Poznać lepiej “twórczość literacką” Franciszka

Biorąc do ręki Pisma św. Franciszka warto, abyśmy wiedzieli trochę więcej na temat dlaczego i w jaki sposób te utwory powstały. Wiedza ta bez wątpienia pozwoli na jeszcze głębsze zrozumienie czytanego tekstu.

Pierwsza rzecz, o której trzeba nam pamiętać to fakt, iż Biedaczyna z Asyżu nie reprezentował żadnej szkoły teologicznej, nie pisał traktatów teologicznych, jak jemu współcześni. W Pismach pozostawił po sobie to, co sam przeżył i doświadczył.

Franciszek nazywał siebie idiota, ignorans lub simplex (LZ 39. T 19.29). Nie ma jednak jakiejkolwiek wątpliwości, że umiał on czytać i pisać. Źródła biograficzne podają, iż Franciszek uczęszczał do szkoły parafialnej św. Grzegorza (1 C 23; 1 B 15,5), gdzie zdobył podstawowe wykształcenie. W jego czasach nie było to takie normalne i oczywiste, ale dla ambitnego cechu kupieckiego okazało się być coraz bardziej niezbędne. Nie posiadał natomiast takiej wprawy, aby swoje myśli wyrażać piękną łaciną, choć rozumiał ją bardzo dobrze, na co wskazują teksty Officium Passionis.

Pisma własnoręcznie napisane przez Franciszka

Do naszych czasów zachowały się tylko trzy pisma napisane własnoręcznie przez Poverella, tzw. Autografy:

Na kartce podarowanej przez świętego bratu Leonowi znajduje się Uwielbienie Boga Najwyższego z jednej strony i Błogosławieństwo dla brata Leona z drugiej. Trzecim pismem jest List do brata Leona.

Język łaciński tych utworów - stwierdza znawca św. Franciszka, Kajetan Esser - zdradza, że ich autor nie miał wprawnej ręki w pisaniu, a jego znajomość języka łacińskiego była nie najlepsza i zawierała liczne italianizmy.

W języku starowłoskim zostały napisane trzy pisma: Modlitwa przed krucyfiksem, Zachęta do ubogich Pań i Pieśń słoneczna.

Dyktaty Franciszka

Pozostałe pisma powstawały przy współpracy braci sekretarzy, których Franciszek prosił o pomoc w pisaniu i redagowaniu tekstu. Dlatego ten kto chciałby dokładnie przestudiować oryginalny tekst łaciński dziełek, doświadczy wyjątkowego odczucia, że jeśli idzie o ich sposób wyrażania się i strukturę jezykową, mają bardzo zróżnicowany charakter.

Przy układaniu Reguły zatwierdzonej Święty korzystał z pomocy kardynała Hugolina, natomiast tekst Reguły niezatwierdzonej urywkami z Pisma świętego ubogacił brat Cezary ze Spiry.

Niestety oryginały pozostałych pism nie zachowały się do naszych czasów. Pozostały jednak w licznych kodeksach. Znanym i cenionym jest kodeks 338 As – kodeks Asyski, przechowywany w Bibliotece Miejskiej w Asyżu. Pochodzi on sprzed 1238 roku.

Podział Pism

Idąc za polskim wydaniem Pism św. Franciszka możemy podzielić je na cztery grupy:

a) Napomnienia. c) Listy.

b) Reguły. d) Modlitwy.

a) Napomnienia.

Nie udało się ustalić kiedy powstał ten zbiór liczący obecnie 28 Napomnień. Zawiera go już Kodeks Asyski. Tekst posiada wyjątkowo dużą ilość łacińskich odpisów (do XVII wieku 64). Autentyczność tekstu nie budziła nigdy zastrzeżeń. Uczeni nie są jednak zgodni do okoliczności ich powstania. Można przyjąć, że powstały one głównie z zestawienia krótkich nauk głoszonych przez Świętego, przy różnych okazjach (np. do braci na kapitule). Zostały zebrane i uporządkowane prawdopodobnie jeszcze za życia Franciszka.

Jako gatunek literacki Napomnienia prezentują zbiór zachęt, wyrażonych w prostych słowach, zawierających jednak głęboką mądrość życiową. w ten sposób Franciszek próbował dać odpowiedź na pytania i problemy jakie przynosiło codzienne życie.

b) Reguły.

Oprócz Reguły niezatwierdzonej, Reguły zatwierdzonej, Reguły dla pustelni polskie wydanie Pism umieszcza w tej grupie jeszcze: Fragmenty innej Reguły niezatwierdzonej, Testament, Testament Sieneński, Sposób życia przekazany św. Klarze, Ostatnia wola napisana dla św. Klary, Zachęta dla Ubogich Pań.

Reguła niezatwierdzona - została zredagowana i zatwierdzona na kapitule Zielonych Świąt w 1221 roku. Wcześniej (ok.1209) Franciszek napisał tzw. Protoregułę- regułę pierwotną, która niestety zaginęła. Na bazie tego tekstu, w odniesieniu do potrzeb jakie niosło codzienne życie, Franciszek wraz z braćmi stworzył Regułę składającą się z 24 rozdziałów.

Biedaczyna zachował w Regule niezależność od wszelkiego rodzaju struktur. Spotykamy tu autentycznego Franciszka z całym idealizmem, z płomienną miłością Boga, z żarliwym pragnieniem kroczenia śladami Chrystusa ubogiego i posłusznego we wszystkim woli Ojca.

Reguła zatwierdzona - papież Honoriusz bullą Solet annuere z dnia 29 listopada 1223 zatwierdził tę regułę. Nie jest ona wyłącznym dziełem Poverella, lecz owocem współpracy Świętego z kapitułą braci i hierarchami Kościoła, szczególnie zaś z kardynałem Hugolinem. Pomimo ingerencji osób współpracujących z Franciszkiem w redagowaniu reguły zdołał on zawrzeć w niej swego ducha, odbijającego istotę Ewangelii, tak jak ją w sposób jedyny pojął i przeżył.

Reguła dla pustelni- powstała ok. 1217/18 lub 122l. Ukazuje ona w szczegółach życie pierwszych braci. Była przeznaczona dla tych, którzy po okresie posługi trędowatym lub pracy kaznodziejskiej tęsknili do ciszy i kontemplacji.

Testament - podyktowany w ostatnim okresie życia Świętego. Język Testamentu jest oryginalny, prosty, często nieudolny, a wiec w nieznacznym stopniu opracowany przez sekretarzy. Pismo to ułożone w obliczu śmierci zachęca braci do życia Ewangelią i przestrzegania Reguły.

c) Listy.

Jesteśmy w posiadaniu 11 listów. L. do wiernych (dwie redakcje), L. Do duchownych (dwie redakcje), L. do rządców narodów, L. skierowany do całego Zakonu, L. do ministra, L. do kustoszów (dwie redakcje), L. do brata Leona i L. do św. Antoniego.

Adresat każdego z Listów został podany w tytule. Pod każdym z nich Franciszek podaje siebie jako autora. Zwraca się do wszystkich ludzi z gorącą prośbą by swoje życie kształtowali według Ewangelii i przykładu Jezusa Chrystusa.

d)Modlitwy.

Wśród modlitw znajdują się: Pozdrowienie Błogosławionej Maryi Dziewicy, Pozdrowienie cnót, Uwielbienie Boga Najwyższego, Błogosławieństwo dla brata Leona, Pieśń słoneczna, Wykład modlitwy Ojcze nasz, Modlitwy pochwalne odmawiane przy wszystkich godzinach, Zachęta do uwielbienia Boga, Oficjum o Męce Pańskiej i Modlitwa odmówiona przed krucyfiksem.

Kajetan Esser w krytycznym wydaniu Pism św. Franciszka, ostatni rozdział poświęcił kilku dziełkom, które nazwał Opuscula dictata. Pisma te odnośnie treści nie budzą zastrzeżeń - są jak najbardziej zgodne z myślą Franciszka, natomiast ich forma została zniekształcona. Należą do nich: Błogosławieństwo dla brata Bernarda, Błogosławieństwo dla św. Klary , List do mieszkańców Bolonii, List do św. Klary o poście, List do Pani Jakobiny, List do braci we Francji, Prawdziwa i doskonała radość, Testament Sieneński.

Wszystkie te pisma zaginęły i znajdują się w kodeksach z końcowego okresu średniowiecza lub w źródłach do życia świętego.

Jak widzimy Franciszek pozostawił po sobie na prawdę nie mało, jest to spory zbiór pism, najlepsze źródło do poznania duchowej sylwetki Biedaczyny z Asyżu.