Geneza uchwalenia
Przewrót majowy był końcem epoki rządów parlamentarno-gabinetowych w Polsce. Mimo formalnego obowiązywania Konstytucji marcowej decyzję m.in. o składzie rządu podejmował marszałek Józef Piłsudski niezależnie od stanowiska Sejmu. Zalecił on na stanowisko premiera, lwowskiego profesora, Kazimierza Bartla. Jednym z pierwszych podjętych przez jego gabinet działań było złożenie projektu zmiany konstytucji.
Projekt ten przewidywał m.in. znaczne zwiększenie uprawnień prezydenta, w tym:
prawo samodzielnego rozwiązania izb;
prawo wydawania rozporządzeń z mocą ustawy.
Projekt miał wyraźny charakter antyparlamentarny uzasadniany propagandową walką z nadmierną rolą partii politycznych, sejmokracją i partyjniactwem.
Swoje projekty złożyły też ugrupowania opozycyjne. Związek Ludowo-Narodowy, Stronnictwo Chrześcijańsko-Demokratyczne, Chrześcijańska Demokracja i PSL Piast postulowały widoczne rozszerzenie uprawnień władzy wykonawczej, a ponadto uprawnień Senatu wobec Sejmu czy zmiany w ordynacji wyborczej kosztem mniejszości narodowych. Projekty rządu i centroprawicy zwalczała lewica.
Uchwalenie
Ustawa zmieniająca i uzupełniająca Konstytucję Rzeczypospolitej z 17 marca 1921 r. została uchwalona 2 sierpnia 1926 roku głosami parlamentarzystów od prawicy do Stronnictwa Chłopskiego i PSL Wyzwolenie. Przeciwko była PPS, lewica rewolucyjna i mniejszości narodowe.
Wprowadzone zmiany
Ustawa ta złożona była z ośmiu artykułów wprowadzających zmiany do sześciu artykułów Konstytucji marcowej.
Sprawy budżetowe:
ścisły terminarz prac parlamentu nad uchwaleniem budżetu:
rząd zobowiązany był złożyć projekt budżetu najpóźniej na pięć miesięcy przed końcem danego roku budżetowego;
w razie niedotrzymania określonych terminów budżet miał obowiązywać w formie przedstawionej w projekcie rządowym lub w formie w jakiej został opracowany przez izbę we właściwym jej terminie.
Rozwiązywanie Sejmu i Senatu:
izby miał prawo rozwiązać Prezydent RP na wniosek Rady Ministrów umotywowanym orędziem, a co istotniejsze Sejm utracił prawo rozwiązania się własną uchwałą.
Uprawnienia prezydenta w zakresie ustawodawstwa:
prawo do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy w ściśle określonych warunkach, dotyczących jedynie wyznaczonych kwestii, istotne zagadnienia prawno-ustrojowe pozostały materią jedynie ustawową.
prawo do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy w trybie specjalnej ustawy o pełnomocnictwach (za zgodą parlamentu).
Wotum nieufności dla rządu:
wniosek o wotum nie mógł być poddany pod głosowanie na tym samym posiedzeniu, na którym został zgłoszony.
uchwalony mógł być przez 1/6 składu izby + 1 poseł, czyli 78 posłów.
Podsumowanie
Nowela sierpniowa usankcjonowała kształtowanie się przewagi władzy wykonawczej kosztem ustawodawczej: zmniejszenie kontroli parlamentarnej nad rządem, wyłączne prawo Prezydenta do rozwiązania parlamentu, ograniczenia swobody ustalania prac budżetowych przez izby. Jej rozwiązania były jednak jedynie połowiczne, gdyż stały się wynikiem licznych kompromisów, także w obozie rządzącym. Nowela sierpniowa była krokiem do ustanowienia władzy autorytarnej w Polsce, a także likwidacji faktycznego wpływu frakcji politycznych na kształt ustrojowy państwa.