Schemat komunikacji językowej Romana Jacobsona

Jacobson rozwinął zagadnienie funkcji językowych na podstawie modelu aktu mowy Bűhlera;

Uważał że nadawca kieruje komunikat do odbiorcy. Aby komunikat był efektywny musi być zastosowany do kontekstu (coś musi znaczyć), kontekstu uchwytnego dla odbiorcy i albo zwerbalizowanego, albo takiego, który da się zwerbalizować. Konieczny jest także kod w pełni lub przynajmniej w części wspólny dla nadawcy i odbiorcy. Musi istnieć także kontakt- fizyczny kanał i psychiczny związek miedzy nadawcą i odbiorcą, umożliwiający im obu nawiązanie i kontynuowanie komunikacji.

Schemat KONTEKST

KOMUNIKAT

NADAWCA……………………………………………………… ODBIORCA

KONTAKT

KOD

Każdy z tycz sześciu czynników determinuje inną funkcję języka.

Mimo rozróżnienia 6 podstawowych aspektów języka, nie można równocześnie znaleźć komunikatu słownego spełniającego tylko jedną funkcję.

Odmienność każdorazowego aktu mowy polega nie na monopolu którejś z tych funkcji, ale na odmiennym porządku hierarchicznym funkcji. Struktura słowna komunikatu zależy przede wszystkim od funkcji dominującej.

1) Funkcja poznawcza- (oznaczająca, denatatywna) zasadniczy cel licznych komunikatów.

2) Funkcja emotywna (ekspresywna)- ześrodkowana na adresacie, wskazuje na bezpośrednie wyrażenie postawy mówiącego wobec tego, o czym on mówi. Czysty element emotywny w języku stanowią wykrzykniki.

3) Funkcja konatywna- orientacja na odbiorcę. Prezentuje najczystszą ekspresję gramatyczną w formie wołacza i rozkaźnika, które pod względem syntaktycznym, morfologicznym, a często nawet fonematycznym różnią się od innych kategorii nominalnych i werbalnych.

Tradycyjny model językowy był sprowadzony do tych trzech funkcji (emotywnej, ko natywnej, poznawczej) oraz do trzech wierzchołków owego trójkąta (Buhlera)- pierwszej osoby- nadawcy, drugiej osoby- odbiorcy, i do „osoby trzeciej”, a ściślej kogoś lub czegoś, o czym jest mowa. Z tej triady dadzą się wyprowadzić dodatkowo funkcje językowe.

4) Funkcja magiczna jest w zasadzie pewnym rodzajem przemiany nieobecnej albo nieistniejącej „osoby trzeciej” w odbiorcę konatywnego komunikatu.

Istnieją komunikaty służące do ustanowienia, przedłużenia lub podtrzymania komunikacji, do zaznaczenia, że kontakt nie został przerwany („Halo, czy pan mnie słyszy?”), do pobudzenia uwagi współrozmówcy lub do sprawdzenia tej uwagi (:Słucha pan?”).

5) Funkcja fatyczna- nastawienie na kontakt;

Ilekroć nadawca lub odbiorca chcą sprawdzić, czy posługują się jednakowym kodem, mowa zostaje sprowadzona do kodu: przybiera ona funkcję metajęzykową („Nie jestem pewien, co pan przez to rozumie.”- odbiorca, „Rozumie pan, co powiedziałem?”-nadawca).

6) Poetycka funkcja językowa- nastawienia na sam komunikat; skupienie się na komunikacie dla niego samego. Funkcja ta jest dominantą w zakresie sztuki słowa. W pozostałych aktach językowych występuje jako element podrzędny, akcesoryjny.

Osobliwości poszczególnych gatunków poetyckich powodują różne zhierarchizowanie innych funkcji językowych, które uczestniczą- przy niezmiennie dominującej funkcji poetyckiej.

Poezja epicka, skierowana na osobę trzecią, posługuje się w znacznym stopniu poznawczą funkcją językową.

Liryka, zorientowana na pierwsza osobę, łączy się ściśle z funkcją emotywną. Poezja drugiej osoby nasycona jest funkcją ko natywną i ma charakter suplikatoryjny lub ekshortatywny, w zależności od tego, czy pierwsza osoba jest podporządkowana drugiej, czy druga- pierwszej.

Schemat funkcji:

SCHEMAT KOMUNIKACJI JĘZYKOWEJ I FUNKCJE JĘZYKA WG R. JAKOBSONA

KONTEKST (f. poznawcza)

KOMUNIKAT (f. poetycka)

NADAWCA ODBIORCA

(f. emotywna) KONTAKT (f. fatyczna) (f. konatywna)

KOD (f. Metajęzykowa)

kontekst - dokładnie to, o czym mówimy

kod - system znaków, który pozwala wygenerować dany komunikat

f. emotywna - wyraża stosunek nadawcy do komunikatu

f. poznawcza - relacje między komunikatem a obiektem zainteresować przekazu

f. poetycka - aspekt estetyczny

f. fatyczna - utrzymanie uwagi odbiorcy

f. metajęzykowa - stwierdza, na ile komunikat jest zrozumiały dla odbiorcy

f. konatywna - określone reakcje adresata

Funkcje języka Roman Jacobson, "W poszukiwaniu istoty języka".
1.Funkcja komunikatywna- jest zdolnością języka do przekazywania / wymiany informacji, między nadawcą a odbiorcą. Tzw. "akty mowy" [język w konkretnym użyciu] wg Romana Jacobsona:
rzeczywistość
komunikat
nadawca --------------- odbiorca
kontakt
kod

Każdemu z elementów powyższego schematu odpowiada funkcja
- Funkcja informatywna
- Funkcja poetycka
- Funkcja ekspresywna - impresywna
- Funkcja fatyczna
- Funkcja metajęzykowa

1) funkcja ekspresywna (emotywna)- dominuje w tekstach nastawionych na wyrażanie uczuć nadawcy wypowiedzi np.: list, e -mail, sms, „U mienia wsio w pariadkie. Traktowana jest także jako funkcja prezentacyjna, czyli informująca o płci, pochodzeniu, wieku nadawcy np.: slang młodzieżowy, regionalizmy itp.
2) funkcja informatywna (poznawcza)- dominuje w tekstach nastawionych do przekazywania informacji o faktach i wydarzeniach, które wzbogacają naszą wiedzę czy utrwalają obraz otaczającego nas świata np. wywiad, artykuł publicystyczno - naukowy, komunikat urzędowy, podręcznik
3) funkcja poetycka (estetyczna)-dominuje w tekstach nastawionych na formę estetyczną przekazu, rolą tej funkcji jest przedstawienie tekstu w sposób oryginalny, unikatowy. Występuje głównie w utworach lirycznych, literaturze pięknej, aforyzmach, sentencjach. Wykorzystuje środki artystycznego przekazu, celową eliptyczność, metonimię itp.
4) funkcja fatyczna- dominuje w tekstach służących do nawiązania kontaktu, podtrzynamia go, czy też do zasygnalizowania jego zakończenia. Nadawca tekstu o niczym nie informuje, ani do niczego nie nakłania. Występuje w rozmowach potocznych lub rozmowach przez telefon. np. Trzymaj się ciepło

5) funkcja metajęzykowa- dominuje w tekstach służących do wyjaśnienia sensu kodu, którym jest nazwa przyporządkowana jakiejś rzeczy lub zjawisku. Występuje w tekstach lingwistycznych, pracach językoznawczych, w zdaniu np. „Dostałem bilet do kina”

6) funkcja impresywna- wyraża się świadomym dążeniem nadawcy do kształtowania określonych postaw i zachowań odbiorcy za pomocą m.in.: nakazów, zakazów komend, poleceń, próśb. Często tekst występuje w formie wołacza. Funkcja ta dominuje we wszelkiego rodzaju ustawach, zarządzeniach, regulaminach, reklamach, podaniach, zdaniach np. „Nie ruszaj się”, „Zaczekaj, proszę”

2. Funkcja stanowiąca- polega na zmianie czegoś w rzeczywistości pozajęzykowej, społecznej, prawnej, faktycznej. Dostrzec ją możemy w ustawach, aktach prawnych

3. Funkcja magiczna- magia słów, oddziałujących na rzeczywistość, w którą wierzy mówca lub odbiorca. Funkcję tę dostrzegamy w zaklęciach, przekleństwach, eufemizmach, różnego rodzaju czarach, modlitwach, w baśniach

---