G

G

A

A

L

L

E

E

R

R

I

I

A

A

 

 

T

T

O

O

L

L

E

E

R

R

A

A

N

N

C

C

J

J

I

I

 

 

 

 

 

 

 

Projekt jest dofinansowywany ze środków Wspólnoty Europejskiej i Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej  

www.galeriatolerancji.org.pl 

1 

 
antyjudaizm  

 zespół  uprzedzeń  o  charakterze  pseudoteologicznym,  które  słuŜyły  jako 

pretekst do prześladowań śydów. Pomimo iŜ pewne jego przejawy pojawiły 

się  w  okresie  przed  Chrystusem,  to  zasadniczo  powstał  on  w  czasie 

kształtowania  się  chrześcijaństwa  jako  postawa  wynikająca  z  chęci 

odróŜnienia wyznawców nowej religii od judaizmu. Prowadziło to do postaw 

zmierzających  do  wykluczenia  śydów  ze  społeczeństwa,  ich  izolacji, 

uzasadnianej  obiegowymi  przesądami,  to  znaczy  fałszywymi  sądami                 

na  temat  ich  religii  i  obyczajów.  W  średniowieczu  stał  się  dominujący                  

w  nauczaniu  Kościoła  katolickiego.  Od  schyłku  XIX  wieku  stopniowo  tracił 

swe  cechy  religijne,  przybierając  postać  „nowoczesnego”  antysemityzmu. 

Współczesny  Kościół  katolicki  potępił  go,  uznając  za  przyczynę  szerzenia 

wśród chrześcijan pogardy do śydów, a przez to za grzech główny.  

 

antysemityzm  

ideologia,  prąd  polityczny,  zespół  przesądów  uzasadniających  wrogą 

postawę 

wobec 

śydów. 

Związany 

z 

formowaniem 

się 

koncepcji 

nacjonalizmu, 

bazował 

na 

tradycji 

ksenofobii 

(wrogości 

wobec 

przedstawicieli innych narodów) i wielowiekowej tradycji nauczania Kościoła 

w  duchu  antyjudaizmu.  Odwoływał  się  do  rasizmu,  błędnie  wyodrębniając 

śydów jako rasę antropologiczną, tzw. rasę semicką. W szerszym znaczeniu 

- określenie wrogiej postawy, agresji słownej lub fizycznej, nieprzychylnych 

sądów  uogólniających  i  uprzedzeń  wobec  śydów.  Według  wielu  badaczy 

antysemityzm stał się główną ideologiczną przesłanką Holocaustu. 

 

pogrom kielecki  

rozruchy  antyŜydowskie,  do  których  doszło  4  VII  1946  w  Kielcach. 

Pretekstem  do  wystąpień  była  pogłoska  o  rzekomym  uwięzieniu  9-letniego 

polskiego  chłopca  H.  Błaszczyka  w  piwnicy  domu  (w  rzeczywistości 

niepodpiwniczonego) przy ul. Planty 7, który był zamieszkany przez śydów. 

Faktycznie  chłopiec,  bez  wiedzy  rodziców,  udał  się  do  podkieleckiej  wsi,                

a  później  usprawiedliwiał  swą  nieobecność  zamknięciem  go  w  piwnicy. 

Plotka  o  uwięzieniu  chłopca  rozpowszechniana  w  mieście,  m.in.  przez 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

G

G

A

A

L

L

E

E

R

R

I

I

A

A

 

 

T

T

O

O

L

L

E

E

R

R

A

A

N

N

C

C

J

J

I

I

 

 

 

 

 

 

 

Projekt jest dofinansowywany ze środków Wspólnoty Europejskiej i Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej  

www.galeriatolerancji.org.pl 

2 

milicjantów  odbywających  wizję  lokalną  we  wskazanym  przez  chłopca 

domu,  doprowadziła  do  zgromadzenia  się  agresywnego  tłumu.  Podczas 

wielogodzinnego  oblęŜenia  budynku  zamordowanych  zostało  w  bestialski 

sposób  39  śydów  (w  tym  kobiety  w  ciąŜy  i  małe  dzieci);  zginęło  równieŜ               

2  Polaków.  Interwencja  sił  porządkowych  (MO,  KBW  i  wojska)  była 

nieskuteczna,  ponadto  część  milicjantów  i  Ŝołnierzy  wzięła  udział                           

w 

pogromie. 

Wieść 

o 

pogromie 

kieleckim 

sprowokowała 

zajścia 

antysemickie równieŜ w innych częściach Polski (np. wyrzucanie z pociągów 

ludzi  o  semickim  wyglądzie).  Władze  komunistyczne  oskarŜyły  o  dokonanie 

pogromu 

podziemie 

niepodległościowe 

i 

rozpoczęły 

kampanię 

propagandową,  przyrównując  je  do  organizacji  nazistowskich.  Po  pogromie 

odbył  się,  z  naruszeniem  prawa,  pokazowy  proces  osób  oskarŜonych                    

o  udział  w  rozruchach.  11  VII  1946  NajwyŜszy  Sąd  Wojskowy  na  sesji 

wyjazdowej  w  Kielcach  skazał  9  osób  na  karę  śmierci  (12  VII  wyrok 

wykonano),  1  osobę  —  na  karę  doŜywocia,  2  —  na  kary  wieloletniego 

więzienia  (po  1989  rodziny  wystąpiły  z  wnioskami  o  ich  rehabilitację). 

Jesienią  1946  odbyły  się  procesy  milicjantów  i  Ŝołnierzy  KBW  oskarŜonych                 

o bicie śydów i kradzieŜ ich mienia, którzy otrzymali kary więzienia. Z kolei 

w  grudniu  1946  odbyły  się  procesy  oficerów  UB  i  MO  oskarŜanych                          

o  dopuszczenie  do  pogromu.  Do  dziś  przyczyny  i  przebieg  wydarzeń                         

w  Kielcach  nie  zostały  w  pełni  wyjaśnione.  W  1992  Główna  Komisja                    

do Badania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu przeprowadziła śledztwo, 

w  wyniku  którego  przyjęto  hipotezę  o  celowym  sprowokowaniu  rozruchów 

przez  Urząd  Bezpieczeństwa  Publicznego,  celem  odwrócenia  uwagi 

międzynarodowej 

opinii 

publicznej 

od 

sprawy 

sfałszowania 

przez 

komunistyczne władze wyników referendum z 30 VI 1946 lub wywołaniu ich 

przez  władze  sowieckie  w  celu  skompromitowania  opozycji  polskiej  oraz 

zastraszenia 

działaczy 

komunistycznych 

pochodzenia 

Ŝydowskiego                      

i  wywołania  w  nich  większej  niechęci  do  przeciwników  politycznych. 

NiezaleŜnie  od  prowokacji,  przyczyn  pogromu  naleŜy  szukać  takŜe                     

w głębokim szoku oraz demoralizacji społeczeństwa polskiego, które zostały 

spowodowane 

permanentnym 

stanem 

zagroŜenia 

w 

latach 

wojny                

i  bezpośrednio  po  jej  zakończeniu,  a  równieŜ  tym,  Ŝe  było  świadkiem 

Holokaustu.  W  styczniu  1996  r.  minister  spraw  zagranicznych  D.  Rosati                 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

G

G

A

A

L

L

E

E

R

R

I

I

A

A

 

 

T

T

O

O

L

L

E

E

R

R

A

A

N

N

C

C

J

J

I

I

 

 

 

 

 

 

 

Projekt jest dofinansowywany ze środków Wspólnoty Europejskiej i Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej  

www.galeriatolerancji.org.pl 

3 

w posłaniu do Światowego Kongresu śydów potępił pogrom kielecki jako akt 

polskiego antysemityzmu i poprosił o wybaczenie. W lipcu 1996 r. odbyły się 

uroczyste  obchody  50.  rocznicy  pogromu  kieleckiego,  w  których 

uczestniczyli  przedstawiciele  narodu  Ŝydowskiego  (m.in.  E.  Wiesel)  i  władz 

polskich (premier W. Cimoszewicz).  

 

rasa  

 termin  odnoszony  do  grup  ludzkich  wyróŜniających  się  określonym 

zespołem  cech  przekazywanych  dziedzicznie,  np.  barwa  skóry,  oczu                       

i  włosów,  kształt  twarzy  i  czaszki.  Współczesne  badania  genetyczne 

podwaŜyły  zasadność  takiego  podziału,  kwestionując  nawet  podział 

antropologiczny 

ludzi 

według 

koloru 

skóry. 

Genetyka 

wykazała,                         

Ŝe  w  obrębie  kaŜdego  koloru  skóry  występuje  tak  duŜe  zróŜnicowanie 

genetyczne, Ŝe nie moŜna mówić tu o rasie.  

 

 

holokaust  

[grec.  holokaustikós  -  całopalenie,  ofiara  spalona  całkowicie  na  ołtarzu]  – 

spolszczenie  terminu  angielskiego  Holocaust  uŜywanego  na  określenie 

prześladowań  i  zagłady  europejskich  śydów  przez  III  Rzeszę  i  ich 

sojuszników  w  latach  II  wojny  światowej.  Kontekst  religijny  tego  słowa 

powoduje, iŜ jest ono odrzucane przez wielu badaczy i teologów Ŝydowskich, 

którzy  dla  określenia  tragedii  narodu  Ŝydowskiego  uŜywają  hebrajskiego 

słowa  Szoa,  Szoah,  co  oznacza  całkowitą  zagładę,  zniszczenie.  W  Polsce 

uŜywa  się  do  określenia  tragedii  narodu  Ŝydowskiego  takŜe  terminu 

Zagłada.  

 

 

mord rytualny  

przesąd,  bazujący  na  przekonaniu  o  mordowaniu  dzieci  chrześcijańskich 

przez  śydów  w  celach  rytualnych.  śydzi  mieli  rzekomo  dokonywać  tych 

mordów,  by  powtórzyć  Pasję  Chrystusa  oraz  pozyskać  krew  potrzebną                  

do  wyrobu  macy  spoŜywanej  podczas  święta  Pesach.  OskarŜenia  śydów                  

o  dokonywanie  mordów  rytualnych  rozpowszechniły  się  w  średniowieczu                                                    

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

G

G

A

A

L

L

E

E

R

R

I

I

A

A

 

 

T

T

O

O

L

L

E

E

R

R

A

A

N

N

C

C

J

J

I

I

 

 

 

 

 

 

 

Projekt jest dofinansowywany ze środków Wspólnoty Europejskiej i Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej  

www.galeriatolerancji.org.pl 

4 

w państwach Europy Zachodniej (pierwsze miało miejsce w Norwich w Anglii 

w  1144)  i  trwały  przez  wieki.  Ich  skutkiem  często  były  procesy  sądowe, 

które  wywoływały  masowe  pogromy  ludności  Ŝydowskiej.  Ostatnie 

oskarŜenia  śydów  o  mordy  rytualne  w  Polsce  miały  miejsce  po  drugiej 

wojnie światowej, m.in. w Krakowie (1945) i Kielcach (1946). Stały się one 

przyczyną  krwawych  wystąpień  antyŜydowskich,  w  następstwie  których 

Polskę opuściły tysiące ocalonych z Holokaustu śydów.  

 

 

ludobójstwo  

[łac.  genoccidio]  –  polski  odpowiednik  angielskiego  terminu  genocide, 

oznaczający  wymordowanie  całej  społeczności  lub  narodu.  Jego  twórcą                  

w  znaczeniu  prawnym  jest  polski  prawnik  pochodzenia  Ŝydowskiego  Rafał 

Lemkin,  który  w  czasie  II  wojny  światowej  w  obliczu  dokonywanych  przez 

Niemców  zbrodni  domagał  się  jej  ukarania  przez  państwa  alianckie.  Po  raz 

pierwszy zbrodnia ludobójstwa została zdefiniowana w akcie oskarŜenia jako 

„eksterminacja  rasowych  i  narodowych  grup  ludności  cywilnej  [...]  w  celu 

zniszczenia  określonych  ras  oraz  warstw  narodów  i  ludów,  grup  rasowych                 

i  religijnych,  a  w  szczególności  śydów,  Polaków,  Cyganów  i  in.”, 

sformułowanym  przeciwko  głównym  zbrodniarzom  wojennym  III  Rzeszy              

na  procesie  norymberskim.  W  1948  r.  Zgromadzenie  NZ  uchwaliło 

Konwencję  w  Sprawie  Zapobiegania  i  Karania  Zbrodni  Ludobójstwa,  która 

weszła  w  Ŝycie  w  1951.  W  jej  rozumieniu  ludobójstwem  są  następujące 

czyny  dokonane  w  zamiarze  zniszczenia  w  całości  lub  w  części  grup 

narodowych,  etnicznych,  rasowych  lub  religijnych:  a)  zabójstwo  członków 

grupy; b) spowodowanie powaŜnego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia 

psychicznego członków grupy; c) rozmyślne stworzenie dla członków grupy 

warunków 

Ŝycia 

obliczonych 

na 

spowodowanie 

ich 

całkowitego                           

lub częściowego zniszczenia fizycznego; d) stosowanie środków, które mają 

na  celu  wstrzymanie  urodzin  w  obrębie  grupy;  e)  przymusowe 

przekazywanie  dzieci  członków  grupy  do  innej  grupy.  Ludobójstwo,  nawet 

jeśli  zostało  popełnione  na  własnym  terytorium  jakiegoś  państwa,  nie  jest 

wewnętrzną  sprawą  tego  państwa,  lecz  zbrodnią  międzynarodową.  KaŜde                     

z  państw  moŜe  zwrócić  się  do  organów  ONZ  o  interwencję  i  wszczęcie 

zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych akcji zmierzającej do zapobieŜenia 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

G

G

A

A

L

L

E

E

R

R

I

I

A

A

 

 

T

T

O

O

L

L

E

E

R

R

A

A

N

N

C

C

J

J

I

I

 

 

 

 

 

 

 

Projekt jest dofinansowywany ze środków Wspólnoty Europejskiej i Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej  

www.galeriatolerancji.org.pl 

5 

ludobójstwu  i  przerwania  aktów  ludobójstwa.  Zbrodnie  przeciwko  ludzkości 

podlegają osądowi Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w Hadze.  

 

Materiał  pochodzi  z  warsztatów  dla  trenerów,  poprowadzonych  przez  Katarzynę 

śytkiewicz – Ludwiniak, realizowanych w ramach Galerii Tolerancji.