RYNEK PIENIĘŻNY

Pieniądz - jest to powszechnie akceptowany środek wymiany dóbr i usług oraz miernik ich wartości.

HISTORIA PIENIĄDZA

Historia pieniądza zaczyna się od wynalezienia metalowych monet w Królestwie Lidii, w Azji Mniejszej 3000 lat temu. Chińczycy wprowadzili system monetarny w drugim tysiącleciu przed Chrystusem. Metalowe monety wspierały rozwój cywilizacji starożytnej Grecji i Rzymu. Następnie w okresie Renesansu we Włoszech wprowadzono pieniądze papierowe. Ostatnio pieniądze papierowe ustepują miejsca cyberpieniądzowi, czyli elektronicznej gotówce, ktora prawdopodobnie odmieni międzynarodową gospodarkę.

Podstawowe rodzaje pieniądza

• pieniądz zdawkowy (gotówkowy)

• pieniądz kruszcowy

• pieniądz metalowy (monety)

• pieniądz papierowy (banknoty)

• pieniądz rozrachunkowy (bezgotówkowy)

• czeki

• weksle

• obligacje

• bony

• karty płatnicze i kredytowe

• pieniądz bankowy

• pieniądz elektroniczny

• pieniądz międzynarodowy

Pożądane własności pieniądza

• poręczność

• stabilność

• jednolitość

• trwałość

• podzielność

• rozpoznawalność

• akceptowalność

Formy pieniądza:

1.Płacidło – towary

2.Pieniądz ważony – Ważone kawalki metalu.

3.Pieniądz odliczany – sztabki lub sztuki metalu

4.Pieniądz kruszcowy – złoto, srebro itp.

5.Banknot – w czasach Wojny Napoleońskich wymieniany na zloto

6.Pieniądz papierowy

7.Pieniądz bezgotówkowy.

Ekonomiczne funkcje pieniądza

Funkcja cyrkulacyjna (transakcyjna)

Pieniądz jest powszechnym "środkiem wymiany" w transakcjach kupna-sprzedaży. Każdy przyjmuje go za sprzedane towary i usługi, wiedząc o tym, że za pieniądze będzie mógł nabyć inne niezbędne mu dobra (materialne lub usługi). Dzięki pieniądzowi nastąpiło rozdzielenie w czasie transakcji kupna-sprzedaży na dwie odrębne czynności – transakcję kupna oraz transakcję sprzedaży – przez co przestała istnieć konieczność zachowania jedności czasu i miejsca. Towar lub usługa może być sprzedany, a za otrzymane pieniądze dokonać zakupu towaru lub usługi w innym miejscu oraz w innym terminie.

Funkcja obrachunkowa (miernik wartości towarów)

Pieniądz jest „miernikiem wartości”. Przy pomocy pieniądza możliwe jest wyrażenie wartości innych towarów (w postaci cen towarów w jednostkach pieniężnych), ponieważ jest powszechnym ekwiwalentem. Cena jest pieniężnym wyrazem wartości towarów i usług. Wyrażenie wartości towarów i usług w pieniądzu wiąże się z siłą nabywczą pieniądza

Funkcja płatnicza

Pieniądz jest "środkiem płatniczym". Pieniądz stał się środkiem płatniczym poprzez oddzielenie się ruchu towarów i świadczonych usług w czasie od ruchu pieniądza. Dzieje się tak dlatego, że zapłata za towar lub usługę nie musi następować natychmiast po ich dostawie.

Funkcja tezauryzacyjna

Funkcję "środka przechowywania wartości (tezauryzacji)" pieniądz spełnia wtedy, gdy środki pieniężne uzyskane ze sprzedaży towarów lub usług nie są przeznaczane na zakup innych towarów lub pokrycie zobowiązań, lecz są przechowywane (oszczędzane).

Rynek – W ujęciu ekonomicznym zespół mechanizmów umożliwiających kontakt producentów z konsumentami. Rynek to całokształt transakcji kupny i sprzedaży oraz warunków w jakich one przebiegają. Na rynku konkurencyjnym dokonuje się ustalenia ceny oraz ilości dóbr. To także określona zbiorowość podmiotów gospodarujących zainteresowanych dokonywaniem operacji kupna – sprzedaży określonych dóbr, wartości lub usług. Część zbiorowości reprezentuje podaż (oferenci) zaś część popyt (nabywcy).

Rynek pieniężny

Rynek pieniężny jest segmentem rynku finansowego, gdzie przeprowadzane są operacje instrumentami finansowymi o terminie zapadalności poniżej 1 roku. Przedmiotem obrotu są krótkoterminowe kredyty i lokaty międzybankowe oraz papiery dłużne o zapadalności krótszej niż rok.

Do najważniejszych funkcji rynku pieniężnego należy wyrównanie niedoborów lub nadwyżek płynności banków, określenie wysokości stopy procentowej w krótkim i średnim okresie oraz stworzenie bankowi centralnemu możliwości realizowania polityki monetarnej.

Rynek pieniężny dostarcza krótkoterminowego kapitału na finansowanie działalności bieżącej banków oraz przedsiębiorstw, pozwala też zyskownie lokować nadwyżki płynności. Jest miejscem, gdzie podmioty posiadające nadmiar kapitału oferują go tym, którzy zgłaszają zapotrzebowanie na towar, jakim jest pieniądz.

Historia

Rynek krótkoterminowych środków finansowych funkcjonuje od czasu pojawienia się pieniądza. Początkowo były to krótkoterminowe pożyczki, np. weksel handlowy pojawił się w XII wieku. Jego rozwój zapoczątkowany został dopiero w naszym stuleciu. Nastąpiło to w wyniku wysokich kosztów utrzymywania płynnych zasobów w postaci gotówki lub środków ulokowanych na rachunkach bankowych, które były oprocentowane na niskim poziomie. Banki posiadały informacje dotyczące własnych środków finansowych, jak i prognozy zapotrzebowania na nie. Mogły więc udzielać krótkoterminowych kredytów w celu uzyskiwania większych dochodów z posiadanych nadwyżek pieniężnych. Omawiany rozwój rynku pieniężnego wsparty został rozwojem technik telekomunikacyjnych.

Uczestnicy rynku

Podmiotami przeprowadzającymi transakcje na rynku mogą być zarówno banki czy państwo, jak i instytucje ubezpieczeniowe, przedsiębiorstwa, samorządy terytorialne czy osoby fizyczne. Kluczowe znaczenie mają jednak banki komercyjne, w praktyce tworzące ten rynek oraz bank centralny, który swoją polityką wpływa na wielkość podaży pieniądza i cenę kredytu, czyli najistotniejsze uwarunkowania sytuacji na rynku pieniężnym.

Skarb państwa występuje na rynku pieniężnym jako emitent bonów skarbowych, służących zdobywaniu środków na finansowanie przejściowego niedoboru w kasie państwowej. Uzyskiwane na cotygodniowych przetargach tych papierów rentowności są ważnymi wyznacznikami dla całego rynku finansowego, rentowność bonów 52-tygodniowych często uznawana za znaną z teorii tzw. stopę wolną od ryzyka.

Rola banku centralnego(NBP) polega na dbaniu o utrzymywanie pożądanego poziomu płynności sektora bankowego. Instrumenty Narodowego Banku Polskiego obejmują operacje otwartego rynku, rezerwę obowiązkową oraz kredyty refinansowe.

Operacje otwartego rynku to transakcje prowadzone przez bank centralny z bankami komercyjnymi, dokonywane z inicjatywy banku centralnego. W zakres operacji otwartego rynku wchodzą: warunkowa i bezwarunkowa sprzedaż lub kupno papierów wartościowych czy dewiz, a także emisje własnych papierów dłużnych przez bank centralny, konkretnie bonów pieniężnych. Minimalną rentowność krótkookresowych, 28-dniowych operacji otwartego rynku określa stopa referencyjna.

Rezerwę obowiązkową stanowi wyrażona w złotych część środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych, środków uzyskanych ze sprzedaży papierów wartościowych oraz innych środków przyjętych przez bank. Rezerwa jest instrumentem, który bezpośrednio oddziałuje na koszt pieniądza w sektorze bankowym. Zmiany stopy rezerwy wpływają na wysokość oprocentowania kredytów udzielanych przez banki, ponieważ pośrednio zmieniają koszt pozyskania środków.

Łagodzeniu wahań najkrótszych stóp procentowych służą operacje kredytowo-depozytowe, prowadzone z bankami komercyjnymi z ich inicjatywy. Jest to kredyt lombardowy oraz lokaty terminowe banków w NBP, tzw. depozyt na koniec dnia. Wysokość oprocentowania tych operacji ustala Rada Polityki Pieniężnej.

Dla banków komercyjnych rynek pieniężny jest miejscem lokowania nadwyżek pieniężnych w instrumenty o relatywnie niskiej stopie ryzyka. Daje możliwości zdobycia brakujących funduszy na bieżącą działalność. Większość transakcji stanowią depozyty międzybankowe, czyli lokaty środków jednego banku komercyjnego w innym. Banki handlują także bonami skarbowymi, pieniężnymi i papierami komercyjnymi.

Instytucje wspólnego inwestowania, jak fundusze inwestycyjne i emerytalne, a także firmy ubezpieczeniowe korzystają z rynku pieniężnego jako miejsca lokowania swoich środków w instrumenty cechujące się niską stopą ryzyka i dużą płynnością. Występują więc głównie po stronie popytowej rynku.

Inne podmioty gospodarcze występują jako inwestorzy oraz kredytobiorcy. Rynek pieniężny służy im do lokowania nadwyżek finansowych w zarządzaniu płynnością przedsiębiorstw, mogą też występować w roli emitentów papierów dłużnych, będących źródłem kapitału krótkoterminowego. Większość operacji odbywa się za pośrednictwem banków.

Osoby fizyczne mogą inwestować na rynku pieniężnym, jednak wiąże się to z koniecznością posiadania pokaźnych zasobów kapitału oraz korzystania z kosztownego pośrednictwa bankowego.

Funkcje Rynku Pieniężnego:

1.Przynoszenie dochodu od wolnych w danym momencie aktywów

2.Zapewnienie w ciągłości regulowania zobowiązań

3.Rynek Piniężny służy Państwu do realizacji określonej polityki monetarnej, w szczególności przez wpływ na wielkość strumienia podaży pieniądza i jego cyrkulacji w gospodarce.

4.Podmiotom uczestniczącym w nim pozwala regulować płynność umożliwiając lokowanie wolnych środków pieniężnych lub zaciąganie krótkoterminowych pożyczek.

5.Umożliwia zawieranie, tzw. transakcji zabezpieczających, których celem jest ochrona inwestorów przed ewentualnymi stratami wynikającymi z wahań cen instrumentów finansowych.

Podstawowe Funkcje Rynku Pieniężnego:

1.Krótkoterminowe wyrównanie płynności banków w drodze refinansowania nadmiaru środków pochodzących z operacji klientów, bądź też pokrycie niedoboru środków powstałych z tych operacji.

2.Zabezpieczenie koniecznych rezerw pieniężnych przez banki

3.Średnioterminowe zapewnienie sobie przez banki optymalnego rozwiązania bilansu między ryzykiem i dochodem poprzez dążenie do zmniejszenia ryzyka terminowego i ryzyka procentowego z operacji klientowskich, a także optymalizacji zysku poprzez zmianę struktury aktywów.

4.Określenie wysokości procentu w krótkoterminowych i średnioterminowych operacji z klientami.

5.Stworzenie bankowi centralnemu możliwości wywierania wpływu na koniunkturę poprzez oddziaływanie na wielkość masy pieniężnej(polityka otwartego rynku, obowiązkowe rezerwy, redyskontowa)

Podstawowe podziały Rynku Pieniężnego

a) Z puntku widzenia terytorium działania rynku pieniężnego wyróżnia się rynek:

1.Międzynarodowy

2.Ogólnokrajowy

3.Regionalny

b) Ze względu na wielkość transakcji przeprowadzonych na rynku pieniężnym wyróżnia się:

1.Rynek centralny, zwany również hurtowym

2.Rynek detaliczny

Ad.1

Pożyczkobiorcami w tym segmencie rynku są duże banki, często bank centralny, przedsiębiorstwa o silnej pozycji finansowej, jak również rząd.

Z kolei pożyczkodawcami mogą być wszyscy, dysponujący dużymi kwotami gotówki (wszyscy dysponujący gotówką mogą kupić emitowane walory). Na przykład mogą to być wielokrotności kwoty 100 tys. lub 1 mln dolarów.

Ad.2

Tworzą banki udzielające kredytów krótkoterminowych swoim klientom. Zakresem działania może on obejmować cały kraj lub tylko jego wybrany region. Przyjmuje się także, iż drobne transakcje papierami wartościowymi, np. wekslami, to detaliczny rynek pieniężny.

c) Największymi segmentami rynku pieniężnego ze względu na rodzaj transakcji są:

1.Rynek lokat międzybankowych

2.Rynek weksli skarbowych, noszących także nazwę bonów skarbowych.

Ad.1 Rynek lokat międzybankowych

Rynek lokat międzybankowych kształtuje się głównie w zależności od wysokości nadwyżek ponadobowiązkowych rezerw gotówkowych banków komercyjnych.

Nadwyżki rezerw gotówkowych banki te mogą lokować w emitowanych przez bank centralny lub skarb państwa walorach bądź też pożyczać je innym bankom za odpowiednim oprocentowaniem

W zależności od tego czy bank komercyjny ma nadwyżkę, czy niedobór wolnych rezerw gotówkowych, może on na rynku lokat międzybankowych wystąpić w charakterze pożyczkodawcy lub pożyczkobiorcy.

Stopa oprocentowania lokat międzybankowych w Londynie LIBOR (London lnterbank Offered Rate) jest zdeterminowana popytem i podażą tych nadwyżek.

Operacje uwarunkowane na rynku pieniężnym: repo i reverse repo

Operacje repo - są to operacje warunkowego zakupu, które polegają na zakupie przez bank centralny od banków komercyjnych papierów wartościowych, zobowiązując je jednocześnie do odkupienia tych papierów po określonej cenie i w określonym terminie.

Reverse Repo - polegają na tym, że bank centralny sprzedaje papiery wartościowe bankom komercyjnym, zobowiązując je do ich odsprzedaży po określonej cenie i w określonym terminie.

LIBOR i LIBID

LIBOR jest średnią arytmetyczną stóp procentowych, po jakich najważniejsze banki Wielkiej Brytanii są skłonne pożyczać swoje środki innym bankom.

W analogiczny sposób ustalana jest stopa LIBID (London lnterbank Bid Rate), która oznacza, ile bank jest skłonny zapłacić za przyjęcie środków do zagospodarowania (bid price to cena, po której uczestnik rynku chce kupić środki).

WIBOR i WIBID

WIBOR (Warsaw lnterbank Offered Rate), określana jako roczna stopa procentowa, po jakiej bank jest skłonny udzielić kredytu innym bankom,

WIBID (Warsaw lnterbank Bid Rate), określana jako roczna stopa procentowa, którą bank jest gotów zapłacić za środki przyjęte w depozyt od innych banków.

Obie stopy są obliczane jako średnia arytmetyczna stóp kwotowanych w 15 bankach, będących zarazem dilerami rynku pieniężnego, czyli bankami, które zostały dopuszczone do zawierania transakcji z NBP.

Ad.2

Depozyty międzybankowe: dzielą się na krótko- i długoterminowe. Do pierwszej grupy zalicza się depozyty trwające od jednego dnia do jednego miesiąca. Jednakże wśród depozytów jednodniowych można jeszcze wyróżnić:

- “overnight” (O/N) rozpoczynający się w dniu zawarcia transakcji i zapadający w następnym dniu roboczym,

- “tomnext” (T /N – tomorrow next) rozpoczynający się w pierwszym dniu roboczym po zawarciu transakcji i zapadający w dniu następnym,

- “spot next” (S/N) rozpoczynający się w drugi dzień roboczy po dniu zawarcia transakcji i zapadający w następnym dniu roboczym.

Instrumenty na Rynku Pieniężnym

Do podstawowych instrumentów rynku pieniężnego zalicza się: bony skarbowe, bony pieniężne, bony komercyjne przedsiębiorstw, weksle, czeki, akcepty bankowe oraz certyfikaty depozytowe.

Bony skarbowe

Bony skarbowe są krótkoterminowym papierem wartościowym emitowanym przez rząd w celu sfinansowania potrzeb budżetu państwa. Stanowią instrument krótkoterminowego kredytu do finansowania narastającego w czasie deficytu budżetowego. Kredyt ten stanowi źródło finansowania potrzeb skarbu państwa w długim okresie. Odbywa się to przez uzyskiwanie środków z nowych emisji w celu wykupienia emisji wcześniejszych.

Podstawową cechą bonów skarbowych jest zerowy stopień ryzyka, co czyni je atrakcyjnym papierem lokacyjnym, w szczególności dla banków oraz instytucji finansowych. Z zerowym ryzykiem łączy się ich niskie oprocentowanie, co świadczy o niewielkim koszcie uzyskiwanego przez skarb państwa kredytu.

Dodatkowym atrybutem jest wysoka płynność, osiągana dzięki funkcjonowaniu rozwiniętego rynku wtórnego. Ponadto bony skarbowe są wykorzystywane przez banki centralne do regulowania obiegu pieniądza w gospodarce.

Bony pieniężne

Są one ważnym instrumentem rynku pieniężnego, wykorzystywanym przez NBP także do regulacji obiegu pieniądza w gospodarce przez wpływanie na możliwości kredytowe sektora bankowego i jego płynność. Bony te nabywają głównie banki komercyjne i inne instytucje finansowe, dysponujące częściowo rezerwami środków pieniężnych w celu dokonania dochodowych lokat na stosunkowo krótki termin. Zakup odbywa się poprzez dilerów, na dzień dzisiejszy jest to 17 banków. Sprzedaż odbywa się również na organizowanych co pewien czas przetargach. NBP wybiera najbardziej korzystną pod względem ceny ofertę.

Weksel

Rodzaj papieru wartościowego, imiennego lub na zlecenie, w którym wystawca weksla (trasant) zobowiązuje się bezwarunkowo, że inna osoba (trasat) dokona na rzecz odbiorcy weksla (remitenta) zapłaty określonej sumy pieniężnej (weksel trasowany), albo sam przyrzeka, że zapłaci sumę wekslową odbiorcy weksla (weksel własny, sola weksel).

Weksel jest dokumentem zobowiązującym wystawcę lub wskazaną przez niego osobę do bezwarunkowego zapłacenia określonej kwoty pieniężnej w oznaczonym terminie.

Czek

Czek jest pisemnym zleceniem bezwzględnego wypłacenia określonej kwoty, wydanym bankowi przez posiadacza rachunku bankowego. W zależności od sposobu zapłaty wyróżnia się czeki: kasowe (gotówkowe), zlecające bankowi wypłatę gotówki oraz rozrachunkowe, służące wyłącznie do rozliczeń bezgotówkowych. Czek musi zawierać w swojej treści: słowo "czek", bezwarunkowe polecenie wypłaty oznaczonej kwoty pieniężnej, pełną nazwę banku, który ma wypłacić kwotę czekową, , miejsce i datę wystawienia czeku oznaczenie miejsca płatności oraz podpis wystawcy. Czek może być wystawiony na zlecenie własne, osoby trzeciej (imiennie) lub na okaziciela

Akcepty bankowe

Akcepty bankowe są papierami, które powstają w momencie gdy bank gwarantuje pożyczkobiorcy spłatę pożyczki. Jest to zabezpieczenie dla inwestora przed ryzykiem niedotrzymania zobowiązań. Bank zobowiązuje się do wykupu weksla w terminie płatności, lub przed tym terminem z zastosowaniem dyskonta. Akcepty bankowe są często poprzedzane pisemną obietnicą udzielenia przez bank pożyczki. Bank udzielający pożyczki wystawia gwarancję dopiero w momencie, gdy pożyczkobiorca wykorzysta pożyczkę. Jeżeli w późniejszym okresie bank chce wycofać udzieloną pożyczkę przed terminem jej spłaty, sprzedaje akcept bankowy innemu inwestorowi. Przed spłatą pożyczki akcepty bankowe mogą zmieniać właścicieli dowolną liczbę razy. Handluje się nimi na aktywnym rynku wtórnym. Inwestor nabywający akcept bankowy może liczyć na spłatę pożyczki w wyznaczonym dniu.

Certyfikaty depozytowe

Jest to instrument dłużny emitowany przez bank, różni się od zwykłego depozytu bankowego tym, że można nim obracać na rynku, w szczególności można go odsprzedać temu samemu bankowi, w którym został kupiony. Certyfikaty depozytowe to dokumenty wystawiane przez banki komercyjne na okaziciela. Potwierdzają złożenie depozytu o określonej wielkości i na określony czas w banku. Po tym czasie właściciel certyfikatu otrzymuje kwotę na jaką opiewa certyfikat z należnymi mu odsetkami.

Papiery komercyjne przedsiębiorstw

Papiery komercyjne przedsiębiorstw - (ang. commercial papers), zwane także skryptami dłużnymi, są to krótkoterminowe papiery dłużne na okaziciela lub imienne, najczęściej niezabezpieczone, o zapadalności do 1 roku, służące pozyskiwaniu finansowania przez przedsiębiorstwa.

Emisje papierów komercyjnych przeprowadzane są przez agentów emisji, czyli bank lub biuro maklerskie, na zlecenie przedsiębiorstw. Przeważnie emitowane są z dyskontem, a w dniu wykupu inwestor dostaje wartość nominalną. Zdarza się także wykupowanie starych papierów środkami uzyskanymi z nowej emisji, czyli tzw. rolowanie.

Najczęściej wykorzystywanym sposobem emisji papierów komercyjnych jest konstrukcja obligacji, która daje przedsiębiorstwu najwięcej możliwości do pozyskiwania środków finansowych (m.in. zdematerializowanie papieru ułatwia obrót na rynku wtórnym) i nie wzbudza kontrowersji prawnych. Z racji braku zabezpieczenia, co może skutkować niewykupieniem papierów komercyjnych przez emitenta w terminie zapadalności, emitowane są one głównie przez duże przedsiębiorstwa, które wykazują odpowiednią wiarygodność kredytową i są w mniejszym stopniu zagrożone bankructwem.

Czynniki decydujące w sposób zasadniczy o sytuacji na rynku pieniężnym

1) Przede wszystkim jest to występująca sytuacja gospodarcza; inaczej funkcjonuje rynek pieniężny przy koniunkturze, a inaczej przy dekoniunkturze gospodarczej.

2) Polityka budżetowa państwa jest kolejnym czynnikiem decydującym o sytuacji na rynku pieniężnym.

3) Zmiany aktywów zagranicznych netto.

4) Bieżące zmiany zapotrzebowania banków komercyjnych na gotówkę.

5) Politykę monetarną banku centralnego.

Rynek pieniężny ze względu na swoje znaczenie podlega regulacji władz monetarnych kraju lub krajów. Regulacje te mogą mieć charakter rynkowy lub administracyjny.

Podsumowanie

Znajomość rynku pieniężnego pozwala nie tylko na lepszą ocenę naszej obecnej sytuacji finansowej, ale również jest niezwykle pomocna przy prognozowaniu przyszłości naszych środków finansowych. Umiejętne zarządzanie swoimi finansami, z pewnością pomoże nam w lepszym zabezpieczeniu oszczędności oraz maksymalizacji zysków zarówno w krótkim jaki i w długim okresie inwestycyjnym.

Korzyści rynku pieniężnego:

Jeżeli chodzi o banki komercyjne to rynek pieniężny pozwala im lokować nadwyżki pieniężne w instrumenty o relatywnie niskiej stopie ryzyka. Daje im również możliwość zdobycia funduszy na bieżącą działalność. Większość transakcji banków stanowią depozyty międzybankowe oraz handel bonami skarbowymi, pieniężnymi i papierami komercyjnymi.

Inne instytucje takie jak fundusze inwestycyjne i emerytalne, a także firmy ubezpieczeniowe korzystają z rynku pieniężnego głównie w celu inwestycji w instrumenty o niskiej stopie ryzyka i dużej płynności. Z tego też względu występują po stronie popytowej rynku.

Niektórzy teoretycy ekonomii do rynku pieniężnego zaliczają także rynek walutowy. Obejmuje on transakcje kupna – sprzedaży walut obcych i instrumentów pochodnych w celach spekulacyjnych oraz regulowanie zobowiązań, które są denominowane w walucie obcej.