ZADANIA I ORGANY POSZCZEGÓLNYCH JEDNOSTEK TERYTORILANYCH
GMINA
Na terenie kraju jest obecnie (od 1 stycznia 2010 r.) 2479 gmin trzech rodzajów:
1576 gmin wiejskich,
597 gmin wiejsko-miejskich,
306 gmin miejskich.
Ogółem liczba miast (w gminach miejskich i miejsko-wiejskich łącznie) wynosi 903.
Zadania gminy:
Zakres działania gmin należy do najważniejszych a zarazem najbardziej spornych dziedzin systemu samorządowego. Kontrowersje zaczynają się już od wątpliwości co do kogo powinno należeć, a zwłaszcza dlaczego to, co faktycznie należy, nie jest często realizowane.
Sporo niejasności występuje w teorii. Do dzisiaj sporne w literaturze jak i w ustawodawstwie są terminy „zadania” i „kompetencje”. Ustawodawca w ustawie o samorządzie (8.03.1990r.) używa pojęć , które trudno określić jako synonimy: zakres działania, właściwości, sprawa, a nie posługuje się terminem „kompetencja”.
Zbigniew Leoński uważa, że „zadania” wskazują w sposób ogólny na cele, które samorząd ma osiągnąć w swojej działalności. Bliżej te cele określi ustawodawca. Zadania mają charakter publiczny, a zarazem lokalny tj. rozumiany jako zaspokajanie potrzeb zbiorowych określonych zbiorowości, a organy powinny przy ich realizacji kierować się dobrem mieszkańców. Odnośnie „kompetencji” ustawodawca wskazuje na nie tylko pośrednio np. w Art. 18 ust. 2, ustalając „wyłączną właściwość rady gminnej”, w Art. 39 mówiący o formach decyzji administracyjnych, a art. 40 i 41 traktujących o przepisach stanowionych przez rady gminne. Kompetencje można zatem rozumieć jako zespół praw i obowiązków organu, obejmujących formy prawne działania, głównie o charakterze władczym, a także w formach prawa cywilnego.
Gmina samorządowa realizuje zadania dwojakiego rodzaju: własne i zlecone czyli powierzone jej do wykonania przez administrację rządową. W wyniku sukcesywnej monopolizacji zadań przez państwo, pogląd na temat charakteru zadań gmin uległ ewolucji aby ostatecznie skapitulować i przyznać, że zadania państwa i gmin nie są niezmienne i wszystkie mają charakter państwowy. Utrzymujący się do dziś podział zadań na własne i zlecone nie wypływa z natury gminy, lecz z woli państwowej władzy ustawodawczej. Spełnia przy tym ważną rolę. Ustawodawca stara się tak budować normy prawne, aby zapobiec przejmowaniu zadań administracji samorządowej przez rządową, bądź co częstsze w praktyce, chronić samorządy przed nadmiernym obciążaniem ich zadaniami zleconymi.
Ustawodawca dokonując podziału zadań zastosował domniemanie kompetencji gminy. Pod tym określeniem prawniczym należy rozumieć uprawnienie, że zadaniami samorządu są wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, których ustawowo nie zastrzeżono np. dla administracji rządowej. (art. 6 ust.1)
Przyjęta konstrukcja budzi jednak pewne wątpliwości, ponieważ ustawodawca nie wskazał, jakie sprawy maja charakter lokalny, które zaś przekraczają ten zakres. Zdając sobie sprawę z tych trudności, ustawodawca w art.7 ust.1 dokonał przykładowego wyliczenia zadań własnych. Skrótowo ujmuje się ją w cztery pakiety zadań własnych dotyczących:
- infrastruktury technicznej gminy (dotyczące nadzorowania i tworzenia gminne dróg, ulic, placów, mostów, kanalizacji, wodociągów, utrzymywanie czystości, tworzenie wysypisk oraz utylizacji odpadów komunalnych oczyszczania i usuwania ścieków komunalnych, utrzymywania urządzeń sanitarnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną; regulujące komunalne budownictwo mieszkaniowe, targowiska i hale targowe, lokalny transport zbiorowy, obiekty i urządzenia użyteczności publicznej a także obiekty administracyjne na terenie gminy ),
- infrastruktury społecznej ( dotyczące ochrony zdrowia, kultury, oświaty, kultury fizycznej i pomocy społecznej ),
- bezpieczeństwa i porządku publicznego (realizowane przez organizację ruchu drogowego, porządek publiczny, ochronę przeciwpożarową, bezpieczeństwo sanitarne ),
- ładu przestrzennego i ekologicznego ( dotyczące planowanie przestrzennego, gospodarki terenami oraz ochrony środowiska ).
Dokładny i pełny wykaz zadań i kompetencji gmin dają przepisy prawa materialnego (np. dotyczące spraw oświaty) oraz ustawa o podziale zadań i kompetencji między administracją rządową i samorządu terytorialnego.
Wg Z. Niewiadomskiego zestaw tych zadań świadczy, że gmina podejmuje i realizuje szeroką i zróżnicowaną gamę zadań.
Odnośnie zadań własnych, ustawodawca wprowadził kategorię zadań obligatoryjnych, dzieląc je na fakultatywne i obligatoryjne. Chodzi tu o możliwość zagwarantowania społecznościom lokalnym świadczeń publicznych na poziomie minimum. Przykładem koże być wykonywanie obowiązku szkolnego czy opieki społecznej. Nie został jednak sformułowany katalog zadań obligatoryjnych. Ustawodawca odsyła tu do prawa materialnego. (art.7 ust.2)
Gmina realizuje jeszcze zadania zalecone jej przez organy rządowe. Są to inne zadania publiczne wynikające z uzasadnionych potrzeb państwa ustawowo zlecone do wykonania jednostkom samorządu terytorialnego. Zadania te otrzymują do wykonania w drodze ustawy i mają one charakter zadań obligatoryjnych. W celu ich wykonania gmina otrzymuje odpowiednie środki finansowe (art.8 ust.3). Nałożenie przez ustawodawcę obowiązku wykonywania zadań administracji rządowej w drodze ustawy (lub porozumienia) ma tworzyć gwarancje zapobiegające „wyręczaniu się” samorządem w realizacji zadań o charakterze ponadlokalnym.
Organy gminy:
rada gminy – władza uchwałodawcza i kontrolna
wójt, burmistrz, prezydent miasta – władza wykonawcza
Rada gminy:
Zadania rady gminy obejmują najważniejsze dla wspólnoty samorządowej sprawy. Są one, razem z zasadami funkcjonowania organów gminy określone w ustawie o samorządzie gminnym.
Przewodniczący rady gminy wybierany jej spośród jej członków. Podobna procedura jest przy wyborze od l do 3 wiceprzewodniczących. Funkcje te nie mogą być połączone ze stanowiskiem wójta ( burmistrza, prezydenta ).
Według ustawy gminnej przewodniczącego Rady Gminy nie należy do organów gminy. Kompetencją jego, na podstawie przepisów ustawy jest głównie zwoływanie sesji rady gminy oraz organizowanie pracy rady a także prowadzenie jej obrad.
Społeczny charakter rady uniemożliwia jej ciągłe obrady. Nie znaczy to, że radni nie dostają wynagrodzenia za pracę w organie gminy z uwagi Rada gminy pracuje w systemie sesyjnym. Sesje te są czasowo ograniczone. Rada gminy posiada szeroki zestaw obowiązków do wykonywania, dlatego też niektóre z zadań przekazywane są do wykonywania innym organom gminy.
Ważne znaczenie odgrywają w tym zakresie komisje - wewnętrzne instytucje rady. Ich powołanie oraz zakres działania zależy od uznania rady, w kompetencji której leży możliwość ich powoływania w zależności od potrzeb gminy. Komisje te mogą mieć charakter doraźny bądź stały. Jedyną obligatoryjna komisją, której powstanie nakazują przepisy ustawy, jest komisja rewizyjna, kontrolująca wykonywanie określonych, finansowych obowiązków organów gminy.
Wójt:
Urzędnik, pełniący funkcję organu wykonawczego gminy obok burmistrza i prezydenta miasta, wykonujący uchwały rady gminy i zadania gminy określone przepisami prawa.
Do zadań wójta należy w szczególności:
przygotowywanie projektów uchwał rady gminy
określanie sposobu wykonywania uchwał
gospodarowanie mieniem komunalnym
wykonywanie budżetu
zatrudnianie i zwalnianie kierowników gminnych jednostek organizacyjnych
Burmistrz:
Jednoosobowy organ wykonawczy (wójt) gminy miejskiej oraz gminy miejsko-wiejskiej.
Jest kierownikiem Urzędu w rozumieniu kodeksu pracy, nawiązuje stosunek pracy z pracownikami powoływanymi, mianowanymi i zatrudnianymi na podstawie umowy o pracę,
Kieruje bieżącymi sprawami Gminy,
Reprezentuje Gminę na zewnątrz i prowadzi negocjacje w sprawach dotyczących Gminy,
Nadzoruje realizację budżetu,
Wydaje decyzje administracyjne w sprawach indywidualnych z zakresu administracji publicznej,
Udziela pełnomocnictwa kierownikom lub pracownikom w sprawach należących do jego wyłącznej kompetencji.
Jest terenowym szefem obrony cywilnej,
Burmistrz ma prawo wglądu w dokumenty sołectwa oraz wstępu do pomieszczeń i budynków należących do sołectwa,
Powołuje rzecznika dyscyplinarnego w sprawie dyscyplinarnej.
Wydaje zarządzenia wprowadzające w życie regulaminy dotyczące działalności Urzędu np. instrukcji obiegu dokumentów, instrukcję archiwizacyjną, regulamin funduszu świadczeń socjalnych itp.
Burmistrz
sprawuje bezpośredni nadzór nad działalnością:
- Zastępcy
Burmistrza
- Sekretarza
- Skarbnika
Burmistrz
sprawuje bezpośredni nadzór nad działalnością następujących
referatów i samodzielnych stanowisk pracy:
-Urzędu Stanu
Cywilnego
- Radcy Prawnego
- Stanowiska ds. obronnych i
zarządzania kryzysowego
- Stanowiska ds. informatyki i
bezpieczeństwa informacji
- Stanowiska audytora wewnętrznego
Burmistrz wykonuje inne zadania zastrzeżone dla Burmistrza przez przepisy prawa i Regulamin oraz uchwały Rady.
Prezydent miasta:
Organ władzy wykonawczej gminy wybierany w wyborach bezpośrednich, odpowiednik burmistrza (wójta).
Prezydent Miasta realizuje następujące zadania:
kieruje bieżącymi sprawami Miasta
reprezentuje Miasto na zewnątrz
koordynuje przygotowanie i realizację wieloletnich planów i programów rozwoju Miasta
nadzoruje prowadzenie gospodarki finansowej Miasta, realizuje zadania określone w art. 60 ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym
zapewnia przygotowanie projektów i realizację uchwał Rady Miasta Poznania
wydaje w przypadkach niecierpiących zwłoki przepisy porządkowe
wykonuje uprawnienia zwierzchnika służbowego w stosunku do kierowników miejskich jednostek organizacyjnych oraz uprawnienia zwierzchnika w stosunku do powiatowych inspekcji i straży
wydaje decyzje w indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej
organizuje współpracę Miasta z zagranicą
prowadzi politykę informacyjną Miasta
zapewnia opracowanie planu operacyjnego ochrony przed powodzią, ogłasza i odwołuje pogotowie i alarm przeciwpowodziowy
Do Prezydenta jako kierownika Urzędu należą sprawy:
nadzoru nad organizacją pracy Urzędu i przestrzeganiem przepisów prawa
polityki osobowej
wykonywania uprawnień zwierzchnika służbowego w stosunku do Zastępców Prezydenta, Sekretarza Miasta, Skarbnika Miasta oraz pozostałych pracowników Urzędu
ustalania liczby etatów w wydziałach i delegaturach
ogólnego nadzoru nad wykonywaniem zadań powierzonych Urzędowi
POWIAT
Status powiatu w Polsce reguluje ustawa z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie powiatowym
W Polsce jest 314 powiatów (tzw. "ziemskich") oraz 65 miast na prawach powiatu – potocznie nazywanych "powiatami grodzkimi"
W Polsce jest 335 miast powiatowych, 44 z nich są siedzibą władz dwóch różnych powiatów (ziemskiego i grodzkiego)
Zadania powiatu:
Zadania publiczne wykonywane w powiecie mają charakter ponadgminny, dotyczą w szczególności:
- infrastruktury społecznej (promocja i ochrona zdrowia, edukacja publiczna, polityka prorodzinna, pomoc społeczna, przeciwdziałanie bezrobociu, aktywizacja lokalnego rynku pracy, pomoc osobom niepełnosprawnym, kultura, ochrona dóbr kultury, kultura fizyczna i turystyka, ochrona praw konsumenta, współpraca z organizacjami pozarządowymi, promocja powiatu ),
- bezpieczeństwa i porządku publicznego ( porządek publiczny, bezpieczeństwo obywateli, obronność, ochrona przeciwpożarowa, przeciwpowodziowa, zapobieganie innym nadzwyczajnym stanom zagrożenia życia i zdrowia ludzi, wykonywanie zadań powiatowych służb, inspekcji i straży ),
- infrastruktury technicznej ( gospodarka nieruchomościami, transport i drogi publiczne, utrzymanie powiatowych urządzeń i obiektów użyteczności publiczne j ),
ładu przestrzennego i ekologicznego (zagospodarowanie przestrzenne, nadzór budowlany, geodezja, kartografia i kataster, gospodarka wodna, ochrona środowiska, rolnictwo, leśnictwo i rybactwo śródlądowe ).
Ustawa przewiduje także możliwość wykonywania przez organy powiatu zadań z zakresu administracji rządowej, na których wykonanie dostaje odpowiednie środki finansowe. Zadania własne na podstawie ustawy powiat wykonuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność.
Organy powiatu:
Władzę uchwałodawczą i kontrolną w powiecie sprawuje rada powiatu, a władzą wykonawczą jest zarząd powiatu, na czele którego stoi starosta. W mieście na prawach powiatu funkcje te sprawuje odpowiednio rada miasta i prezydent miasta.
Rada powiatu
Jego członkowie (radni) wybierani są w wyborach bezpośrednich w systemie wyborów proporcjonalnych.
W skład rady powiatu wchodzą radni w liczbie 15 w powiatach liczących do 40.000 mieszkańców oraz po dwóch na każde kolejne rozpoczęte 20.000 mieszkańców, ale nie więcej niż 29 radnych (art.9 ustawy o samorządzie powiatowym).
Zakres działania rady to:
stanowienie prawa miejscowego
wybór i odwołanie zarządu
powołanie i odwołanie na wniosek starosty skarbnika powiatu
uchwalenie budżetu
stanowienie o kierunkach działania zarządu powiatu oraz rozpatrywanie sprawozdań z działalności zarządu, w tym działalności finansowej
rozpatrywanie sprawozdania z wykonania budżetu oraz podejmowanie uchwały o udzielaniu bądź nieudzielaniu absolutorium dla zarządu z tego tytułu
Zarząd powiatu
Organ wykonawczy powiatu. W jego skład wchodzą starosta jako przewodniczący, wicestarosta i pozostali członkowie. Zarząd wybierany jest przez radę powiatu. Liczy od 3 do 5 osób.
Najważniejsze zadania zarządu powiatu to:
wykonywanie budżetu powiatu,
przygotowywanie projektów uchwał rady powiatu,
gospodarowanie mieniem powiatu,
wykonywanie uchwał rady powiatu,
zatrudnianie i zwalnianie kierowników jednostek organizacyjnych powiatu.
Starosta powiatu:
Podejmowanie decyzji w zakresie
edukacji publicznej (szkoły ponadgimnazjalne i specjalne)
ochrony zdrowia (szpitale rejonowe, powiatowe)
transportu na terenie powiatu (współfinansowanie lokalnych linii autobusowych, np. miejskich przedsiębiorstw komunikacji w miastach na prawach powiatu)
opieka nad drogami publicznymi powiatowymi
gospodarki nieruchomościami
porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli
przeciwdziałania bezrobociu
obronności
wydawania zezwoleń na podejmowanie pracy przez cudzoziemców
zwalczania klęsk żywiołowych oraz organizowania pomocy na szczeblu powiatowym
rejestracji pojazdów oraz wydawanie praw jazdy
WOJEWÓDZTWO
Reforma administracyjna, która weszła w życie 1 stycznia 1999, ustanowiła 16 nowych województw. Celem tej reformy było utworzenie większych regionów, które mogłyby konkurować z innymi regionami po wstąpieniu do Unii Europejskiej (zobacz: NUTS). Dotychczasowe województwa były zbyt małe, by efektywnie wykorzystywać środki finansowe i zarządzać terytorium województwa.
Status województwa reguluje w Polsce ustawa o samorządzie województwa z dnia 5 czerwca 1998
Zadania województwa:
Z uwagi na regionalne usytuowanie województwa w strukturze podziału terytorialnego kraju, jest on właściwy do określania strategii rozwoju województwa jako wyszczególnionego regionu. Strategia ta realizowana jest przez wojewódzkie programy, przy uwzględnieniu wyznaczonych ustawą celów:
- kształtowanie i utrzymanie ładu przestrzennego,
- podwyższanie poziomu konkurencyjności i innowacyjności gospodarki województwa,
- rozwijanie aktywności gospodarczej,
- pielęgnowania polskości oraz rozwoju i kształtowania świadomości narodowej, obywatelskiej i
kulturowej mieszkańców,
- pielęgnacja wartości środowiska kulturowego i przyrodniczego z uwzględnieniem potrzeb
przyszłych pokoleń.
Organy samorządu wojewódzkiego:
Sejmik województwa:
Zakres kompetencji sejmiku województwa dotyczy najważniejszych spraw regionalnej wspólnoty samorządowej oraz zasad funkcjonowania jej władz.
Sejmik województwa wybierany jest w bezpośrednich wyborach do jednostek samorządu terytorialnego. Następnie spośród swojego grona wybiera przewodniczącego sejmiku oraz wiceprzewodniczących w liczbie nie większej niż 3. Ww. stanowisk nie można łączyć z funkcją członka zarządu województwa. Przewodniczący sejmiku, według ustawy wojewódzkiej, nie jest zaliczany do organów województwa. Jego głównym zadaniem jest organizacja pracy sejmiku i prowadzenie obrad sejmiku. Przewodniczący może zlecić wykonywanie niektórych swoich czynności jednemu z wiceprzewodniczących sejmiku wojewódzkiego.
Sejmik województwa, będąc organem o charakterze społecznym ( choć radni sejmiku otrzymują wynagrodzenie za pracę ), nie obraduje ciągle. Pracuje w systemie sesyjnym, gdzie sesje są ograniczone czasowo. Zakres zadań należących do kompetencji sejmiku jest dosyć szeroki, dlatego też w niektórych przypadkach istnieje konieczność przekazywania części tych zadań innym organom do wykonania, zaopiniowania bądź opracowania projektu rozstrzygnięcia we wszystkich sprawach. Spod tej możliwości wyłączone są jednak sprawy zastrzeżone do wyłącznej właściwości sejmiku.
Zarząd województwa:
Organem wykonawczym województwa jest zarząd województwa. W skład zarządu województwa, liczącego pięć osób, wchodzi: marszałek województwa jako przewodniczący, jeden lub dwóch wicemarszałków oraz pozostali członkowie. Marszałka i pozostałych członków zarządu można wybrać również spoza składu sejmiku.
W zakresie działań zarządu województwa znajdują się zadania wojewódzkie nie zastrzeżone na rzecz sejmiku wojewódzkiego czy samorządowych jednostek organizacyjnych w województwie. Zadaniami zarządu województwa w szczególności są: wykonywanie uchwał sejmiku województwa, przygotowywanie projektu i wykonywanie budżetu województwa, gospodarowanie mieniem województwa, w tym również wykonywanie praw z akcji i udziałów posiadanych przez województwo, przygotowywanie projektu strategii rozwoju województwa, planu zagospodarowania przestrzennego oraz programów wojewódzkich wraz z ich wykonywaniem, kierowanie, koordynowanie i kontrolowanie działalności wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych, w tym także powoływanie i odwoływanie ich kierowników, organizowanie współpracy ze strukturami samorządu regionalnego w innych krajach i z międzynarodowymi zrzeszeniami regionalnymi, stanowienie organizacyjnego regulaminu urzędu marszałkowskiego.
Jednostka pomocniczą dla zarządu województwa przy wykonywaniu jego zadań, wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych bądź wojewódzkich osób prawnych jest urząd marszałkowski.
Marszałek województwa:
Marszałek województwa jest przewodniczącym zarządu województwa oraz kierownikiem urzędu marszałkowskiego. Jako przewodniczący zarządu województwa organizuje jego pracę,
natomiast jako kierownik pełni zwierzchnictwo służbowe nad pracownikami urzędu marszałkowskiego i kierownikami wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych.
Marszałkowi posiada kompetencje do podejmowania działań doraźnym, w zakresie spraw nie cierpiących zwłoki, dotyczących bezpośredniego zagrożenia interesu publicznego, bezpośredniego zagrożenia zdrowia lub życia oraz mogących spowodować bezpośrednie i znaczne straty materialne.
Zadania województwa są wykonywane w różnych formach, w tym także w formie decyzji administracyjnej, określanych w ustawie jako decyzje w sprawach indywidualnych z zakresu administracji publicznej. Na podstawie ustawa wojewódzkiej upoważnienie do wydawania tych decyzji przysługuje także marszałkowi województwa.