Ustrój republiki rzymskiej.

W pierwszym okresie swego istnienia Rzym był monarchią i zgodnie z tradycja rządziło nim kolejno siedmiu królów. Ostatni trzej rzymscy władcy wywodzili się z dynastii Tarkwiniuszy i byli pochodzenia etruskiego. Ostatni z nich - Tarkwiniusz Pyszny (534 - 510 r. p.n.e.) uznawany był powszechnie za tyrana, a jego rządy spotkały się ze sporym niezadowoleniem społecznym. Przeciwko niepopularnemu władcy wybuchło powstanie pod dowództwem Lucjusza Juniusza Brutusa. W wyniku tego powstania król został wypędzony, a rzymianie na trwałe nabrali niechęci do monarchicznej formy rządów. Działo się to w latach 509/508 p.n.e. i od tego czasu Rzym stał się republiką. Słowo "republika" wywodzi się z łacińskiego republica, czyli "rzecz wspólna", "rzeczpospolita".

W republikańskim Rzymie ważną rolę odgrywały zgromadzenia ludowe, zwane komicjami. Głosowanie w nich odbywało się w sposób pośredni, czyli poprzez jednostki organizacyjne, jak kurie, centurie i tribus. W komicjach kurialnych zasiadano według podziału na kurie, czyli rody. Ten typ zgromadzeń ludowych znaczną rolę posiadał w pierwszych wiekach Rzymu, jednak w okresie republikańskim utracił on swoje znaczenie. Zadania komicjów kurialnych sprowadzały się jedynie do nadawania imperium (czyli władzy wojskowej) urzędnikom, wybranym przez komicja centurialne. W komicjach centurialnych głosowanie odbywało się według centurii, z których każda dysponowała jednym głosem. Zatem decydował tu podział na grupy majątkowe. Komicja centurialne zatwierdzały wnioski prawodawcze, proponowanych przez urzędników zwołujących zebranie (konsul lub pretor). Komicja te zatwierdzały także uchwały senatu ( te odnoszące się do polityki zagranicznej), wybierały niektórych urzędników (jak konsul, pretor i cenzor) oraz zatwierdzały wyroki śmierci. Komicja tribusowe powstały około piątego stulecia przed naszą erą. Głosowano w nich według tribus (zatem według jednostek terytorialnych) i były one zwoływane przez trybuna ludowego. Zajmowały się: uchwalaniem ustaw na podstawie wniosków zgłaszanych przez trybunów ludowych, wyborem trybunów ludowych, trybunów wojskowych, kwestorów, a także innych niższych urzędników. Cechą charakterystyczną wszystkich wyżej wymienionych zgromadzeń było to, że głos zabierać mogli na nich jedynie zwołujący je urzędnicy. Nie było zatem dyskusji, lecz samo głosowanie. Władza wykonawcza w starożytnym Rzymie była silna. Składały się na nią senat oraz urzędnicy (magistratus). W okresie republiki senat stał się najważniejszą instytucją państwową (wcześniej był jedynie organem doradczym). Początkowo zasiadało w nim 300 senatorów, ale w I w. n.e. liczba senatorów wzrosła do 600. Senat decydował o najważniejszych kwestiach państwowych, czyli o polityce krajowej i zagranicznej. Posiadał też inicjatywę ustawodawczą oraz zatwierdzał uchwały komicjów. Urzędnicy posiadali władzę cywilną oraz niektórzy (konsulowie, pretorzy i dyktator) wojskowo - religijną, czyli imperium. Najważniejszymi urzędnikami w państwie byli konsulowie, w liczbie dwóch, którzy swój urząd sprawowali przez rok. Dysponowali oni imperium, czyli najwyższą władzą na terenie miasta Rzym, a w razie wojny także poza jego granicami. Władza konsulów była jednak ograniczona wetem trybunów ludowych. Konsul mógł także zablokować ustawę swojego "kolegi" - drugiego konsula. W I w. p.n.e. republika przeżywała kryzys. O władzę rywalizowali między sobą dowódcy wojskowi. Pierwszą próbę wprowadzenia nowego ustroju podjął rzymski wódz i polityk Lucjusz Korneliusz Sulla, który wzmocnił rolę senatu oraz kompetencje zgromadzeń ludowych i trybunów ludowych, a także znacznie zwiększył liczbę urzędników (kwestorów i pretorów). W roku 81 r. p.n.e. Sulla potrzymał władzę dyktatora na czas nieograniczony. W roku 79 p.n.e. Sulla dobrowolnie zrezygnował z władzy i przeniósł się na wieś, gdzie rok później zmarł.