2 XI 16r.

Georg Wilhelm Friedrich Hegel

Był umysłem spekulatywnym. Jego zamiłowanie kierowało się ku surowej i regularnej strukturze myśli. Filozofia Hegla była humanistyczna, a specjalizacja historyczna. Był ostatnim idealistą niemieckim. Rozwinął filozofię Fichtego, a także mniej znanych filozofów. Była to najbardziej uniwersalna filozofia.

Głosił przekonanie, że rzeczy istnieją niezależnie od myśli. Dualizm między myślą, a rzeczą jest błędny. Pierwotna jest myśl, a rzecz jest wytworem myśli. I to właśnie w myśli trzeba poszukiwać pierwotnej natury bytu. Byt, podobnie jak myśl ma naturę logiczną i posiada taki sam składnik, czyli pojęcie. "[…] pojęcie przedmiotu odpowiadać będzie przedmiotowi pojęcia". Byt tylko w całości jest logiczny, racjonalny i jest absolutem. Prawdą jest tylko to, co twierdzi o całości bytu. Tak pisał o prawdzie: "Prawda jest całością. Całością zaś jest tylko taka istota, która dzięki swemu rozwojowi dochodzi do swojego ostatecznego zakończenia". Byt ze swej istoty jest niezmienny, ponieważ w innym przypadku nie byłby przyczyną mnogości postaci, która jest jego cechą. Byt nieustannie się rozwija i przez to powoduje że wyłania różne nowe postacie bytów. Jego rozwój podlega prawom logicznym. To co jest logiczne, to jest konieczne. A więc cała rzeczywistość jest konieczna, skoro jest logiczna. A skoro jest logiczna i konieczna, to znaczy, że jest rozumna. "Co jest rozumne, jest rzeczywiste; a co jest rzeczywiste jest rozumne". Ta postawa wskazuje na skrajny racjonalizm.

Prawo dialektyczne było najważniejszym prawem logiki. Głosiła ona pogląd, że z każdej tezie odpowiada antyteza, z których ostatecznie wyłania się synteza. Na ten temat tak pisał: "Każda teza zawiera już w sobie antytezę, obydwie zaś zostają zniesione w syntezie". Nie ma takiego twierdzenia, które byłoby całkowicie prawdziwe, ponieważ nie ma takich twierdzeń, które mówiłyby coś o całości bytu. Sprzeczności, jak na przykład dobro i zło, są potrzebne, ponieważ prowadzą do pełnej prawdy. Sprzeczność stanowi najgłębsza naturę bytu. W rodzeniu się, pojawiają się od razu początki rozkładu, a w umieraniu początki rozwoju, jak ma to miejsce w zwiędłej roślinie z nasionami.

Przedstawił trójrytm rozwoju świata:

• z przeciwieństw wytwarza się synteza

• która staje się tezą

• a do niej przyłącza się antyteza

Hegel przyjmował byt składający się z przyrody i ducha. Rozwój bytu rozpoczyna się od pojęcia. Przyroda jest ideą bytu, oddzieloną od myśli. Syntezą idei i przyrody, jest duch.

Tym trzem postaciom bytu, odpowiadają trzy działy nauki:

• logika

• filozofia przyrody

• filozofia ducha, z niej wywodziły się trzy postacie ducha:

1. subiektywny

2. obiektywny, objawia się w: prawie, moralności, państwie

3. absolutny, objawia się w filozofii, sztuce, religii

Hegel objawienie się absolutu dostrzegał w filozofii, państwie, religii, sztuce. Poświęcił Hegel tym naukom dość dużo uwagi.

W państwie podkreślał większe znaczenie ogółu, niż jednostki. Państwo jest najwyższym szczytem społeczeństwa. Jest to wytwór jednostek, który jest naturalny w ich rozwoju. Państwo, zdaniem Hegla, stoi wyżej od społeczeństwa. Należał mu się największy szacunek i autorytet. Tak pisał o państwie: "Państwo jest boską ideą istniejącą na ziemi", na innym miejscu: "[…] jest rzeczywistością idei moralnej […]", albo też: "[…] jest ucieleśnieniem racjonalnej wolności". Uważał państwo za bardziej pierwotne i bardziej ważne, niż jednostka. Jednostka nabiera wartości moralnej dopiero w odniesieniu do państwa. Duch obiektywny w całej pełni objawia się dopiero w dziejach państwa. Dzieje świata są stopniowym i płynnym kształtowaniem się, a nie mozaiką przypadkowych części.

W całej historiozofii oddzielał cztery wielkie okresy:

4. wschodni (wiek dziecięcy)

5. grecki (wiek chłopięcy)

6. rzymski (wiek męski)

7. germański (wiek starczy)

Piękno odzwierciedlało ducha absolutnego. Hegel estetykę widział w filozofii sztuki.

Sztukę dzielił na trzy wielkie okresy:

• sztuka wschodnia, forma nie opanowała treści, dlatego była symboliczną - występuje głównie w architekturze

• sztuka starożytna, stanowiła klasyczne połączenie formy i treści - występuje głównie w plastyce

• sztuka chrześcijańska, sztuka romantyczna, przerost idei nad formę - występuje głównie w malarstwie i muzyce

Poezja jest najdoskonalsza ze wszystkich sztuk. W niej zawierają się wszystkie, wymienione wyżej, sztuki.

Sztuka, która jest objawem ducha absolutnego, nie jest najwyżej, ponieważ nad nią jest jeszcze religia, ponieważ sztuka używa kontemplacji, natomiast religia używa wyobrażenia. Rozumiał religię, jako sumę wyobrażeń. Jego zdaniem religia "[…] odpowiada w pełni treści prawdziwej filozofii[…]". A na temat poznania Boga, Hegel tak mówi: "Człowiek zna Boga tylko w takim stopniu, w jakim Bóg w człowieku poznaje samego siebie".

Wyróżniał trzy fazy rozwoju religii:

• wschodnie religie natury

• religia indywidualności duchowej, która składa się z trzech faz:

8. wzniosłości u Żydów

9. piękna u Greków

10. celowości u Rzymian

• absolutna religia prawdy, wolności, a także ducha, czyli chrystianizm

Filozofia wszystko poznaje przez pojęcia, czyli w sposób doskonalszy od sztuki i religii. Jest najwyższą postacią ducha. Rozumowanie filozoficzne także ma charakter historyczny. Filozofia spełnia się jedynie w historii filozofii. Dzieje rozumiał jako rozwój, który jest konieczny i rozumny. Rozwój ten ma naturę logiczną. Wszystkie doktryny filozoficzne wynikają z siebie. Swoją filozofię rozumiał jako kres rozwoju. Każdy system, pomimo że jest owocem jednostki, jest odbiciem ogólnej kultury.

Heglizm jest idealizmem obiektywnym, logicznym, ewolucyjnym. Jest doktryną konstrukcyjną. Najważniejszym kierunkiem filozofii jego, była filozofia kultury.

W obrębie filozofii Hegla można wydzielić:

1) ontologię, wg której przyroda i duch są dwiema postaciami, w jakie przyobleka się byt. Pierwszą postacią bytu jest pojęcie i ono stanowi punkt wyjścia rozwoju. Jego antytezą jest przyroda. Syntezą pojęcia (idei) i przyrody (materii) jest duch. System filozoficzny Hegla posiada zatem dialektyczny charakter triad. W systemie tym prawo, państwo i moralność są głównie przejawami ducha obiektywnego. Duch zaś absolutny przejawia się w sztuce, religii, filozofii.

2) teorię poznania, czyli metodę dialektyczną.

3) teorię rozwoju, czyli idealizm ewolucyjny.

4) filozofię państwa i dziejów.

5) filozofię sztuki.

6) filozofię religii.

7) historię filozofii w rozumieniu ideowej konieczności rozwoju filozofii.