatywne poprzez rozłogi)
- Malus sp. – jabłoń (owoc mięsisty, jabłkowaty)
Rodzina: Jaskrowate (Ranunculaceae)
- Ranunculus sp. – jaskier (budowa kwiatu, wzór i narys kwiatowy)
- Caltha palustris – knieć błotna, kaczeniec (owoc suchy, pękający typu mieszek)
Rodzina: Wargowe (Labiatae)
- Lamium album – jasnota biała (budowa kwiatu wargowego)
Rodzina: Goździkowate (Caryophyllaceae)
- Lychnis flos-cuculi – firletka poszarpana
- Stellaria sp. – gwiazdnica
Ćwiczenie 6
Okrytozalążkowe = okrytonasienne – cd.
Królestwo: Rośliny (Plantae)
Gromada: Nasienne (Spermatophyta)
Podgromada: Okrytozalążkowe (Magnoliophytina)
Klasa: Dwuliścienne (Magnoliopsida = Dicotyledones)
Rodzina: Motylkowate (Papilionaceae)
- Vicia sp. – wyka (budowa kwiatu motylkowatego)
- Pisum sp. – groch
- Trifolium sp. – koniczyna
- Robinia pseudoakacja – robinia biała, grochodrzew (drzewo pochodzące z obszarów przyatlantyckich Ameryki Północnej, obecnie często jest wręcz uciążliwym chwastem)
Rodzina: Złożone = Astrowate (Compositae = Asteraceae)
- Helianthus annuus – słonecznik zwyczajny (kwiatostany groniaste typu koszyczek, dwa typy kwiatów: języczkowate i rurkowate, owoc suchy, niepękający typu niełupka)
- Taraxacum officinale – mniszek lekarski
- Bellis perennis – stokrotka pospolita
Rodzina: Krzyżowe = Kapustowate (Cruciferae = Brassicaceae)
- Brassica napus – rzepak (budowa kwiatu czterokrotnego, owoc suchy, pękający typu łuszczynka)
- Capsella bura-pastoris – tasznik pospolity (owoc suchy, pękający typu łuszczynka)
Rodzina: Baldaszkowate (Umbelliferae)
-Daucus carota – marchew zwyczajna (kwiatostan groniasty, typu baldach złożony)
- Anethum sp. – koper
Zasady korzystania z klucza do oznaczania roślin
Szafer W., Kulczyński S., Pawłowski B. – Rośliny Polskie. Tom I i II
- oznaczanie wybranych gatunków roślin
Ćwiczenie 7
Kolokwium końcowe z całości materiału (45 minut)
Oznaczanie wybranych gatunków roślin – cd.
Przegląd wybranych gatunków drzew
Rodzina: Brzozowate
- Grab pospolity (Carpinus betulus)
Rodzina: Wiązowate
- Wiąz (Ulmus sp.)
Rodzina: Bukowate
- Buk zwyczajny (Fagus sylvatica)
- Dąb szypułkowy (Quercus robur) owoc suchy, niepękający typu orzech
Rodzina: Klonowate
- Klon zwyczajny (Acer platanoides) owoc suchy, niepękający typu skrzydlak- podwójny
- Klon jawor (Acer pseudoplatanus)
- Klon polny, paklon (Acer campestre)
Rodzina: Oliwkowate
- Jesion wyniosły (Fraxinus excelsior) owoc suchy, niepękający typu skrzydlak- pojedynczy
Rodzina: Lipowate
- Lipa drobnolistna (Tilia cordata) owoc suchy, niepękający, orzeszek ze skrzydełkiem lotnym