BOLESŁAW PRUS –„KAMIZELKA”
Gatunek: nowela z sokołem
Miejsce akcji: XIX-wieczna Warszawa; dom młodego małżeństwa, od czasu do czasu zarysowując tylko inne miejsca wypadków, jak na przykład ulicę, na której pani rozmawiała z doktorem czy okolice Łazienek, które były miejscem jednego z ich wspólnych spacerów.
Czas akcji: kwiecień - listopad
Geneza
utworu:
„Kamizelka” zainspirowana jest realiami życia codziennego
Warszawy, a zwłaszcza jej ubogich mieszkańców, którzy
ukazywani są jako postacie heroiczne, mimo ich ciężkiego
doświadczenia przez los. Właśnie codzienność była ważnym
aspektem noweli, bo na jej tle jeszcze wyraźniej dało się zauważyć
męstwo
bohaterów. Taki sposób ukazywania rzeczywistości związany był z
postulatem popowstaniowym, by inteligencja
zwracała więcej uwagi na niskie, niewykształcone warstwy
społeczeństwa.
Nowela z sokołem: autor nawiązuje do klasycznego wzorca noweli nowożytnej. Kompozycja takiej noweli:
pojawienie się w każdej istotnej fazie fabuły wyróżnionego i dominującego motywy opowieści nazywanego sokołem noweli (przedmiot – ma symboliczne znaczenie).
Narrator ogranicza się do przedstawienia faktów.
Punktem kulminacyjnym jest odmiana losu bohatera.
Problematyka: Głównym tematem jest piękna, wzruszająca miłość łącząca bohaterów: męża i żonę. Choroba nie zdołała zniszczyć tej miłości. Potrafili sobie okazać uczucie nawet w dramatycznej sytuacji. Umieli cierpieć dla dobra ukochanej osoby, kłamali, aby ulżyć sobie nawzajem w cierpieniu. Autor pokazuje jak wielka jest siła prawdziwej miłości. Bohaterami są zwykli przeciętni ludzie. Zwykłe codzienne wydarzenia.
Akcja: jednowątkowa (los małżeństwa)
Historia małżeństwa jest opowiedziana dwa razy:
najpierw streszczona,
potem przytoczona ze szczegółami.
Centralny motyw noweli: Wydarzenia zostały skoncentrowane wokół starej kamizelki - jest ona własnością pana, w czasie jego choroby staje się narzędziem niewinnego podstępu obojga małżonków.
Znaczenie tytułu: autor sygnalizuje co będzie przedmiotem utworu. Wokół kamizelki rozgrywają się wszystkie wydarzenia. Staje się ona pretekstem do rozmyślań narratora. Wielkość kamizelki będzie świadczyć o postępie choroby.
Budowa: ma budowę ramową, a zatem właściwa fabuła jest zawarta pomiędzy przemyśleniami narratora, które stanowią odrębny czas w noweli. Książka zbudowana jest na zasadzie jego retrospekcji. Wychodzi on od opisu wyglądu kamizelki i w ten sposób mówi o wspomnieniach związanych z jej poprzednim właścicielem i jego żoną. Za pomocą tego zabiegu rekonstruuje ich historię. Narracja retrospektywna dotyczy zatem przede wszystkim zachowania dwojga bohaterów, ale autor mówi także o tych epizodach, których bezpośrednim świadkiem nie był. Prus, zgodnie z postulatami pozytywistycznymi, opisuje życie codzienne jej mieszkańców, w tym wypadku ubogiej warstwy społeczeństwa.
Problematyka - „Kamizelka” to nowelka napisana w duchu pozytywistycznym. Poznajemy historię małżeństwa, którego miłość zostaje wystawiona na ciężką próbę. Obserwujemy, jak kręta droga prowadzi do pozornego choćby szczęścia i jak ono jest kruche.
Bohaterowie:
Narrator - Narrator nie przedstawia się, nie ujawnia kim jest, jednak z jego wypowiedzi możemy wnioskować, iż był sąsiadem małżeństwa, o którym opowiada. Stał się pewnego rodzaju obserwatorem. Jego uwagę skupiło szczególnie jedno młode małżeństwo mieszkające naprzeciwko.. Kluczową rolę w powyższej historii odgrywa kamizelka, która z jednej strony była wyrazem miłości jaką darzyli się nawzajem ci młodzi ludzie, a z drugiej wyznacznikiem stanu zdrowia chorego Narrator po śmierci urzędnika kupił kamizelkę od handlarza, prawdopodobnie głównie ze względu na swoje skłonności kolekcjonersko-sentymentalne. Obserwuje świat jednocześnie nie mogąc powstrzymać się od niewybrednych komentarzy i spostrzeżeń. Postrzega on opisywane małżeństwo jako ludzi biednych, którym mimo ubogiego życia nie potrzeba do osiągnięcia pełni szczęścia tak wyszukanych rozrywek, jak ludziom z wyższych warstw społecznych. Przekazuje czytelnikowi jedynie najważniejsze informacje, nie odciąga naszej uwagi od tego, co najistotniejsze. Mężczyzna nigdy nie ocenia postaci i ich postępowania. Pozostawia nas samych z opisywanymi wydarzeniami i dylematami. To my sami musimy zastanowić się nad prawością postępowania bohaterów. Narrator nie podaje nawet imion bohaterów, ponieważ tak naprawdę nie one stanowią sens utworu. Sensem jest ukazana historia.
Urzędnik i jego żona - Małżeństwo, któremu poświęcony został ten utwór to na pozór zwykli młodzi ludzie, niemal zupełnie jak my. Byli przeciętni. Narrator nawet nie podaje ich imion. Dzięki temu historia ta staje się nam bliska jeszcze bardziej, możemy utożsamiać się z bohaterami. Małżeństwo mieszkało w jednej z warszawskich kamienic. Żyli skromnie w jednym pokoju. Należeli do jednej z niższych klas społecznych. Możemy wręcz pozazdrościć im faktu, iż tak niewiele potrzebowali, aby osiągnąć szczęście. Ich życie wypełniała praca, ale w tle stałe miejsce zajmowała najważniejsza wartość, jaką niewątpliwie jest miłość. To ona pozwalała im przezwyciężać problemy i dodawała siły do walki. Każdy z małżonków żyje dla drugiego. Szczęśliwi z życia, które wiodą. Mężczyzna był urzędnikiem. Nie zarabiał wiele, ale miał stałą posadę. Pracował dniami i nocami.. Należeli do jednej z niższych warstw społecznych - mieszczaństwa. Niewątpliwie najważniejszą osobą w życiu bohatera była żona. To ona dodawała mu siły, była podporą w ciężkich chwilach i oazą spokoju, której potrzebował. Mężczyzna mimo zapracowania starał się zabierać ukochaną na spacery w niedziele oraz obiad poza domem. Najczęściej udawali się do Łazienek i Ogrodu Botanicznego. Mężczyzna nawet w trakcie choroby starał się zachować ból i cierpienie dla siebie, jakby należały tylko do niego. Nie mógł patrzeć na zapłakaną żonę. Chciał zawsze widzieć ją uśmiechniętą i żyć dla niej. Zwężał kamizelkę usiłując dodać otuchy i jej. Praca i jej wypełniała całe dnie i noce. W dzień udzielała lekcji, w nocy szyła. Mimo to każdą wolną chwilę spędzała z mężem. Był dla niej całym życiem. Do szczęścia również nie potrzebowała wiele. Mąż przy jej boku oraz elementarne, stałe zarobki i dach nad głową zaspokajały w pełni jej potrzeby. Choroba męża była jedną z najgorszych rzeczy, jakie bohaterkę spotkały w życiu. Próbowała na siłę ukryć przed mężem prawdę o jego złym stanie zdrowia.. Przekonywała go, że wszystko jest w porządku i sytuacja niedługo się ustabilizuje. Mąż jednak wyczytał z jej twarzy prawdę. Mimo to się nie poddawała. Po kryjomu zwężała kamizelkę, aby mąż nie dostrzegał w jak szybkim tempie traci na wadze. Po śmierci męża opuściła mieszkanie i sprzedała wszystkie pamiątki, w tym również kamizelkę, w której posiadanie wszedł narrator.
Plan wydarzeń:
I.
Przedstawienie sytuacji narracyjnej:
1.Przedstawienie postaci
narratora.
2.Opis kamizelki.
II. Krótka historia losów
młodego małżeństwa:
1.Przedstawienie postaci urzędnika i
jego żony.
2.Schematyczne i skrótowe przedstawienie losów
małżeństwa:
a)choroba urzędnika (lipiec);
b)śmierć
urzędnika (październik);
c)sprzedaż ostatnich pamiątek:
parasola i kamizelki;
d)wyprowadzka żony urzędnika (listopad);
III.
Nabycie kamizelki przez narratora.
IV. Szczegółowa historia
losów małżeństwa:
1.Bardziej szczegółowe przedstawienie
postaci urzędnika i jego żony (charakter, zwyczaje,
itp.);
2.Choroba urzędnika;
3.Wizyta
lekarza;
4.Pogarszanie się stanu zdrowia chorego;
5.Rozpoczęcie
„mierzenia” stanu zdrowia za pomocą ścisłości
kamizelki;
6.Sekretna praca nad zwężaniem kamizelki;
7.Moment
przesilenia nerwowego – podejrzenia skierowane do żony,
zarzucające jej ukrywanie prawdziwej opinii lekarza o stanie zdrowia
chorego;
8.Moment optymizmu – ujawnienie sekretu przez
urzędnika;
9.Śmierć urzędnika;
Streszczenie:
Utwór rozpoczyna się od przedstawienia sytuacji narracyjnej – osoba mówiąca w utworze wylicza zawartość swojej szuflady. Są tam: młodzieńczy dramat napisany na lekcji łaciny, bukiet zasuszonych kwiatów i stara kamizelka. Następnie dostajemy znaczący opis ostatniego z przedmiotów, w którym podkreśla się zniszczenia widoczne na materiale. Narrator wskazuje również na ślady ciągłego zwężania kamizelki, a z tego wyciąga wniosek, że zapewne właściciel musiał chudnąć w szybkim tempie. Wspomnienia te nie są mu już jednak bardzo bliskie, gdyż mówi, że teraz chętnie pozbyłby się zbędnego przedmiotu. Po części „refleksyjnej” zaczyna opowiadać historię właściciela kamizelki i jego żony. Było to młode małżeństwo – dawni sąsiedzi narratora. W bardzo skrótowej formie streszcza wydarzenia rozgrywające się na przestrzeni od kwietnia do listopada. Dowiadujemy się, że w kwietniu zamieszkało obok młode małżeństwo wraz ze służącą. W lipcu służąca odeszła, a w październiku w mieszkaniu pozostała już tylko sama pani, która ostatecznie również wyprowadziła się, sprzedawszy wszystkie pozostałe przy niej meble i pamiątki, w tym właśnie mężowską kamizelkę. Tę nabył od miejscowego żydowskiego handlarza narrator. Kupił ją za sumę znacznie przekraczającą jej wartość, bo zapłacił pół rubla, podczas gdy pani sprzedała ją za 40 groszy. Następnie narrator relacjonuje, jak zakupiony przedmiot skłonił go do refleksji nad losem żony byłego właściciela. Pojawiają się wspomnienia. Opowiadacz cofa się pamięcią do początków „znajomości” z parą. Relacjonuje jej historię z większą szczegółowością. Było to młode małżeństwo: on był urzędnikiem, a ona dawała lekcje w mieście. Żyli bardzo skromnie, ale wzajemne uczucie pozwalało im przetrwać nawet najgorsze chwile. Razem pracowali na utrzymanie domu. Narrator często widział ich pogrążonych w pracy bardzo późno w nocy: on uzupełniał dokumenty, a ona szyła. Przypomina także ich coniedzielny zwyczaj chodzenia na spacery i jedzenia na mieście – mimo że posilali się wodą i piernikami zachowywali się tak naturalnie , jakby przywykli do luksusów na co dzień i wyglądali na szczęśliwych. Niestety, w lipcu ich spokojne egzystowanie zostało zakłócone przez chorobę pana, która z początkowego niegroźnego przeziębienia przerodziła się w długotrwałe niedomaganie. Pewnej nocy chory dostał krwotoku. Pani w panice ruszyła na poszukiwania lekarza. Ten próbował ją uspokoić, jednak w trakcie zadawania pytań na jaw wychodziła coraz większa beznadziejność sytuacji: okazuje się, że niedawno chory przechodził zapalenie płuc. Obydwoje jednak próbują załagodzić sytuację, zbagatelizować problem. Ostatecznie po zbadaniu pana lekarz potwierdza, że nic mu nie jest. Jednak sposób jego wypowiedzi a także znaczące stwierdzenie: „a resztę zdać na Boga” świadczy po prostu o niemożności niesienia pomocy choremu. Jego los zdaje się być raczej przesądzony.Małżonkowie starają się jednak zachować wiarę i pogodę ducha, mimo że choroba się przedłuża. Zmusza to pana do porzucenia pracy, a żonę jego do dawania jeszcze kilku dodatkowych lekcji. Spędzała tak czas od rana do wieczora z przerwą na ugotowanie mężowi obiadu. Wieczory spędzali razem, ale wtedy też nie próżnowała, bo, aby zarobić na utrzymanie domu, brała więcej szycia. Pod koniec sierpnia pani udała się na rozmowę z lekarzem, który zapewne powiedział jej prawdę o stanie zdrowia męża. Gdy spłakana wróciła do domu pan zaczął natarczywie wypytywać o swój stan, aż wreszcie, patrząc jej w oczy, zapytał, czy umrze. Żona dzielnie zniosła to spojrzenie, uspokoiwszy w ten sposób męża. Ten atak niepewności nie powtórzył się już więcej. Pewnego dnia jednak chorego zafrapował fakt, że jego kamizelka stała się aż tak luźna, co oznaczałoby, że dużo schudł. Od tej chwili bacznie śledził poziom luźności kamizelki. Raz nawet wydawało mu się, że stała się nieco ciaśniejsza. Gdy poinformował o tym żonę, ta łagodnie starała się sprowadzić go na ziemię, tłumacząc, że nie mógł przytyć tak nagle. Pan zaczął traktować kamizelkę jak miernik swojego stanu zdrowia. I gdy zdawało mu się, że przytył, rzeczywiście przyznał się żonie do „manipulowania” długością paska kamizelki. Skracał go sukcesywnie, aby nie niepokoić małżonki swoim nadmiernym chudnięciem. Pani nie odpowiedziała nic. Cały wieczór spędzili w swoich objęciach, a chory wykazywał niezwykłe wzruszenie i wiarę w możliwość wyzdrowienia, bo „kamizelka nigdy nie skłamie”.Na tym kończą się wspomnienia. Powracamy do sytuacji początkowej. Narrator dopełnia obrazu całości, mówiąc że nad kamizelką pracowały dwie osoby: „pan - co dzień posuwał sprzączkę, ażeby uspokoić żonę, a pani co dzień - skracała pasek, aby mężowi dodać otuchy…” Utwór kończy refleksja narratora dotycząca możliwości spotkania się pary po śmierci, w celu wyjawienia swojej „tajemnicy”. Ostatnie zdanie wprowadza jednak w tę pesymistyczną wizję szansę odwrócenia losu, bo „któż jednak powie, że za tymi chmurami nie ma słońca?...”
Bolesław Prus - Kamizelka