Źródła informacji pismienniczej

1. Co to jest Biblioteka Narodowa?

Biblioteka Narodowa, podległa Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jest centralną biblioteką państwa i jedną z najważniejszych narodowych instytucji kultury. Wypełniając zadania dużej biblioteki naukowej o profilu humanistycznym, pozostaje zarazem głównym archiwum piśmiennictwa narodowego i krajowym ośrodkiem informacji bibliograficznej o książce, znaczącą placówką naukową, a także ważnym ośrodkiem metodycznym dla innych bibliotek w Polsce.

2. Instytut Bibliograficzny Biblioteki Narodowej

• zadania

- Prowadzenie prac metodyczno-instrukcyjnych oraz działalności normalizacyjnej w zakresie bibliografii, formatów danych, przepisów katalogowania oraz opracowania rzeczowego

- Upowszechnianie międzynarodowych ustaleń, zaleceń i norm dotyczących bibliografii, formatów danych, przepisów katalogowania oraz opracowania rzeczowego

- Prowadzenie prac bibliograficznych związanych z publikacją bieżącej bibliografii narodowej różnych typów dokumentów

- Kontrola kartoteki wzorcowych haseł formalnych

- Prace nad rozwojem Języka Haseł Przedmiotowych Biblioteki Narodowej i Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej oraz ich metodyką

- Informacja, doradztwo i konsultacje w zakresie bibliografii, formatów danych, haseł wzorcowych i opracowania rzeczowego

- Prowadzenie Krajowego Biura ISBN i ISMN oraz Narodowego Ośrodka ISSN

• role

Pierwotny Instytut Bibliograficzny związany był z działalnością Biblioteki Publicznej w Warszawie, a w odezwie Towarzystwa Biblioteki Publicznej, zawierającej program(FN1)) określono jego zadania. Należały do nich m.in.: rejestowanie wszelkich druków polskich wychodzących w kraju i za granicą, katalogowanie artykułów z czasopism, gromadzenie informacji bibliograficznych, statystyka produkcji wydawniczej, zbieranie materiałów do bibliografii retrospektywnej XX wieku. I choć w praktyce większość z tych zadań nie została podjęta, bowiem nie było na to odpowiednich warunków finansowych, a także chyba nie stworzono odpowiednich warunków organizacyjno-prawnych, to stanowiły one ważną podstawę programu działania Instytutu Bibliograficznego umieszczonego przy Bibliotece Narodowej.

3. Polska Bibliografia Narodowa

Według Encyklopedii wiedzy o książce bibliografia narodowa: "rejestruje dokumenty opublikowane na terenie danego kraju lub państwa, niekiedy także poza jego granicami, ale związane z nim tematem, pochodzeniem autora (redaktora, ilustratora itp.) lub językiem. [...] Bibliografia narodowa to zespół spisów rejestrujących różne rodzaje dokumentów, który w sumie daje możliwie pełny obraz produkcji wydawniczej państwa lub kraju".

Aby uporządkować i policzyć wychodzące pozycje, środowisko księgarzy zainicjowało publikowanie wykazów i czasopism bibliograficznych. Opracowywanie na bieżąco bibliografii księgarskiej było palącą potrzebą, którą zaspakajano indywidualną pracą w rozproszonych na ziemiach polskich ośrodkach.

Historia rozwoju bibliografii narodowej na polskich ziemiach rozpoczyna się w XVIII wieku, kiedy to w latach 1718 - 1719 zaczęto wydawać pierwsze czasopismo informacyjno - bibliograficzne. Szczytowym osiągnięciem polskiej bibliografii narodowej jest dzieło Karola Estreichera, kontynuowane przez jego syna Stanisława i wnuka Karola. Bibliografia Polska Estreicherów, wydawana od początku 1870 roku, obejmuje w czterech częściach piśmiennictwo polskie od początku drukarstwa do końca XIX wieku.

Polska bibliografia narodowa bieżąca miała początkowo charakter księgarski. Powstała z inicjatywy Władysława Wisłockiego, kustosza Biblioteki Jagiellońskiej, w 1878 roku i wychodziła z niewielkimi przerwami do 1933 (Przewodnik Bibliograficzny, Bibliografia Polska Jana Czubka i Przewodnik Bibliograficzny serie II i III).

Zapoczątkowanie systematycznej rejestracji bieżącej produkcji wydawniczej nastąpiło dopiero w 1929 roku, kiedy podjął to zadanie Instytut Bibliograficzny Biblioteki Narodowej w Warszawie. Do wybuchu II wojny światowej wychodził Urzędowy Wykaz Druków wydawanych w Rzeczypospolitej Polskiej, bibliografia sporządzana na podstawie egzemplarza obowiązkowego.

Po II wojnie światowej wznowiono wydawanie bibliografii na rok 1946, lecz dopiero od 1948 regularnie wychodził tygodnik Przewodnik Bibliograficzny. Urzędowy Wykaz Druków wydawanych w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Większość prac bibliograficznych, w tym również bieżąca bibliografia narodowa, koncentruje się w Instytucie Bibliograficznym.

4. Przewodnik Bibliograficzny

Przewodnik Bibliograficzny jest podstawowym członem polskiej bieżącej bibliografii narodowej, jako urzędowy wykaz publikacji wydawnictw zwartych "Przewodnik Bibliograficzny" opisuje publikacje na podstawie egzemplarza obowiązkowego przesyłanego do Biblioteki Narodowej.

Przewodnik Bibliograficzny z założenia powinien rejestrować bieżącą produkcję wydawniczą. zgodnie z definicją bibliografii bieżącej zawartą w normie terminologicznej PN-89/N-01225 jest to bibliografia publikowana jako wydawnictwo ciągłe, rejestrujące na bieżąco ukazujące się dokumenty.

Zawiera opisy dokumentów opublikowanych w danym roku oraz wydanych do dwóch lat wstecz. Dokumenty wydane wcześniej, które przesłano do BN z opóźnieniem lub z innych przyczyn nie zostały zarejestrowane na bieżąco, są opisywane w zeszytach uzupełniających (oznaczanych literą „A”, obecnie pięć numerów w roku). Do Przewodnika Bibliograficznego dołączane są dwa indeksy roczne: alfabetyczny obejmujący autorów i współtwórców, tytuły, serie oraz przedmiotowy obejmujący hasła przedmiotowe.

Podstawą układu materiału w Przewodniku Bibliograficznym od 1986 roku jest Uniwersalna Klasyfikacja Dziesiętna. Jest to wynik zaleceń międzynarodowych dotyczących bibliografii narodowych, zgodnie z którymi opisy bibliograficzne powinny być porządkowane wg znanych klasyfikacji biblioteczno-bibliologicznych o zakresie międzynarodowym.

• Dobór i selekcja materiału

Przewodnik Bibliograficzny rejestruje publikacje, których wydawca lub współwydawca ma siedzibę na terenie Polski oraz wydawnictwa ogłoszone poza terenem państwa, jeżeli ich wydawcą lub współwydawcą są instytucje krajowe lub ich agendy zagraniczne, niezależnie od języka dokumentu.

• Rejestrowane są:

* wydawnictwa zwarte,

* materiały konferencyjne,

* rozprawy doktorskie i habilitacyjne

* pojedyncze tomy (zeszyty) wydawnictw ciągłych o częstotliwości wyższej od półrocznika, jeśli zawierają autorskie prace indywidualne lub materiały z konferencji, sympozjów lub zjazdów, o ile posiadają indywidualną tytulaturę,

* spisy bibliograficzne,

* druki muzyczne,

* grafika (z wyłączeniem pojedynczych grafik),

* wydawnictwa brajlowskie,

* rozprawy doktorskie i habilitacyjne, niezależnie od nakładu, postaci edycyjnej i przeznaczenia.

• Przewodnik Bibliograficzny nie rejestruje:

* wydawnictw zwartych o objętości poniżej 17 stron, z wyjątkiem druków bibliofilskich, literatury pięknej, materiałów konferencyjnych i spisów bibliograficznych,

* wydawnictw zwartych o nakładzie poniżej 100 egzemplarzy z wyjątkiem cymeliów (najstarsze i najrzadsze obiekty biblioteczne), druków bibliofilskich, literatury pięknej, materiałów konferencyjnych i spisów bibliograficznych,

* pojedynczych rycin, nut i map,

* norm i dokumentów normalizacyjnych,

* dokumentów patentowych,

* raportów z prac naukowo-badawczych,

* książeczek dla dzieci bez tekstu,

* większości dokumentów życia społecznego,

• Forma publikacji

Przewodnik Bibliograficzny jest udostępniany w kilku formach:

* w postaci drukowanej - 52 zeszyty w cyklu tygodniowym oraz 5 zeszytów uzupełnień oznaczonych literą „A” - do nabycia w Wydawnictwie BN,

* baza w systemie MAK (od 1973 r.) aktualizowana raz w tygodniu,

* CD-ROM zawierający kumulację wieloletnią (ostatnio wydany obejmuje okres 1973-2007)

* wszystkie opisy ogłoszone w bieżącej bibliografii narodowej są dostępne w katalogu Biblioteki Narodowej

* od 2009 r. również w wersji elektronicznej jako pliki PDF.

5. Bibliografia Wydawnictw Ciągłych Nowych, Zawieszonych i Zmieniających Tytuł

to drugi człon bibliografii narodowej, ukazuje się w postaci rocznika zatytułowanego "Bibliografia Wydawnictw Ciągłych" oraz dwumiesięcznika "Bibliografia Wydawnictw Ciągłych Nowych, Zawieszonych i Zmieniających Tytuł" wydawanego jako wkładka do "Przewodnika Bibliograficznego". „Bibliografia Wydawnictw Ciągłych Nowych, Zawieszonych i Zmieniających Tytuł” rejestruje pierwsze numery czasopism, które zaczęły się ukazywać oraz ostatnie, jeśli zmieniły tytuł lub przestały ukazywać się na podstawie egzemplarza obowiązkowego wpływającego do Biblioteki Narodowej.

• Dobór i selekcja materiału

W bibliografii wydawnictw ciągłych uwzględnia się wydawnictwa ciągłe publikowane w Polsce, niezależnie od języka tekstu, o częstotliwości od dziennika do rocznika, czasopisma publikowane nieregularnie, wydawnictwa zbiorowe, kalendarze, sprawozdania.

Nie uwzględnia się czasopisma z adresem redakcji na terenie Polski, a siedzibą wydawcy poza Polską.

• Wydawnictwa nie objęte rejestracją:

* wydawnictwa ciągłe wydawane w formie wyłącznie elektronicznej,

* materiały ze zjazdów lub konferencji,

* czasopisma wydawane przez zakłady pracy, spółdzielnie mieszkaniowe, banki, szkoły i inne instytucje na wewnętrzny użytek tych instytucji, zwykle przeznaczone do dystrybucji wewnętrznej,

* czasopisma wydawane przez społeczności lokalne: parafialne, dzielnicowe lub osiedlowe,

* biuletyny organizacji i partii politycznych wydawanych przez instancje stopnia podstawowego,

* katalogi wydawnicze i księgarskie poszczególnych wydawców i księgarń,

* informatory adresowe, książki telefoniczne,

* wykazy nabytków bibliotek,

* czasopisma reklamowe, ogłoszeniowe,

* krzyżówki, rebusy, dowcipy,

* czasopisma dla dzieci do kolorowania, wycinania, wyklejania,

* czasopisma powszechnie uznane za pornograficzne.

• Forma publikacji

„Bibliografia Wydawnictw Ciągłych Nowych, Zawieszonych i Zmieniających Tytuł” publikowana jest w cyklu kwartalnym. Do 2008 r. „Bibliografia” wydawana była drukiem, od 2009 r. wyłącznie w wersji PDF na stronie internetowej Biblioteki Narodowej.