15. PIERWSZY SŁOWNIK PRZEKŁADOWY ŁACIŃSKO-POLSKI
Lexicon Latino-polonicum… - pierwszy wielki słownik łacińsko-polski Jana Mączyńskiego, wydany w Królewcu w 1564 r.
Jan Mączyński – (ur. 1520 w Gzikowie – zm. przed 1584) - arianin polski, znany leksykograf, który wydał w 1564 r. w Królewcu pierwszy wielki łacińsko-polski słownik Lexicon Latino Polonicum Ex Optimis Latinae Linguae Scriptoribus Concinnatum zawierający ok. 20 tys. haseł łacińskich i ich polskich odpowiedników. Jan Mączyński kształcił się za granicą będąc m.in. uczniem Filipa Melanchtona. Później przebywał na dworze króla Stefana Batorego. Wydanie słownika Mączyńskiego dla ówczesnych humanistów polskich było znaczącym wydarzeniem, Jan Kochanowski uwiecznił je we fraszce pt. "Na Słownik Mączyńskiego".
Tworząc słownik Mączyński korzystał z:
głównie z łacińsko-niemieckiego słownika prof. sztrasburskiego Piotra Dasypodiusa (1535r.),
wokabularzy średniowiecznych,
ze źródeł czeskich,
dzieł Estienne'a, Perrotiego, Calepina, Frisiusa,
czerpie z języka potocznego (głównie słownictwo z województwa sieradzkiego, skąd pochodził) często poprzedzał je specjalnymi określeniami "jako mówią", "jako zową", "jako niektórzy mówią", "niektórzy zową", "też zową" itp.
czerpie ze słownictwa prowincjonalnego, familijnego, ucieka się do neologizmów,
W słowniku Mączyńsk:
wskrzesza wyrazy zapomniane,
dba o rodzimość słownictwa,
latynizmy uznawał w duchu swojej epoki, ale zwracał uwagę na pożyczki czeskie i niemieckie,
w opracowaniu haseł powoływał się na innych filologów i zaznaczał z jakiego dzieła czerpał przykłady (był to ogromny postęp filologiczny),
zaznaczał obce pochodzenie wyrazów, a nieraz nawet proponował na ich miejsce utworzone przez siebie neologizmy polskie,
gdy napotykał na trudności z powodu braku pewnych pojęć-wyrazów radził sobie przy pomocy omówień, definicji.
W 1546 Mączyński ukończył pracę nad słownikiem, ale do druku przystąpił w 1561r. Słownik ten przewyższa dotychczasowy dorobek leksykograficzny zarówno bogactwem materiału, jak starannością i nowoczesnością układu i przedstawienia. Autor oparł się na najlepszych ówczesnych wzorach słownikowych, jako pierwszy zastosował nowoczesny układ alfabetyczny.