Pomarańczowa Alternatywa

Plakat "Pomarańczowej Alternatywy" z 12.10.1988

Pomarańczowa Alternatywa – pierwotnie grupa, a później ruch happeningowy, działający w paru miastach Polski głównie we Wrocławiu w latach 80., nawiązujący do tradycji holenderskich provosów i Partii Krasnoludków. Choć wiele z symboliki PA (kolor pomarańczowy, krasnoludki) zostało zapożyczone z ruchu Provo, działającego w latach sześćdziesiątych, to większość badaczy tematu uznaje jednak Pomarańczową Alternatywę za ruch oryginalny i twórczy.

Nazwa nawiązywała do powszechnego wówczas upolityczniania życia i nachalnego dekorowania publicznych pomieszczeń i ulic miast czerwonymi flagami i draperiami. Świadomość istnienia alternatywy dla tej czerwonej rzeczywistości, choćby pomarańczowej, utrwalała w umysłach ówczesnego społeczeństwa przekonanie, że istnieje jakaś alternatywa dla zakłamania PRL-u.

Oprócz rodzimego Wrocławia Pomarańczowa Alternatywa była najbardziej aktywna w Łodzi i Warszawie. W innych krajach powstały także podobne organizacje, które się na niej wzorowały, m.in. w Czechosłowacji.

Początki [edytuj]

Pomarańczową Alternatywę zainicjowały na początku lat 80. osoby związane z wrocławską opozycją (np. ze Studenckim Komitetem Solidarności, Ruchem Nowej Kultury), wywodzące się najczęściej z ruchu hippisowskiego. Szczególną rolę odgrywał tutaj pochodzący z Torunia Waldemar Major Fydrych, który przyjął rolę lidera grupy. Przyjął w tym celu - prócz pseudonimu "Major" - żartobliwy tytuł komendanta Twierdzy Wrocław nawiązując zresztą w ten sposób do wielusetletniej historii miasta, które podczas niemal wszystkich przetaczających się przez nie wojen, ogłaszane było twierdzą, w tym ostatni raz w 1945 jako Festung Breslau.

Pierwotnie mianem Pomarańczowej Alternatywy zatytułowane było pismo wydawane podczas strajku okupacyjnego w budynku filozofii Wydziału Filozoficzno-Historycznego Uniwersytetu Wrocławskiego - od września do grudnia 1981 roku. W piśmie, które według komitetu strajkowego "godziło w wyższe racje strajku", po raz pierwszy zostały przedstawione tezy surrealizmu socjalistycznego, który stanowił główny oręż teoretyczny późniejszej grupy Pomarańczowa Alternatywa.

Pierwszą znaną akcją PA było malowanie krasnoludków na murach największych polskich miast. Według Fydrycha po raz pierwszy odważył się on na namalowanie krasnoludków w nocy z 30 na 31 sierpnia 1982 ze swoim kolegą Wiesławem Cupałą na jednym z bloków wrocławskiej dzielnicy Biskupin i na ścianie budynku transformatora energetycznego w dzielnicy Sępolno; trzeciego Cupała namalował nazajutrz rano na budce telefonicznej na Sępolnie. Krasnoludki, pojawiające się na plamach farby, pozostawionych przez milicjantów, zamalowujących napisy antykomunistyczne, wzbudziły wśród mieszkańców wiele domysłów i emocji. Postać krasnoludka stała się od tego czasu symbolem Pomarańczowej Alternatywy, a jej twórcy ukuli na potrzeby swej akcji żartobliwą teorię, według której pierwotny napis na murze wyrażał pewną tezę, zamalowanie napisu – antytezę, a krasnal na plamie – syntezę (nawiązując do dialektyki heglowskiej i marksistowskiej).

Druga połowa lat 80. [edytuj]

Wrocław [edytuj]

Prawdziwą sławę Pomarańczowa Alternatywa zyskała jednak w drugiej połowie lat osiemdziesiątych, kiedy to do jej animatorów dołączyło wiele młodych osób, dla których sztywna formuła akcji Solidarności okazywała się zbyt nudna lub niewystarczająca.

Przełomowym momentem była publikacja w Village Voice artykułu o akcji rozdawania - deficytowego w okresie kryzysu - papieru toaletowego podczas Festiwalu Teatru Otwartego we Wrocławiu. PA stała się wtedy obiektem zainteresowania nie tylko polskich, ale i zagranicznych mediów (o jej akcjach pisano nawet w Zjednoczonych Emiratach Arabskich). Akcje Pomarańczowej Alternatywy spotykały się z sympatią opozycji, jaką w owym czasie była podziemna Solidarność.

Pierwsze happeningi Pomarańczowa Alternatywa zorganizowała w 1986 r., a największy rozgłos zyskały zorganizowane we Wrocławiu w latach 1987-88, wszystkie z okazji rzeczywistych lub zmyślonych zdarzeń i świąt. Happeningi odnosiły się do polskiej rzeczywistości, a ich tematem były głównie oficjalne wydarzenia polityczne, hasła polityczne, obchody rocznicowe i święta państwowe.

Za swoją działaność wrocławska Pomarańczowa Alternatywa w grudniu 1988 r. została nagrodzona przez znanego polskiego reżysera Andrzeja Wajdę. Nagrodę w obecności m.in. J.Kuronia, B.Geremka, W.Lutosławskiego i innych odebrała delegacja PA (m.in. Major oraz Hanka i Zdzicho (Hanna i Dariusz Duszyńscy) z grupy Rodzinka).

Najbardziej znane akcje Pomarańczowej Alternatywy to:

PRECZ Z U-PAŁAMI

* Tuby, czyli zadymianie miasta (1 kwietnia 1986);

* Święto Garnków (1 kwietnia 1987);

* Krasnoludki na Świdnickiej (1 czerwca 1987);

* Precz z U-Pałami (lipiec 1987);

* Czyn Antywojenny (1 września 1987);

* Papier Toaletowy - tzw. pierwsze rozdanie (1 października 1987);

* Dzień Milicjanta (7 października 1987);

* Dzień Terrorysty czyli Al Fatah (11 października 1987);

* Dzień Wojska czyli Manewry Melon w majonezie (12 października 1987);

* Kto się boi Papieru Toaletowego? - tzw. drugie rozdanie (15 października 1987);

* Wigilia Rewolucji Październikowej (6 listopada 1987); (1000 uczestników)

* Referendum na Świdnickiej (27 listopada 1987); (1500 uczestników)

* Dzień Mikołaja (6 grudnia 1987); (2000 uczestników)

* Karnawał RIO-botniczy (16 lutego 1988); (5000 uczestników)

* Dzień Tajniaka (1 marca 1988);

* Dzień Kobiet (8 marca 1988); zakończony aresztowaniem Majora Waldemara Fydrycha "w trybie doraźnym" na 2 miesiące bezwzględnego aresztu.

* Dzień Wiosny (21 marca 1988); (10.000 uczestników)

* Proces Majora (29 marca 1988); - proces odwoławczy, po którym uniewinniono i wypuszczono Majora

* Dzień Służby Zdrowia (7 kwietnia 1988);

* Dzień Zwycięstwa (9 maja 1988); Otwarcie wystawy P.A. w podziemiach i wokół kościoła św. Marcina

* Rewolucja Krasnoludków (1 czerwca 1988); (15.000 uczestników)

* Powitanie na Świdnickiej (19 czerwca 1988);

* Bratnia Pomoc wiecznie żywa (19 sierpnia 1988) (pod Śnieżką przy granicy polsko-czeskiej, dwa dni przed 20 rocznicą interwencji wojsk Układu Warszawskiego w Czechosłowacji);

* Mieszkanko na Świdnickiej (21 października 1988);

* Rewolucja Październikowa (7 listopada 1988);

* Wigilia wielkiej rocznicy (12 grudnia 1988);

* Karnawał czyli Śledzik na Świdnickiej (7 lutego 1989);

* Pogrzeb Stalina albo Pogrzeb Sobie Sam (21 marca 1989)

* FSO, czyli Festiwal Sztuki Obecnej (1 czerwca 1989) zakończony koncertem zespołów: Kormorany, Big Cyc i Kult;

* Karnawał Żebraczy (12 lutego 1990); (5000 uczestników)

* Pogrzeb Krasnoludków (1 czerwca 1990);

Akcje Pomarańczowej Alternatywy - chociaż jej animatorzy i wielu uczestników wyrażało częstokroć poglądy anarchistyczne - nie były ideologiczne. Żadne poważne postulaty nie były podczas nich wysuwane, a krzyczane hasła były raczej surrealistyczne (np. Vivat Sorbovit, Nie ma wolności bez krasnoludków) i często parafrazowały hasła Solidarności. Miały obnażać absurdy systemu poprzez parodię i skłaniać do myślenia.

Dzięki otwartej formule akcji, mogły się do niej włączać różne grupy i jednostki, a także przechodnie. Z tego powodu niemal każda z akcji, która odbyła się w tamtym czasie, gromadziła po kilka tysięcy osób - z których większość była zazwyczaj przypadkowymi przechodniami. Kulminacyjnym punktem historii Pomarańczowej Alternatywy był marsz krasnoludków 1 czerwca 1988 roku, kiedy to na ulice Wrocławia wyszło kilkanaście tysięcy osób ubranych w pomarańczowe czapeczki lub podobne insygnia.

Happeningi najczęściej kończyły się zatrzymaniem uczestników przez Milicję Obywatelską za zakłócanie porządku publicznego. Udawało się ją sprowokować do takich działań jak aresztowanie osób przebranych za Świętego Mikołaja czy zatrzymywanie wszystkich ludzi, którzy mieli na sobie coś pomarańczowego.

Pomarańczowa Alternatywa wydawała także ulotki, w których w żartobliwy sposób opisywała minione akcje i zachęcała do uczestnictwa w przyszłych, używając wymyślonej przez siebie quasi-artystycznej terminologii. W ulotkach tych proklamowała takie tezy, jak uznanie milicjanta za dzieło sztuki. Propagowano przewrotne "państwowotwórcze" hasła, takie jak "obywatelu, pomóż milicji, pobij się sam" albo "funkcjonariuszy MO prosimy o wsparcie funkcjonariuszy SB i zejście do podziemia".

W wypowiedziach publicznych Fydrych tak m.in. komentował działalność swoją i swoich przyjaciół:

* Ludziom na Zachodzie więcej powie o sytuacji w Polsce informacja o tym, że zamknięto mnie w areszcie za rozdawanie kobietom podpasek, niż czytanie książek i artykułów pisanych przez innych opozycjonistów

* Jak można traktować poważnie funkcjonariusza, który zadaje ci pytanie: "Dlaczego uczestniczy pan w nielegalnym zgromadzeniu krasnoludków?"

* W Polsce tylko w trzech miejscach człowiek może czuć się wolny: w kościele, ale tylko w modlitwie; w więzieniu, ale nie wszyscy mogą znaleźć się w więzieniu; na ulicy: ulice dają najwięcej wolności.

Łódź [edytuj]

W latach 1987-1990 drugą grupę Pomarańczowej Alternatywy prowadzili w Łodzi studenci kulturoznawstwa i wydziału filologicznego Uniwersytetu Łódzkiego, mieszkający w domu studenckim "Balbina". z Krzysztofem Skibą i Jackiem Jędrzejczakiem (zwanym Dżej-Dżejem) na czele. Według wspomnień Skiby w Łodzi odbyło się w tych latach kilkanaście akcji. W każdej z nich uczestniczyło, bądź było wciągane do uczestnictwa od 500 do 3000 osób. Łódzka Pomarańczowa Alternatywa przeprowadziła m.in. akcje:

* Galopująca inflację - polegającą na bieganiu uczestników akcji po ul. Piotrkowskiej z tabliczkami "galopująca inflacja", aż do momentu zatrzymania przez milicję; w momencie zatrzymania uczestnicy głośno gratulowali milicjantom, że udało im się powstrzymać wreszcie inflację

* Klepanie biedy - polegającą na głośnym waleniu w tablice z napisem "bieda" przez uczestników akcji przebranych w łachmany

* Bicie piany (powtórzone kilkukrotnie) - polegającą na grupowym ubijaniu piany z jajek, przy dźwiękach fragmentów przemówień ówczesnych polityków nadawanych przez przenośne megafony a następnie wylewania piany na bruk uliczny.

Z ruchem łódzkiej Pomarańczowej Alternatywy związane było podziemne czasopismo satyryczne "Przegięcie Pały", w której debiutował m.in. Paweł "Konjo" Konnak, późniejszy twórca tekstów do programu telewizyjnego Lalamido oraz Piotr Trzaskalski, reżyser filmowy i teatralny. Część liderów Łódzkiej Pomarańczowej Alternatywy założyła w 1988 r. istniejącą do dzisiaj grupę muzyczną Big Cyc, w której tekstach stale pobrzmiewa klimat tego ruchu.

Warszawa [edytuj]

Krasnoludek Pomarańczowej Alternatywy na ul. Madalińskiego w Warszawie w miejscu zamalowanego znaku Solidarności Walczącej

Krasnoludek Pomarańczowej Alternatywy na ul. Madalińskiego w Warszawie w miejscu zamalowanego znaku Solidarności Walczącej

W tym samym okresie akcje wzorowane na działalności Pomarańczowej Alternatywy miały miejsce w Warszawie. Inicjatorami warszawskich happeningów byli Krzysztof Płaska i Rafał Szymczak. Pierwszym happeningiem był "Wodniki kontra Smerfy" na Starówce w lany poniedziałek 1987 r. Po happeningu związanym z wyborami do Rad Narodowych (19 czerwca 1988) ruch warszawski określano mianem "Białej Alternatywy". Organizatorem akcji w Warszawie był też Wojciech Sobolewski, mianowany przez Majora szefem warszawskiej Pomarańczowej Alternatywy.

Happeningi, odbywające się w różnych miejscach stolicy, m.in. w pasażu na tyłach Domów Towarowych Centrum (obecnie Pasaż Wiecha), potrafiły zgromadzić do kilku tysięcy uczestników.

Niektóre z warszawskich happeningów:

* Rewolucja krasnoludków (Marsz krasnoludków) (1 czerwca 1988), od Domów Centrum do Ogrodu Saskiego

* Spacer wyborczy w bieli skąpany (Biały marsz) (19 czerwca 1988), Stare Miasto

* Grudnia nie oddamy (7 października 1988), Plac Bankowy (wówczas Dzierżyńskiego)

* Rewolucyjna Rewia Soc-Mody (6 listopada 1988), Plac Zamkowy

* Wielkie Żarcie (29 listopada 1988), Pasaż przy Domach Centrum

* Niewidzialna Armia czyli konspira musi być (20 stycznia 1989), Pasaż przy Domach Centrum

* Pollock Potrafi (24 lutego 1989), Pasaż przy Domach Centrum

* Wielkie Mycie (27 lutego 1989), Pasaż przy Domach Centrum

Po roku 1990 [edytuj]

Krasnoludek – symbol Pomarańczowej Alternatywy – doczekał się swojego pomnika we Wrocławiu.Ustawiono go tam, gdzie zaczynały się "zadymy" PA – przy skrzyżowaniu Świdnickiej z Kazimierza Wielkiego, obok przejścia podziemnego

Krasnoludek – symbol Pomarańczowej Alternatywy – doczekał się swojego pomnika we Wrocławiu.

Ustawiono go tam, gdzie zaczynały się "zadymy" PA – przy skrzyżowaniu Świdnickiej z Kazimierza Wielkiego, obok przejścia podziemnego

Pomarańczowa Alternatywa po roku 1990 (po wyjeździe Majora do Paryża) znacznie ograniczyła swoją działalność, przypominając o sobie jedynie co parę lat, np. podczas prób zakłócenia uroczystości odsłonięcia pomnika ofiar Tiananmen na pl. Dominikańskim we Wrocławiu.

W 2001 roku na ulicy Świdnickiej we Wrocławiu - w zwyczajowym miejscu happeningów - stanął ufundowany przez Agorę (wydawcę "Gazety Wyborczej") pomnik P.A., przedstawiający krasnala. Jest to prawdopodobnie rzadkość na skalę światową, aby wywrotowa w wymowie grupa doczekiwała się takiej nobilitacji ze strony władz miasta, które zgodziły się na jego ustawienie w tym miejscu.

W wyborach samorządowych w 2002 roku Komitet Wyborczy Pomarańczowa Alternatywa zdobył półtora tysiąca głosów. Mimo tej porażki wrocławianie pamiętają o PA i umieścili pomarańczowe krasnoludki jako symbol miasta na oficjalnych pamiątkach.

Sam Major Waldemar Fydrych w tych samych wyborach wystartował w Warszawie na Prezydenta Stolicy. Happening ten został sfilmowany w filmie dokumentalnym Mirosława Dembińskiego "Krasnoludek Prezydentem".

W grudniu 2004 roku Pomarańczowa Alternatywa z Majorem Waldemarem Fydrychem na czele zorganizowała serię happeningów pt. "Kijów-Warszawa - Wspólna Sprawa" popierających Pomarańczową Rewolucję na Ukrainie. Organizatorzy happeningów wyruszyli z Warszawy do Kijowa Pomarańczowym Autobusem, zatrzymując się po drodze w kolejnych miastach Polski i Ukrainy, gdzie w czasie happeningów zwolennicy Prezydenta Wiktora Juszczenki dziergali 16-metrowy pomarańczowy szal. Po dotarciu do Kijowa, szal ten został wręczony Prezydentowi Elektowi na Majdanie przed zebranym tłumem przez ikonę Pomarańczowej Rewolucji – piosenkarkę Rusłanę Łyżenko. Happeningi te zostały uwiecznione w filmie dokumentalnym Mirosława Dembińskiego "Krasnoludki jadą na Ukrainę".

W dniach 23 maja - 27 maja 2005 roku w Parlamencie Europejskim odbyła się wystawa upamiętniająca działalność PA, otwarta z inicjatywy eurodeputowanych Marie Anne Isler Beguin francuskiej posłanki z Partii Zielonych oraz Józefa Piniora (w 1981 skarbnika wrocławskiej Solidarności, w okresie stanu wojennego jej podziemnego działacza).

Linki zewnętrzne [edytuj]