Historia współczesna Polski i powszechna

1. Polskie formacje zbrojne poza granicami kraju i ich udział w walkach do czerwca 1941 r.

Polskie Siły Zbrojne – zorganizowane formacje wojskowe, utworzone jesienią 1939 poza granicami Polski, na podstawie międzysojuszniczych umów podpisanych przez Wielką Brytanię i Francję. Polskimi Siłami Zbrojnymi dowodził Naczelny Wódz. Pierwsze oddziały Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie wówczas pod nazwą Armia Polska we Francji zaczęto tworzyć już we wrześniu 1939 roku na terytorium francuskim spośród Polaków przebywających we Francji, Belgii, Holandii i Wielkiej Brytanii. Podstawę formowania polskich wojsk stanowiła polsko-francuska umowa z 9 września 1939 w sprawie utworzenia dywizji polskiej we Francji, a następnie umowa z 4 stycznia 1940 o tworzeniu tam Wojska Polskiego. Na mocy tejże umowy, od stycznia 1940 roku ze zmobilizowanych ochotników zaczęto formować jednostki wojsk lądowych, lotnictwa i marynarki wojennej, działającej w składzie armii francuskiej. Łącznie Armia Polska we Francji liczyła w 1940 ok. 85 000^[1] żołnierzy. Podczas formowania jednostek odtwarzanego Wojska Polskiego brano pod uwagę doświadczenia z przegranej kampanii w Polsce. Dotyczyło to m.in. silniejszego wyposażenia oddziałów w broń przeciwpancerną.

W Wielkiej Brytanii powstał I Korpus Polski. Polacy otrzymali tam zadanie zorganizowania obrony wschodniego wybrzeża Szkocji. Od lipca do października 1940 polscy piloci, w liczbie 2226 lotników, w tym 243 oficerów, uczestniczyli w powietrznej obronie Wielkiej Brytanii. Polskie Siły Powietrzne podlegały operacyjnie Royal Air Force zaś Polska Marynarka Wojenna Royal Navy. Cały sprzęt PSZ oprócz kilku należących przed wojną do Polski okrętów wojennych został wydzierżawiony od Brytyjczyków i z wyjątkiem zniszczonego w czasie działań bojowych podlegał zwrotowi po zakończeniu wojny. Rozwój liczebny i organizacyjny PSZ skupiających w czerwcu 1941 roku 22,5 tysięcy żołnierzy i oficerów niemal całkowicie pozbawionych wówczas możliwości uzyskania uzupełnień nastąpił po agresji Niemiec na ZSRR i zawarciu układu Sikorski-Majski. W 1942 generał Stanisław Maczek został dowódcą nowo sformowanej 1 Dywizji Pancernej, wchodzącej w skład 1 Korpusu. Polscy piloci brali też udział w bombardowaniu Niemiec oraz niemieckich obiektów wojskowych w krajach okupowanych. Polskie dywizjony 300 i 301 w dniu 22 grudnia 1940 dokonały nalotu na rafinerię ropy naftowej w Antwerpii, a 1 stycznia 1941 zbombardowały miasto Bremę. Także 23 marca 1941 polskie jednostki lotnicze wzięły udział w nalotach bombowych na Berlin, oraz kolejno na Mannheim, Kolonię, oraz inne miasta niemieckie, porty francuskie Brest i Hawr, gdzie marynarka niemiecka otworzyła bazy morskie. Od czerwca 1944 całe lotnictwo polskie w składzie RAF wspierało inwazję wojsk alianckich w Europie Zachodniej. Polska Marynarka Wojenna uczestniczyła w 787 konwojach, w walkach o Atlantyk oraz operacjach na Morzu Śródziemnym.

Na podstawie umowy o pomocy w wojnie przeciw Niemcom hitlerowskim z 1941 oraz polsko-radzieckiej umowy wojskowej z 14 sierpnia 1941 utworzono Armię Polską w ZSRR (dowódca gen. Władysław Anders), której stan osiągnął w marcu 1942 ok. 70 tys. żołnierzy. W marcu i kwietniu oraz od czerwca do sierpnia 1942 w porozumieniu z władzami radzieckimi ewakuowano tę armię do Iraku (ogółem ok. 78 tys. żołnierzy i ok. 35 tys. osób cywilnych)

2. Narastanie impasu w stosunkach polsko-radzieckich i dwuznaczne stanowisko USA i Wielkiej Brytanii - do początku 1942 r.

Churchill namawiał rząd polski do podjęcia współpracy z ZSRR przeciwko Niemcom. Sikorski również był zwolennikiem takiej współpracy, ale kilku członków rządu nie było do tego przekonanych twierdząc że ZSRR jest sojusznikiem niepewnym i zdradliwym. Mimo to Sikorski przy pomocy rządu angielskiego podpisał układ z ZSRR dnia 30 lipca. Związek Radziecki podjął stosunki dyplomatyczne oraz zezwolił na utworzenie polskich wojsk na terenie swoich ziem. W tymże układzie zawarto również tajną klauzulę, dotyczącą więźniów którzy przebywają na terytorium Związku, w której to ogłoszono amnestię. Sikorski jednak nie uzyskał zgody rządu ZSRR na przywrócenie granicy sprzed 1939 r. Rząd obiecał przedyskutować tą kwestię dopiero po zakończeniu wojny. W dniu 14 sierpnia 1941 r. w Moskwie podpisano polsko-radziecką umowę wojskową i przystąpiono do tworzenia armii polskiej. Generałem armii został Władysław Anders. Wielu ludzi nie zdążyło jednak dotrzeć do terenów na których tworzona była armia. Występował też problem zaginięć oficerów którzy przebywali w radzieckiej niewoli, co skutkowało brakami na wysokich szczeblach w armii. ZSRR nie potrafiło również spełnić oczekiwań polskiej armii, której brakowało mundurów, broni czy wyżywienia. Spór między obydwoma rządami dotyczył również wysłania części dywizji na front tuż po utworzeniu ich, z czym nie zgadzała się strona polska, twierdząc, że lepiej wysłać całe uformowane wojsko niż pojedyncze dywizje.

Stosunek aliantów zachodnich do sprawy polskiej był tylko formalnie jednoznaczny. Rząd brytyjski powtarzał, że nie uznaje zmian terytorialnych dokonanych w Polsce od sierpnia 1939 r. Również rząd amerykański oświadczył, że nie uznaje zmian statusu Polski jako państwa suwerennego i niepodległego. W Karcie Atlantyckiej zmiany terytorialne uzależniono od zgody państw zainteresowanych, uznano prawo wszystkich narodów do wyboru formy rządów i zapowiedziano odbudowę niepodległości państw okupowanych przez mocarstwa osi. wielka Brytania i Stany Zjednoczone chciały jednak zminimalizować straty w wojnie z Niemcami. Podczas wizyty w Stanach Zjednoczonych gen. Sikorski podkreślił w rozmowie z Rooseveltem, że uznanie przez Londyn zachodniej granicy ZSRR uczyni z Polski łatwy łup dla Moskwy. Podkreślił potrzebę ,,uczciwej, szybkiej i skutecznej’’ pomocy dla ZSRR, jednak zaznaczył, iż ustępstwa terytorialne Polski na korzyść Kremla były ciosem dla demokratycznych zasad Deklaracji Narodów Zjednoczonych. Roosevelt odparł, że rząd Stanów Zjednoczonych nie uznaje żadnych rozstrzygnięć terytorialnych przed zakończeniem wojny, wydawał się więc podzielać polski punkt widzenia. W półoficjalnych wypowiedziach administracja amerykańska głosiła jednak pogląd, że ZSRR wyjdzie z wojny jako mocarstwo światowe, w czym nie powinna przeszkodzić suwerenność mniejszych państw. Uznanie przez rząd brytyjski zachodniej granicy ZSRR na odcinku państw bałtyckich i Rumunii stanowiło groźne ostrzeżenie dla rządu RP w Londynie. 

3. Okoliczności zerwania stosunków dyplomatycznych między rządem radzieckim i polskim w kwietniu 1943 r.

Spory o armię polską w ZSRR cały czas narastały, wobec tego Brytyjczycy zaproponowali przerzucenie wojsk polskich na Bliski Wschód. Ewakuacja armii generała Władysława Andersa z ZSRR została zakończona do sierpnia 1942 roku. Wraz z żołnierzami ewakuowano ludność cywilną. W sumie ok. 100 tysięcy osób. Wyprowadzenie armii generała Władysława Andersa pogorszyło i tak bardzo złe stosunki polsko-radzieckie. Rząd RP na wychodźstwie nalegał na prowadzenie dalszej akcji werbunkowej do armii polskiej, ale Kreml, oskarżając stronę polską o odmowę użycia sił polskich i de facto o tchórzostwo, uniemożliwił tworzenie nowych oddziałów polskich. Pogorszyła się znacznie sytuacja przebywających jeszcze na terenie ZSRR obywateli polskich. Zlikwidowano polskie szkoły i ośrodki opiekuńcze, a w połowie stycznia 1943 roku narzucono im ponownie radzieckie obywatelstwo. Takie usztywnienie stanowiska ZSRR wobec sprawy polskiej wynikało ze zmiany sytuacji na froncie wschodnim. Po bitwie pod Stalingradem dokonał się tam przełom i Józef Stalin umocnił swoją pozycję wobec zachodnich aliantów.


Zerwanie stosunków przez ZSRR z rządem londyńskim 

Ta zbieżność stanowisk została od razu wykorzystana przez Józefa Stalina. Zaczął on sugerować w depeszy, wysłanej do premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla, że pomiędzy rządem generała Władysława Sikorskiego a Adolfem Hitlerem istnieje jakaś współpraca i tajna zmowa. W odpowiedzi na to Brytyjczycy wezwali generała Władysława Sikorskiego na rozmowę, w której zażądali od strony polskiej wycofania wniosku z Genewy. Takie stanowisko rządu Wielkiej Brytanii wynikało z faktu, że goszcząc na swoim terytorium rząd polski, był jednocześnie mocno zaangażowany w sojusz z Józefem Stalinem. W żaden sposób nie chciał tego przymierza narażać. Mimo więc, że oficjalne, aczkolwiek nie ujawnione, raporty brytyjskie potwierdzały, że za zbrodnią katyńską stoją Sowieci, to wygodniej było władzom brytyjskim uznać całą sprawę za prowokację niemiecką. Generał Władysław Sikorski, mimo silnego nacisku, odmówił spełnienia tego żądania. W nocy z 25 na 26 kwietnia 1943 roku ambasador polski Tadeusz Romer został wezwany przez ministra spraw zagranicznych ZSSR Wiaczesława Mołotowa, który wręczył mu notę zawiadamiającą o zerwaniu stosunków dyplomatycznych między ZSRR a rządem londyńskim. W dokumencie tym ponownie oskarżono Polaków o to, iż między "Hitlerem - i rządem polskim istnieje kontakt i zmowa" i komunikowano, że "na tej podstawie rząd radziecki powziął decyzję o przerwaniu stosunków z rządem polskim" 5 maja 1943 roku ambasador Tadeusz Romer opuścił Moskwę.

4. Struktury polskiego państwa podziemnego.

Pion wojskowy

• Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej

  • Naczelny Wódz

    • Dowódca Armii Krajowej

    • Kierownictwo Walki Podziemnej

      • Kierownictwo Dywersji

      • Oddział VI Biuro Informacji i Propagandy

      • Oddział VII Finansów i Kontroli

      • Zastępca dowódcy i szef sztabu

        • Zastępca szefa sztabu ds. organizacyjnych

          • Oddział I Organizacyjny

        • Zastępca szefa sztabu – szef operacyjny

          • Oddział III Operacyjny

          • Wydział Broni

          • Biuro Inspekcji

          • Oddział II Informacyjno-Wywiadowczy

        • Zastępca szefa sztabu ds. dowodzenia i łączności

        • Oddział V Łączności

          • Oddział V – O Łączności Operacyjnej

          • Oddział V – K Łączności Konspiracyjnej

            • Wojskowy szef komunikacji

            • Szefostwo Biur Wojskowych

        • Zastępca szefa sztabu ds. kwatermistrzowskich

          • Oddział IV Kwatermistrzowski

          • Szefostwo Służb

          • Inspektorat Wojskowej Służby Ochrony Powstania

          • Oddział Produkcji Konspiracyjnej

Naczelnymi zadaniami pionu wojskowego (Armia Krajowa) była rozbudowa militarna, która miała dać Polakom możliwość walki o suwerenność i niepodległość kraju po zakończeniu wojny. Pion wojskowy był także łącznikiem między okupowaną Polską a Rządem na uchodźstwie, chronił pion cywilny i zapewniał bezpieczeństwo jego pracownikom.

Pion cywilny

Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej

• Premier

  • Krajowa Rada Ministrów

    • Komitet ds. Kraju

    • Ministerstwo Spraw Wewnętrznych

    • Placówki łączności dyplomatycznej

    • Delegat Rządu RP na Kraj (wicepremier)

      • Departament Prezydialny (Biuro Prezydialne)

      • Departament Spraw Wewnętrznych

      • Departament Informacji i Dokumentacji

      • Departament Oświaty i Kultury

      • Departament Pracy i Opieki Społecznej

      • Departament Rolnictwa

      • Departament Skarbu

      • Departament Przemysłu i Handlu

      • Departament Poczt i Telegrafów

      • Departament Komunikacji

      • Departament Robót Publicznych i Odbudowy

      • Departament Sprawiedliwości

      • Sekcja (Departament) Spraw Zagranicznych

      • Komitet Ekonomiczny

      • Krajowa Rada Odbudowy

      • Biuro Narodowościowe

      • Komitet Koordynacji Ustawodawczej

      • Centralna Komisja Badania i Rejestrowania Zbrodni Okupanta w Polsce

      • Komitet Administracyjny

      • Komitet Polityczny

      • Departament Obrony Narodowej

      • Okręgowe Delegatury Rządu

        • Powiatowe Delegatury Rządu

Najważniejszymi zadaniami pionu cywilnego było utrzymanie ciągłości instytucji państwowych oraz zapewnienie funkcjonowania państwu i ewentualne przygotowanie do przejęcia władzy po zakończeniu działań wojennych.