Antoni Ruszkowski

Skutki I Wojny Światowej

Patrząc wstecz na minione wieki, do roku 1914 świat nigdy wcześniej nie

widział czegoś podobnego. Nigdy nie spotkał się z taką wojną jaką okazała się

być Pierwsza Wojna Światowa. 28 czerwca 1914 roku na jednej z ulic Sarajewa

padł strzał, który pociągnął za sobą lawinę. "Franciszek Ferdynand" nie żyje, o

tym głosiły gazety. Śmierć następcy tronu II Rzeszy Niemieckiej spowodowała,

że stało się to do czego wszyscy się od tak długiego czasu przygotowywali.

Machina wojenna ruszyła. Skończyła się "La Belle Epoque", ale ludzie

wiadomość o rozpoczęciu działań wojennych przyjęli z entuzjazmem. Zbyt

długo trwało przedwojenne napięcie, w końcu musiało dojść do rozprężenia.

W obliczu wojennych niepowodzeń na frontach armie obu bloków (Ententy i

państw centralnych) zaprzęgły swój potencjał naukowy do produkcji coraz to

skuteczniejszych metod uśmiercania wroga. Okopy przerodziły się w swego

rodzaju fabryki śmierci, w których maszynami były działa i karabiny. Idąc za

słowami Zygmunta Kałużyńskiego (POLITYKA nr.45 7.XI.1998) można śmiało

rzec, że I Wojna Światowa była wstępem do Holocaustu, do śmierci

przemysłowej. To właśnie ilość ofiar na metr kwadratowy lub na godzinę była

wyznacznikiem zwycięstwa. Po nieudanym ataku na Francję według planu szefa

sztabu armii niemieckiej Alfreda von Schlieffena na froncie zachodnim

zapanowała wojna pozycyjna. Szukano coraz to nowych sposobów na

przełamanie linii wroga. Rozwijano ciężką artylerię, której zadaniem było

kruszenie rozbudowanych fortyfikacji. Na polu walki pojawił się również gaz

bojowy. Jednak najważniejszym posunięciem w dziedzinie walk lądowych było

użycie czołgu, którego nigdy wcześniej pola bitewne nie widziały. Dokonali

tego Anglicy we wrześniu 1916 w bitwie nad Sommą. Broń ta wkrótce miała

totalnie zmienić oblicze wojny. Również po raz pierwszy użyto samolotów w

formie broni. Pierwszy nalot bombowy miał miejsce już 14 sierpnia 1914 roku

dokonany przez samolot francuski na hangary niemieckich sterowców koło

miasta Metz. Na morzu wojska Ententy i państwa neutralne przekonały się jak

uciążliwe mogą być U-booty stosowane przez Niemcy. W wyniku ich ataków

5531 statki o łącznym tonażu 12.850.814 BRT poszły na dno. Były to jednak

posunięcia bardziej polegające na unowocześnieniu narzędzi walki, a nie taktyki

wojennej. Koncepcja wojny błyskawicznej została stworzona dopiero po wojnie

by zapobiec w przyszłości temu co działo się w okopach I Wojny Światowej.

Po czterech latach zaciekłych, morderczych walk 11 listopada 1918 roku w

lasku Compiegne podpisano zawieszenie broni. Jednak wielu żołnierzy nie

wróciło do swoich domów. Ze zmobilizowanych po obu stronach 65 milionów

ludzi, 10 mln pozostało na polach bitewnych na zawsze. Ilość rannych zawarła

się w przerażającej sumie 21 milionów. Największe straty w zabitych

przypadają na Rosję - 2,8 mln, Niemcy - 2,09 mln, Francję (bez kolonii) - 1,3

mln, Austro-Węgry - 0,9 mln, Wielka Brytanię (bez kolonii) - 0,8 mln oraz

Włochy - 0,65. Duże straty odniósł też naród polski wynoszące 0,39 mln Do

tego rachunku należy również doliczyć 10 milionów zmarłych w wyniku

epidemii i głodu. Wydatki na prowadzenie wojny oszacowano na 208 mld

dolarów. Suma zniszczeń i szkód wojennych jest trudna do oszacowania.

Zadośćuczynieniem krzywd jakie poniosła zwycięska koalicja miała być

konferencja pokojowa w Paryżu, na której opracowano traktaty pokojowe z

pokonanymi państwami; Niemcami, Austrią, Węgrami, Bułgarią i Turcją. Po ich

podpisaniu mapa Europy diametralnie zmieniła swoje dotychczasowe oblicze.

Upadek czterech wielkich imperiów (Austro-Węgier, Niemiec, Rosji i Turcji)

umożliwił odzyskanie niepodległości lub powstanie zupełnie nowych państw

takich jak Litwa, Łotwa, Estonia, Finlandia, Austria, Węgry, Czechosłowacja,

Jugosławia i Polska, która odzyskała niepodległość po 123 latach niewoli.

Państwom tym oprócz Niemiec nakazano obowiązek ochrony praw mniejszości

narodowych w tzw. małym traktacie wersalskim.

Wybuch wojny rozbudził na nowo niepodległościowe aspiracje Polaków.

Jednak walczące mocarstwa nie przywiązywały dużej uwagi sprawie polskiej do

czasu kiedy ich rezerwy ludzkie zaczęły się wyczerpywać. Ogromny potencjał

szacowany na prawie milion żołnierzy tkwił w zaborze rosyjskim. Władzom

niemieckim nie udało się w znaczący sposób wykorzystać tej szansy. Na uwagę

zasługuje jednak fakt utworzenia Legionów Polskich w 1914 roku. Mając na

uwadze to że wojna w dużej mierze toczyła się w Europie Środkowej państwa

Ententy również planowały posłużyć się kartą polską by w ten sposób ułatwić

sobie walkę z państwami centralnymi. Zachodnią dyplomację powstrzymywała

od jednogłośnego poparcia tego planu w nadziei na podpisanie pokoju z

Wiedniem. Gdy możliwości na spełnienie tego planu prysły, a w Rosji wybuchła

rewolucja (bolszewicy chcieli ją "zanieść" na zachód Europy) postanowiono w

sposób zdecydowany poprzeć polskie organizacje emigracyjne co w końcu

doprowadziło do utworzenia II Rzeczypospolitej.

Jednak nie koniec na tych zmianach terytorialnych. Niemcy na rzecz Francji

utraciły Alzację i Lotaryngię, na rzecz Belgii okręgi Eupen i Malmedy, Polska

natomiast otrzymała Wielkopolskę i Pomorze Gdańskie. Sam Gdańsk został

przekształcony w Wolne Miasto. Polska została z nim połączona za pomocą

"polskiego korytarza", który oddzielił Prusy Wschodnie od reszty Niemiec. Z

tego pomysłu nie był zadowolony francuski marszałek Ferdinand Foch, który

stwierdził że "tam tkwią korzenie przyszłej wojny". Kłajpedę i okręg

przemysłowy Saary oddano pod opiekę administracji międzynarodowej.

Dotkliwą stratą było dla Niemiec utracenie wszystkich kolonii. Inne państwa

sprzymierzone z Niemcami w czasie wojny również ucierpiały. Turcja została

ograniczona praktycznie do Azji Mniejszej ze wschodnią Armenią,

Kurdystanem i małym obszarem Tracji Wschodniej. Bułgaria traciła 10% swego

terytorium na rzecz Królestwa SHS (Serbów, Chorwatów, Słoweńców),

Rumunii i Grecji, a Węgry oddały 2/3 swego terytorium Rumuni, Królestwa

SHS i Czechosłowacji. Pojawiły się natomiast kwestie sporne co do niektórych

terenów (Górny Śląsk, Warmia, Mazury, Szlezwik). Postanowiono je rozwiązać

za pomocą plebiscytów.

W wyniku I Wojny Światowej z państw pokonanych największe straty

poniosły Niemcy. Delegaci tego państwa zostali zmuszeni do przyznania iż to

ich kraj był odpowiedzialny za wybuch tej wojny. W związku z tym

postanowiono uniemożliwić państwu niemieckiemu odrodzenie dawnej potęgi.

Niemcy straciły 70 tyś. km2 powierzchni z ważnymi dla funkcjonowania

gospodarki bogactwami naturalnymi. Stracono 3 eksploatowanych złóż żelaza,

prawie połowę węgla, połowę złóż cyny i 3 cynku. Upokorzono armię

ograniczając jej wielkość do 100-tysięcznej Reichswechry i 15-tysięcznej

marynarki. Zabroniono posiadania czołgów, ciężkiej artylerii i samolotów, a

marynarka wojenna musiała przekazać Anglikom internowaną przez

sprzymierzonych flotę. Nie zezwolono także na posiadanie twierdź w rejonie

przygranicznym.

Nałożone kary przez "dyktat wersalski" były zbyt wysokie, ponieważ

uniemożliwiały jakąkolwiek współpracę pokonanych z wygranymi.

Powiększyły jeszcze bardziej rozgoryczenie Niemców po tym jak po

zakończeniu działań wojennych rozpowszechnił się mit o "ciosie w plecy".

Propagował on idee przegrania wojny nie w skutek niepowodzeń na froncie,

lecz przez knowania sygnatariuszy podpisania

zawieszenia broni i traktatu pokojowego. Szukano winnych, odpowiedzialnych

za to co się stało. Krążyły plotki, że Żydzi wymigiwali się ze służby na froncie,

a znajdujący się w rządzie Żyd - Walter Rathenau podstępnie doprowadził do

podpisania zawieszenia broni. W kwietniu 1919 roku w Bawarii powstała

Bawarska Republika Radziecka. Ten rejon Niemiec był tradycyjnie

konserwatywny toteż kiedy się okazało że większość przywódców tej republiki

jest pochodzenia żydowskiego pogląd o tym, że Żydzi kryją się za wszelkim

złem umocnił się. Pogląd o tym że "Żyd jest winien wszystkiemu złu" wkrótce

stał się wodą na młyn nazistowskiej propagandy.

Traktat był powszechnie krytykowany w innych państwach. Włochy mimo

faktu należności do kręgu zwycięzców miały liczne powody do niezadowolenia.

Za cały trud uczestniczenia w wojnie musiały się zadowolić południowym

Tyrolem i Istrią. Żołnierze którzy wracali do domów nie mieli pracy ze względu

na pogłębiający się kryzys gospodarczy. Ludność pragnęła uporządkowania

sytuacji wewnętrznej kraju. Tak jak w Niemczech domagano się zmiany granic.

Wkrótce doprowadziło to do sukcesu faszyzmu we Włoszech. Wrogiego

stosunku do powojennej sytuacji w Europie nie kryli również bolszewicy.

System wersalski określali jako narzędzie kapitalizmu w walce z proletariatem.

Jego postanowienia, które mimo że posiadały wiele niedoskonałości tuż po

wojnie chroniły pokojowy ład w Europie (niestety nie na długo). Ta sytuacja nie

odpowiadała idei rewolucji światowej. Stabilizacja uniemożliwiała rozpoczęcie

walki klasowej, nawoływanie do buntu. Bez rewolucji Armia Czerwona nie

mogła wykonać zbrojnego marszu na zachód w celu umocnienia nowych władz.

W carskiej Rosji w czasie I Wojny Światowej zaszły głębokie przeobrażenia,

które zaciążyły na dziejach Europy. W związku z licznymi niepowodzeniami na

froncie zapoczątkowanymi klęską pod Tannenbergiem w sierpniu 1914 roku car

Mikołaj II postanowił odebrać naczelne dowództwo Wielkiemu Księciu

Mikołajowi Mikołajewiczowi i wziąć sprawy we własne ręce. Wyjechał na front

a władzę zostawił znienawidzonej cesarzowej Aleksandrze Fiodorownej.

Sytuacja w kraju była bardzo ciężka. Postawienie pod broń wielu młodych ludzi

spowodowało trudności w produkcji, na wsi zmniejszono zasiewy. Głód był

zjawiskiem powszechnym. Kiedy w pod koniec lutego w Piotrogrodzie ludzie

wyszli na ulicę domagając się chleba nic nie wskazywało że ta demonstracja

podobna do innych jakie miały miejsce w czasie tej wojny w Rosji stanie się

początkiem nowego. Car wysłał żołnierzy do stłumienia buntu mając pewność

że i tym razem uspokoją sytuację. Tak się jednak nie stało. Żołnierze

Wołyńskiego Pułku Gwardii odmówili wykonania rozkazu. Mikołaj drugi w

związku z zaistniałą sprawą postanowił powrócić do stolicy. Został jednak

zatrzymany przez przedstawicieli Dumy, którzy żądali jego natychmiastowej

abdykacji. O godzinie 3 po południu 15 marca 1917 po 304 latach na stacji

kolejowej w Pskowie zakończyła swoje panowanie dynastia Romanowów. W

wyniku tej rewolucji w Rosji zapanowała "dwuwładza" Rządu Tymczasowego i

Piotrogrodzkiej Rady Delegatów Robotniczych. Walka o objęcie pełni władzy

trwała. Po przewrocie dokonanym 6-7 października przypadła bolszewikom, na

czele których stał Włodzimierz Ilicz Uljanow (prawdziwe nazwisko Lenin).

Ciekawostką jest fakt, że Niemcy pragnąc rewolucji rosyjskiej w wyniku której

miano podpisać pokój z Rosją przepuściły przez własne terytorium pociąg

wiozący Lenina. Istotnie, pokój zawarto, lecz rewolucja doprowadziła w grudniu

1922 roku do powstania ZSRR, które zostało największym wrogiem

nazistowskich Niemiec.

Zdarzenia które miały miejsce w Rosji (później w ZSRR) i we Włoszech w

latach dwudziestych oraz w Niemczech w latach dwudziestych i trzydziestych

miały swoje korzenie w czasach I Wojny Światowej. Doprowadziły do

stworzenia nowych totalitarnych ustrojów państwowych, faszyzmu (nazizm w

Niemczech) oraz komunizmu w ZSRR. Skutków ich narodzin jest jednak tak

wiele że niemożliwe jest opisanie ich w tej pracy. Jednak powszechnie wiadomo

że borykamy się z nimi po dziś dzień jednym z przykładów jest zderzenie się

nowych form rządów co doprowadziło do największej tragedii z jaką spotkał się

rodzaj ludzki czyli z II Wojną Światową).

Liczne przeobrażenia miały również miejsce za oceanem, w Stanach

Zjednoczonych. Państwo to angażując się w działania wojenne przychyliło się

do pokonania państw centralnych bez odniesienia znacznych strat. Dzięki

wojnie USA umocniło swoją pozycję jako jedno z mocarstw. Uzyskały wpływy

ekonomiczne i polityczne mimo że sam traktat wersalski nie dawał Stanom

żądnych wymiernych korzyści. Przede wszystkim rozwinęła się gospodarka,

która przez lata wojny dostarczała dużych ilości zaopatrzenia dla państw koalicji

(udzielono przy tym znacznych pożyczek). 8 stycznia 1918 roku prezydent

Woodrow Wilson wygłosił 14 punktów z których ostatni głosił potrzebę

utworzenia międzynarodowej organizacji która miałaby zapewnić w przyszłości

pokój. Politycy amerykańscy nie poparli tego pomysłu i odmówili przystąpienia

do Ligi Narodów. Traktat wersalski również nie został ratyfikowany. Stany

Zjednoczone wróciły do izolacjonizmu skupiając się na umacnianiu

wymienionych wcześniej korzyści. W ten sposób powstała organizacja bez jej

pomysłodawcy, państwa które miało być jej najważniejszym filarem, gwarancją.

Z powodu braku organów wykonawczych Liga nie mogła być poręczycielem

pokoju na dłuższą metę. Najwyżej mogła potępić agresora, zerwać z nim

stosunki dyplomatyczne lub zastosować sankcje gospodarcze. Najbardziej

bezsensownym przykładem takich sankcji może być przykład Włoch, które w

ten sposób zostały ukarane po agresji na Etiopię w 1935. Na liście materiałów

objętych zakazem eksportu do tego państwa figurowało aluminium, które

Włochy same eksportowały. Brakowało na niej natomiast takich surowców jak

węgiel, żelazo, stal i ropa naftowa bez której wojska Duce w Etiopii by stanęły.

Działania wojenne odbiły się na gospodarce światowej. Po zakończeniu

działań na frontach rozwój gospodarczy poszczególnych państw różnił się.

Wpłynęło to na trudności w rolnictwie światowym. Okres prosperity trwał

jednak nadal, gospodarki poszczególnych zostały "rozpędzone" wojną.

Produkowały więcej niż rynek mógł wchłonąć. Podtrzymywanie popytu na

towary poprzez sztuczne posunięcia giełdowe odsunął na krótki czas kryzysu.

Krach nastąpił 19 października 1929. Dzień ten zapisał się w historii jako

"czarny czwartek". Był to długofalowy skutek I Wojny Światowej.

Rozwój techniczny zapoczątkowany przez wojnę odcisnął swój ślad na

codziennym życiu zwykłych ludzi. Po ulicach jeździło coraz więcej

samochodów, a sieć kolei gęstniała. Rozpoczął się proces elektryfikacji.

Rozpowszechniły się środki masowego przekazu takie jak radio i film (tym

razem już dźwiękowy). Świat otrząsając się z wojennego szoku zadawał sobie

pytanie "dlaczego musiało do tego dojść?", "czy śmierć tylu ludzie zmieni świat

na lepszy?". Ten nowy sposób myślenia wpłynął na dzieła poetów, pisarzy,

malarzy. Zaowocowało to powstaniem w dwudziestoleciu międzywojennym

nowych trendów w sztuce takich jak kubizm, ekspresjonizm i surrealizm.

Artyści kwestionowali istniejące normy, pragnęli pokazać bezsens świata.

Tragedia I Wojny Światowej w pełni ukazała ten absurd.

Bibliografia

Historia 1871-1939. Podręcznik do szkół średnich - Anna Radziwił i Wojciech

Roszkowski.

Polska i świat w XX wieku - Witold Pronobis.

Europa - Norman Davies.

Historia Europy, wyd. Ossolineum - praca zbiorowa.

Naziści. Ostrzeżenie historii - Laurence Rees.

Atlas II Wojny Światowej, wyd. The Times - praca zbiorowa.

Encyklopedia szkolna. Historia - praca zbiorowa.

Historia w szkole średniej. Repetytorium - Andrzej Leszek Szcześniak.

Vademecum maturzysty. Historia - praca zbiorowa.