Schemat komunikacji językowej Romana Jacobsona

• Jacobson rozwinął zagadnienie funkcji językowych na podstawie modelu aktu mowy Bűhlera;

• Uważał że nadawca kieruje komunikat do odbiorcy. Aby komunikat był efektywny musi być zastosowany do kontekstu (coś musi znaczyć), kontekstu uchwytnego dla odbiorcy i albo zwerbalizowanego, albo takiego, który da się zwerbalizować. Konieczny jest także kod w pełni lub przynajmniej w części wspólny dla nadawcy i odbiorcy. Musi istnieć także kontakt- fizyczny kanał i psychiczny związek miedzy nadawcą i odbiorcą, umożliwiający im obu nawiązanie i kontynuowanie komunikacji.

• Schemat:

KONTEKST

KOMUNIKAT

NADAWCA……………………………………………………… ODBIORCA

KONTAKT

KOD

• Każdy z tycz sześciu czynników determinuje inną funkcję języka.

• Mimo rozróżnienia 6 podstawowych aspektów języka, nie można równocześnie znaleźć komunikatu słownego spełniającego tylko jedną funkcję.

• Odmienność każdorazowego aktu mowy polega nie na monopolu którejś z tych funkcji, ale na odmiennym porządku hierarchicznym funkcji. Struktura słowna komunikatu zależy przede wszystkim od funkcji dominującej.

• Funkcja poznawcza- (oznaczająca, denatatywna) zasadnicz7y cel licznych komunikatów.

• Funkcja emotywna (ekspresywna)- ześrodkowana na adresacie, wskazuje na bezpośrednie wyrażenie postawy mówiącego wobec tego, o czym on mówi. Czysty element emotywny w języku stanowią wykrzykniki.

• Funkcja konatywna- orientacja na odbiorcę. Prezentuje najczystszą ekspresję gramatyczną w formie wołacza i rozkaźnika, które pod względem syntaktycznym, morfologicznym, a często nawet fonematycznym różnią się od innych kategorii nominalnych i werbalnych.

• Tradycyjny model językowy był sprowadzony do tych trzech funkcji (emotywnej, ko natywnej, poznawczej) oraz do trzech wierzchołków owego trójkąta (Buhlera)- pierwszej osoby- nadawcy, drugiej osoby- odbiorcy, i do „osoby trzeciej”, a ściślej kogoś lub czegoś, o czym jest mowa. Z tej triady dadzą się wyprowadzić dodatkowo funkcje językowe.

• Funkcja magiczna jest w zasadzie pewnym rodzajem przemiany nieobecnej albo nieistniejącej „osoby trzeciej” w odbiorcę konatywnego komunikatu.

• Istnieją komunikaty służące do ustanowienia, przedłużenia lub podtrzymania komunikacji, do zaznaczenia, że kontakt nie został przerwany („Halo, czy pan mnie słyszy?”), do pobudzenia uwagi współrozmówcy lub do sprawdzenia tej uwagi (:Słucha pan?”).

• Funkcja fatyczna- nastawienie na kontakt;

• Ilekroć nadawca lub odbiorca chcą sprawdzić, czy posługują się jednakowym kodem, mowa zostaje sprowadzona do kodu: przybiera ona funkcję metajęzykową („Nie jestem pewien, co pan przez to rozumie.”- odbiorca, „Rozumie pan, co powiedziałem?”-nadawca).

• Poetycka funkcja językowa- nastawienia na sam komunikat; skupienie się na komunikacie dla niego samego. Funkcja ta jest dominantą w zakresie sztuki słowa. W pozostałych aktach językowych występuje jako element podrzędny, akcesoryjny.

• Osobliwości poszczególnych gatunków poetyckich powodują różne zhierarchizowanie innych funkcji językowych, które uczestniczą- przy niezmiennie dominującej funkcji poetyckiej.

• Poezja epicka, skierowana na osobę trzecią, posługuje się w znacznym stopniu poznawczą funkcją językową.

• Liryka, zorientowana na pierwsza osobę, łączy się ściśle z funkcją emotywną. Poezja drugiej osoby nasycona jest funkcją ko natywną i ma charakter suplikatoryjny lub ekshortatywny, w zależności od tego, czy pierwsza osoba jest podporządkowana drugiej, czy druga- pierwszej.

• Schemat funkcji:

2

---