Obecnie coraz częściej w preparatach kosmetycznych stosowane są kwasy owocowe zwane hydroksykwasami. Hydroksykwasy są to związki organiczne, których cząsteczki zawierają zarówno grupę karboksylową, jak i hydroksylową. Wzajemne ułożenie tych grup może być 1,2; 1,3; 1,4; 1,5, mówimy wówczas odpowiednio o α, β, γ, δ hydroksykwasach. Wśród nich największą popularnością cieszą się alfa-hydroksykwasy (AHA, ang. Alpha Hydroxy Acids). AHA są to związki organiczne zawierające grupę wodorotlenkową w pozycji α w stosunku do grupy karboksylowej (rys. 1).




Alfa-hydroksykwasy występują powszechnie w przyrodzie, a więc mogą być otrzymywane ze źródeł naturalnych, np. w wyniku ekstrakcji soku ze świeżych owoców, warzyw, trzciny cukrowej. Kwasy te mogą również być syntetyzowane metodami chemicznymi i pozyskiwane metodami biotechnologicznymi.
Do najpopularniejszych i najczęściej stosowanych w kosmetologii alfa-hydroksykwasów należą:

• kwas mlekowy (alfa-hydroksypropionowy)

• kwas glikolowy (hydroksyoctowy)

• kwas cytrynowy (2-hydroksy-1,2,3-propanotrikarboksylowy)

• kwas jabłkowy (2-hydroksybutadiowy)

• kwas winowy (2,3-dihydroksybutadiowy)

• kwas migdałowy (fenyloglikolowy)

Alfa-hydroksykwasy mają szerokie zastosowanie w kosmetyce, a ich główne działanie polega na regulacji procesu rogowacenia. Związki te działają w obszarze stratum corneum- martwych, pozbawionych receptorów warstwach naskórka. AHA stopniowo zmniejszają adhezję pomiędzy korneocytami i cementem międzykomórkowym. Dzięki temu alfa-hydroksykwasy powodują łatwiejsze odrywanie korneocytów od stratum disjunctum, czego efektem jest odsłanianie nowych warstw komórek, a tym samym poprawa wyglądu skóry. Powodują także zmniejszenie spójności na granicy fazy lipidowej i wodnej w cemencie międzykomórkowym, co prowadzi do zwiększenia uwodnienia warstwy rogowej i poprawy nawilżenia naskórka. Dodatkowo AHA stymulują fibroblasty do syntezy kolagenu, elastyny oraz glikozoaminoglikanów (GAG), co spowalnia procesy starzenia skóry, wpływa na jej nawilżenie. Wygładzenie naskórka AHA poprawia wnikanie składników aktywnych zawartych w kosmetykach, przez co zwiększa skuteczność stosowanych preparatów pielęgnacyjnych. Ponadto, efektem działania AHA na skórę jest jej rozjaśnienie, wygładzenie, spłycenie drobnych zmarszczek powierzchniowych, zwężenie porów, usuniecie blizn potrądzikowych, a także poprawa kolorytu skóry i hamowanie powstawania przebarwień.
Skuteczność działania alfa-hydroksykwasów zależy od:

• rodzaju kwasu

• stężenia kwasu

• biodostępności

• pH kosmetyku

• mocy kwasu

• podłoża, w którym ten kwas jest umieszczony

• częstości stosowania

• stanu skóry przed stosowaniem

• czasu działania kwasu na skórę

Do najczęściej stosowanych w kosmetyce alfa-hydroksykwasów należą kwas mlekowy i kwas glikolowi głównie ze względu na najmniejszy rozmiar cząstek spośród wszystkich AHA. Kwasy te są najlepiej absorbowane przez rogową warstwę naskórka, a tym samym działają najskuteczniej, mimo że są rozpuszczalne tylko w wodzie i nie mają zdolności do wnikania w głębsze warstwy skóry.
Działanie AHA na warstwę rogowa naskórka mimo licznych korzyści może doprowadzić do podrażnień, co jest związane ze zdolnością kwasów do odszczepiania jonu wodorowego, który wpływa szkodliwie na komórki. Ze względu na możliwe podrażnienia wynikające między innymi z różnic w kwasowości czynnej stratum corneum (pH=5,2-5,6) i AHA (pH=2-3), alfa-hydroksykwasy w preparatach kosmetycznych poddawane są neutralizacji, która ma na celu zmniejszenie lub wykluczenie niepożądanych efektów. Neutralizacja AHA w kosmetyku może w znaczny sposób wpłynąć na biodostępność tego związku. Pod pojęciem biodostępności kwasu owocowego rozumiemy ilość AHA w postaci wolnego kwasu (niezjonizowanego), która przenika przez warstwę rogową naskórka. Prowadzone w 1996 roku przez Yu i Van Scott badania wykazały, że kwas glikolowy w postaci wolnej wykazuje większa biodostępność niż jego sól. Powstała w wyniku neutralizacji kwasu sól dysocjuje do jonu metalu i jonu kwasowego, które nie przenikają przez warstwę rogową naskórka. Oznacza to, że kwas glikolowy nie poddany neutralizacji wykazuje większą skuteczność biologiczną w porównaniu z jego solą. W praktyce stwierdzono, że AHA w  formie wolnej działają eksfoliacyjnie, a AHA w formie soli działają nawilżająco.
Dodatkowo zaobserwowano, że kierunek działania AHA zależy od pH kosmatyku. Chcąc zwiększyć biodostępność AHA, kwasowość czynna stosowanego kosmetyku musi być niska, co gwarantuje pozostanie większości cząsteczek kwasu w formie niezdysocjonowanej. Ponadto zaobserwowano, że kwasy AHA skutecznie wpływają na proces eksfoliacji tylko wtedy, gdy występują w stężeniu w granicach 5-8% i powyżej. Natomiast optymalna wartość kwasowości czynnej potrzebna do efektywnego działania złuszczającego kwasów owocowych mieści się w zakresie pH 3-4,5. Gdy stężenie AHA w produkcie jest niższe niż 5-8%, a kwasowość czynna kosmetyku wyższa od 4,5 wówczas preparat ten wykazuje działanie nawilżające.
    Skuteczność działania alfa-hydroksykwasów zależy również od mocy kwasu. Moc kwasu jest mierzona zdolnością dysocjacji danego kwasu w roztworze i jest stała dla danego kwasu (tab. 1) w danych warunkach temperatury. Wartość pKa α-hydroksykwasów ma zastosowanie przy ustalaniu najbardziej optymalnego pH kwasu, które gwarantuje jego skuteczne działanie. Gdy pKa kwasu jest równe jego pH wówczas 50% kwasu występuje w formie wolnej, niezdysocjowanej. Zwiększenie pH (pH>pKa) powoduje zmniejszenie zawartości wolnego kwasu, a zatem biodostępność AHA w preparacie jest mniejsza. Natomiast obniżenie pH (pH



a skuteczność działania AHA ma wpływ również podłoże, w którym te kwasy są umieszczone. Większość kwasów owocowych jest rozpuszczalna w wodzie, m.in. kwas glikolowy, mlekowy, cytrynowy, dlatego najlepszym podłożem jest dla nich emulsja typu o/w. Zastosowanie tego typu emulsji gwarantuje, że większość cząsteczek kwasu jest obecna w zewnętrznej fazie wodnej emulsji, a przez to ma lepszy kontakt ze stratum corneum i większą skuteczność. Natomiast AHA, które rozpuszczalne są w tłuszczach, tj. kwas migdałowy, mają większą skuteczność biologiczną, gdy zostaną zastosowane w emulsji typu w/o.
    Dowiedziono, że mimo licznych pozytywnych aspektów stosowania AHA, preparaty zawierające kwasy owocowe mogą powodować podrażnienia skóry. Efekty uboczne stosowania preparatów zawierających α-hydroksykwasy związane są z właściwościami chemicznymi tych związków, a przede wszystkim ze zdolnością do odszczepiania szkodliwego dla komórek jonu wodorowego. W celu zmniejszenia negatywnych efektów działania kwasów owocowych na skórę zaproponowano zastosowanie w kremach tzw. kompleksu amfoterycznego. Zabieg ten polega na wprowadzeniu do preparatu obok AHA aminokwasów amfoterycznych takich jak arginina, glicyna, lizyna, które wpływają na ustalenie odpowiedniego pH. Kompleks amfoteryczny zapewnia kontrolowane uwalnianie cząsteczek AHA, a tym samym wpływa na zredukowanie podrażnienia skóry przez kwasy owocowe.
Do łagodniejszych, stosowanych od niedawna w kosmetyce kwasów zaliczamy polihydrosykwasy (PHA). Związki te są organicznymi kwasami karboksylowymi, zawierającymi dwie lub więcej grup hydroksylowych, z których jedna znajduje się w pozycji alfa. Posiadają wszystkie cechy i właściwości charakterystyczne dla AHA, a dodatkowo wykazują łagodniejsze działanie, co jest wynikiem budowy ich cząsteczek (większe rozmiary, a przez to utrudnione szybkie przenikanie w głąb skóry). Dodatkowo polihydroksykwasy ze względu na obecność licznych grup hydroksylowych, posiadają silne właściwości nawilżające, wiążą wodę w naskórku. Kwasy te są również skutecznymi antyoksydantami, chroniącymi skórę przed wolnymi rodnikami w stopniu porównywalnym do witaminy C i E. Dla skutecznego działania PHA wymagane jest 5% stężenie tych kwasów w kosmetyku oraz kwasowość czynna w granicach pH 3-4.
Wśród stosowanych w kosmetyce PHA na szczególna uwagę zasługują: glukonolakton i kwas laktobionowy.
Glukonolakton to kwas polihydroksylowy, lakton kwasu glukonowego. Największe znaczenie w kosmetyce ma delta-lakton kwasu glukonowego. Dzięki większej liczbie grup wodorotlenowych kwas ten wykazuje silniejsze działanie nawilżające niż kwas glikolowy, czy cytrynowy. Zostało to wykorzystane w opracowywaniu kosmetyków opóźniających procesy starzenia skóry, nawilżających i przeciwtrądzikowych. Dodatkowo wspomaga leczenie trądziku, poprzez  zmniejszanie wydzielania łoju, a także ma właściwości antyoksydacyjne.
Kwas laktobionowy jest złożonym polihydroksykwasem, nazywany również nowym kwasem polihydroksybionowym, utworzonym przez oksydację laktozy. Cząsteczka kwasu laktobionowego składa się z galaktozy przyłączonej do jednej cząsteczki kwasu glukonowego. Ze względu na obecność 8 grup hydroksylowych jest związkiem higroskopijnym, charakteryzującym się silnymi właściwościami retencji i absorpcji wody. Działa złuszczająco i wygładzająco, zmniejszając widoczność drobnych zmarszczek, a także wzmacnia barierę naskórkową i wspomaga proces odnowy komórkowej. Dodatkowo kwas laktobionowy wykazuje silne właściwości chelatujące, przeciwrodnikowe.
Oprócz alfa- hydroksykwasów w preparatach kosmetycznych znalazły zastosowanie β- hydroksykwasy (BHA). W kosmetyce powszechnie stosuje się tylko jeden rodzaj BHA – kwas salicylowy, który ma działanie eksfoliacyjne przy pH 3-4 w stężeniu 1-2% i przeciwzapalne oraz bakteriostatyczne. Jest to kwas rozpuszczalny w tłuszczach, dzięki temu ma zdolność przenikania przez warstwę sebum i wnikania w głąb mieszków włosowych, co wpływa na oczyszczenie porów i zapobieganie powstawaniu zmian trądzikowych.

3. L – hydroksykwasy – kwasy owocowe

- występujące w owocach kwasy organiczne

- kwasy AHA – L-hydroksykwasy

- zawsze do któregoś z atomów C przyłączona jest grupa OH i COOH

- najważniejszymi surowcami są: jabłka, cytryny, pomarańcze, winogrona, gorzkie migdały, oraz inne owoce

KWAS GLIKOLOWY

- najczęściej stosowany kwas AHA

- pozyskiwany z trzciny cukrowej

- ma działanie złuszczające – usuwanie martwych komórek naskórka

- ma działanie na spoiwa międzykomórkowe wypełniające przestrzeń między korneocytami i w wyniku tego następuje rozluźnienie połączeń między martwymi komórkami a w konsekwencji złuszczanie

- kwas o najmniejszej cząsteczce, wnika bardzo głęboko

- działa jako środek nawilżający ze względu na właściwości wiązania wody

KWAS MLEKOWY

- występuje w warstwie hydrolipidowej skóry

- wraz z innymi substancjami wewnątrzpochodnymi stabilizuje kwaśną warstwę ochronną skóry

- nawilża skórę

- kieruje normalnymi procesami rogowacenia naskórka

4. Działanie L-hydroksykwasów

- eksfoliacyjne – złuszczające, usunięcie zrogowaciałego naskórka

- stymulujące – „zellstymulans” stymulatory komórkowe najsilniej działające, pobudzają fibroblasty i warstwę podstawną naskórka

- rozjaśniające – po przez zrogowacenie naskórka, regeneracja melanocytów, równomierne gospodarowanie barwnika przez melanocyty

- polepszające jakość skóry – jędrna, elastyczna, gładka, nawilżona

- są dobrym verhikelem – najlepsze nośniki substancji aktywnych, torują drogę do wnikania innych substancji

* preparaty zawierające estry kwasów owocowych są lepiej tolerowane przez skórę niż same wolne kwasy

* pH 4,5-5,5 nie powoduje podrażnień i zaczerwienień

* pH 3,5 30% skóra jest lekko czerwona, obrzęknięta, będzie się łuszczyć

Cechy charakterystyczne L-hydroksykwasów

1. czas działania

- jest bardzo ważny, ponieważ po kilku miesiącach ich stosowania przestają być tak skuteczne jak były na początku ich stosowania

- regularne ich stosowanie przez 6 miesięcy w roku, a następnie całkowite zaprzestanie stosowania przez okres 3 miesięcy

- przez kolejne 3 miesiące należy stosować je tylko raz dziennie

2. stężenie

- kwasy AHA stosowane są w różnych stężeniach zaczynając od kilku nawet do kilkudziesięciu %

- preparaty zawierające stężenie do 10% - stosowane w warunkach domowych

- stężenie 20-30% - przeszkolone kosmetyczki w gabinecie

- stężenia powyżej 30% są stosowane tylko w gabinetach dermatologicznych

3. pH stosowanych preparatów

- określenie wartości pH jest równie ważne by uniknąć podrażnień, stosowanie preparatów o pH 4,5-5,5

- aby uzyskać efekt kosmetyczny lub leczniczy pH jest w sposób znaczący obniża (30% 3,5pH)

B) 1. B-hydroksykwasy

- po raz pierwszy od 1995 roku na rynku

- różnice między BHA i AHA

* BHA mają większą cząsteczkę, strukturę niż AHA

* BHA działają powierzchownie

* BHA są rozpuszczalne w tłuszczach

* BHA mają trwałą zdolność złuszczania

* skuteczność eksfoliacji przy użyciu AHA zmniejsza się z czasem

KWAS SALICYLOWY

- przedstawiciel BHA, który podobnie jak kwasy AHA zawiera grupę hydroksylową, jest ona jednak bardziej oddalona od grupy karboksylowej

- najczęściej otrzymywany jest z: kory wierzby płaczącej, kory topoli, kory dębowej

- działa słabiej niż AHA, ma właściwości przeciwzapalne, sprzyjające procesowi gojenia się wykwitów na skórze i podrażnień – dobry na trądzik

- łagodniejsze działanie BHA niż AHA podczas stosowania, rzadziej pojawiają się efekty uboczne w postaci pieczenia, szczypania, nadmiernego złuszczania naskórka

- rozpuszcza się w tłuszczach dzięki temu złuszcza się powierzchowne zrogowaciałe komórki naskórka

- oczyszcza mieszki włosowe, pory, wycisza grudki przymieszkowe

- ma działanie antybakteryjne

- stężenie 1-2% już powoduje efektywne działanie

- przy pH skóry powyżej 4 działanie kwasu jest słabsze, skuteczniejsze działanie jest w środowisku kwaśnym

- wpływ czasu nie wpływa na działanie kwasu

- wpływa na proces złuszczania, ale nie reguluje pracy gruczołów łojowych

- może dojść do chwilowego pogorszenia zmian na twarzy

- najładniej skóra wygląda dopiero po miesiącu od zastosowania

Alfa – hydroksykwasy (kwasy AHA)

Preparaty z kwasami AHA sa polecane dla skóry suchej, zniszczonej opalaniem, są również pomocne w przypadku cery trądzikowej. Są to kwasy zobojętnione, rozpuszczalne w wodzie.

W kosmetyce najczęściej są stosowane:

· Kwas glikolowy, otrzymywany z soku trzciny cukrowej,

· Kwas winowy , występuje w winogronach i winie,

· Kwas mlekowy , powstaje podczas fermentacji cukru mlekowego i innych cukrów,

występuje w kwaśnym mleku ,kiszonych warzywach i owocach,

· Kwas jabłkowy, występujący w wielu owocach,

· Kwas cytrynowy , występujący w cytrynach, ananasach,

Z wymienionych powyżej kwasów najczęściej stosowane są kwas mlekowy i glikolowy,

gdyż mają one najmniejszy rozmiar cząsteczek spośród wszystkich kwasów AHA

i w związku z tym są najlepiej absorbowane przez skórę i najskuteczniej działają.

Złuszczanie za pomocą kwasów ma charakter chemiczny i jest to zupełnie inny rodzaj złuszczania w porównaniu z pilingami mechanicznymi.

Pilinigi mechaniczne ścierają to, co jest na powierzchni naskórka,

lekko go wyrównując i wygładzając, na tym jednak kończą się ich możliwościPreparaty z kwasami wpływają na sam proces złuszczania, ponieważ działają na głębsze warstwy naskórka.

Jak ogólnie działają kwasy hydroksylowe?

1. Regulują proces odnowy komórkowej i powodują łatwiejsze złuszczanie się komórek warstwy rogowej naskórka dzięki temu, że rozluźniają połączenia międzykomórkowe

2. Usunięcie warstwy zbędnych, martwych i zrogowaciałych komórek, odsłania nowe, zdrowe komórki, dzięki czemu poprawia się struktura i koloryt skóry.

3. Cera nabiera delikatności, blasku, jędrności i. miękkości.

4. Znacznie wygładzają naskórek oraz zwiększają skuteczność stosowanych po nich preparatów pielęgnacyjnych.

5. Odblokowują pory zapobiegając w ten sposób tworzeniu ognisk zapalnych skóry

6. Są pomocne w przypadku przebarwień i niewielkich blizn po trądzikowych.

7. Spłycają drobne zmarszczki powierzchniowe i poprawiają elastyczność skóry.

8. Kwasy AHA w niskich stężeniach działają tylko na naskórek, a nie na skórę właściwą.

ale i na głębiej położoną warstwę skóry czyli skórę właściwą.

9. Kwasy AHA w wyższych stężeniach mają wpływ nie tylko na naskórek,

Przygotowanie skóry do zabiegu z kwasami owocowymi

1. Na początku, przed przygotowaniem planu zabiegów, informujemy klientkę o zabiegach i ich koniecznej liczbie - jest ona uzależniona od rodzaju i grubości skóry.

2. Niezbędnych jest kilka zabiegów, aby osiągnąć oczekiwane rezultaty.

3. Dla każdego klienta zakładamy kartę, w której będziemy notować zabiegi, uwagi i reakcje skóry.

4. Klient – pacjent, powinien ściśle współpracować z osobą wykonującą zabieg, skóra powinna być poddana specyficznej domowej pielęgnacji.

Przed przygotowaniem planu zabiegów w salonie należy:

1. Wykonać fachową analizę skóry, tzn. określić typ i jej grubość

2. Przetestować, jakie będą reakcje skóry na preparat z kwasami owocowymi. Robimy test na dokładnie oczyszczonej skórze kremem AHA, który dobieramy do rodzaju skóry.

Kiedy wykonujemy zabiegi AHA

Najlepszy czas do przeprowadzania zabiegów z preparatami zawierającymi kwasy owocowe to okres od jesieni do wczesnej wiosny. Nie wykonujemy tego typu zabiegów w okresie letnim, oraz zimowym ze względu na zbyt duże narażenie skóry na promieniowanie UV, oraz zbyt niskie temperatury. W czasie używania preparatów z kwasami owocowymi skóra jest cienka i wrażliwa na działanie promieni słonecznych.

Należy poinformować klientów, aby nie wystawiali skóry na działanie słońca i stosowali ochronę UV.

Złuszczanie przeprowadza się raz w tygodniu. Przez okres 6-8 tygodni.

W gabinecie kosmetycznym wykonujemy zabieg kwasami owocowymi o wzrastającym stężeniu od 15% - 30%.

Lekarz może stosować kwasy o wyższych stężeniach. Zawsze należy sprawdzić czy w gabinecie znajduje się wystarczająca ilość preparatów do przeprowadzenia zabiegu, a przede wszystkim NEUTRALIZATORA

Przed przystąpieniem do zabiegu należy przeprowadzić szczegółowy wywiad z pacjentem

Jeśli pacjent jest w trakcie antybiotyko-terapi nie należy wykonywać zabiegu z kwasami.

Zabieg można wykonać po upływie trzech tygodni od momentu przyjęcia przez pacjenta

ostatniej dawki antybiotyku. Przez okres trzech tygodni po zakończeniu serii zabiegów pacjent nie może narażać skóry na oddziaływanie promieni UV. Nie można wykonywać zabiegów seryjnych częściej niż co pół roku. Nie wykonujemy zabiegu złuszczania kwasami AHA w przypadku gdy naskórek jest uszkodzony.

BHA Kwasy beta-hydroksylowe pojawiły się po raz pierwszy w składzie kosmetyków

w 1995 roku, W odróżnieniu od AHA w kosmetyce stosuje się tylko jeden rodzaj kwasu BHA

kwas salicylowy - jest otrzymywany z kory wierzby.Działanie kwasu BHA jest bardzo podobne do kwasów AHA, reguluje on odnowę komórkową skóry, działa złuszczająco, poprzez rozluźnianie połączeń międzykomórkowych, usuwając zbędne warstwy zrogowaciałych komórek naskórka.

Różnice między AHA, a BHA :

Kwas salicylowy działa łagodniej aniżeli kwasy AHA

Kwas salicylowy jest związkiem spokrewnionym z aspiryną

(chemiczna nazwa aspiryny to kwas acetylosalicylowy) posiada pewne

właściwości przeciwzapalne, sprzyja więc procesowi gojenia się i podrażnień.

Jest to kwas rozpuszczalny w tłuszczach, dzięki temu oprócz tego, że złuszcza

martwe komórki z powierzchni naskórka, ma także zdolność przenikania przez warstwę

łojową i wnikania w głąb mieszków włosowych, co ma duże znaczenie w leczeniu trądziku