Słowo terapia pochodzi od gr. therapeuein który oznacza opiekować się o kogoś, leczyć.

Therapeutes, czyli terapeuta, to ten, kto się kimś opiekuje, troszczy się o kogoś. .

Terapia zajęciowa jest formą pomocy udzielanej pacjentowi w powrocie do jego poprzedniego zajęcia, a gdy jest to konieczne w zaadoptowanieu się do nowego środowiska pracy/zawodu.

Terapia to celowe organizowanie zajęć wytwórczych za pomocą prostych narzędzi i materiałów naturalnych w celu poprawy czynności zwiększenia zakresu ruchów, siły mięśni osób usprawnianych; oprócz usprawniania ruchowego wzmacnia psychikę, służy preorientacji zawodowej.

W ujęciu systemowym, terapia zajęciowa zajmuje bardzo swoiste miejsce w systemie rehabilitacji. Jest czymś w rodzaju klamry spinającej jej podstawowe dziedziny: rehabilitację leczniczą i społeczną, a zarazem uzupełnieniem jej podstawowych działów: fizjoterapii i rehabilitacji psychologicznej. Ze względu na swoiste oddziaływania na rehabilitowany podmiot zaliczyć ją trzeba do form rehabilitacji. Jest to dążenie do tego aby osoba dotknięta schorzeniem nie zostawała przez dłuższy czas bezczynnie.

Cele terapii zajęciowej w odniesieniu do poszczególnych osób powinny być zawsze określane indywidualnie. Wszystkie działania terapeuty muszą być dostosowane do sytuacji podopiecznego, czyli do jego zmniejszonej wydolności psychicznej, obniŜonej sprawności fizycznej, zaniŜonej motywacji, aktualnego stanu zdrowia i samopoczucia.

Terapia zajęciowa z punktu widzenia potrzeb chorego może spełniać następujące zadania:

1. usprawnianie fizycznie,

2. usprawnianie psychicznie,

3. usprawnianie społecznie, w tym dawanie wytycznych do wyboru zawodu.

Usprawnianie fizyczne. Tu występuje ścisłe powiązanie terapii zajęciowej z gimnastyką leczniczą. Praca i czynności wykonywane w oddziale terapii zajęciowej są kontynuacją ćwiczeń prowadzonych w sali gimnastycznej. Wartość terapii zajęciowej dla procesu usprawniania z punktu widzenia fizjologicznego i kinezyterapeutycznego polega na tym, że dany ruch – ćwiczenie w czasie pracy – pacjent może wykonywać przez dłuższy czas bez zmęczenia fizycznego i psychicznego. Tym samym przyspiesza się usprawnianie. Większość prac jest czynnością złożoną, po jednym rodzaju ruchu następuje inny, między poszczególnymi ruchami zachodzą przerwy, które wynikają z samej techniki pracy. To stwarza dla narządu ruchu, zwłaszcza dla mięśni oraz układu krążenia i układu oddechowego; świetne warunki działania. W okresie bowiem tych drobnych przerw następuje odpoczynek i odprężenie, odprowadzenie produktów zmęczenia i zaopatrzenie się w nowy zapas energii potrzebny do pracy.

Usprawnianie psychiczne. Przez odpowiednio dobraną i prowadzoną pracę łatwiej dochodzi do akceptacji kalectwa i pacjent uczy się brania udziału w życiu w nowych warunkach. Dla wielu chorych, zwłaszcza tych ciężko upośledzonych fizycznie, sam fakt możliwości wykonywania przez nich pracy ma duże znaczenie, podnosi bowiem ich wartość jako jednostki społecznej i otwiera nowe możliwości życiowe. Poza tym w schorzeniach przewlekłych interesujący program zajęć lub pracy odwraca uwagę chorego od schorzenia, usuwa lęk i rozmyślanie nad przyszłością i tym samym czyni okres choroby i rekonwalescencji znośnym. W schorzeniach psychicznych zajęcie i praca jako środek leczniczy działa uspokajająco, zmusza pacjenta do skierowania uwagi i myślenia na konkretne czynności.

Terapia zajęciowa może dać pewne wytyczne co do wyboru zawodu, jeżeli zachodzi konieczność zmiany zawodu , oraz ułatwić ocenę przydatności chorego do pracy. Bardzo często pacjenci z nieodwracalnymi zmianami narządu ruchu uczą się w oddziale terapii zajęciowej podstawowych zasad pracy w różnych dziedzinach, np. tkactwa, dziewiarstwa, fotografiki, introligatorstwa, następnie doszkalają się na kursach lub w zakładach szkolenia inwalidów i w ten sposób zdobywają odpowiedni dla siebie zawód.

Cele terapii zajęciowej w ujęciu ogólnym

• daje pacjentowi rozrywkę w czasie długich godzin szpitalnej bezczynności,

• oddziałuje psychoterapeutycznie – wzbudza i umacnia w chorym zaufanie do własnych sił,

• przyspiesza leczenie w sensie klinicznym, usprawnia funkcję uszkodzonych części ciała i całego organizmu, pozwala przez skupienie uwagi na określonej czynności zapomnieć o zmęczeniu i wykonać więcej ruchów niż np. na sali gimnastycznej,

• przygotowuje inwalidę do pokonywania różnych trudności w życiu codziennym i do podjęcia w przyszłości szkolenia zawodowego lub zatrudnienia,

• przyczynia się do integracji osobowości w warunkach zaistniałego inwalidztwa z późniejszą perspektywą samodzielnego życia.

Terapeuta zajęciowy wspomaga i aktywizuje osoby chore i niepełnosprawne poprzez zastosowanie różnych metod, form oraz technik terapii zajęciowej w procesie kompleksowej rehabilitacji. Podejmowane przez niego działania mają na celu poprawę funkcjonowania bio-psycho-społecznego pacjenta.

Terapeuta zajęciowy planuje indywidualny i grupowy program terapii dostosowany do stanu zdrowia, potrzeb, zainteresowań i możliwości podopiecznego.

Terapeuta zajęciowy może podjąć zatrudnienie w placówkach rehabliltacji, szpitalach, sanatoriach, domach dziennego pobytu, domach pomocy społecznej, warsztatach terapii zajęciowej, klubach seniora i innych placówkach ochrony zdrowia i pomocy społecznej.

Terapia zajęciowa kierowana jest do dzieci oraz osób niepełnosprawnych i ma charakter ruchowo-artystyczny. Zajęcia prowadzone są w pracowniach przyszpitalnych, centrach rehabilitacyjnych, specjalnych ośrodkach dla niepełnosprawnych oraz domach opieki społecznej. Rodzaj terapii i zakres zastosowania jest indywidualnie dopasowany do każdej osoby indywidualnie w zależności od rodzaju problemu oraz stopnia zaburzenia.

Arteterapia - Wybrane metody arteterapii

Arteterapia jest formą psychoterapii podczas której wykorzystuje się sztukę w celach terapeutycznych. Jest także stosowana jako metoda rozwoju osobistego. Istnieje ogromne bogactwo metod i form arteterapii. Są one uniwersalne i skuteczne niezależnie od wieku czy stopnia niepełnosprawności.

Uczestnik zajęć arteterapeutycznych nie musi posiadać szczególnych zdolności czy talentu artystycznego. W arteteterapii nie chodzi bowiem o to, aby powstało wielkie „dzieło” artystyczne, ale o sam proces tworzenia, o wyrażanie siebie, komunikacje poprzez sztukę, o emocje, jakie temu towarzyszą, aktywność, zaangażowanie i wreszcie o zabawę. Ma ona na celu wydobycie sił i energii twórczych tkwiących w człowieku, redukcję stresu, odprężenie, uwolnienie negatywnych emocji. Może prowadzić do zmiany widzenia własnej osoby i podniesienia samooceny

Rolą arteterapeuty nie jest bycie nauczycielem-mentorem, a towarzyszem i przewodnikiem. Poprzez zajęcia plastyczne rozwijamy wyobraźnię i twórcze myślenie. Prowokuje osoby do samodzielnego wysiłku, pozwala doskonalić swoje umiejętności techniczne i plastyczne. Twórczość plastyczna stanowi możliwość wykazania się czymś wartościowym, umożliwia przeżycie sukcesu, zostanie docenionym i docenionym. W procesie tworzenia terapii zajęciowej uczestnik doznaje silnych emocji wynikających z samego działania, jak również z możliwości.

Mandala – rysunek wpisany w okrąg.

Aby zrobić mandalę wysypaną kwarcem z osobą niepełnosprawną intelektualnie należy odbić (przekalkować rysunek na twarde podłoże, smarujemy kontury klejem typu Vikol w kolorze czarnym a środek malujemy kolorem).

Barwienie rurką do napojów,

woskowe obrazki,

linoryt

materiały formowalne: glina, plastelina, masa solna (wymagają od osób ich używających użycia siły mięśni, korzystnie wpływających na ćwiczenie sprawności wszystkich palców obu rąk. Ugniatanie masy plastycznej sprawia osobom mniej sprawnym ogromną przyjemność. Prace z tych materiałów na początkowym etapie mają formę wałeczków i kulek).

Wiklina papierowa (dzięki zajęciom twórczym gromadzi się doświadczenia poznawcze i twórcze i wykorzystuje swoją ekspresję.)

Kolaż – technika artystyczna polegająca na formowaniu kompozycji z różnych materiałów i tworzyw. Są one naklejane na płótno lub papier i łączone z tradycyjnymi technikami plastycznymi. Słowo „kolaż” pochodzi od francuskiego czasownika coller.

Prace z wykorzystaniem papierowych kulek

kartki ręcznie robione

embossing (to emboss = wytłaczać, uwypuklać, zdobić płaskorzeźbą).
Technika ta polega na uwypukleniu jakiegoś wzoru na danej powierzchni, jest wiele sposobów aby taki efekt uzyskać.

Rewalidacja przez sztukę dostarcza środków pozwalających poznać, uporządkować,wyrazić i zrozumieć własne emocje oraz oderwać je w społecznie akceptowalny sposób.

Dla osób o obniżonej sprawności intelektualnej najważniejsze w tworzeniu jest wypowiedzenie się przez sztukę oraz zamanifestowanie własnego intelektu.

Szkło tiffaniego

Praca terapeuty powinna być nastawiona na:

• przestawienie toru myślenia chorego i zwrócenie uwagi na spawy nie związane z chorobą,

• neutralizowanie negatywnych zachowań związanych z poczuciem bezczynności

• rozpoznanie negatywnych i pozytywnych aspektów,

• stworzenie u chorego poczucia własnej wartości oraz rozszerzenie kręgu zainteresowań,

• zaktywizowanie chorych nie posiadających zajęcia

• umożliwienie poprawy stanu fizycznego i psychicznego,

• pomoc rodzinie osoby chorej – poprzez instruktaż oraz zalecenia,

• informowanie o metodach i formach pomocy dla pacjenta,

• mobilizowanie do dalszego podejmowania działań dających pozytywne efekty,

• dostosowanie metod pomocy do potrzeb oraz możliwości,

• włączanie w proces terapeutyczny osób ze środowiska życia codziennego.

Proces Terapeutyczny - to celowe działanie specjalistów zajmujących się podopiecznym.

Skład zespołu terapeutycznego uwarunkowany jest:
– rodzajem niepełnosprawności
– formą leczenia
– wiekiem podopiecznego
– czasem rozpoczęcia rehabilitacji
-miejscem prowadzenia terapii

Proces terapeutyczny powinien być opracowany na podstawie wyników badań medycznych, psychologicznych, pedagogicznych i analizy wszystkich dokumentów oraz wywiadu o podopiecznym, rodziną lub osobą znaczącą dla podopiecznego.

Proces terapeutyczny powinien podlegać modyfikacji w zależności od uzyskiwanych efektów. Zespół opracowuje cel, ustala metody i formy, środki działania dla każdego podopiecznego indywidualnie, a także cele i metody pracy grupowej. Nadrzędnym celem procesu terapeutycznego jest takie usprawnianie podopiecznego, aby mógł na tyle ile jest to możliwe funkcjonować samodzielnie w środowisku

Etapy postępowanie terapeuty

Terapia i każdy rodzaj reagowania na chorobę lub niepełnosprawność wymaga strategii posiadania całościowej wiedzy/wizji, której efekt doraźny wkomponowany jest w perspektywę przyszłości a cały wysiłek
skoncentrowany jest na człowieku chorym/niepełnosprawnym, a nie na samej chorobie czy niepełnosprawności.
Pierwszym bardzo istotnym elementem w prowadzeniu TZ jest diagnoza terapeutyczna

1. DIAGNOZA TERAPEUTYCZNA
Jednym z elementów leczenia, pielęgnowania i usprawnienia człowieka chorego, niepełnosprawnego jest dokładne rozpoznanie i ocena wszystkich odbiegających od normy czynności życiowych w celu:
– nakreślenie planu postępowania terapeutycznego
– dla kontroli postępu prowadzonej terapii
– dla określenia generalnej linii rehabilitacji z oznaczeniem końcowego celu, który mogłaby osiągnąć badana osoba.

Największe znaczenie ma nie tyle dokładna diagnoza medyczna, ile raczej określenie wydolności czynnościowej (umiejętności radzenia sobie z otoczeniem i samym sobą), dlatego też niezbędnym elementem składowym oceny powinno być określenie sprawności fizycznej, funkcji poznawczych, emocjonalnych i społecznych.

2. CELE TERAPII
Wiodącym celem TZ jest przywrócenie sprawności fizycznej, psychicznej, umysłowej, czy tez preorientacja zawodowa. Szczegółowe cele musza wynikać ze specyficznych potrzeb konkretnej osoby oraz etapu 
postępowania rehabilitacyjnego.
Cele szczegółowe zależą też w dużej mierze od rodzaju niepełnosprawności.
Niepełnosprawność fizyczna wymaga od terapeuty skoncentrowanej uwagi, działań na uruchomieniu mięśni, poprawienie koordynacji, siły, mobilności czy też wyrobienie czynności zastępczych w samoobsłudze
Niepełnosprawność psychiczna wymaga skupienia się na wyrównaniu zaburzonych procesów emocjonalnych, poznawczych lub funkcjonowania w grupie społecznej.
Przy określaniu celów szczegółowych kładziemy duży nacisk na to, aby cel był realny i możliwy do osiągnięcia przy aktywnej współpracy pacjenta.
3.DOBÓR METOD I TECHNIK TERAPII ZAJĘCIOWEJ
Specyficzne techniki zastosowane w TZ uzależnione są od założeń teoretycznych, potrzeb wieku, płci, rodzaju niepełnosprawności, stosowanych metod leczenia, umiejętności, zdolności i zainteresowania pacjenta
oraz możliwości i czasu, który może poświęcić terapeuta. W doborze technik i metod do potrzeb i możliwości podopiecznego musimy zwrócić uwagę na jego poziom wysiłkowy.
4. PLANOWANIE
Równolegle z podejmowaniem decyzji o doborze rodzaju TZ oraz metod pracy, należy dokonać wyboru odpowiednich form i środków, wyznaczyć optymalną częstotliwość prowadzenia zajęć

Istnieje szereg reguł dobierania odpowiednich form i środków:

• zajęcia powinny być zawsze indywidualne

• czas i częstość zajęć powinny respektować zasoby pedagogiczne, przede wszystkim zasadę stopniowania trudności i konsekwencji. Rozpatrujemy wydolność umysłową, emocjonalną, fizyczną, aby nie dopuścić 
  do wystąpienia objawów zmęczenia

• obowiązuje zasada liczenia się z innymi członkami zespołu terapeutycznego realizującymi program rehabilitacji oraz uczestnikami samego podmiotu biorącego udział w terapii czy też jego rodziny

• plan powinien być obiektywnie realny do zrealizowania, nie powinien być krótszy niż 7 dni.

Cechy dobrego terapeuty zajęciowego:

• poszanowanie godności ludzkiej i tolerancja osobistych przekonań innych ludzi oraz umiejętność dostrzegania ich potrzeb i problemów,

• życzliwość, opiekuńczość i gotowość do udzielenia pomocy,

• stosowanie zasad humanitarnego i etycznego postępowania zarówno wobec chorych jak i podwładnych i przełożonychgotowość współdziałania w zespole,

• poszanowanie i odpowiedzialność za powierzony sprzęt i oszczędność materiału,

• obowiązkowość i punktualność,

• bardzo dobra koordynacja wzrokowo-ruchowa i podzielność uwagi, spostrzegawczość oraz wrażliwość plastyczna,

• uzdolnienia organizacyjne, techniczne, plastyczne oraz manualne,

• cierpliwość,

• komunikatywność,

• umiejętności dochowania tajemnicy zawodowej.

Terapeuta zajęciowy powinien posiadać zainteresowania artystyczne i manualne. Powinna go cechować odpowiedzialność za bezpieczeństwo podopiecznych, komunikatywność, spostrzegawczość, wrażliwość i cierpliwość. Posiada on wiedzę na temat metod organizowania czasu wolnego osobom chorym i z różnym stopniem niepełnosprawności.