Pojęcie prądu literackiego nie osiągnęła pełnej wyrazistości z powodu innych pojęć t.j. epoka, okres, styl, metoda.
Źródeł prądu literackiego należy szukać w myśli estetycznej XVIII w., kiedy uświadomiono sobie zależność literatury od podłoża geograficznego i warunków społecznych.
Rozróżnienie pisarzy starożytnych i nowożytnych istniało już dawniej, ale oznaczało tylko różnicę chronologii, lub różnicę stopnia doskonałości w odniesieniu do tego samego ideału estetycznego.
Dopiero estetyka wczesnoromantyczna wprowadziła zasadniczy podział jakościowy, uzasadniła odmienność wielkich historycznych epok w rozwoju poezji.
Podział dychotomiczny: poezji starożytnej (południowej) przeciwstawiano poezję sentymentalną (północną, romantyczną, idealną).
Pojawiają się jednak poglądy odrzucające podział dychotomiczny, ukazują wielokierunkowość literatury w jej rozwoju historycznym. Takie stanowisko przedstawia Mickiewicz w rozprawie „O poezji romantycznej” –przedmowa do I tomu Poezji.
Estetyka romantyczna wniosła do historii literatury pojęcia wielkich epok historycznych i pojęcia typów systematycznych poezji.
1. Okres historycznoliteracki był pojęciem porządkującym. Podział na okresy zastosował J.C. Scaliger w Poetyce rozróżniając w historii poezji łacińskiej 5 okresów: od początków poprzez rozkwit do starczego zastoju (schemat zbudowany na zasadzie analogii do biologicznego rozwoju jednostki- nie nadawał się do dziejów literatur żywotnych)
2. Podział historii literatury na okresy staje się kalką periodyzacji dziejów politycznych, stworzonej z historii oświaty.
3. We wczesnej historiografii pojawia się wyznacznik stopnia rodzimości literatury. Jedynie dla okresów najnowszych wyznacznikami okresów stają się cechy samej literatury- klasycyzm, romantyzm.
4. Niektórzy historycy stosują mechaniczny podział na stulecia czy dziesięciolecia. Pojawiają się wówczas postulaty grupowania utworów i autorów według kierunków twórczości. Nie tyle są to prądy literackie co epoki kulturowe, w których urzeczywistnia się pewien jednolity typ osobowości.
Piotr Chmielowski krytykował szeregowanie pisarzy według rodzajów literackich. Prądy i kierunki w danej chwili panujące muszą się stać zasadą grupowania.
Najbardziej ambitną próbą tej kategorii były „Główne prądy literatury XIX w.” Georga Brandesa. Przypada mu zasługa spopularyzowania terminu (jednak bardziej chodziło mu o portrety psychologiczne:P).
Dopiero na przełomie antypozytywistycznym nauka zbliża się do problemu prądu literackiego, jednak w dalszym ciągu na ogół nie prąd literacki jest przedmiotem jej bezpośrednich rozważań, lecz albo okres literacki, albo epoka lub prąd kultury. Zawartość literacka (bądź kulturowa) okresu traktowana była z reguły jako całość jednolita, wypełniona lub bardzo silnie zdominowana przez jeden prąd literacki czy kulturowy.
Na II Międzynarodowym Kongresie Historyków Literatury przeważa ujęcie unitarystyczne każdej epoki sformułowane przez Louisa Cazamiana: faza procesu literackiego , w której istnieje pewien zespół dominujących cech estetycznych..
Unitarystyczne ujęcie okresów literackich prowadziło do powstania sztucznych, wewnętrznie jednolitych lub treściowo ubogich konstrukcji albo do „żonglowania”ϑ znaczeniem terminu okres literacki, który przestawał być nazwą pewnego odcinka czasowego a stawał się synonimem prądu literackiego.
Często analiza zjawisk literackich była zwrócona jednostronnie ku zagadnieniom ideowym. Przedmiotem rozważań były nie prądy literackie a prądy lub epoki kultury.
W innym kręgu ograniczano się do problemów formy, rozpatrując prądy literackie jako style artystyczne. Pojawiają się próby przeniesienia na literaturę kategorii służących charakterystyce formalnej dzieł plastycznych.
Pokolenie literackie : zespół rówieśników, którzy wchodząc równocześnie do literatury w nowo wytworzonej sytuacji historycznej są przez nią zdeterminowani a zarazem samookreślają się ideowo i artystycznie. Wobec tej sytuacji, z racji swej młodości, reagują na nią silniej od poprzedniego pokolenia.
Pojęcie prądy literackiego w swym rozwoju nie zdążyło się oddzielić od zbliżonych pojęć historycznych, bywało mieszane z pojęciami systematycznymi i kształtowane na wzór pojęcia stylu w plastyce i architekturze.
Istnieją dwa sposoby ujmowania prądu literackiego: można mówić o prądzie jako o pewnym zbiorze utworów i jako o pojęciu ogólnym.
W znaczeniu 1: prąd jako zespół genetycznie spokrewnionych a w następstwie tego wyposażonych w cechy wspólne utworów literackich.
Ujęcie morfologiczne: prąd literacki to zbiór utworów okresowo jednorodnych a wyposażonych w pewne cechy wspólne.
W znaczeniu 2: prąd literacki to ewoluujący kompleks cech wspólnych dla owego zbioru utworów.(cechy wspólne, te które mają walor istotności).
Prąd literacki jest kompleksem cech ideowych, cech świata przedstawionego oraz cech gatunkowo-kompozycyjnych i językowych. Jego swoistość, niepowtarzalność tkwi w nasileniu ilościowym tych cech oraz w układzie całości, którą cechy te tworzą.
Prąd literacki jest pojęciem typologicznym. Treść danego prądu literackiego jest pewną idealizacją empirycznych faktów literackich, nie istnieje utwór, który by miał wszystkie cechy prądu literackiego i tylko jego.
W perspektywie marksistowskiej prąd literacki to nie typ idealny, niezależny od rzeczywistości historycznoliterackiej, lecz uogólniające odbicie obiektywnych cech poszczególnych utworów literackich i związków.
Trudności powstają przy konstruowaniu ponadnarodowych prądów literackich. Niemiecka klasyka jest dla Europy romantyczna, romantyzm francuski- bliższy Młodym Niemcom nie romantyzmowi niemieckiemu. Problemy wynikają z tego, że nad treścią pojęć ciążą swoiste cechy wniesione przez literaturę, z której pochodzi używany termin.