Włodzimierz Prokopiuk
Uzasadnienie znaczenia teorii pedagogicznej dla nauczycieli-pedagogów
Krokiem dodatkowym do zbiorowego wysiłku budowy lepszego społeczeństwa - i następnym w rozwoju wizji edukacji obywatelskiej zogniskowanej w szkołach - winno być skierowanie zainteresowania na rozwijanie teoretyczne; percepcji nauczycieli i innych pracowników oświaty
H.A.Giroux. Teoria krytyczna i racjonalność w edukacji obywatelskiej. W: Spory O edukację. Z.Kwieciński i L.Witkowski (red.). W-wa 1993, s. 127
l. Zmiana świadomości nauczycieli - pedagogów (praktyków) - to jest najważniejszy cel przedmiotu pedagogika ogólna jako teorii o najwyższym stopniu ogólności.
Zadanie-zastanawiać się jakie elementy świadomości pedagogów – nauczycieli - praktyków trzeba co najrychlej zmienić(aby jak myśleli o przestrzeni pedagogiczno-edukacyjnej?)
2. Systemy teoretyczne nauk pedagogicznych i niepedagogicznych nauk o rozwoju (wychowaniu) człowieka są niezwykle ważne w procesie tzw. "kształcenia wstępnego" kandydatów na nauczycieli-pedagogów, by zrozumieli, iż ich przyszła nauczycielska (pedagogiczna) misja będzie bardzo złożona, przepełniona czynnościami niepowtarzalnymi i przyniesie powodzenie tylko wówczas, gdy zrozumieją prawa i mechanizmy leżące u podstaw "dziania się" bardzo wieloznacznych, niezdeterminowanych fenomenów, zjawisk i procesów pedagogicznych.
Zadanie-zastanawiać się nad takimi kwestiami: w czym zawiera się złożoność misji współczesnego pedagoga - nauczyciela; o jakie wieloznaczne fenomeny, zjawiska i procesy pedagogiczne chodzi oraz jakie prawa i mechanizmy musi on widzieć i rozumieć?
3. Teoria towarzyszy praktyce dostarczając, w postaci kategorii pojęciowych, narzędzi analizy rzeczywistości pedagogicznej oraz umożliwiając prowadzenie refleksji nad własnym działaniem.
Zadanie-uświadomić o jakich kategoriach pojęciowych (narzędziach analizy rzeczywistości pedagogicznej) jest tutaj mowa?
4. Teoria dostarcza inspiracji intelektualnych, powoduje, że nasze dotychczasowe doświadczenia, jako akty subiektywne, ciągle muszą być interioryzowane i przewartościowywane (internalizowane). Tylko w ten sposób może powstać głębsze "widzenie" istoty rzeczy i lepsze jej rozumienie. Student powinien przechodzić z pozycji "posłusznego odbiorcy" treści programowych, zapamiętującego je, tradycyjnie myślącego, że obowiązkowo trzeba ową wiedzę "zastosować" - do wnikania w istotę, w sens fenomenów, zjawisk i procesów pedagogicznych. Bardzo ważne jest, co się wówczas dzieje ze studentem-młodym człowiekiem: doznaje on olśnienia, radości czy zniechęca się i traci wiarę w sens studiowanej teorii?
Czuje się "wyzwolony" z dotychczasowych presumpcji (przekonań, domniemań), czy przeciwnie nie uświadamia swoich ograniczeń intelektualnych (mentalnych) przez co nie wstępuje na drogę rozwoju?
Zadanie-zrozumieć co miałby interioryzować i internalizować współczesny pedagog - nauczyciel;
5. Wynikiem studiowania teorii, o najwyższym stopniu ogólności, powinno być narastanie poziomu autorefleksji podmiotu (studenta), uczestnika procesu studiowania jako osoby "stającej się"! Stającej się coraz bardziej osobą "widzącą", "słyszącą", wyobrażającą, rozumiejącą sensy i znaczenia (niewidoczne, ale bardzo ważne w kontekstach, które nas otaczają i ogarniają). Tu kryje się sens studiowania jako permanentnego, zespołowego i indywidualnego procesu autorefleksji. Jeśli coraz lepiej rozumiemy czym są fenomeny, zjawiska, procesy pedagogiczne i jak mogą one przebiegać, to tym lepiej możemy budować osobistą teorię pedagogiczną.
Zadanie-zastanowić się głębiej nad odwiecznym problemem ludzkim (szczególnie zaś nauczycielskim) bycia i stawania się i dalej w jakim sensie studia pedagogiczne mogą przyczyniać się do stawania się człowieka nauczycielem-pedagogiem?
6. Pedagogiczna teoria naukowa raczej nie mówi nam co może, a co nie może być czynione. To pozostaje w gestii każdego nauczyciela - pedagoga i on sam musi znaleźć odpowiedź na pytania "praktyczne". Rola teorii w działaniu praktycznym przejawia się w rozumieniu faktu pedagogicznego, a nie w stosowaniu dyrektyw (jakże często narzucanych "z góry" przez kogoś!)
Zadanie-odpowiedzieć na pytanie: co to znaczy, że teoria ma doprowadzić pedagoga - nauczyciela do zrozumienia faktu pedagogicznego, a nie do prostego jej zastosowania?
7. Teoria pedagogiczna powinna pomóc nauczycielowi - pedagogowi oderwać się od twierdzeń empirycznych wyprowadzanych ze szczegółowych zależności przyczynowo - skutkowych, chwytających zaledwie "powierzchnię" fenomenów, zjawisk i procesów pedagogicznych, bez wnikliwszego wejrzenia w ich skomplikowaną i niedostępną aparatowi empirycznemu poznania warstwę istotową.
Zadanie-zastanowić się głębiej w czym miałoby się zawierać owo wejrzenie pedagoga - nauczyciela w warstwę istotową fenomenów, zjawisk i procesów pedagogicznych?
8. Nauczycielowi - pedagogowi potrzebne jest rzeczywiste wykształcenie w postaci wiedzy wieloparadygmatycznej. Warunkiem "oglądu" faktu pedagogicznego, poza oczywistością daną empirycznie, są kompetencje teoretyczne. Edukacja nauczycieli - pedagogów powinna być bardziej naukowa niż zawodowa!
Zadanie-wniknąć głębiej w istotę paradygmatu, wiedzy wieloparadygmatvcznej; oraz naukowości edukacji nauczycieli.
9. Niezwykle ważnym zadaniem jest kształcenie autonomicznej postawy nauczyciela wątpiącego, a warunkiem krytycznego odbierania świata w kategoriach wątpliwości są właśnie kompetencje teoretyczne.
Zadanie-podyskutować nad prowokacyjną tezą, że miarą kompetencji teoretycznych pedagoga - nauczyciela miałaby być jego postawa wątpiąca (w jakim sensie?)
10. Teoria pedagogiczna ma wspierać nauczycieli w sytuacjach niepewnych, w także niepewnych czasach,
powinna wskazywać na różne drogi poszukiwań, na różne metody eksploracji i uzasadniania, a nade wszystko na sens wielu "języków" pedagogiki. U podstaw nowych prób rozumienia świata leży nie tyle stałość i ciągłość, co raczej wrażliwość na zmienność, lokalność, rozproszenie. Naukowości nie można dziś łączyć z jakąś jedną "pedagogiką" (z jednym myśleniem pedagogicznym), lecz z ich wielością stwarzającą większe szanse na wieloaspektowość poznania, a ponadto na zauważenie obszarów rzeczywistości słabo dotychczas obejmowanych refleksją naukową.
Zadanie-zastanowić się w jakim sensie i dlaczego trzeba dziś mówić o wielu pedagogikach i o wielości jej "języków"?
11. Współczesna pedagogiczna myśl teoretyczna powinna przyczyniać się do promowania tych sposobów działania pedagogicznego, które są odpowiedzią na złożoność czynności zawodowych nauczycieli - pedagogów, takich jak spontaniczność, niestandardowość, autentyzm, naturalność.
Zadanie-odpowiedzieć na pytanie: po co należy dziś wspierać takie promowanie?
12.Teoria pedagogiczna jest potrzebna dziś nauczycielom - pedagogom, by umieli wydawać sądy wartościujące i wzmacniali swoje kompetencje interpretacyjne, co jest absolutnie koniecznym warunkiem zrozumienia istoty rzeczywistości pedagogicznej.
Zadanie-podyskutować szerzej nad istotą i znaczeniem kompetencji interpretacyjnych współczesnych nauczycieli-pedagogów (po co warto kształtować i rozwijać je na studiach pedagogicznych?)
13. Teoria pedagogiczna jest potrzebna nauczycielom - pedagogom, by dobrze uświadamiali relację między "byciem" a "stawaniem się". To, co konstytutywne w ich funkcjonowaniu zawodowym wiąże się ze zmianą, z dynamiką zmiany rozwojowej, stąd bardzo ważne staje się kształtowanie umiejętności dialogu (dyskursu) z drugim człowiekiem i z samym sobą.
Zadanie-uświadomić istotę i potrzebę całej "filozofii" rozwoju zawodowego pedagogów - nauczycieli w kontekście bycia i stawania się (kim?)
14. W przysposabianiu kandydatów na nauczycieli-pedagogów do ich przyszłej misji teorię trzeba inaczej sytuować, kwestionować powszechnie panujące przeświadczenie, że ona zawsze ma być "zastosowana" w praktyce! Takie przyrodoznawcze rozumienie funkcji teorii raczej słabo "przylega" do rzeczywistości pedagogicznej. Teoria pedagogiczna ma bardziej pełnić funkcje epistemologiczne i metodologiczne niż instruktażowe. Metodologiczna funkcja teorii odnosi się do sposobów poznawania świata. Posiadając "bazę teoretyczną" lepiej poznajemy drogi odkrywania prawdy o człowieku i procesach pedagogicznych, w które jest "uwikłany".
Zadanie- "wytłumaczyć" co to znaczy, ze teoria pedagogiczna ma dziś dla pedagogó -nauczycieli bardziej znaczenie epistemologiczne i metodologiczne, aniżeli instruktażowe?
15. Teoria pedagogiczna ma podnosić poziom świadomości metodologicznej kandydatów na nauczycieli-pedagogów. Muszą oni widzieć i rozumieć kształt swego warsztatu poznawczego i umieć samodzielnie tworzyć wiedzę. Nauczyciele - pedagodzy muszą stawać się elitą badaczy, którzy będą "ożywiać" poszczególne nauki (subdyscypliny) pedagogiczne.
Zadanie-podyskutować szerzej nad pojęciem świadomość metodologiczna pedagoga - nauczyciela
16. Najwyższą wartością kwalifikacji teoretycznych nauczycieli - pedagogów powinna być inferencyjność, jako taka cecha wiedzy, która umożliwia tworzenie nowych wartości poznawczych na bazie zasobów wiedzy już posiadanej. Zatem raz jeszcze trzeba podkreślić, że wiedza teoretyczna nauczycieli-pedagogów musi mieć, przede wszystkim, charakter metodologiczny, a nie instruktażowy (metodyczny).
Zadanie-pokazać jakie wartości poznawcze powinien przede wszystkim tworzyć współczesny pedagog - nauczyciel (o kim, o czym?)
17.Teoria pedagogiczna jest potrzebna nauczycielowi - pedagogowi, by stawał się coraz bardziej refleksyjny i świadomy złożoności swych zadań, by był coraz bardziej twórcą indywidualnej, osobistej wiedzy. Wzbogacanie jego kwalifikacji teoretycznych powinno dokonywać się poprzez transformację teorii naukowej na teorię subiektywną i dopiero wówczas ta teoria może implikować jego dalsze działanie.
Zadanie-podjqć próbę stworzenia hierarchicznego układu najważniejszych dziś elementów wiedzy osobistej pedagoga - nauczyciela (to będzie dowód na miarę refleksyjności każdego studenta).
18.Teoria pedagogiczna jest potrzebna nauczycielowi - pedagogowi, by wzbudzić u niego myślenie prospektywne. Obiektem poznania powinien on czynić nie tylko świat zewnętrzny ("przeszły" i teraźniejszy z akcentem na "przyszły"), ale szczególnie świat wewnętrzny (samego siebie!).
Zadanie-określić istotę tzw. świata wewnętrznegopedagoga- nauczyciela (co się składa na tę kategorię?)
19. Edukacja teoretyczna jest potrzebna współczesnemu nauczycielowi - pedagogowi, by lepiej rozumiał potencjalność współczesnego człowieka (ucznia - wychowanka), by bardziej inspirował i stymulował jego szanse rozwojowe, procesy wzrastania, "stawania się" i dochodzenia do człowieczeństwa.
Zadanie-pokazać w jaki sposób pedagog - nauczyciel ma (może) podnosić szanse rozwojowe swoich uczniów (wychowanków?)
20. Bardzo ważnym postulatem "wtajemniczenia" teoretycznego nauczycieli - pedagogów jest uświadamianie przez niech istoty teorii (pedagogiki) krytycznej, której sedno zawiera się w dobrym "widzeniu" i zrozumieniu istoty stosunków społecznych, które nas otaczają. Ujawnianie ukrytych form panowania nad człowiekiem (różnych przejawów przemocy nad nim i zniewalania) wymaga od studentów specjalności pedagogicznych szczególnej czujności i wnikliwości. Rozpoznać te zjawiska może tylko człowiek, który posiadł najwyższy poziom tożsamości podmiotowej (ten, który jest autentycznym podmiotem procesów rozwojowych).
Zadanie-pokazać (najogólniej)swoje rozumienie teorii (pedagogiki) krytycznej. Po co współczesnemu nauczycielowi potrzebne jest rozumienie tak wysublimowanej teorii?