KAROL MARKS

Nauka społeczna Karola Marksa. Geneza koncepcji Marksa. Metoda dialektyczna. Natura teorii społecznej. Formacje społeczno-ekonomiczne. Jednostka jako produkt społeczeństwa i historii. Krytyczna charakterystyka społeczeństwa kapitalistycznego. Zjawisko alienacji. Klasy społeczne i struktura klasowa. Świadomość społeczna (klasowa). Pojęcie rozwoju społecznego. Powstanie i rozwój ideologii. Teoretyczne i polityczne implikacje socjologii Marksa.

„Momenty zwrotne” w życiu społecznym

• Ludzie tworzą historię - > Ludzie jako gatunek, który zaspokaja swoje potrzeby w sposób społecznie zorganizowany. Zaspokajanie potrzeb (pierwotnych i wtórnych) odbywa się w procesie produkcji.

• Ludzie tworzą nowe potrzeby w czasie - > Wytwarzanie zakłada ulepszanie z czasem używanych narzędzi. Sprzężenie produkcji i konsumpcji (ważny proces u Marksa). Zaspokajanie potrzeb niższego rzędu prowadzi do powstawania potrzeb wyższego rzędu. Kompleksowe ukazanie procesu zmiany historycznej. Źródła zmiany tkwią wewnątrz każdego społeczeństwa. Musi dojść do wytworzenia specyficznych potrzeb dla gatunku ludzkiego. Proces ten jest procesem twórczym. Większości ludzi kapitalizm utrudnia wykorzystanie swojego potencjału w procesie twórczym.

• Potrzeba pracy - > Produkcja zakłada podział pracy a ta implikuje hierarchizację struktury społecznej. Pewne zadania muszą być wykonane a podstawę podziału pracy stanowiła własność (w feudalizmie – posiadanie ziemi, w kapitalizmie – posiadanie środków produkcji). Podział pracy nie dotyczy jedynie społeczeństw pierwotnych. Wyłonienie się klasy posiadającej i pracującej wpływa destrukcyjnie na tę drugą ponieważ są oni wyzyskiwani a to podstawa do alienacji społecznej. Kapitalizm jest zatem siłą rewolucyjną bo zamknął epokę feudalizmu. Powinien być zatem lepszym rozwiązaniem a paradoksalnie spowodował ponowne zniewolenie ludzi. Cześć społeczeństwa może zaspokajać jedynie pierwotne potrzeby co powoduje, że wracamy do zwierzęcego momentu. Złe wpływy kapitalizmu może zniwelować jedynie własność zbiorowa.

• Struktura w podziale pracy - > W procesie podziału pracy wyłaniają się idee, wartości i normy (kultura). Koncentrują się głównie w religiach. Ideologie mają usprawiedliwiać zastany system społeczny. (coś jeszcze należy tu dodać według was?)

Metoda dialektyczna:

 w znaczeniu heglowskim dialektyka była swoistym mechanizmem walki sprzecznych idei, będącym podstawowym motorem rozwoju świata i postępu historycznego. Mechanizm ten polegać miał na ciągłym i samoistnym procesie ścierania się sprzecznych idei wg tzw. praw dialektyki. Prawa te można w skrócie ująć w następujący schemat:

• każda teza (idea) ma zawsze swoje przeciwieństwo zwane antytezą,

• mimo że przeciwne, tezy te można uzgodnić poprzez wygenerowanie tezy wyższego rzędu zwanej syntezą,

• dla syntezy można ponownie stworzyć jej antytezę i cały proces zaczyna się od początku.

 w znaczeniu marksistowskim dialektyka była swoistym mechanizmem ścierania się przeciwieństw naturalnie występujących w materii. Przebieg tego ścierania można opisać podobnie do koncepcji dialektyki Hegla, ale wg Marksa mechanizm ten wynika z natury samych procesów materialnych, a ich opis w formie idei ma charakter wtórny. Mechanizm ten był jednak wg Marksa nieprzezwyciężalny, gdyż immanentnie jest wpisany w strukturę materii i będący jej integralną częścią.

Metodologia wg Marksa

Odrzuca pogląd Hegla, twierdząc że każda teoria musi być ugruntowana w świecie rzeczywistym. Nie rezygnuje jednak z jego analizy historii.

Odrzuca też opcję nieuprzedzonego, bezstronnego obserwatora. Obserwator zawsze narzuca swoją wizję w zależności od własnej pozycji , vide burżuazja i proletariat.

Metoda Marksistowska

- Metoda Marksa była przeciwstawna pozytywizmowi.

- Osobliwość metodologii Marksa

1. Historycyzm

a. Ujmował człowieka jako całość stosunków społecznych, dorzucał osobliwości natury ludzkiej czy też właściwości ludzi, które są niezależne od warunków, miejsca i czasu.

b. Postulował rozpatrywanie wszelkich zjawisk społecznych jako części większych całości.

c. Odrzucał oświeceniową koncepcję ponadczasowego Rozumu, ujmując działalność poznawczą jako działalność historyczną. Postęp poznania zależał od intelektualnej sprawności uczonego oraz od jego pozycji społecznej.

2. Metoda logiczna uzupełniała metodę historyczną

- Historycyzm Marksa był racjonalistyczny i antyfenomenalistyczny.

- Zwracał się przeciwko traktowaniu poznania społecznego jako procesu intuicyjnego oraz przeciwko sprowadzaniu go do porządkowania bezpośrednich danych doświadczenia.

- Strategia badawcza Marksa:

1. Badanie takich faz rozwoju społecznego i takich społeczeństw, w których interesujące nas procesy występują w postaci najczystszej.

2. Metoda abstrakcji to metoda idealizacji i stopniowej konkretyzacji. To eksperyment myślowy polegający na tworzeniu siłą abstrakcji pewnych warunków idealnych jakie w rzeczywistości historycznej nie występują. Po to by w dalszej części ten abstrakcyjny model zbliżyć do empirycznej rzeczywistości.

Rozwój społeczny

- Materializm historyczny miał odkryć prawa rozwoju społecznego.

- Rewolucja proletariatu jest konieczna, bo nie widział innej możliwości rozładowania wewnętrznych sprzeczności wynikających z działania mechanizmów gospodarczych.

- Społeczność to całość, zmiana pewnych jej części pociąga za sobą odpowiednie zmiany części pozostałych.

- Nie można wprowadzić zmian instytucji jeżeli nie odpowiadają one całokształtowi istniejących warunków i społeczeństwo do nich nie dojrzało.

- Ujęcie konieczności historycznej:

a. Nie uprawnia do przewidywań szczegółowych

b. Przekonanie o określonym kierunku procesu historycznego nie pociąga za sobą

przekonania, że jednostki czy klasy muszą zachowywać się w określony sposób.

- Głównym czynnikiem sprawczym rozwoju społecznego była działalność ludzka, której przebieg i rezultaty nie odpowiadają temu co było pomyślane i zaplanowane.

- Na życie społeczne ma wpływ postęp techniczny i rozwój sił wytwórczych

-Sposób produkcji- zjawisko bardzo złożone, bo składa się na nie określony poziom sił wytwórczych, stosunki społeczne w jakie ludzie wchodzą by te siły wykorzystać (stosunki produkcji)

Ekonomizm lub determinizm ekonomiczny- gdy nie ma proporcji między poziomem sił wytwórczych a organizacją sposobów produkcji dochodzi do przewrotu, który odbije się we wszystkich dziedzinach życia społecznego.

- Rewolucja- to przewrót w 3 sferach (politycznej, wojskowej, ideologicznej) zależnej w każdej z nich od czynników pozaekonomicznych

Klasa Brak jednoznacznej definicji.

1. Klasa opiera się na opozycji. Dwa elementy przeciwstawne sobie ale pozostające w związku: burżuazja i proletariat. Obydwie klasy są wrogami wobec siebie Ponieważ mają sprzeczne interesy ale można o nich mówić jedynie w kontekście tej opozycji. Przy czym członkowie mają tu świadomość przynależności do jednej ze strona konfliktu.

2. Klasa jako ludzie znajdujący się w określonym położeniu w społeczeństwie. Nieświadome uczestnictwo we wspólnocie interesów.

Pojęcie ideologii – w tym wypadku Marks wzorował się na pojęciu religii Fauerbacha. W religii człowiek kompensuje sobie to, czego nie potrafi osiągnąć, religia to projekcja doskonałej wizji człowieka (Bóg to ideał człowieka). Wg Marksa ideologia to wiedza tworzona po to, aby zaspokoić pewne potrzeby, interesy jakiejś grupy (najczęściej ekonomiczne). Wszelka ludzka wiedza jest ideologią (czyli służy czyimś konkretnym interesom).

• Świadomość klasowa jest związana z walką klas. Stanowi ona zespół wspólnych sposobów zapatrywania się na świat (uzależniony oczywiście od położenia klasowego). Świadomość poszczególnych jednostek i grup, to tylko konsekwencja szerszej świadomości klasowej.

Nie wszystkie jednostki w danej klasie posiadają świadomość klasową – taką klasę nazywa Marks klasą w sobie (można ją wyodrębnić obserwując z zewnątrz).

Natomiast klasa dla siebie to taka klasa, której wszyscy członkowie posiadają świadomość klasową.

Świadomość społeczna należy do nadbudowy. Nadbudowa jest konsekwencją bazy, ale posiada swoje indywidualne cechy, jako sfera życia społecznego. Świadomość jest określona przede wszystkim przez stosunki produkcji w społeczeństwie, ale nie zmienia się tak szybko jak one. Świadomość przejawia się w kulturze, sztuce, religii, które nie zmieniają się zbyt szybko. W świadomości odbijają się również warunki historyczne – określają one i materialną sferę życia i samą świadomość.

Świadomość jest wyrazem określonego momentu (świadomość określonej epoki)

Świadomość jest też uwarunkowana klasowo. Świadomość całego społeczeństwa jest odbiciem stosunków klasowych w społeczeństwie, a te z kolei są odbiciem sfery materialnej i warunków historycznych. Każda klasa posiada swoją specyficzną świadomość.

Szczególne miejsce zajmuje świadomość klasy panującej w społeczeństwie. Klasa panująca posiada stosunki produkcji i potrafi do pewnego stopnia panować nad świadomością innych klas, częściowo narzucając swoją.

Świadomość fałszywa (2 ujęcia):

1. Taka, która nie właściwie rozpoznaje miejsce określonej grupy w procesie historycznym. Najczęstszym jej przejawem są ideologie czyli niewłaściwe przekonania na temat rzeczywistości, przy czym to przekłamanie nie jest przypadkowe lecz służy interesom określonej grupy.

Każda klasa posiada swoją ideologię. Klasy tworzą uzasadnienia swoich interesów daleko wybiegające poza sferę ekonomiczną

2. Nieumiejętność rozpoznania swojego w strukturze klasowej społeczeństwa

(klasa w sobie czyli obiektywna – obserwowalna z zewnątrz i klasa dla siebie czyli obiektywna i subiektywna – obserwowalna z zewnątrz, a jej członkowie mają świadomość przynależności do niej)

Marks uważał, że nie istnieje wiedza obiektywna, a najcenniejszą wiedzą jest ta, która idzie do przodu razem z procesem historycznym. Badacz powinien utożsamiać się z klasą posuwającą naprzód proces historyczny.