Klasyczna filozofia niemiecka:

Kant, Fichte, Hegel

Wykład II: Filozofia Kanta

Dane kontaktowe: [e-mail]

Na czym polega Kantowski „przewrót
kopernikański”?



Genetyczne ujęcie zagadnienia źródeł poznania: Skąd
pochodzi wiedza?



Racjonalizm genetyczny (natywizm) – cała wiedza opiera się na
rozumie; wiedza jest wrodzona.



Empiryzm genetyczny – cała wiedza pochodzi z doświadczenia.



Stosunek Kanta do obu stanowisk:



Oprócz wiedzy apriorycznej, człowiek może nabywać wiedzę
syntetyczną, która wykracza poza analizę pojęć.



Możliwe jest przezwyciężenie sceptycyzmu



Problem: gdzie zatem można usytuować filozofię Kanta?

2

Klasyczna filozofia niemiecka

Tezy o „przewrocie kopernikańskim”:



Przedsięwzięcie Kanta dotyczy filozoficznego problemu
wiedzy.



Przedkantowkie stawianie problemu wiedzy:



Oddzielenie poznania i bytu (rzeczywistości) oraz podkreślenie ich
radykalnej odrębności .



Ujęcia poznania jako medium dotarcia do bytu; wymaganie adekwacji
poznania.



Wiedza-o-przedmiocie – odzwierciedlenie rzeczywistości.



Problem dualizmu obu elementów: Na czym ma polegać adekwacja? W
jakiej relacji pozostają oba elementy? Co jest pierwotne?



Poszukiwanie fundamentu obu elementów wiedzy (powszechnego
obowiązywania i ważności przedmiotowej): Bóg, Natura, Harmonia.



Konsekwencja: autonomizacja problemu wiedzy i jej radykalne
oddzielenie od bytu – matematyzacja bytu i metafizyki.

Klasyczna filozofia niemiecka

3

Status questionis Kanta:

Niemożliwość objęcia obu

elementów

Niezrozumienie pytania: czym

jest wiedza?

Niemożliwość adekwatnego

postawienia problemu wiedzy

Problem ograniczenia

strukturalnego

Klasyczna filozofia niemiecka

4

Jak możliwe

są sądy

syntetyczne

apriori?

Wyjście poza

strukturę pola

klasycznej „teorii

poznania”

Spełnienie obu

warunków wiedzy:

powszechności i

ważności

Przekonanie o

prawdziwości

wiedzy

Problemy z tradycyjnym

problemem wiedzy:

Sformułowanie głównego problemu

„Krytyki czystego rozumu”:

Podział sądów:

X

Sądy

doświad-

czeniowe

Analiza

pojęć

?

Klasyczna filozofia niemiecka

5

Sądy analityczne

Sądy syntetyczne

Podmiot

S

Orzeczenie

P

S jest P

Sąd syntetyczny

Podmiot

Orzeczenie

Sąd analityczny

Ap

oste

rio

ri

Ap

rio

ri

Apriori

– przed doświadczeniem (pewne)

Aposteriori

– po doświadczeniu (niepewne)

Metodologiczne ujęcie zagadnienia
źródeł poznania:

Klasyczna filozofia niemiecka

6

Radykalny

racjonalizm

• Wyłącznie

sądy

aprioryczne

Racjonalizm

umiarkowany

• Sądy

syntetyczne

apriori

• Sądy

syntetyczne

Empiryzm

umiarkowany

• Sądy

aprioryczne

• Sądy

syntetyczne

Empiryzm

radykalny

• Wyłącznie

sądy

syntetyczne

Czy to wyczerpuje możliwość ujęcia „przewrotu kopernikańskiego” Kanta?

Zagadnienie granic poznania:



Zagadnienie immanentnych granic poznania:



Czy można poznać coś poza własną myślą?



Zagadnienie transcendentalnych granic poznania:



Czy można poznać „rzecz samą w sobie”?

Klasyczna filozofia niemiecka

7

Nie można

poznać nic

poza myślą

Nie można

dotrzeć do

„rzeczy”

Można

poznać coś

poza myślą

Można

dotrzeć do

„rzeczy”

Immanentny Transcendentalny

Re

al

izm

I

de

al

izm

Realizm

– „tak”

Idealizm

– „nie”

Wniosek:

„przewrót

kopernikański”

oznacza

przeniesienie

rozważań z

poziomu

epistemicznego

na epistemologiczny:

Pytanie o „Jak”

wiedzy.

Zakreślenie pola problemowego:



Metafizyka jest naturalną skłonnością
człowieka.



Przedmioty metafizyki wg Kanta: Bóg,
wolność nieśmiertelność. Jak możliwa
jest metafizyka jako nauka?



„Krytyka” czystego rozumu jako
propedeutyka rozumu, określająca zasady
rozumu i ich prawomocne użycie.



Filozofia transcendentalna – cały system
zasad czystego rozumu.



„Transcendentalnym nazywam
wszelkie poznania, które zajmuje się w
ogóle nie tyle przedmiotami, ile naszym
sposobem poznawania przedmiotów, o ile
sposób ten ma być a priori możliwy”
(KCR, B 25).

Klasyczna filozofia niemiecka

8

Metafizyka

„Krytyka”

Filozofia

transcenden-

talna

A priori

Idealizm

Ku jakiemu idealizmowi?



„Skandal” rozumu – dogmatyzm
idealizmu tradycyjnego.



„Intelekt nie czerpie swych praw (a
priori) z przyrody, lecz je przyrodzie
dyktuje” (Prolegomena, s. 107).



Odpowiedniość pomiędzy formami
poznania a rzeczywistością.



Relacyjność obiektywności i
subiektywności.



Pomiędzy fenomenami i noumenami.



Argument Peirce’a o konsekwencjach
praktycznych.



Konsekwencja: rozszerzenie pola
problemowego filozofii
transcendentalnej.

Klasyczna filozofia niemiecka

9

A priori

Potoczne

Czyste

Koniczność

Ścisła

ogólność

Rozszerzanie pola problemowego:

Klasyczna filozofia niemiecka

10



Przedsięwzięcie Kanta nie ogranicza się do analityki
poznania.



Analityka poznania tworzy obraz zdeterminowanego
podmiotu.



Sam rozum posiada istotowo antynomiczny charakter:
antynomie rozumu.

Co mogę

wiedzieć?

Co powinienem

czynić?

Czego mogę się

spodziewać?

Klasyczna filozofia niemiecka

11

Funkcja prawodawcza:

teoretyczna

Rozstrzyganie o zakresie

stosowalności

Funkcja prawodawcza:

praktyczna