POETYKA, PYTANIE NR 7
SCHEMAT KOMUNIKACYJNY R. JAKOBSONA. FUNKCJE JĘZYKA.
1. Schemat komunikacyjny.
Poniżej schemat z tekstu wesołego Romka.
KONTEKST
KOMUNIKAT
NADAWCA …………………………………………………………………ODBIORCA
KONTAKT
KOD
Gdzie:
NADAWCA – ten co kieruje komunikat
ODBIORCA – ten do którego komunikat jest kierowany
KONTEKST – komunikat musi być do niego dostosowany, uchwytny dla odbiorcy (czyli wg Wesołego Romka musi coś oznaczać). Powinien być zwerbalizowany albo dać się zwerbalizować
KOMUNIKAT – chyba każdy wie co to
KOD – w pełni lub przynajmniej w części wspólny dla nadawcy(tego co koduje) i odbiorcy (tego co dekoduje)
KONTAKT – fizyczny kanał i psychiczny związek między nadawcą i odbiorcą, umożliwiający im obu nawiązanie i kontynuowanie komunikacji
Jak wiadomo wszystkie powyższe czynniki determinują odpowiadające im funkcje języka, co prowadzi nas do punktu drugiego.
2. Funkcje języka.
Nadawca → f. ekspresywna (emotywna)
Ześrodkowana na adresacie, mówiący wyraża swoją postawę wobec tego, o czym mówi. Chodzi tu o wywarcie emocji, prawdziwej lub nie. Ową funkcję utożsamiają w języku wykrzykniki, które ubarwiają nasze wypowiedzi na płaszczyźnie fonicznej, gramatycznej i leksykalnej.
Odbiorca → f. impresywna (konatywna)
Prezentuje najczystszą ekspresję gramatyczną w formach: wołacza i rozkaźnika. Próba przekonania odbiorcy aby coś zrobił, za pomocą powyższych form. Małecki podał także: pytania, tryb oznajmujący, tryb przypuszczający.
F. magiczna – odmiana f. konatywnej, zwracamy się do siły wyższej nierealnej, teoretycznie może się zdarzyć, ale raczej jest mało prawdopodobna, np. niech Cię szlag trafi.
Kontakt → f. fatyczna (termin wg Bronka Malinowskeigo)
Może być zobrazowana przez obfitą wymianę rytualnych formuł, a nawet przez całe dialogi, których jedynym zadaniem jest przedłużenie komunikacji. Usiłowanie rozpoczęcia i podtrzymania rozmowy.
Zaliczamy do owej funkcji głupie pytania, w stylu : śpisz? a ty? żyjesz?, potakiwania: no, tak, pożegnania
Kontekst → f. poznawcza (oznaczająca, denotatywna)
Polega ona na nastawieniu na oznaczanie, orientację na kontekst, czyli jest zasadniczym celem licznych komunikatów (należy tu zwrócić uwagę także na uboczne uczestnictwo innych funkcji).
Nieważne jak coś powiemy, i tak przekażemy ten sam komunikat.
Kod → f. metajęzykowa
Nastawiona na kod, pojawia się kiedy mówimy o języku (meta = nad), przy nieporozumieniach, podczas nauki języka obcego, slangu itp.
Ważne pojęcie odnośnie omawianej funkcji:
Afazja – upośledzenie językowe o podłożu nerwowym, utrata umiejętności używania metajęzyka.
Komunikat → f. poetycka
W przypadku rozpatrywania f. poetyckiej w odniesieniu do samej poezji jest dominantą. W pozostałych przypadkach jest elementem akcesoryjnym, podrzędnym.
F. poetycka dotyczy komunikatu. Polega na tym, że przy tworzeniu wypowiedzi językowej mamy wybór jakich elementów językowych użyć i tu działa zasada ekwiwalencji. Każdy wybrany element jest jednakowo ważny ( nie jak w f. poznawczej).
Schemat funkcji językowych:
POZNAWCZA
EMOTYWNA…………………………POETYCKA………………………. KONATYWNA
…………………….……FATYCZNA…………………………..
METAJĘZYKOWA