KOGNITYWISTYKA Sylabusy przedmiotów obligatoryjnych

K O G N I T Y W I S T Y K A

STUDIA W INSTYTUCIE PSYCHOLOGII UAM

Sylabusy przedmiotów obligatoryjnych dla programu studiów

obowiązującego studentów z rekrutacji od roku akademickiego 2008/2009

SPIS TREŚCI

Sylabusy przedmiotów obligatoryjnych
a)

Grupa treści podstawowych

PSYCHOLOGIA
Wstęp do psychologii poznawczej  19
Procesy poznawcze  21
Psychologia emocji i motywacji  23
Metodologia badań psychologicznych z elementami statystyki  24
Psychologiczne teorie inteligencji i jej pomiaru  28
Podstawy diagnostyki psychologicznej  30
Psychofizyka  31
Psychologia ewolucyjno-rozwojowa  32
Psychopatologia procesów poznawczych  36
FILOZOFIA
Wstęp do filozofii  39
Epistemologia z elementami filozofii nauki I  40
Epistemologia z elementami filozofii nauki II  42
Filzofia umysłu  43
LOGIKA
Wprowadzenie do logiki  47
Logika I  48
Logika II  49
Logika w zastosowaniach kognitywistycznych  50
Metody dowodzenia twierdzeń i automatyzacja rozumowań  52
BIOLOGIA
Biologiczne podstawy zachowań  55
Psychobiologia  57
Nauka o ewolucji organizmów i umysłów  59
INFORMATYKA
Narzędzia informatyki  62
Programowanie I

 63

Programowanie II

 64

Obsługa pakietów statystycznych SPSS i LISREL  65

Grupa treści kierunkowych

Wstęp do kognitywistyki  67
Podstawowe problemy kognitywistyki I: percepcja  69
Podstawowe problemy kognitywistyki II: dyspozycja poznawcza i jej pomiar  70
Podstawowe problemy kognitywistyki III: reprezentacja  73
Podstawowe problemy kognitywistyki VI: świadomość  74
Komunikacja człowiek-komputer  76
Nauka o widzeniu  78
Nauka o słyszeniu  80
Kognitywistyka: tworzenie pojęć i rozumowanie  81
Neuronauka I  82
Neuronauka II  84
Sztuczna inteligencja i sztuczne życie  85
Językoznawstwo kognitywne  86

Przedmioty dodatkowe

Praca z obcojęzycznym tekstem naukowym  91
Technologia informacyjna  92

SYLABUSY PRZEDMIOTÓW OBLIGATORYJNYCH

GRUPA TREŚCI PODSTAWOWYCH

Psychologia

Filozofia

Logika

Biologia

Informatyka

GRUPA TREŚCI PODSTAWOWYCH

P S Y C H O L O G I A

Wstęp do psychologii poznawczej 4

Procesy poznawcze 6

Psychologia emocji i motywacji 8

Metodologia badań psychologicznych z elementami statystyki 9

Psychologiczne teorie inteligencji i jej pomiaru 13

Podstawy diagnostyki psychologicznej 15

Psychofizyka 16

Psychologia ewolucyjno-rozwojowa 17

Psychologia rozwojowa i ewolucyjna 19

Psychopatologia procesów poznawczych 21

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

Nazwa przedmiotu: Wstęp do psychologii poznawczej
Autor programu: prof. dr hab. Augustyn Bańka

Założenia i cele:

Celem wykładów jest prezentacja klasycznej i najnowszej wiedzy teoretycznej oraz empirycznej na temat

procesów poznawczych. Wykłady obejmują szerokie spektrum zagadnień na trzech poziomach analiz.

Wykłady na poziomie podstawowym, tj. poznawczym, obejmują analizy skoncentrowane na mechanizmach

przetwarzania informacji, które warunkują procesy poznawcze jednostki, funkcjonowanie osobowości i zachowania
społeczne ludzi. Wykłady obejmujące analizy na poziomie neuronalnym koncentrują się na mechanizmach biolo-
gicznych, będących podstawą procesów przetwarzania informacji na poziomie poznawczym. Wykłady obejmujące
analizy na poziomie społecznym koncentrują się na czynnikach motywacyjnych, społecznych i kulturowych, które
warunkują percepcyjne i poznawcze doświadczenia oraz zachowania ludzi.

Treści programowe:
• Historyczny rozwój psychologii poznawczej (Miejsce psychologii poznawczej w paradygmatach psychologicz-
nych z perspektywy historycznej. Związek filozofii i psychologii poznawczej. Podstawowe pojęcia i kontrowersje
w psychologii poznawczej. Znaczenie różnych kierunków psychologicznych w tworzeniu metodologii badań i
aparatury pojęciowej psychologii poznawczej.); • Wrażenia zmysłowe (Wrażenia zmysłowe a psychofizyka. Teo-
ria detekcji sygnałów. Spostrzeganie zmysłowe: smaku i zapachu; równowagi, ruchu i orientacji; faktury, bólu
i temperatury; dźwięku; kształtu, koloru, głębi oraz wzorów. Złudzenia zmysłowe. Procesy spostrzegania zmy-
słowego a procesy poznawcze.); • Spostrzeganie jako doświadczanie złożonych charakterystyk przedmiotów
(Wyodrębnianie cech i synteza percepcyjna. Informacyjne tworzenie rzeczywistości. Pozapercepcyjne wyznacz-
niki spostrzegania (pamięć, oczekiwania, kontekst, motywacja). Automatyzacja spostrzegania. Sekwencyjność a
równoległość percepcji. Dylematy ontologiczno–epistemologiczne teorii spostrzegania.); • Rozwój pojęć prze-
strzennych i orientacji w otoczeniu (Wczesne formy spostrzegania rzeczywistości i orientacji w środowisku.
Rozwój wyobrażeń przestrzennych w okresie dzieciństwa (przejście od przestrzeni topologicznej do przestrzeni
euklidesowej). Rozwój umysłowych modeli środowiska a doświadczenie. Wyobraźnia przestrzenna i mapy po-
znawcze.); • Rozpoznawanie struktur i kategoryzacja percepcyjna (Rozpoznawanie struktur  natura problemu.
Dopasowanie do wzorca. Przemieszczenie i rotacja. Błędne kategoryzacje i nastawienia. Znaczenie uwagi w
modyfikowaniu relacji podobieństwa.); • Procesy uczenia się (Klasyczne modele uczenia się. Poznawcze modele
uczenia się. Koneksjonistyczne modele uczenia się. Procesy automatyzacji i transfer. Rola motywacji w uczeniu
się. Uczenie się jako kształtowanie struktury poznawczej.); • Struktura i funkcja pamięci (Pamięć ultrakrótka,
krótkotrwała i trwała. Pamięć semantyczna i epizodyczna. Procesualne modele pamięci: kodowanie, przechowy-
wanie, przeszukiwanie i wydobywanie informacji. Koneksjonistyczne teorie pamięci.); • Wyobraźnia i reprezen-
tacje poznawcze (Rola wyobrażeń w przetwarzaniu informacji. Znaczenie wyobrażeń w myśleniu i rozwiązywaniu
problemów. Wyobrażenia a układy percepcyjne. Pojęcie „reprezentacji poznawczej”. Pojęcie „schematu poznaw-
czego”. Wiedza proceduralna i deklaratywna w przetwarzaniu informacji.); • Uwaga (Funkcje, mechanizmy i
cechy uwagi. Psychologiczne koncepcje uwagi. Neurofizjologiczne koncepcje uwagi. Uwaga dowolna i mimowol-
na. Wykorzystanie badań nad uwagą w praktyce społecznej.); • Myślenie i procesy rozumowania (Myślenie
jako proces przetwarzania sekwencyjnego. Myślenie jako proces przetwarzania równoległego. Podejście psycho-
logii do procesów rozumowania. Procesy, modele i strategie decyzyjne.); • Język i komunikacja. Podejmowanie
decyzji (Mówienie, słuchanie, pisanie i czytanie jako przedmiot psycholingwistyki. Stadia, reguły i koncepcje
nabywania języka. Poznawcze i społeczne funkcje kategorii pojęciowych. Symbol, znak i znaczenie. Rozumienie
w procesie komunikacji. Skuteczność komunikacji a oczekiwanie, motywacja i nastawienie. Psychologiczna teo-
ria decyzji. Strategie podejmowania decyzji. Decyzje ryzykowne. Tolerancja na ryzyko i skłonność do ryzyka.
Sytuacyjne wyznaczniki podejmowania decyzji.); • Świadomość (Świadomość i przedświadomość. Klasyczne i
współczesne ujęcia świadomości. Zmienione stany świadomości.); • Kulturowe podstawy procesów poznawczych
(Kody kulturowe a „kody wewnętrzne”. Kulturowe determinanty spostrzegania wzrokowego.); • Biologiczne pod-
stawy procesów poznawczych (Neurony: podstawy zdolności psychicznych. Neurotransmitery. Mózg a procesy
poznawcze i zachowanie. Koncepcje „modularności umysłu”. Wpływ doświadczenia oraz czynników środowisko-
wych na funkcjonowanie neuronów i przetwarzanie informacji. Znaczenie systemu endokrynologicznego w mo-

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

derowaniu procesów poznawczych.); • Zastosowania modeli poznawczych (Ergonomia automatyzacji. Interakcja
człowiek-komputer. Systemy eksperckie i modelowanie decyzji indywidualnych i zespołowych. Modelowanie
wyobrażeń w rzeczywistości wirtualnej. Architektura sztucznej inteligencji.)
/ Materiał konwersatoriów jest związany bezpośrednio z treścią wykładów. /

Literatura:

Bańka, A. (1998), Percepcja przestrzeni u głuchoniewidomych a orientacja, swoboda działania i poczucie jakości życia w środowisku, w:
S. Kowalik, A. Bańka, Perspektywy rehabilitacji osób głuchoniewidomych, Poznań: SPA.

Bańka A. (2003),Percepcyjna i poznawcza schematyzacja środowiska. w: Bańka, A., Społeczna psychologia środowiskowa, Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe Scholar.

Chlewiński, Z. (red.) (1999), Umysł: Dynamiczna organizacja pojęć, Wydawnictwo Naukowe PWN.

Chlewiński, Z. (red.) (1999), Modele umysłu, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Deręgowski, J. (1990), Oko i obraz, Warszawa: PWN.

Lindsay, P. H., Norman, D. A. (1984), Procesy przetwarzania informacji u człowieka, Warszawa: PWN.

Materska, M, Tyszka, T. (red.). (1997), Psychologia i poznanie, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Searle, J. (1995), Umysł, mózg i nauka, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

Nazwa przedmiotu: Procesy poznawcze
Autor programu: dr hab. Marek Kowalczyk

Założenia i cele:

Celem wykładu jest zapoznanie studentów z wybranymi problemami, pojęciami i ideami teoretycznymi, wy-

nikami badań i kontrowersjami we współczesnej psychologii poznawczej. Konwersatoria mają dawać możliwość
przedyskutowania ważnych ogólnych zagadnień, które są przedmiotem sporów wśród badaczy procesów po-
znawczych. W ramach tych zajęć planowana jest też replikacja - z udziałem studentów w charakterze osób
przeprowadzających badanie lub osób badanych - kilku eksperymentów, które odegrały istotną rolę w rozwoju
psychologii poznawczej. Ma to na celu przybliżenie badawczej „kuchni” tej dyscypliny i sprowokowanie refleksji
nad charakterem wiedzy, która jest w niej uzyskiwana.

Treści programowe:
Wykłady: • Schematy poznawcze (Główne założenia teorii schematów poznawczych. Schemat jako moduł syste-
mu poznawczego służący do budowania percepcyjnych i pamięciowych reprezentacji (klas) obiektów lub zdarzeń.
Budowa schematu. Rola wartości domyślnych i procedur doboru. Hierarchie schematów. Konstrukcyjny charakter
spostrzegania i odtworzeń pamięciowych. Mechanizmy wzbudzania schematów. Eksplanacyjny potencjał teorii
schematów: efekty związane z przetwarzaniem „góra-dół” w spostrzeganiu, rola schematów w funkcjonowaniu
pamięci. Korzyści i koszty korzystania ze schematów.); • Priming semantyczny i asocjacyjny (Mechanizmy pri-
mingu: hipoteza rozprzestrzeniającego się pobudzenia, priming związany z oczekiwaniami, hipoteza wskazówki
łącznej, wyjaśnienie primingu w modelach reprezentacji rozproszonych. Technika poprzedzania jako narzędzie
testowania hipotez dotyczących reprezentacji i procesów poznawczych.); • Priming powtórzeniowy. Priming
negatywny (Stanowisko „abstrakcjonistyczne” i „egzemplarzowe” w wyjaśnianiu primingu. Logana teoria auto-
matyzacji. Teorie primingu negatywnego: wyjaśnienie inhibicyjne, teoria wydobycia śladu epizodycznego, in-
tegracyjna propozycja Tippera.); • Mechanizmy selekcji w uwadze percepcyjnej (Potoczna koncepcja uwagi a
problemy „psychologii uwagi”. Teoria wczesnej (Broadbent) vs. teorie późnej selekcji (Deutschowie, Norman, Dun-
can): argumenty empiryczne. Kompromisowa teoria Treisman. Model kontrolowanego przetwarzania paralelnego
(Pashler). Bierne i aktywne mechanizmy selekcji w koncepcji Lavie.); • Endogenne i egzogenne wyznaczniki
selekcji uwagowej. (Uwaga ukierunkowana na przedmiot i na miejsce. Bodźce przyciągające uwagę i mechanizmy
celowego kierowania uwagi; funkcjonowanie mechanizmu „orientacyjnego” i „zarządczego” w koncepcji Posnera.
Rola nastawienia w „automatycznym” przyciąganiu uwagi. Mechanizmy kierowania uwagi i przyciągania uwagi
w modelu Cowana. Zjawisko „mrugnięcia uwagowego” i jego implikacje teoretyczne. Mechanizmy hamowania
w uwadze.); • Uwaga i działanie (Badania nad nabywaniem sprawności oraz wykonywaniem czynności rów-
noczesnych. Teorie automatyzacji. Teoria niespecyficznych zasobów uwagi i jej krytyka. Implikacje badań nad
psychologicznym okresem refrakcji. Koncepcja „centralnego wąskiego gardła” w przetwarzaniu. Od unitarnej
potocznej koncepcji uwagi do teorii odrębnych mechanizmów realizujących „funkcje uwagi”.); • Uwaga a pa-
mięć (Selekcja w uwadze percepcyjnej a kodowanie informacji w pamięci sensorycznej, krótkotrwałej i trwałej.
Obciążenie centralnych zasobów a kodowanie informacji w pamięci trwałej i wydobywanie informacji z pamięci
trwałej.); • Pamięć jawna i ukryta (Badania nad zachowaną pamięcią w amnezji i nad pamięcią utajoną u ludzi
zdrowych. Koncepcja wielu systemów pamięci trwałej (Squire) oraz koncepcja „przetwarzania umożliwiającego
transfer”.); • Metoda rozszczepienia procesów. Fenomenologia stanów pamięci.; • Procesy hamowania w funk-
cjonowaniu pamięci (Negatywne efekty poprzedzania związane z wydobywaniem. Hipoteza „centrum-peryferie”.
Zjawisko „zapominania w wyniku wydobywania”. Kierowane zapominanie. Pamięciowe efekty intencjonalnego
tłumienia skojarzeń.); • Od „pamięci krótkotrwałej” w modelu modalnym do współczesnych teorii pamięci
roboczej (Model modalny w świetle wyników badań. Wielosystemowa pamięć robocza (model Baddeleya): wła-
ściwości i funkcje pętli fonologicznej, szkicownika wzrokowo-przestrzennego, bufora epizodycznego. Aktywacyjny
model pamięci roboczej (Cowan). Długotrwała pamięć robocza.); • Funkcje wykonawcze (Syndrom zaburzenia
funkcji zarządczych i błędy w codziennym funkcjonowaniu ludzi z nieuszkodzonym mózgiem. Normana i Shal-
lice’a teoria mechanizmów intencjonalnej regulacji myślenia i działania. Mechanizmy koordynowania czynności
równoczesnych i zmiany zadania. Pamięć prospektywna.); • Zakres pamięci roboczej i jego korelaty (Rola pro-
cesów hamowania w regulowaniu zawartości pamięci roboczej (koncepcja Hasher i Zacks). Zasoby a hamowanie

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

(koncepcja Engle’a). Zakres pamięci roboczej jako wskaźnik liczby elementów obejmowanych ogniskiem uwagi
(stanowisko Cowana).).
Konwersatoria: • Wprowadzenie do metody eksperymentalnej (Badania nad rotacjami umysłowymi jako przy-
kład eksperymentalnej eksploracji procesów wyobrażeniowych (powtórzenie eksperymentu Sheparda i Metzler).);
• Kody reprezentacji (Badania nad rotacjami umysłowymi jako przykład eksperymentalnej eksploracji procesów
wyobrażeniowych (powtórzenie eksperymentu Sheparda i Metzler).); • Wprowadzenie do metody eksperymen-
talnej (Spór o jednorodność vs. polimorfizm kodów reprezentacji umysłowych i mechanizmów przetwarzania.
Wyobrażenia o spostrzeżenia. Sądy jako jednostki wiedzy. Koncepcje: Paivio, Kosslyna, Johnsona-Lairda, Py-
lyshyna. Wyobrażenia a funkcjonowanie pamięci, rozwiązywanie problemów, wnioskowanie.); • Pamięć senso-
ryczna a pamięć krótkotrwała (Techniki badania pamięci sensorycznej: sprawozdanie częściowe, maskowanie
wsteczne, ocena czasu utrzymywania się obrazu/trwania dźwięku. Eksperyment Sperlinga.); • Pamięć krót-
kotrwała a pamięć długotrwała (Dowody odrębności systemów pamięci krótkotrwałej i długotrwałej. Pozycja
wyrazów na liście a ich odtwarzanie dla różnych warunków kodowania i odtwarzania.); • Pamięć krótkotrwała:
procedura Browna-Petersonów (Hipoteza odróżnialności śladu pamięciowego.); • Przeszukiwanie pamięci krót-
kotrwałej: eksperyment Sternberga. (Czas reakcji jako wskaźnik sposobu przeszukiwania pamięci krótkotrwałej.
Wielofazowy model przeszukiwania. Model przetwarzania równoległego w zadaniu Sternberga.); • Procesy ko-
dowania a wydobywanie informacji z pamięci trwałej (Teoria poziomów przetwarzania. Eksperyment Craika i
Lockharta. Czynniki wpływające na zapamiętywanie. Zasada specyficzności kodowania. Rozpoznawanie a od-
twarzanie. Kiedy odtwarzanie jest lepsze od rozpoznawania: eksperyment Tulvinga i Thomsona.); • Zadanie
Stroopa jako narzędzie badania uwagi selektywnej, procesów automatyzacji i kontroli poznawczej.; • Uwaga
selektywna i podzielna. (Badania nad funkcjonowaniem mechanizmów selekcji informacji w spostrzeganiu. Teorie
wczesnej (Broadbent) i późnej selekcji (Deutschowie); teoria „osłabiacza” (Treisman); teoria elastycznego filtra
uwagi (Johnston). Teoria zasobów (Kahneman), zasobów specyficznych (Navon i Gopher), modułów (Allport).);
• Przeszukiwanie pola percepcyjnego (Teorie przeszukiwania. Właściwości bodźców przyciągające uwagę.);
• Czujność (Badania nad wykonywaniem zadań wymagających przedłużonej koncentracji uwagi. Teoria detekcji
sygnałów.); • Czynności automatyczne i automatyzacja (Teoria i badania Shiffrina i Schneidera. Logana teoria
rywalizacji egzemplarzy. Konsekwencje automatyzacji. Procesy automatyczne i kontrolowane w przełączaniu się
między zadaniami.); • Pamięć trwała i wiedza (Wiedza deklaratywna i proceduralna. Pamięć deklaratywna i
niedeklaratywna (taksonomia Squire’a). Pamięć semantyczna a pamięć epizodyczna: różnice w zakresie rodzaju
informacji, operacji i sposobu wykorzystania; filo- i ontogeneza tych systemów. Organizacja pamięci semantycznej.
Nabywanie wiedzy proceduralnej. Organizacja wiedzy w modelach ACT (Anderson).); • Pamięć i świadomość
(Rozszczepienie zadań a rozszczepienie procesów. Poszukiwanie „czystych” wskaźników świadomych i nieświa-
domych wpływów pamięciowych. Rodzaje świadomych stanów pamięciowych.).

Literatura:

Anderson, J.B. (1998), Uczenie się i pamięć: integracja zagadnień, Warszawa: Wyd. Szkolne i Pedagogiczne.

Chlewiński, Z. (1999), Umysł: dynamiczna reprezentacja pojęć, Warszawa Wyd. Nauk. PWN.

Chlewiński, Z. (red.) (1999), Modele umysłu, Warszawa: Wyd. Nauk. PWN.

Coombs, C.H., Dawes, R.M., Tversky, A. (1977), Wprowadzenie do psychologii matematyczne, Warszawa: PWN.

Falkowski, A. (2000), Spostrzeganie jako mechanizm tworzenia doświadczenia za pomocą zmysłów. W: J. Strelau (red.). Psychologia.
Podręcznik akademicki, t. 2 (s. 25-55), Gdańsk: Gdańskie Wyd. Psychologiczne.

Kurcz, I. (1995), Pamięć – uczenie się – język, Warszawa: Wyd. Nauk. PWN.

Maruszewski, T. (2001), Psychologia poznania, Gdańsk: Gdańskie Wyd. Psychologiczne.

Materska, M. i Tyszka, T. (red.) (1997), Psychologia i poznanie, Warszawa: Wyd. Nauk. PWN.

Nęcka, E., Orzechowski, J., Szymura, B. (2006), Psychologia poznawcza, Warszawa: Wyd. Nauk. PWN.

10. Richardson-Klavehn, Gardiner, J.M., Java, R. (2004), Pamięć: rozszczepienia zadania, rozszczepienia procesów i rozszczepienia świado-

mości. W: G. Underwood (red.), Utajone poznanie (s. 99-174), Gdańsk: Gdańskie Wyd. Psychologiczne.

11. Reingold, E.M., Toth, J.P. (2004), Rozszczepienia procesu a rozszczepienia zadań: kontrowersji ciąg dalszy. W: G. Underwood (red.),

Utajone poznanie (s. 175-219); Gdańsk: Gdańskie Wyd. Psychologiczne.

12. Sternberg, J.R. (2001), Psychologia poznawcza, Warszawa: Wyd. Szkolne i Pedagogiczne.
13. Tzelgow, J. Henik, A. (1995), Kontrola zautomatyzowana i wprawa. Przypadek efektu Stroopa. Czasopismo Psychologiczne, 1, 1-2, 7-17.

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

Nazwa przedmiotu: Psychologia emocji i motywacji
Autor programu: dr Tomasz Czub

Założenia i cele:

Wykłady mają charakter wprowadzenia do szerokiego zakresu wiedzy psychologicznej, dotyczącej emocji i

motywacji człowieka. Przedstawiane treści stanowią przegląd wybranych tradycji, podejść, koncepcji oraz naj-
nowszych osiągnięć naukowych w zakresie badań nad emocjonalno-motywacyjną sferą funkcjonowania człowieka.
W zakresie badań nad emocjami autor preferuje podejście biologiczno-ewolucyjne i społeczno-rozwojowe. Do-
bór i sposób prezentacji poszczególnych zagadnień uwypuklają możliwość wykorzystania omawianej wiedzy do
interpretacji i rozumienia zachowania człowieka.

Zakładanym celem cyklu wykładów jest zainteresowanie słuchaczy wiedzą z zakresu emocji i motywacji,

wprowadzenie podstawowych pojęć, zapoznanie z najważniejszymi kierunkami badań oraz pobudzenie do dalszych
samodzielnych studiów nad szczegółowymi zagadnieniami w ramach omawianej dziedziny.

Treści programowe:
• Zarys problematyki wykładów (Podziały procesów psychicznych (tradycja arystotelesowska i kantowska). Co
to jest motywacja? (rodzaje motywów). Co to jest emocja? (emocja jako system wieloskładnikowy).); • Klasyfika-
cja procesów afektywnych (Główne pojęcia: afekt, emocja, uczucie, nastrój. Klasyfikacja procesów afektywnych
wg Lazarusa (odruchy, popędy, emocje). Emocje podstawowe – przegląd koncepcji (Ekman, Izard, Plutchik).);
• Neuroanatomiczne podłoże emocji (Ewolucyjne podejście do emocji. Koncepcja mózgu „trójjednego” (triune
brain) (MacLean). Struktury anatomiczne CUN, zaangażowane w procesy emocjonalno-motywacyjne.); • Mózgo-
we mechanizmy emocji (model LeDoux) (Rola ciała migdałowatego i płatów czołowych w reakcji strachu. Niska
i wysoka droga aktywacji strachu. Koncepcja pamięci emocjonalnej.); • Funkcje emocji (Intrapersonalne funkcje
emocji (Levenson). Społeczne funkcje emocji (Keltner, Haidt). Funkcje emocji w rozwoju (Izard).); • Świadomość
emocji (Mózgowy model uświadamiania emocji (LeDoux). Dwa poziomy świadomości emocji (Reykowski). Pozio-
my reprezentacji emocji (Maruszewski, Ścigała).); • Regulacja emocji (Kontrola a regulacja emocji. Mechanizmy
regulacji emocji (Gross, Kofta). Rozwój samoregulacji emocji (Sroufe).); • Procesy afektywne a struktura Ja
(Struktura Ja i emocje (James). Ja odzwierciedlone i emocje (Cooley). Ja jako mechanizmy regulacji emocji (Sro-
ufe).); • Pierwotne mechanizmy motywacyjne (Koncepcje instynktów i koncepcje popędów. Popęd pierwotny i
popęd wtórny. Popędy i procesy uczenia się.); • Motywacja pierwotna: głód, unikanie bólu, motywacja sek-
sualna (Motywacyjne mechanizmy poszukiwania pożywienia (potrzeba, popęd, głód i apetyt). Unikanie bólu ––
wrodzony odruch, czy złożony popęd? Motywacja seksualna – popęd, czy apetyt?); • Mechanizmy motywacyj-
ne zachowań agresywnych (Definicje i klasyfikacja zachowań agresywnych. Motywacyjne mechanizmy agresji
(Dollard-Miller, Bandura, Berkowitz). Agresja i agresywność.); • Motywacja społeczna (Motywacja społeczna
–– wrodzona potrzeba, czy wyuczony popęd?. Mechanizmy powstawania więzi u zwierząt (Lorenz, Harlow).
Mechanizmy tworzenia się przywiązania u ludzi (Bowlby, Ainsworth).); • Koncepcje potrzeb w psychologii (Po-
trzeby podstawowe (Obuchowski). Potrzeby Ja (McClelland, Reykowski). Hierarchia potrzeb: potrzeby deficytu,
potrzeby wzrostu (Maslow).); • Cele, plany i zadania jako mechanizmy motywacji (Cele w organizacji działania
(Reykowski, Pervin). Plany w organizacja zachowania (Miller, Galanter, Pribram). Zadania w organizacja zacho-
wania (Tomaszewski).); • Kłopotliwe emocje –– emocje a psychopatologia (Gniew –– lęk podstawowy (Horney).
Strach –– pourazowy zespół stresu (ICD-10, DSM IV). Wstyd –– nieadaptacyjne formy obrony przed wstydem
(Tomkins-Nathanson).)
/ Materiał konwersatoriów jest związany bezpośrednio z treścią wykładów. /

Literatura:

Greenberg, M., Snell, J. (1999), Rozwój mózgu a rozwój emocjonalny: rola nauczania w kształtowaniu płata czołowego. W: P. Salovey,
D. Sluyter (red.) Rozwój emocjonalny a inteligencja emocjonalna, s. 167-208. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.

Haviland-Jones, J., Gebelt, J., Stapley, J. (1999), Zagadnienia rozwoju emocjonalnego. W: P. Salovey, D. Sluyter (red.) Rozwój emocjonalny
a inteligencja emocjonalna, s. 389-425. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.

Oatley, K., Jenkins, J. (2003) Zrozumieć emocje. Warszawa: PWN. (r. 4, 5, 6, 7, 9, 10)

Strelau, J. (red.) (2000) Psychologia. Podręcznik akademicki. t. 2. Gdańsk: GWP. (s. 319-510).

Strelau, J. (red.) (2000) Psychologia. Podręcznik akademicki. t. 3. Gdańsk: GWP. (s. 147-164).

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

Nazwa przedmiotu: Metodologia badań psychologicznych z elementami statystyki (wykład)
Autor programu: prof. dr hab. Jerzy Brzeziński

Założenia i cele:

Podstawowym celem tych zajęć jest bierne i czynne przygotowanie studenta nie tylko do czytania ze zrozu-

mieniem współczesnych testów naukowych, referujących wyniki badań empirycznych z zakresu szeroko pojmowa-
nych nauk społecznych (w tym i kognitywistyki), ale też opanowanie podstaw planowania badań empirycznych
opracowywania statystycznego ich wyników.

Treści programowe:
• Poznanie naukowe w psychologii na tle poznania naukowego po prostu (O czym traktuje metodologia? Wiedza
naukowa (racjonalna) –– dwie zasady racjonalności. Natura badania naukowego. Schemat poznania naukowego
–– indukcjonistyczny versus hipotetystyczny. Wewnętrzne i zewnętrzne uwarunkowania poznania naukowego w
psychologii. Badanie naukowe w psychologii jako proces i jako wytwór.); • Zmienna, zmienność, wariancja jako
miara zmienności, istotność, manipulacja, kontrola, operacjonalizacja (Pojęcie zmiennej –– zmienne zależne
(Y ) i niezależne (X). Zmienność –– wariancja jako miara zmienności wyników. Rozbicie wariancji całkowitej na
dwie składowe: wariancję miedzygrupową i wewnątrzgrupową. Wariancja wewnątrzgrupowa jako miara precyzji
badania empirycznego. Istotność –– statystyczny sens istotności. Pojęcie istotności –– zmienne istotne dla Y i
zmienne nieistotne dla Y . Klasyfikacja zmiennych istotnych dla Y . Pojęcie manipulacji –– zmienne klasyfikacyjne
i manipulacyjne. Zasada randomizacji. Kontrola –– zmienne kontrolowane i nie kontrolowane. Operacjonalizacja.);
• Problemy –– hipotezy (Problem jako pytanie rozstrzygnięcia i pytanie dopełnienia. Cechy dobrze sformułowa-
nego problemu. Klasyfikacja problemów: dotyczące wartości zmiennych, dotyczące zależności między zmiennymi:
istotnościowe, odnoszące się do kształtu zależności. Cechy dobrze sformułowanej hipotezy. Klasyfikacja hipo-
tez: dotyczące wartości zmiennych, dotyczące zależności między zmiennymi: istotnościowe, odnoszące się do
kształtu zależności. Przykłady.); • Modele badań empirycznych — model eksperymentalny: podstawy (Model
eksperymentalny i quasi-eksperymentalny. Pojęcie planu eksperymentalnego i quasi-eksperymentalnego. Ma-
nipulowanie zmiennymi niezależnymi w modelu E. Dwie metody kontroli zmiennych niezależnych-ubocznych.
Odmiany „0-1” planów eksperymentalnych i quasi-eksperymentalnych. Ograniczenia planów „0-1”.); • Modele
badań empirycznych — model eksperymentalny: trafność planu eksperymentalnego i czynniki ją zakłócające
(Rola instrukcji maskujących cel eksperymentu („decepcja”). Realizm życiowy i realizm psychologiczny. Trafność
wewnętrzna i zewnętrzna planu eksperymentalnego. Czynniki zakłócające trafność planu eksperymentalnego ––
sposoby eliminowania i minimalizowania ich wpływów. Statystyczny kontekst trafności. Odniesienia do teorii.
Plany eksperymentalne a stosowanie testów istotności różnic. Ocena istotności zmiennych w modelu E.); • Mode-
le badań empirycznych — model eksperymentalny: odmiana wielo-jednozmiennowa (plany eksperymentalne
ANOVA) (Problemy: Zapis wyników. Eksperyment jednoczynnikowy (A) w grupach kompletnie zrandomizowa-
nych (model I). Odchylenie wyniku od średniej. Suma kwadratów odchyleń wyników od średniej (SS). Struktura
pojedynczego wyniku. Pojęcie efektów głównych czynnika A (α

). Błąd eksperymentalny (ε

). Stopnie swobody

(df). Średni kwadrat (MS).Hipotezy — zerowa i alternatywna. Podejmowanie decyzji odnośnie H

–– korzystanie

z tablic wartości krytycznych F. Modele ANOVA –– stały (model I), losowy (model II), mieszany (model III). Zało-
żenia. Konsekwencje odchyleń od założeń. Transformacja danych. Eksperyment dwuczynnikowy (AB) w grupach
kompletnie zrandomizowanych (model I). Efekt interakcyjny i efekty proste. Porównania wielokrotne –– test post
hoc HSD Tukeya. Ocena wielkości efektu eksperymentalnego (wskaźniki: „omega-kwadrat”).); • Populacja a
próba (Populacja a próba. Problem generalizowalności wyników badania psychologicznego. Pojęcie reprezen-
tatywności próby. Sposoby doboru osób badanych do próby (celowe: kwotowe, ochotnicze; losowe). Schematy
losowego doboru próby. Wyznaczanie niezbędnej wielkości próby. Posługiwanie się tablicami liczb losowych
–– ćwiczenia praktyczne.); • Modele badań empirycznych –– model korelacyjny: odmiana ilościowa (Model
dwuzmiennowy –– założenia. Model liniowy a model nieliniowy. Związek korelacyjny, a związek przyczynowy.
Korelacje pozorne i metody ich rozpoznawania. Współczynniki: r

Y X

i R

Y.123

. Współczynniki determinacji: r

Y X

i R

2
Y.123

. Współczynniki korelacji cząstkowej i semicząstkowej. Ustalanie porządku istotnościowego w obrębie

zmiennych wprowadzonych do modelu.); • Podstawowe modele badań empirycznych –– model korelacyjny: od-
miana jakościowa (Kodowanie  zero-jedynkowe (ang. dummy coding), kodowanie jednej zmiennej jakościowej,

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

kodowanie interakcji dwóch zmiennych jakościowych. Model korelacyjny a model ANOVA.); • Psychologiczne
osobliwości poznania naukowego w naukach społecznych (Oczekiwania interpersonalne badacza  efekty:
Pigmaliona, Galatei i Golema. Badania Rosenthala. Model powstawania efektu oczekiwań interpersonalnych ––
cztery czynniki pośredniczące (wg Rosenthala). Wskazówki sugerujące hipotezę badawczą –– badania Orne’a. Lęk
przed oceną –– badania Rosenberga. Technika grania roli jako alternatywa dla tradycyjnego eksperymentowania
opartego na instrukcjach maskujących. Problem „współpracy” osoby badanej z psychologiem. Ważność rozmowy
posteksperymentalnej. Skuteczność zabiegów wyprowadzających osoby badane z sytuacji badania psycholo-
gicznego (debreefing). Postawa wobec badania.); • Etyka badania naukowego (Okłamywanie osób badanych.
Narażanie osób badanych na cierpienie, wstyd, lęk i zaniżanie ich samooceny. Wykładowca w roli badacza i
student w roli osoby badanej. Informowanie społeczności uczonych o uzyskanych rezultatach badawczych. Re-
zultat badawczy jako podstawa praktycznego działania. Testy psychologiczne w rękach psychologa.); • Zasady
cytowania literatury przedmiotu i sporządzania bibliografii. Struktura raportu z badań empirycznych (Standard
APA cytowania literatury przedmiotu oraz sporządzania bibliografii. Struktura raportu z badań empirycznych:
Problem, metoda, wyniki, dyskusja. Struktura artykułu empirycznego wg wymagań APA.)

Literatura:

Aronson, E. (2000), Człowiek istota społeczna, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Brzeziński, J. (2003), Metodologia badań psychologicznych (wyd. 4), Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Brzeziński, J. (2000a), Poznanie naukowe –– poznanie psychologiczne, w: J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki: Podstawy
psychologii (t. 1, s. 333-354 ), Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Brzeziński, J. (2000b), Badania eksperymentalne w psychologii i pedagogice, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe „Scholar”.

Brzeziński, J. (2004), Metodologia badań psychologicznych. Wybór tekstów, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Brzeziński, J., Kowalik S. (1993, lub nowsze wydania), Modelujący wyniki badania psychologicznego (diagnostycznego) wpływ osoby
badanej (pacjenta) i badacza (klinicysty), w: H. Sęk (red.), Społeczna psychologia kliniczna (s. 269-302), Warszawa: Wydawnictwo
Naukowe PWN.

Brzeziński, J., Toeplitz-Winiewska, M. (red.) (2000), Etyczne dylematy psychologii, Poznań: Wydawnictwo Fundacji Humaniora.

Brzeziński, J., Siuta J. (red.) (1991), Społeczny kontekst badań psychologicznych i pedagogicznych. Wybór tekstów, Poznań: Wydawnictwo
Naukowe UAM.

Ferguson, G. A., Takane, Y. (2003), Analiza statystyczna w psychologii i pedagogice (wyd. 3), Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

10. Frankfort-Nachmias, Ch., Nachmias, D. (2001), Metody badawcze w naukach społecznych, Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
11. Komitet Etyki w Nauce PAN (2001), Dobre obyczaje w nauce. Zbiór zasad i wytycznych, Warszawa: Komitet Etyki w Nauce PAN.
12. Polskie Towarzystwo Psychologiczne, PTP (1992, lub nowsze wydania), Kodeks etyczno-zawodowy psychologa, Warszawa: PTP.
13. Steczkowski, J.(1995), Metoda reprezentacyjna w badaniach zjawisk ekonomiczno-społecznych, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe

PWN.

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

Nazwa przedmiotu: Metodologia badań psychologicznych z elementami statystyki (konwer-
satoria)
Autor programu: prof. dr hab. Jerzy Brzeziński, dr Marzenna Zakrzewska

Założenia i cele:

Podstawowym celem tych zajęć jest bierne i czynne przygotowanie studenta nie tylko do czytania ze zrozu-

Treści programowe:
• Pomiar w psychologii (Teoria pomiaru. Pojęcie zmiennej ilościowej i jakościowej  ujęcie mnogościowe. Skale
pomiarowe wg Stevensa: nominalna, porządkowa, interwałowa i ilorazowa. Definicje operacyjne.); • Grupo-
wanie danych (Szereg liczebności (częstości). Szereg rozdzielczy. Grupowanie  ustalanie liczby i szerokości
przedziałów klasowych. Kumulowanie danych. Obliczanie różnych wskaźników tendencji centralnej i dyspersji z
danych pogrupowanych. Koszty grupowania. Zasady wykreślania histogramu, wieloboku liczebności oraz krzy-
wych kumulatywnych. Ćwiczenie w tworzeniu oraz interpretacji obrazu graficznego danych. SPSS for Windows:
DATA

; TRANSFORM; SUMMARIZE.); • Opis statystyczny (Miary tendencji centralnej: średnia arytmetyczna, media-

na, wartość modalna. Miary położenia: kwartyle, centyle, decyle. Obliczanie, zakres zastosowań i interpretacja.
SPSS for Windows: SUMMARIZE. Miary dyspersji: rozstęp, odchylenie średnie, odchylenie ćwiartkowe, odchylenie
standardowe, współczynnik zmienności. Miary asymetrii: wskaźniki skośności i kurtozy rozkładu wyników. Ob-
liczanie, zakres zastosowań i interpretacja. SPSS for Windows: SUMMARIZE.); • Rozkłady zmiennych losowych
(Rozkłady prawdopodobieństwa. Zmienna losowa zero-jedynkowa. Zmienna losowa skokowa. Zmienna losowa
ciągła. Rozkład prawdopodobieństwa dla zmiennej „0-1”. Rozkład prawdopodobieństwa dla zmiennej losowej
skokowej. Zmienna losowa Bernoulliego  praktyczne ćwiczenia w posługiwaniu się rozkładem.); • Rozkład
normalny (Rozkład prawdopodobieństwa dla zmiennej ciągłej. Rozkład Poissona. Rozkład normalny. Prawo
trzech sigm. Momenty rozkładu normalnego. Rozkład normalny standaryzowany. Standaryzacja rozkładu nor-
malnego. Tablice rozkładu normalnego: tablice powierzchni pod krzywą, tablice dystrybuanty i tablice gęstości
rozkładu normalnego. Ćwiczenia praktyczne - standaryzacja i wykorzystanie różnych tablic rozkładu normalnego.
SPSS for Windows: SUMMARIZE.); • Regresja i korelacja — zmienne interwałowe i ilorazowe (Pojęcie kore-
lacji. Współczynnik korelacji r-Pearsona  obliczanie i interpretacja siły związku pomiędzy dwiema zmiennymi
interwałowymi. Diagram korelacyjny. Metoda najmniejszych kwadratów. Regresja liniowa dla dwóch zmiennych.
SPSS for Windows: CORRELATE.); • Korelacja zmiennych porządkowych (Rangowanie. Rangi wiązane. Współ-
czynniki korelacji dla zmiennych porządkowych. Współczynnik rS-Spearmana  obliczanie i interpretacja. SPSS
for Windows: TRANSFORM; SUMMARIZE; CORRELATE.); • Korelacja zmiennych nominalnych (Klasyfikacja. Tablice
kontyngencyjne. Współczynniki korelacji dla zmiennych nominalnych ujętych w tabelach typu: 2x2  fi-Yulla
i w tabelach kxl –– C-Pearsona. Chi-kwadrat  obliczanie i interpretacja. SPSS for Windows: TRANSFORM;
SUMMARIZE

; CORRELATE.); • Próba jako reprezentacja populacji (Populacja a próba. Pojęcie reprezentatywności

próby. Sposoby doboru osób badanych do próby (celowe: kwotowe, ochotnicze; losowe). Schematy losowego
doboru próby. Posługiwanie się tablicami liczb losowych  ćwiczenia praktyczne. Prawo wielkich liczb i cen-
tralne twierdzenie graniczne.); • Etapy wnioskowania statystycznego (Ćwiczenia praktyczne w formułowaniu
hipotezy zerowej i hipotezy alternatywnej w zależności od rodzaju hipotezy alternatywnej, od skali pomiarowej,
badanych zmiennych, charakteru grup porównawczych oraz liczby grup na  podstawie literatury relacjonującej
badania empiryczne. Rozkłady teoretyczne jako rozkłady średniej z próby. Rozkłady statystyki testowej. Obszar
odrzuceń hipotezy zerowej. Ćwiczenia w tworzeniu obszaru odrzuceń dla hipotez jednostronnych i dwustronnych
na przykładzie rozkładów: normalnego, t-Studenta oraz chi-kwadrat. Ćwiczenia w podejmowaniu decyzji staty-
stycznej.); • Testy dla jednej średniej (Porównanie średniej z próby ze standardem  testy dla jednej średniej.
Test z dla dużej próby oraz test t dla małej próby. SPSS for Windows: COMPARE MEANS.); • Testy dla danych
interwałowych i ilorazowych (Testy dla dwóch grup niezależnych –– założenia. Metody sprawdzania założeń:
test zgodności z rozkładem normalnym i test homogeniczności wariancji Levena. Testy dla dwóch małych grup
niezależnych. Test t dla przypadku grup o homogenicznych wariancjach. Dwie grupy zależne  test t dla małych

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

grup. SPSS for Windows: COMPARE MEANS.); • Testy dla danych porządkowych (Dane porządkowe. Zasady
rangowania. Test dla dwóch grup niezależnych  test Manna-Whitney’a (trzy warianty dla różnych liczebności
grup) i test dla dwóch grup zależnych  test Wilcoxona (dwa warianty dla różnych liczebności). Przybliżenie do
rozkładu normalnego. SPSS for Windows: NONPARAMETRIC TESTS.) • Testy dla danych nominalnych (Testy dla
danych niezależnych  test niezależności chi-kwadrat (grupy niezależne). Testy dla danych zależnych  test
McNemary (dwie grupy zależne) i test Q-Cochrana (k grup zależnych). SPSS for Windows: NONPARAMETRIC
TESTS

Literatura:

Brzeziński, J. (2000), Badania eksperymentalne w psychologii i pedagogice, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe „Scholar”.

Brzeziński, J. (2004), Metodologia badań psychologicznych. Wybór tekstów, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Ferguson, G. A., Takane, Y. (2003), Analiza statystyczna w psychologii i pedagogice (wyd. 3), Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Frankfort-Nachmias, Ch., Nachmias, D. (2001), Metody badawcze w naukach społecznych, Poznań: Wydawnictwo Zysk S-ka.

Guilford, J. P. (1964), Podstawowe metody statystyczne w psychologii i pedagogice, Warszawa: PWN.

Steczkowski, J.(1995), Metoda reprezentacyjna w badaniach zjawisk ekonomiczno-społecznych, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe
PWN.

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

Nazwa przedmiotu: Psychologiczne teorie inteligencji i jej pomiaru
Autor programu: prof. dr hab. Elżbieta Hornowska

Założenia i cele:

Celem zajęć jest wielopłaszczyznowe ujęcie problematyki inteligencji zarówno w aspekcie teoretycznym (pre-

zentacja różnych koncepcji) jak i aplikacyjnym (przybliżenie różnych sposobów pomiaru inteligencji). Omówione
zostaną zarówno ujęcia historyczne jak i współczesne teorie inteligencji. Przedstawione zostaną także sposoby
diagnozowania możliwości intelektualnych człowieka.

Treści programowe:
• Pojęcie inteligencji (Przegląd klasycznych teorii inteligencji (Galton, Binet, Stern, Spearman), współczesne
definicje inteligencji (jako zdolności uczenia się, jako zdolności przystosowania się, jako zdolności metapo-
znawczej). Różnorodność definicji inteligencji – konsekwencje praktyczne.); • Strukturalne teorie inteligencji
(Podstawowe spory dotyczące struktury inteligencji: modele czynników równorzędnych (podejście Thurstone’a i
Guilforda) oraz modele czynników hierarchicznych (Burt, Vernon, Cattell, Horn, Carroll). Zdolności ogólne i zdol-
ności specjalne. Spory wokół czynnika g. Jedna czy wiele inteligencji? Krytyka strukturalnych teorii inteligencji.);
• Rozwojowe teorie inteligencji (Teoria rozwoju inteligencji wg Piageta; model rozwojowy w teoriach czynniko-
wych.); • Poznawcze teorie inteligencji (Elementarne zdolności poznawcze – koncepcja Hunta; komponentowa
teoria inteligencji wg. Sternberga (subteoria składników, doświadczenia i kontekstu). Związek inteligencji z in-
nymi formami funkcjonowania poznawczego (uwaga, pamięć robocza, strategie poznawcze, kontrola poznawcza).);
• Biologiczne podstawy inteligencji (Szybkość przewodzenia nerwowego; spontaniczna czynność bioelektrycz-
na mózgu, potencjały wywołane a inteligencja. Rola czynników genetycznych i środowiskowych w kształtowaniu
różnic indywidualnych w inteligencji, Ewolucja mózgu a inteligencja.); • Geneza inteligencji (Inteligencja w
rozwoju filogenetycznym (różnice międzygatunkowe) i ontogenetycznym (zmiany ilościowe, jakościowe i zmia-
ny strukturalne), inteligencja w rozwoju kulturowym.); • Pomiar inteligencji (Pojęcie ilorazu inteligencji jako
psychometrycznej miary inteligencji (koncepcje klasyczne i koncepcja dewiacyjnego II); ogólne zasady konstru-
owania testów; kontrowersje wokół stosowania testów inteligencji; społeczne konsekwencje testowego pomiaru
inteligencji.); • Inteligencja a inne obszary różnic indywidualnych (na przykładzie stylów poznawczych) (Style
poznawcze  definicja. Podstawowe style poznawcze: refleksyjność-impulsywność; abstrakcyjność-konkretność;
zależność od pola-niezależność od pola. Style poznawcze a inteligencja. Style poznawcze w koncepcji Sternber-
ga. Inteligencja a inne obszary różnic indywidualnych (temperament, osobowość).); • Rola inteligencji w życiu
codziennym (Powodzenie życiowe (badania Termana), wykształcenie, uczenie się, efektywność pracy, ubóstwo i
patologia życia codziennego.)
Tematy konwersatoriów • Pomiar inteligencji ogólnej (Testy rozumowania na materiale semantycznym i sym-
bolicznym; testy uwagi, testy szybkości; chronometryczne wskaźniki inteligencji; fizjologiczne wskaźniki inteli-
gencji.); • Pomiar inteligencji skrystalizowanej (Zdolności werbalne (testy słownikowe, testy rozumienia wer-
balnego, testy gramatyki i ortografii, testy płynności werbalnej), zdolności liczbowe (testy rachunkowe, testy
rozumowania matematycznego), zdolności abstrakcyjno-logiczne (testy analogii, testy wnioskowania), zdolności
wzrokowo-przestrzenne (testy wyobraźni), testy wiadomości zdolności społeczne.); • Pomiar zdolności społecz-
nych i twórczych (Zdolności społeczne (percepcja społeczna, znajomość reguł społecznych, rozwiązywania pro-
blemów interpersonalnych, efektywność zachowań społecznych), zdolności twórcze (testy płynności, interpretacji,
pomysłowości, restrukturalizacji, rysowania).); • Wielowymiarowe testy inteligencji (Zasady tworzenia baterii
testów, zasady interpretowania danych z testów wielowymiarowych (test WAIS-R(PL) oraz Omnibus).)

Literatura:

Firkowska-Mankiewicz, A. (1993) Spór o inteligencję człowieka. Warszawa: Instytut Filozofii i Socjologii PAN.

Guilford, J. P. (1978) Natura inteligencji człowieka. Warszawa: PWN.

Matczak, A. (1994) Diagnoza intelektu. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN.

Matczak, A, (2000) Testy inteligencji i zdolności. W: J. Strelau (red.) Psychologia. Podręcznik akademicki. Podstawy psychologii (t. l, s.
448-469). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Matczak, A. (2000) Style poznawcze. W: J. Strelau (red) Psychologia. Podręcznik akademicki. Psychologia ogólna (t. 2, s. 761-782).
Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Nęcka, E. (1994) Inteligencja i procesy poznawcze. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

Nęcka, E. (2000) Inteligencja. W: J. Strelau (red,) Psychologia. Podręcznik akademicki. Psychologia ogólna (i. 2,5. 72 J-760). Gdańsk:
Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Nęcka, E. (2000) Twórczość. W: J. Strelau (red.) Psychologia. Podręcznik akademicki. Psychologia ogólna (t. 2, s. 783-807). Gdańsk:
Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Nęcka, E. (2003) Inteligencja. Geneza-struktura-funkcje. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

10. Nosal, C. S. (1990) Psychologiczne modele umysłu. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
11. Oniszczenko, W. (2000) Elementy genetyki zachowania. W: J. Strelau (red.) Psychologia. Podręcznik akademicki. Podstawy psychologii

(t. I, s. 205-226). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

12. Seligman, D. (1995) O inteligencji prawie wszystko. Kontrowersje wokół ilorazu inteligencji. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
13. Strelau, J. (1997) Inteligencja człowieka (wyd. 2). Warszawa: Wydawnictwo „Żak”.
14. Strelau, J. (2002) Psychologia różnic indywidualnych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR.

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

Nazwa przedmiotu: Podstawy diagnostyki psychologicznej
Autor programu: prof. UAM dr hab. Władysław Jacek Paluchowski

Założenia i cele:

Celem przedmiotu jest dostarczenie studentom wiedzy na temat podstawowych pojęć i problemów z zakresu

diagnozowania w psychologii. Udział w zajęciach powinien pozwolić na lepsze zrozumienie istoty technik dia-
gnostycznych w psychologii oraz procesu diagnozowania. Zajęcia mają również uświadomić etyczne problemy i
ograniczenia w diagnozowaniu. Celem jest również uświadomienie roli własnej aktywności studentów w procesie
poszerzania własnej wiedzy oraz budowania profesjonalnych umiejętności.

Treści programowe:
• Opis a wyjaśnianie; rodzaje wyjaśnień (mechaniczne, statystyczne, systemowe); determinizm; język i znacze-
nia. Obserwator w ujęciu systemowym (dominacja obserwatora, pojęcie superobserwatora; rodzaj obserwacji i
zasięg wyboru, tj. rozdzielczość); podstawowa taktyka obserwacji (wyróżnianie stanów a eksperymentowanie,
powody ograniczania liczby stanów, powtarzalność i efekty transformacji); rejestracja obserwacji. • Asymetria
relacji badania naukowe i praktyka psychologiczna. Sposoby ujmowania procesu diagnozowania w psychologii.
Diagnostyka tradycyjna a diagnostyka behawioralna. Personologiczna koncepcja diagnozowania. • Myślenie
potoczne a myślenie diagnostyczne (relacja między narracją osoby badanej a psychologiczną interpretacją tej
narracji). Doświadczanie autobiografii i jej relacjonowanie jako forma interpretacji psychologicznej. • Diagnoza
nozologiczna, diagnoza funkcjonalna (w tym: selekcyjna), diagnoza wyjaśniająca; diagnoza interakcyjna (negocjo-
wanie diagnozy), diagnoza nieinterakcyjna(autonomiczna; w tym: aktuarialna, mechaniczna). Diagnoza a terapia,
związek diagnozy i terapii –– nihilizm diagnostyczny. • Celowość działań jako odniesienie, uzasadnienie, wy-
jaśnienie; racjonalność działań ludzkich: prawda czy fikcja? • Proces diagnozowania. • Zachowania testowe
i rzeczywiste (pozatestowe) jako przedmiot interpretacji. Wyjaśnianie psychologiczne. Sposoby interpretacji.
Trafność interpretacji. • Badania narzędziami przesiewowymi a badania właściwe (charakterystyka wskaźników
diagnostycznych: ich „swoistość”, „czułość”, „moc prognozy pozytywnej”, „moc prognozy negatywnej”). • Diagno-
zowanie jako sytuacja społeczna (efekt Rosenthala, efekt Pigmaliona  efekt Galatei, efekt Golema  efekt
Liwy, efekt halo, efekt aureoli, efekt diabelski, efekt Polyanny, zasada Rumpelstiltzchena). • Etyczne problemy
diagnozowania. Problemy związane z komercjalizacją diagnostyki psychologicznej.

Literatura:

Paluchowski, W. J. (2001) Diagnoza psychologiczna. Podejście ilościowe i jakościowe. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR.

Brzeziński J. (1984) Wybrane zagadnienia psychometrii i diagnostyki psychologicznej, UAM, Poznań; str. 47–72, 181–198, 199–221

Gołąb, A. (1996) Możliwości i ograniczenia wykorzystywania technik apercepcyjnych w psychologicznej ekspertyzie sądowej (s. 58 – 67),
w: A. Czerederecka, T. Jaśkiewicz-Obydzińska (red.), Techniki projekcyjne w psychologicznej ekspertyzie sądowej. Kraków: Wydawnictwo
Instytutu Ekspertyz Sądowych.

Kowalik S., Brzeziński J. (1991 / 2000 – IV wyd.) Diagnoza kliniczna, w: H. Sęk (red.). Społeczna psychologia kliniczna (s. 213 –239),
Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Kowalik S., Brzeziński J. (1991 / 2000 – IV wyd.) Protodiagnoza kliniczna, w: H. Sęk (red.). Społeczna psychologia kliniczna (s. 240 –
254), Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Paluchowski J. W. (1983) Z zagadnień diagnostyki osobowości, Ossolineum, Wrocław; część l, rozdz. l, 2, cześć II, rozdz. 1,2,4

Paluchowski W. J. (red) (1992) Współczesne techniki badawcze w psychologii klinicznej. Biblioteka Psychologa Praktyka. Tom IV.
Warszawa: Polskie Towarzystwo Psychologiczne. Pracownia Testów Psychologicznych.

Paluchowski , W. J. (red.) (1995) Testowanie a ocena kliniczna. Wybrane problemy, Biblioteka Psychologa Praktyka. Tom VI., Warszawa:
Polskie Towarzystwo Psychologiczne. Pracownia Testów Psychologicznych.

Paluchowski W.J. (1983) Z zagadnień diagnostyki osobowości. Warszawa: Ossolineum

10. Paluchowski, W. J. (1984) Diagnoza aktuarialna (s. 199-221). W: J. Brzeziński (red.), Wybrane zagadnienia z psychometrii i diagnostyki

psychologicznej. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

11. PTP (1985) Standardy dla testów stosowanych w psychologii i pedagogice, Warszawa
12. Runyan W. McK.(1982/1992) Historie życia a psychobiografia. Warszawa: PWN.
13. Sowa J. (1984) Kulturowe założenia pojęcia normalności w psychiatrii. Warszawa: PWN.
14. Toeplitz-Winiewska, M. (2000) Etyczne aspekty uprawiania zawodu psychologa. W: J.Strelau (red.), Psychologia (s. 823-836). T.3,

Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

15. Ziemski S. (1973) Problemy dobrej diagnozy. WP, Warszawa

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

Nazwa przedmiotu: Psychofizyka
Autor programu: prof. UAM dr hab. Anna Preis

Założenia i cele:

Głównym celem wykładu jest zapoznanie studentów z podstawowymi zagadnieniami psychofizyki. Szczególny

naciski położono na przedstawienie podstaw psychoakustyki.

Celem dodatkowym jest skontrastowanie tradycyjnie uprawianej psychofizyki z jej współczesną wersją uwzględ-

niającą wpływ środowiska na proces percepcji.

Treści programowe:
• Wrażenie i pomiar (Systemy liczbowe. Rodzaje skal. Wielowymiarowość, podobieństwo, pomiar cech wrażenia.);
• Psychofizyczny pomiar progów: progi różnicowe (Przykłady progów: (a)ledwo dostrzegalna różnica (jnd) w
poziomie (b)ledwo dostrzegalna różnica w częstotliwości (c)ledwo dostrzegalna różnica w fazie); • Psychofizyczny
pomiar progów: progi absolutne (Pojęcie progu absolutnego. Progi absolutne w różnych modalnościach zmy-
słowych.); • Metody klasycznej psychofizyki (Metoda stałych bodźców. Metoda granic. Metoda zrównywania.);
• Klasyczna teoria psychofizyczna (Krzywa „ogive”  funkcja psychometryczna. Ograniczenia klasycznej teorii
psychofizycznej  krzywa ROC.); • Teoria detekcji sygnałów (Metoda detekcji sygnału d

. Kryterium obserwa-

tora β, macierz wypłat.); • Metody teorii detekcji sygnałów (Metoda „yes – no”. Metoda wymuszonego wyboru.
Metoda „taki sam – różny”.); • Wybrane zastosowania teorii detekcji sygnałów (Badanie bólu. Konstruowanie
testów diagnostycznych.); • Podstawowe prawa psychofizyki (1) (Prawo logarytmiczne  Webera-Fechnera.
Prawo potęgowe — Stevensa. Metoda szacowania wielkości (ME).); • Zrównywanie wewnątrzmodalne (Krzywe
jednakowej jasności, głośności. Adaptacja, nasycenie.); • Zrównywanie międzymodalne (Głośność, drgania i
szok elektryczny. Porównywanie głośności z szokiem. Porównywanie szoku z drganiami.); • Percepcja wyso-
kości (Modele oparte na analizie pobudzenia. Modele oparte na analizie struktury czasowej. Model percepcji
wysokości dźwięków złożonych.); • Percepcja głośności (Modele głośności. Spostrzeganie zmian natężenia i ko-
dowanie głośności.); • Percepcja barwy (Barwa jako wielkość wielowymiarowa. Podcechy barwy: chropowatość,
ostrość siła fluktuacji.); • Środowiskowa korekta badań psychofizycznych (Percepcja obiektów w środowisku.
Progi rozróżniania cech przedmiotu, a nie progi cech wrażenia percepcyjnego. Przykład: progi parametrów fali
akustycznej a progi parametrów źródła dźwięku.)
/ Materiał ćwiczeń jest bezpośrednio powiązany z tematyką wykładów. /

Literatura:

Baird J. C. 1997 Sensation and Judgment. Complementarity Theory of Psychophysics, Erlbaum, Mahwah, New Jersey

Gescheider G. A. 1997 Psychophysics: The Fundamentals, (3rd ed.) Erlbaum, Mahwah, New Jersey

Stevens S. S. 1986 Psychophysics: Introduction to its perceptual, neural and social prospects, Transaction Books, New Brunswick

Zwicker E. Fastl H. 1990 Psychoacoustics. Facts and Models, Springer-Verlag, Berlin – New York

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

Nazwa przedmiotu: Psychologia ewolucyjno-rozwojowa
Autor programu: prof. dr hab. Anna Brzezińska

Założenia:

Psychologia rozwoju jest dyscypliną o bogatej historii, przeszła przez różne stadia rozwoju od zajmowania się

głównie okresem dzieciństwa (psychologia dziecka) i poszukiwania ogólnych prawidłowości rozwoju w różnych
obszarach funkcjonowania człowieka (rozwoju umysłowego, emocjonalnego, społecznego) po analizowanie – w
ujęciu holistycznym, interakcyjnym i systemowym – indywidualnych dróg rozwoju w okresie całego życia, tj. od
narodzin po kres życia (tzw. life-span development approach).

Powstało wiele teorii tego, czym jest rozwój. Większość z nich ma jednak nadal status teorii jedynie opi-

sujących, a nie wyjaśniających przemiany ludzkiego życia w różnych jego wymiarach i obszarach. Warto tu
podkreślić, iż wyjaśnianiem zmienności ludzkiego życia zajmowało się wielu uczonych, nie tylko ci, którzy tra-
dycyjnie zaliczani są do psychologów rozwojowych. Mam tu myśli wielkie koncepcje systemowe, dziś już uznane
za klasyczne, takie jak psychoanaliza Freuda, Eriksona całościowa koncepcja rozwoju ego czy Wygotskiego
psychologia kulturowo-historyczna.

Być psychologiem rozwojowym współcześnie nie oznacza już zajmowania się przemianami zachodzącymi u

dzieci czy młodzieży. Oznacza to raczej przyjmowanie pewnej specyficznej, a mianowicie genetycznej perspektywy
w wyjaśnianiu stałości i zmienności ludzkiego zachowania. Oznacza to także poszukiwanie odpowiedzi na pytanie
o to, które obserwowane zmiany rozwojowe są wspólne dla ludzi we wszystkich kulturach, które odnoszą się tylko
do danej kultury czy grupy społecznej w ramach tej kultury, a które dotyczą pojedynczych osób.

Najogólniej zatem cel poszukiwań psychologii rozwoju człowieka można określić jako badanie i wyjaśnianie

różnych obserwowanych u ludzi wzorów rozwoju. Każdy z tych wzorów ujawnia jakiś rezultat wzajemnego na
siebie oddziaływania czynników biologicznych i oddziaływań środowiskowych. Koncepcje czy teorie powstające
na gruncie psychologii rozwoju usiłują rozwikłać tę właśnie zagadkę: jak i pod wpływem czego kształtują się
losy życiowe człowieka?

Przedmiot Psychologia rozwoju stanowi szeroką podstawę dla wielowątkowych i wielopoziomowych analiz

zjawisk związanych zarówno z byciem podmiotem rozwoju, jak i byciem jego obserwatorem. Obie te perspektywy:
rozwijającego się człowieka i człowieka reflektującego się nad rozwojem stanowią, wzajemnie dopełniające się,
aspekty tego samego zjawiska –– świadomego uczestnictwa w rozwoju. Takie ujęcie pozwala na zadawanie
pytań zarówno o to, jak rozwija się człowiek, jak i o to, jakich kategorii, metod, strategii używa on dla opisu
i wyjaśniania swojego rozwoju oraz jak uzyskana dzięki ich zastosowaniu głębsza samoświadomość zwrotnie
wpływa na charakter jego rozwoju.

Przyjmowana przeze mnie społeczna perspektywa analizy zjawiska rozwoju oznacza, iż proponuję spojrzenie

na rozwój psychiczny człowieka w związku z jego społeczno–kulturowymi uwarunkowaniami. Przedmiotem rozwa-
żań są problemy pojawiające się na styku potrzeb i oczekiwań rozwijającej się jednostki z ofertami, jakie dla ich
spełnienia tworzy kontekst społeczno-kulturowy jej życia. Uważam, że ta perspektywa nie tylko rozszerza ogląd
rzeczywistych uwarunkowań rozwoju człowieka, ale pozwala na pogłębienie wiedzy o dynamicznych zależno-
ściach między splatającymi się w toku rozwoju ontogenetycznego wątkami dotyczącymi Arystotelesowskiej Triady:
Polis, Psyche i Soma. Pozwala także na ujęcie rozwijającego się człowieka jako sprawcy zmian zachodzących
tak w nim samym, jak i w jego otoczeniu, szczególnie w relacjach wiążących go z innym ludźmi.

Cele:

 uwrażliwienie na problem istnienia zależności pomiędzy jednostkowym cyklem życia człowieka a szeroko rozumianym
kontekstem kulturowo-społecznym, w jakim on żyje i działa, który z jednej strony wpływa na człowieka, a z drugiej jest
przezeń kształtowany i modyfikowany;
 dostarczenie wiedzy umożliwiającej rozumienie prawidłowości charakterystycznych dla tej zależności odnoszących się do
człowieka in abstracto („typowego” człowieka w danej fazie życia, tj. dzieciństwa, dorastania, dorosłości), ale jednocześnie
zależy mi, by studenci umieli korzystać z tej wiedzy przy definiowaniu i rozwiązywaniu realnych problemów życiowych swoich
i innych ludzi;
 zainteresowanie studentów analityczno-rozwojowym podejściem do zjawisk cyklu życia człowieka; zależy mi też na tym,
aby ów genetyczny vel dynamiczny sposób analizy został przeniesiony na inne dyscypliny i problemy psychologiczne, tzn.
aby studenci umieli ujmować analizowane zjawiska jednocześnie w ich zmienności i wielorakim uwarunkowaniu;

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

 kształtowanie umiejętności wieloaspektowego interpretowania zjawisk cyklu życia człowieka (refleksyjne i krytyczne po-
sługiwanie się koncepcjami o różnym rodowodzie teoretycznym).

Treści programowe:
• Podstawowe problemy psychologii rozwoju człowieka (Zmienność ludzkiego zachowania a zmiana i rozwój.
Rodzaje zmian rozwojowych: zmiany uniwersalne, wspólne, indywidualne. Zegar biologiczny i zegar społeczny.
Zdarzenia punktualne i niepunktualne oraz ich konsekwencje dla rozwoju. Koncepcje periodyzacji biegu życia
człowieka. Dzieciństwo, dorastanie i dorosłość jako trzy etapy życia. Koncepcja zadań rozwojowych wg R. J.
Havighursta. Zadanie rozwojowe a kryzys rozwojowy. Zadania rozwojowe okresu dzieciństwa, dorastania i doro-
słości.); • Obszary i wskaźniki rozwoju. Charakterystyka modeli zmiany rozwojowej (Zmiana a rozwój. Obszary
rozwoju. Dwa podejścia do analizy rozwoju: mechanistyczne i organizmiczne. Opis a wyjaśnianie w badaniach nad
rozwojem. Modele rozwoju: liniowy, stadialny, cykliczno–fazowy (charakterystyka faz w cyklu rozwoju, znaczenie
regresu i kryzysu w cyklu rozwoju, cykl rozwoju a interwencja zewnętrzna). Przydatność modeli rozwoju w dia-
gnostyce psychologicznej oraz jako podstawa różnych form pomagania. Koncepcja Jeana Piageta jako przykład
modelu stadialnego. Koncepcja Erika H. Eriksona jako przykład modelu cykliczno-fazowego.); • Czynniki rozwoju
człowieka (Rodzaje i klasyfikacja czynników rozwoju: związki między czynnikami rozwoju, wychowanie na tle in-
nych wpływów otoczenia. Interakcja czynników rozwoju. Teorie rozwoju zakładające interakcję czynników rozwoju.
Rola aktywności własnej podmiotu. Pojęcie dojrzewania i uczenia się. Relacja między dojrzewaniem i uczeniem
się a rozwojem. Koncepcja okresów krytycznych, optymalnych i sensytywnych w rozwoju. L. S. Wygotskiego
koncepcja strefy rozwoju aktualnego i najbliższego. Pogląd na relacje czynników rozwoju a koncepcja wspierania
rozwoju.); • Problemy badawcze psychologii rozwoju (Problemy badawcze psychologii rozwoju człowieka: ope-
racjonalizacja badanego zjawiska, operacjonalizacja pojęcia zmiany rozwojowej, konstrukcja modelu czynników
istotnych dla badanego zjawiska. Podstawowe modele badań: mechanistyczny, organizmiczny, kontekstualny.
Planowanie badań – etapy przygotowania i realizacji badania. Strategie prowadzenia badań: (a) diachroniczne
i synchroniczno–funkcjonalne, (b) eksperymentalne i typu ex post facto, (c) badania kontrolujące wpływ wieku
i przynależności do grupy pokoleniowej (badania poprzeczne, podłużne, sekwencyjne). Zasady doboru osób do
badań. Czynniki uszkadzające trafność badań nad rozwojem.); • Rozwój człowieka a środowisko (Historia badań
nad kontekstem rozwoju człowieka. U. Bronfenbrennera koncepcja społecznego środowiska rozwoju. Środowisko
rozwoju a kontekst rozwoju. Charakterystyka kontekstu wewnętrznego (biologicznego) i zewnętrznego (fizyczne-
go i społecznego). Interakcja kontekstu wewnętrznego i zewnętrznego. Poziomy analizy kontekstu społecznego:
relacje interpersonalne, wewnątrz-grupowe, między-grupowe, wewnątrz-instytucjonalne, między-instytucjonalne,
lokalne. Konteksty rozwoju wg modelu Frances D. Horowitz: poziom kulturowy, społeczny, wychowawczy i bezpo-
średniej stymulacji.); • Tożsamość jako podstawowy obszar i cel rozwoju (Tożsamość indywidualna a tożsamość
społeczna. Kształtowanie się tożsamości w cyklu życia. Formowanie się tożsamości wg koncepcji Jamesa E. Marcii
(cztery statusy tożsamości) – waga eksploracji i podejmowania zobowiązań (commitment) w okresie dorastania.
Pojęcie i trzy rodzaje tożsamości wg E. H. Eriksona: tożsamość typu wholeness, totality i difusion/confusion.
Osiem etapów rozwoju ego wg E. H. Eriksona –– etapy rozwoju tożsamości indywidualnej w cyklu życia. Trzy
wątki w rozwoju ego wg R. D. Logana (wątek instrumentalny, egzystencjalny i osiowy). Jakość tożsamości a
funkcjonowanie człowieka w okresie dorosłości.)

Literatura:

Brzezińska, A. (2000). Społeczna psychologia rozwoju. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.

Erikson, E. H. (1997). Dzieciństwo i społeczeństwo. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.

Piaget, J. (1969). Punkt widzenia Piageta. Psychologia Wychowawcza, 12 (5), 509-531.

Skinner, B. F. (1987). Pół wieku behawioryzmu. Przegląd Psychologiczny, 30 (1), 13-33.

Wygotski, L. S. (2002). Wybrane prace psychologiczne II: dzieciństwo i dorastanie. Poznań: Wyd. Zysk i S-ka.

Brzezińska, A. Lutomski, G. (red.). (1994, II wyd. 2000). Dziecko w świecie ludzi i przedmiotów. Wydawnictwo Zysk i S-ka.

Brzezińska, A. Lutomski, G., Smykowski, B. (red.). (1995, II wyd. 2000). Dziecko wśród rówieśników i dorosłych. Wydawnictwo Zysk i
S-ka.

Brzezińska, A., Czub, T., Lutomski, G., Smykowski, B. (red.). (1995, II wyd. 2000). Dziecko w zabawie i świecie języka. Wydawnictwo
Zysk i S-ka.

Socha, P. (red.) (2000). Duchowy rozwój człowieka. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

10. Trempała, J. (1999). Koncepcje rozwoju człowieka. W: J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki (tom I, s. 256-282). Gdańsk:

Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

Nazwa przedmiotu: Psychologia rozwojowa i ewolucyjna (konwersatorium)
Autor programu: dr Błażej Smykowski

Założenia i cele:

Proponuję spojrzenie na rozwój psychiczny i ewolucję człowieka przede wszystkim w związku z jego społeczno

 kulturowymi uwarunkowaniami. Przedmiotem naszych rozważań chcę uczynić wybrane problemy pojawiające
się na styku potrzeb i oczekiwań rozwijającej się jednostki z ofertami, jakie dla ich spełnienia tworzy kon-
tekst społeczno  kulturowy jej życia. Uważam, że nabywana w toku zajęć sprawność w posługiwaniu się tą
perspektywą nie tylko pozwoli rozpoznać najważniejsze w poszczególnych fazach rozwoju człowieka zjawiska
i procesy społeczne oraz mechanizmy ich rozwojowego oddziaływania, ale i pozwoli na pogłębienie wiedzy
o dynamicznych zależnościach między splatającymi się w toku rozwoju ontogenetycznego wątkami dotyczącymi
Polis, Psyche i Soma. Opanowanie tej społeczno rozwojowej perspektywy posłużyć może, jak sądzę, pełniejszemu,
bardziej rozumnemu studiowaniu innych problemów psychologii  pozwoli bowiem na dynamiczne, rozwojowe
(tj. poszukujące genezy i analizujące konsekwencje) ich ujmowanie.

Układem odniesienia dla najogólniejszych problemów zajęć ujętych w trzy  coraz węższe zakresowo 

obszary będą trzy wybrane koncepcje psychologii rozwoju, tj.:
1. dla analizy problemów wyznaczanych przez dwa centralne konstrukty „cykl życia” i „ekologia cyklu życia”,
odnoszące się do splatania się procesów formowania tożsamości ludzi układem odniesienia jest koncepcja psy-
chospołecznego rozwoju ego E. H. Eriksona,
2. dla analizy problemu zmienności i uwarunkowań ludzkiej „działalności” oraz ludzkich „działań” odnoszących
się do rozwoju całości strukturalnego i funkcjonalnego przystosowania człowieka podstawę stanowić będą teksty
L.S. Wygotskiego,
3. dla analizy poszczególnych „procesów rozwojowych”, „zjawisk rozwojowych” i „rozwojowych efektów fazowych”
podstawą są wybrane teksty J. Piaget’a.

Treści programowe:
• Dorosłość jako cel rozwoju (Po sobie: A. Miejsce na spotkanie  POZOSTAWIANIE; B. Działalność: integro-
wanie; C. Ekologia spotkania: bycie uznanym; D. Efekty rozwojowe: na poziomie zachowań: wspominanie, dawanie
rad, przekazywanie, na poziomie funkcji: mądrość życiowa, na poziomie osobowości: poczucie integralności // Dla
przyszłości: A. Miejsce na spotkanie  EDUKACJA; B. Działalność: opiekowanie, wychowywanie, udostępnia-
nie; C. Ekologia spotkania: bycie potrzebnym; D. Efekty rozwojowe: na poziomie zachowań: odpowiedzialność, na
poziomie funkcji: świadomość społeczna, na poziomie osobowości: poczucie generatywności // W swoim czasie:
A. Miejsce na spotkanie  RODZINA, PRACA; B. Działalność: projektowanie; C. Ekologia spotkania: związki
intymne; D. Efekty rozwojowe: na poziomie zachowań: wierność, zobowiązanie, na poziomie funkcji: świadomość
typu „MY”, na poziomie osobowości: poczucie intymności i solidarności społecznej); • Okres dorastania (Czas
poszukiwania  czas oferowania (adepci i mistrzowie): A. Miejsce na spotkanie  IDEOLOGIE, WARTOŚCI;
B. Działalność: eksperymentowanie; C. Ekologia spotkania: w społeczności; D. Efekty rozwojowe: na poziomie
zachowań: decydowanie, wybory, na poziomie funkcji: własna wola, samoświadomość, na poziomie osobowo-
ści: poczucie tożsamości psycho-społecznej); • Wiek szkolny (Czas pracy  czas udostępniania (czeladnicy i
nauczyciele): A. Miejsce na spotkanie  W KULTURZE; B. Działalność: uczenie się; C. Ekologia spotkania:
w „warsztacie rzemieślniczym”; D. Efekty rozwojowe: na poziomie zachowań: zainteresowania, profesjonalizm,
na poziomie funkcji: koncentracja uwagi, myślenie problemowe, na poziomie poczuć: poczucie produktywności);
• Wiek przedszkolny (Czas bawienia - czas okazji (czarodzieje i realiści): A. Miejsce na spotkanie  W GRANI-
CACH INNEGO; B. Działalność: Zabawa „na niby”; C. Ekologia spotkania: w wyobraźni; D. Efekty rozwojowe:
na poziomie zachowań: twórczość dziecięca, na poziomie funkcji: dowolność pamięci, na poziomie osobowości:
poczucie inicjatywy); • Wczesne dzieciństwo (Czas ujawniania - czas formowania (aktorzy i recenzenci): A.
Miejsce na spotkanie  EKSPOZYCJA; B. Działalność: Zabawa „na serio”; C. Ekologia spotkania: w „teatrze
codzienności”; D. Efekty rozwojowe: na poziomie zachowań: kontrola chodzenia, mówienia, jedzenia, wydala-
nia itd, na poziomie funkcji: usensownione, zróżnicowane i uogólnione spostrzeganie, na poziomie osobowości:
autonomiczność „Ja”); • Okres noworodkowy i niemowlęcy (Czas brania - czas dawania (dzieci i rodzice): A.
Miejsce na spotkanie  KARMIENIE; B. Działalność: manipulacja; C. Ekologia spotkania: w „domu”; D. Efekty

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

rozwojowe: na poziomie zachowań: społeczne przywiązanie, na poziomie funkcji: spostrzeganie przedmiotu, na
poziomie osobowości: poczucie ufność do świata i siebie).

Literatura:

Brzezińska, A. (red.). Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa Gdańsk: GWP.

Erikson, E. H. (1997). Dzieciństwo i społeczeństwo. Poznań: Dom wydawniczy Rebis.

Piaget, J. (2006). Studia z psychologii dziecka. Warszawa: PWN.

Wygotski, L. S. (2002). Wybrane prace psychologiczne II. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo.

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

Nazwa przedmiotu: Psychopatologia procesów poznawczych
Autor programu: prof. dr hab. Michał Stasiakiewicz

Założenia i cele:

Treści programowe przedmiotu „Psychopatologia procesów poznawczych” wynikają z zainteresowania nauk o

poznaniu problematyką dezadaptacyjnego przetwarzania informacji przez jednostkę oraz z dorobku psychologii
poznawczej w zakresie badania mechanizmów funkcjonowania intelektu.

Celem wykładów jest przedstawienie współczesnej wiedzy psychologicznej dotyczącej dysfunkcjonalności

struktur, stylów i procesów poznawczych, prezentacja psychologicznych teorii zaburzeń poznawczych, oraz pod-
stawowych metod ich diagnozowania i terapii.

Celem ćwiczeń jest zdobycie umiejętności rozpoznawania określonych zaburzeń oraz konstruowania progra-

mów rewalidacji poznawczej.

Treści programowe:
• Charakterystyka procesów poznawczych (Spostrzeganie. Kategoryzacja percepcyjna. Procesy uwagi. Proce-
sy pamięci. Tworzenie pojęć. Myślenie i rozumowanie. Schematy i skrypty. Style poznawcze. Typy umysłu.);
• Stres jako źródło zaburzeń orientacji („Zamglenie poznawcze” –– świadomość i uwaga. Mechanizmy oceny
poznawczej. Koncepcje zasobów i deficytów poznawczych.); • Nerwicowe zaburzenia procesów poznawczych
(Procesy atrybucji u neurotyków. Zawężenie poznawcze –– przejawy i przyczyny. Poznawcze teorie zaburzeń
nerwicowych. Myśli natrętne (obsesje). Kompulsywne czynności poznawcze. Dysfunkcjonalność mechanizmów
kontroli poznawczej.); • Zaburzenia dysocjacyjne (Amnezja dysocjacyjna a amnezja organiczna. Zaburzenia
depersonalizacji. Poznawcze mechanizmy dysocjacyjnych zaburzeń tożsamości.); • Depresyjne zaburzenia pro-
cesów poznawczych (Wartościowanie negatywne w depresji jednobiegunowej. Procesy odbioru i przetwarzania
informacji w depresji dwubiegunowej. Kognitywna teoria depresji A. Becka.); • Schizofrenia — deficyty orientacji
poznawczej (Zaburzenia różnicowania. Zniekształcenia poznawcze. Halucynacje i omamy.); • Schizofrenia ––
zaburzenia myślenia (Werbalizacja – neologizmy, redundancje, wtrącenia. Zaburzenia filtrowania poznawczego.
Symbolizm i konkretność myślenia.); • Zaburzenia rozwoju poznawczego (Zaburzenia uczenia się (dysleksja).
Opóźnienia w rozwoju kompetencji językowej. Upośledzenie umysłowe — psychologiczne typologie przejawów
i uwarunkowań.); • Deficyty poznawcze okresu starzenia (Wiek jako czynnik obniżenia efektywności poznaw-
czej. Mechanizmy deterioracji czynności poznawczych (demencja). Choroba Alzheimera.); • Diagnoza zaburzeń
procesów poznawczych (Teoretyczne podstawy zaburzeń procesów poznawczych. Testy inteligencji i zdolności
poznawczych. Testy projekcyjne.); • Terapia zaburzeń procesów poznawczych (Terapia poznawczo–behawioralna.
Techniki rehabilitacji poznawczej. Terapia systemowa.); • Uwarunkowania zaburzeń procesów poznawczych
(Rola czynnika genetycznego. Środowisko –– społeczne dziedziczenie dysfunkcjonalności poznawczej. Psycholo-
giczne i kulturowe uwarunkowania self narratives.)
/ Materiał konwersatoriów jest związany bezpośrednio z treścią wykładów. /

Literatura:

Brzezińska, A. (2000). Społeczna Psychologia rozwoju. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.

Brzeziński, J. (2000). Podstawowe modele badawcze –– eksperymentalny i korelacyjny. W: J. Strelau (red.). Psychologia. Podręcznik
akademicki (s. 356-387). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Brzeziński, J., Hornowska, E. (2000). Podstawowe metody badawcze –– teoria i praktyka testowania. W: J. Strelau (red.) Psychologia.
Podręcznik akademicki (s. 390-435). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Donaldson, M. (1986). Myślenie dzieci. Warszawa: Wiedza Powszechna.

Falkowski, A. (2000). Spostrzeganie jako mechanizm tworzenia doświadczenia za pomocą zmysłów. W: J. Strelau (red.) Psychologia.
Podręcznik akademicki (s. 26-55). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Falkowski, A. (2000). Kategoryzacja percepcyjna. W: J. Strelau (red.) Psychologia. Podręcznik akademicki (s. 58-75). Gdańsk: Gdańskie
Wydawnictwo Psychologiczne.

Kurcz, I. (1987). Język a reprezentacja świata w umyśle. Warszawa: PWN.

Lewicka, M. (2000). Myślenie i rozumowanie. W: J. Strelau (red.) Psychologia. Podręcznik akademicki (s. 276-316). Gdańsk: Gdańskie
Wydawnictwo Psychologiczne.

Maruszewski, T. (2000). Pamięć jako podstawowy mechanizm przechowywania doświadczenia. W: J. Strelau (red.) Psychologia. Pod-
ręcznik akademicki (s. 137-164). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

10. Maruszewski, T. (2000). Pojęcia. W: J. Strelau (red.) Psychologia. Podręcznik akademicki (s. 206-230). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo

Psychologiczne.

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

11. Nęcka, E. (2000). Inteligencja. W: J. Strelau (red.) Psychologia. Podręcznik akademicki (s. 722-760). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo

Psychologiczne.

12. Nosal, C.S. (1979). Mechanizmy funkcjonowania intelektu: zdolności, style poznawcze, przetwarzanie informacji. Wrocław: Wydawnictwo

Politechniki Wrocławskiej.

13. Nosal, C.S. (1990). Psychologiczne modele umysłu. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
14. Seligman, M.E.P., Walker, E.F., Rosenhan, D.L. (2003). Psychopatologia (rozdz. 5-8, 10). Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
15. Sęk, H. (2001). Wprowadzenie do psychologii klinicznej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
16. Stasiakiewicz, M (1999). Twórczość i interakcja. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
17. Stasiakiewicz, M. (w druku). Test Rorschacha jako narzędzie diagnozy psychologicznej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
18. Trzebiński, J. (1992). Narracyjne formy wiedzy potocznej. Poznań: Nakom.

GRUPA TREŚCI PODSTAWOWYCH

F I L O Z O F I A

Wstęp do filozofii 24

Epistemologia z elementami filozofii nauki I 25

Epistemologia z elementami filozofii nauki II 27

Filozofia umysłu 28

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

Nazwa przedmiotu: Wstęp do filozofii
Autor programu: prof. dr hab. Andrzej Wiśniewski

Założenia i cele:

Celem kursu jest zapoznanie studentów z podstawowymi problemami filozofii oraz z ich głównymi, historycz-

nie danymi rozstrzygnięciami. Wprowadzona zostanie podstawowa terminologia filozoficzna; analizie zostaną
poddane pewne argumentacje na rzecz poszczególnych stanowisk. Szczególna uwaga zostanie poświęcona tym
problemom i stanowiskom, które posiadają implikacje w naukach kognitywnych.

Treści programowe:
• Filozofia wśród innych dyscyplin dociekań intelektualnych (Powstanie filozofii. Dyscypliny filozoficzne 
problematyka. Filozofia a nauki szczegółowe.); • Spór o uniwersalia jako przykład zagadnienia filozoficznego
(Platońska wizja świata. Skrajny realizm pojęciowy, umiarkowany realizm pojęciowy, konceptualizm i nominalizm.
Spór o uniwersalia a pewne filozoficzne zagadnienia matematyki.); • Zagadnienie prawdy (Epistemologiczne i
metafizyczne pojęcia prawdziwości. Klasyczne pojęcie prawdy. Analiza niektórych zarzutów skierowanych prze-
ciwko klasycznemu pojmowaniu prawdziwości. Wybrane nieklasyczne pojęcia prawdy.); • Pojęcie wiedzy (Wiedza
bezpośrednia a wiedza przez opis. Wiedza propozycjonalna. Klasyczna koncepcja wiedzy. Problem Gettiera.
Idea logiki epistemicznej.); • Zagadnienia źródła poznania (Podstawowe kategorie pojęciowe epistemologii.
Zagadnienie źródła poznania w perspektywie psychologicznej. Natywizm: od Platona poprzez Kartezjusza do
Chomskiego. Empiryzm genetyczny: Locke, Hume, Condillac i asocjacjonizm w psychologii.. Metodologiczne za-
gadnienie źródła poznania: skrajny aprioryzm i skrajny empiryzm metodologiczny. Metodologiczne zagadnienie
źródła poznania: umiarkowany empiryzm metodologiczny i umiarkowany aprioryzm. Weryfikacja, falsyfikacja
i konfirmacja. Problem asymetrii. Indukcjonizm i hipotetyzm.); • Irracjonalizm i antyirracjonalizm (Intersubiek-
tywna kumunikowalność i intersubiektywna sprawdzalność. Pojęcia intuicji. Zagadnienie poznania mistycznego.);
• Zagadnienia granic poznania cz. 1: idealizm epistemologiczny (Kartezjańskie cogito ergo sum i jego znaczenie.
Epistemologiczny idealizm immanentny: analiza argumentacji Berkeleya. Intencjonalność aktów psychicznych.
Epistemologiczny idealizm transcendentalny: analiza argumentacji Kanta.); • Zagadnienia granic poznania cz.
2: realizm epistemologiczny, antyrealizm i relatywizm poznawczy (Realizm naiwny i realizm krytyczny. Realizm
naukowy. Instrumentalizm. Empiryzm konstruktywny. Realizm wewnętrzny. Relatywizm poznawczy. Antyrealizm
semantyczny.); • Wprowadzenie do zagadnień metafizyki. Idealizm i realizm w metafizyce (Podstawowe kate-
gorie pojęciowe metafizyki. Idealizm subiektywny, solipsyzm, idealizm obiektywny i metafizyczny realizm.); • Ob-
razy świata ( Starożytne obrazy świata: metafizyka i fizyka Arystotelesa, system geocentryczny Ptolemeusza.
Średniowieczny model Wszechświata. Powstanie nauki nowożytnej: nowe metody w naukach przyrodniczych.
Kształtowanie się nowożytnego obrazu świata: od Kopernika do Einsteina. Mechanicyzm. Determinizm a inde-
terminizm. Spór o celowość zdarzeń: od finalizmu Arystotelesa przez teorię ewolucji do zasad antropicznych.);
• Monizm i dualizm. Problem psychofizyczny Zagadnienia: Formy monizmu. Spirytualizm. Postacie materiali-
zmu. Pojęcia materii. Dualizm skrajny i dualizm umiarkowany. Problem psychofizyczny: Interakcjonizm, paralelizm
psychofizyczny i epifenomenalizm.); • Zagadnienie umysłu i ciała (mind-body problem) Zagadnienia: Fizyka-
lizm: teoria identyczności egzemplarzy, teoria identyczności typów i monizm anomalny. Pojecie superweniencji.
Behawioryzm i funkcjonalizm. Emergentyzm i koneksjonizm. Zagadnienie przyczynowości mentalnej.)
/ Materiał konwersatoriów jest związany bezpośrednio z treścią wykładów. /

Literatura:

Ajdukiewicz, K. (2003), Zagadnienia i kierunki filozofii, Wydawnictwo Antyk/ Fundacja Aletheia.

Heller, M. (2004), Filozofia przyrody, Kraków: Wydawnictwo Znak.

Morton, A. (2002), Przewodnik po teorii poznania, Warszawa: Wydawnictwo Spacja.

Russell, B. (1995), Problemy filozofii, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Tatarkiewicz, W., Historia filozofii, t. 1–3, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Warburton, N. (1999), Filozofia od podstaw, Warszawa: Fundacja Aletheia.

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

Nazwa przedmiotu: Epistemologia z elementami filozofii nauki I
Autor programu: dr Dorota Leszczyńska-Jasion

Założenia i cele:

Celem kursu jest zapoznanie studentów z podstawowymi zagadnieniami teorii poznania. Podkreślać się będzie,

że rozstrzygnięcia teoriopoznawcze zależą w wielkiej mierze od tego, jaki rodzaj przekonań – pogląd potoczny,
systemy matematyczne, teorie przyrodnicze, pewna doktryna religijna itd. – uznany zostanie za wzorzec wiedzy.
Stanowiska epistemologiczne ilustrowane są przez epizody z historii nauki (lub kontrastowane z nimi). Omówio-
ne zostaną najważniejsze rodzaje epistemologii: racjonalizm, empiryzm, sceptycyzm, kantyzm, konwencjonalizm,
neopozytywizm, uhistoryczniona filozofia nauki.

Treści programowe: (materiał konwersatoriów jest bezpośrednio powiązany z tematyką wykładów)
• Epistemologia i filozofia nauki: charakterystyka dyscyplin (O początkach epistemologii i filozofii nauki.
Podstawowe pojęcia, terminologia w języku angielskim. Zagadnienia podejmowane przez epistemologię: zagad-
nienie źródeł poznania (w wersji psychologicznej i metodologicznej w sensie Ajdukiewicza), zagadnienie metod
pozyskiwania wiedzy, zagadnienie granic poznania, zagadnienie prawdy. Epistemologia a ogólna metodologia
nauk. Filozofia nauki: charakterystyka, zagadnienia. O różnicach i podobieństwach pomiędzy psychologią pozna-
nia, kognitywistyką a teorią poznania (epistemologią).); • Wiedza jako uzasadnione, prawdziwe przekonanie
(Przekonania (i ich własności) jako przedmiot rozważań epistemologii. Sceptycyzm a ideały epistemiczne. Prze-
konanie jako postawa propozycjonalna. Podstawowe pojęcia logik epistemicznych. Klasyczna definicja wiedzy:
intuicje. Rodzaje wiedzy. Pojęcie uzasadnienia (o liniowym i wielokierunkowym modelu uzasadniania). Problem
Gettiera i próby rozwiązania problemu: zasada Lehrera, postulat niezawodności uzasadnienia, przyczynowa teo-
ria wiedzy Goldmana, warunkowa teoria wiedzy Nozicka, poważne alternatywne możliwości (Dretske). Spór
internalizm-eksternalizm w kwestii wiedzy: podstawowe intuicje.); • Źródła naszych przekonań: percepcja,
pamięć i świadectwa innych (Obraz percepcji według empirystów brytyjskich. Problem granic poznania percep-
cyjnego: realizm (prezentacjonizm i reprezentacjonizm), antyrealizm (fenomenalizm i idealizm). Jakości pierwotne
i wtórne. Realizm krytyczny a realizm naiwny. Podstawowe argumenty przeciwko realizmowi bezpośredniemu.
Podstawowe argumenty przeciwko realizmowi pośredniemu. Podstawowe problemy antyrealizmu. Stanowiska w
kwestii granic poznania za pomocą pamięci. Świadectwo innych jako źródło wiedzy. Sceptycyzm metodologiczny
Kartezjusza, Koło Wiedeńskie i solipsyzm metodologiczny.); • Wiedza matematyczna jako wzorzec wiedzy (Ro-
dzaje poznania apriorycznego. Zagadnienie źródeł poznania matematycznego. Starożytne stanowisko aprioryzmu
skrajnego; pitagoreizm, Platońska koncepcja anamnezy. J.S. Mill i empiryzm (aposterioryzm) skrajny, kanony in-
dukcji, psychologizm Milla. Stanowiska umiarkowane: umiarkowany empiryzm neopozytywistów, umiarkowany
aprioryzm Kanta. Kantowskie podziały sądów. Powstanie geometrii nieeuklidesowych (a filozofia Kanta). Umiar-
kowany aprioryzm H. Poincar´

ego. O pierwszym kryzysie w matematyce: Pitagorejczycy i liczby niewymierne,

teoria proporcji Eudoksosa, R. Dedekind i zasada ciągłości. Pojęcie nieskończoności potencjalnej i aktualnej.
O drugim kryzysie w matematyce: teoria mnogości Cantora, antynomie. Próby rozwiązania kryzysu: logicyzm,
intuicjonizm, formalizm. Logicyzm w wersji Fregego i Russella, Fregowska konstrukcja pojęcia liczby, teoria typów
Russella. Intuicjonizm Brouwera, konceptualizm (konstruktywizm). Program Hilberta a twierdzenia G¨

odla. Zagad-

nienie statusu ontycznego przedmiotów matematycznych: platonizm, konstruktywizm, neonominalizm); • Badania
przyrodnicze, empiryzm i problem indukcji (Metoda indukcyjno-dedukcyjna Arystotelesa. Pojęcie materii i for-
my, podstawy fizyki Arystotelesa. Średniowiecze: rozwój nauk przyrodniczych, średniowieczni uczeni o metodzie
Arystotelesa (Robert Grosseteste, Roger Bacon, Jan Duns Szkot, Wilhelm Ockham). Franciszek Bacon o meto-
dzie naukowej. Krytyka metody Bacona, teza o niedookreśleniu teorii przez dane empiryczne. Problem indukcji,
rozwiązania: Hume’a, Jamesa, Kanta, Milla); • Probabilizm (XX-wieczne próby rozwiązania problemu indukcji:
probabilizm, falsyfikacjonizm, abdukcjonizm (eksplanacjonizm). Program logiki indukcji Carnapa i jego problemy.
Bayesianizm i reguła warunkowania, zalety i wady bayesianizmu. Paradoksy potwierdzania. Paradoks „zielbie-
skości” Goodmana, rzutowalność predykatów, esencjalizm (intuicje)); • Falsyfikacjonizm (Problem demarkacji.
Neopozytywistyczne kryterium demarkacji, neopozytywiści o metafizyce, problemy neopozytywistycznego kryte-
rium demarkacji. Falsyfikowalność jako kryterium demarkacji. Hipotetyczno-dedukcyjny model metody naukowej
według Poppera. Zasada krytycyzmu. O logicznej strukturze falsyfikacji. Fallibilizm a certyzm i fundamentalizm

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

epistemologiczny. Problem zdań bazowych. Teza o uteoretyzowaniu obserwacji, teza Duhema-Quine’a. Pojęcie
wiedzy zastanej, relatywizacja falsyfkacji do wiedzy zastanej i problemy stąd wynikające. Metodologia naukowych
programów badawczych Lakatosa); • Modele wyjaśniania (Pojęcie warunku ceteris paribus. Kontekst odkrycia i
kontekst uzasadnienia. Abdukcjonizm (eksplanacjonizm) i zasada wnioskowania do najlepszego wyjaśnienia. Kla-
syczna koncepcja wyjaśniania Hempla-Oppenheima: model dedukcyjno-nomologiczny, dedukcyjno-statystyczny,
indukcyjno-statystyczny. Wyjaśnienie historyczno-genetyczne, wyjaśnienie teleologiczne. Paradoksy wyjaśnia-
nia. Michael Scriven: przyczynowa koncepcja wyjaśniania, problemy koncepcji przyczynowej); • Historyczne i
filozoficzne ujęcia odkryć naukowych (Nowożytny ideał metody naukowej: Bacon, Kartezjusz i Newton. Kar-
tezjusz jako fizyk: zagadnienia próżni, atomizmu, mechanicyzmu, mechanistycznej koncepcji przyczynowości. Po-
jęcie ruchu bezwładnego u Galileusza, Kartezjusza, Newtona. Pojęcie inercjalnego układu odniesienia, zasada
względności Galileusza. Ontologia Newtonowska, Newtona koncepcja absolutnego czasu i absolutnej przestrze-
ni. Krytyka Newtona: argumenty filozoficzne (problem sił) i naukowe (paradoks Olbersa). Instrumentalistyczna
interpretacja praw mechaniki w ujęciu Berkeleya. Newton o metodzie naukowej. XIX-wieczne teorie procedury
naukowej: John Herschel, William Whewell. Konwencjonalizm. XX-wieczne ujęcia rewolucji naukowych i postępu
w nauce: neopozytywizm, Popper, szkoła socjohistoryczna); • Klasyfikacje nauk, metodologiczne typy nauk;
• Problem statusu poznawczego nauki; • Teorie znaczenia i teorie prawdy.

Literatura:

Ajdukiewicz, K., Zagadnienia i kierunki filozofii, dowolne wydanie.

Losee, J. (2001), Wprowadzenie do filozofii nauki, Warszawa: Wydawnictwo Prószyński i S-ka.

Morton, A. (2002), Przewodnik po teorii poznania, Warszawa: Wydawnictwo Spacja.

Cooper, L. N. (1975), Istota i struktura fizyki, Warszawa: PWN.

Grobler, A. (2006), Metodologia nauk, Kraków: Wyd. Aureus.

Kuhn, T. S., Przewrót kopernikański, dowolne wydanie.

Murawski, R. (1995), Filozofia matematyki: zarys dziejów, Warszawa: PWN.

Sady, W. (2000), Spór o racjonalność naukową. Od Poincar´

ego do Laudana, Wrocław.

Woleński, J. (2000), Epistemologia, 3 tomy, Kraków: Wydawnictwo Aureus.

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

Nazwa przedmiotu: Epistemologia z elementami filozofii nauki II
Autor programu: prof. dr hab. Wojciech Sady

Założenia i cele:

Jest to kontynuacja „Epistemologii z elementami filozofii nauki I”; szczególny nacisk kładzie się tym ra-

zem na zagadnienia metodologii nauk przyrodniczych, zwłaszcza tej, która uprawiana jest na podstawie badań
nad historią nauk i empirycznych badań nad pracą naukowców, zarówno eksperymentalistów, jak i teoretyków.
Wykorzystywane przy tym będą wiadomości, jakie studenci zyskają w trakcie kursu „Podstawowe problemy
kognitywistyki: poznanie naukowe a poznanie potoczne”.

Treści programowe:
• Filozofia jako logiczna analiza języka nauki („Drugi pozytywizm” Ernesta Macha. Wczesny Wittgenstein o
stosunku języka do świata. Weryfikacyjna teoria sensu. Spór o jej status: opis czy norma? Spór o naturę zdań
obserwacyjnych. Zdania obserwacyjne a zdania teoretyczne. Zdania o faktach a zdania analityczne. Krytyka uję-
cia analityczności przez Quine’a. Co ujawnia logiczna analiza tekstów naukowych? Co ujawnia logiczna analiza
tekstów filozoficznych?); • Odmiany metodologii hipotetyczno-dedukcyjnej (Tradycyjny zakaz stawiania hipotez
a ich niezbędność w naukowej praktyce badawczej. Próby zbudowania logiki empirycznego uzasadniania hipo-
tez: logiki indukcyjnego potwierdzania Carnapa, Hintikki i innych. Problem prawdopodobieństwa wyjściowego.
Logika abdukcyjna a wstępna ocena wiarygodności. d)Problem istotności świadectw. Falsyfikacjonizm Poppera:
naiwny czy wyrafinowany?); • Spór o naturę matematyki (Platoński racjonalizm i realizm w filozofii matematyki.
Zagadnienie dostępu poznawczego do przedmiotów matematycznych. Logicyzm Fregego i Russella. Paradoksy
i teoria typów. Intuicjonizm Brouwera i Heytinga. Program Hilberta a twierdzenie G¨

odla. Empiryzm w filozofii

matematyki: J. S. Mill i Lakatos.); • Relatywizm poznawczy (Relatywizm sofistów a poszukiwania Sokratesa. Re-
latywizm w odniesieniu do wartości a relatywizm w odniesieniu do faktów. Relatywizm językowy Sapira-Whorfa.
Teza o czynnej roli języka w poznaniu. Badania nad historią nauki a fala relatywizmu w filozofii XX w. Fleck,
Hansona i inni o teoretyzowaniu obserwacji. Kuhn o rewolucjach naukowych. Teza o niewspółmierności teorii
naukowych Kuhna i Feyerabenda.); • Internalizm a eksternalizm w teorii wiedzy (Kartezjusz i F. Bacon jako pre-
kursorzy nowożytnego internalizmu. Formy eksternalizmu: przyczynowa teoria wiedzy Goldmana, epistemologia
właściwego funkcjonowania Plantingi i inne.); • Społeczny konstruktywizm (Fleck o społecznej naturze pozna-
nia. Późny Wittgenstein: nie istnieje język prywatny. Mocny program socjologii wiedzy Szkoły Edynburskiej.
Neopragmatyzm Rorty’ego.); • Prawda: spór o nośniki prawdy (Nośniki prawdy: zdania czy sądy? Sądy w sensie
logicznym (propositions) a sądy w sensie psychologicznym (judgments). Oznajmienie (statements) jako nośnik
prawdy. Oznajmienie jako wytwór aktu mowy. Zdania: obrazy rzeczywistości czy narzędzia określonego użytku
(wczesny a późny Wittgenstein).); • Prawda: spór o definicję prawdy (Definicja prawdy a kryterium prawdziwości.
Klasyczna definicja prawdy Arystotelesa i scholastyków. Koherencyjna definicja prawdy. Zasada pragmatyczna
Peirce’a i pragmatyczna teoria prawdy Jamesa. Konsensualna teoria prawdy Szkoły Frankfurckiej. Semantyczna
teoria prawdy Tarskiego. Język a metajęzyk. Czy definicja Tarskiego oddaje intuicje leżące u podstaw klasycznego
pojęcia prawdy?); • Zagadnienia wiedzy etycznej (Kognitywizm i nonkognitywizm w etyce. Etyka opisowa a
etyka normatywna. Prawo naturalne a prawo stanowione. Intuicjonizm etyczny. Utylitaryzm Benthama, J. S. Milla
i projekt „szczęściologii” Neuratha.) / Materiał konwersatoriów jest związany bezpośrednio z treścią wykładów.
/

Literatura:

Grobler, A., Pomysły na temat prawdy i sposobów uprawiania filozofii w ogóle, Aureus 2001

Kirkham, R. L., Theories of Truth. A Critical Introduction, MIT Press 1992

Losee, J., Wprowadzenie do filozofii nauki (1972, 1993), Prószyński i S-ka 2001

Mokrzycki, E., Mocny program socjologii wiedzy, Wyd. IFiS PAN 1993

Murawski, R., Filozofia matematyki, Wydawnictwo Naukowe PWN 1995

Murawski, R. (wyd.), Współczesna filozofia matematyki. Wybór tekstów, Wyd. Nauk. PWN 2002

Sady, W., Spór o racjonalność naukową. Od Poincar´

ego do Laudana, Funna 2000

Sady, W., Fleck o społecznej naturze poznania, Prószyński i S-ka 2000

Woleński, J., Epistemologia, Aureus 2000-2003, 3 tomy

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

Nazwa przedmiotu: Filozofia umysłu
Autor programu: dr Joanna Szwabe

Założenia i cele:

Celem wykładów jest wprowadzenie w problematykę filozofii umysłu oraz dostarczenie aparatury pojęciowej

przydatnej do analizy kwestii dotyczących natury umysłu rozważanych w kognitywistyce. Wykłady ogniskują się
wokół zagadnień interesujących zarówno dla filozofa umysłu, jak i kognitywisty: problemu relacji umysł-ciało,
intencjonalności, postrzegania innych umysłów. Omówione zostaną filozoficzne rozwiązania tychże problemów,
które stały się inspiracją dla badań w kognitywistyce. Znajomość owych stanowisk wydaje się niezbędna dla
zrozumienia kierunku rozwoju kognitywistyki oraz ścierających się na jej gruncie nurtów badań.

Treści programowe:
• Problem relacji umysł  ciało (Monizm i dualizm. Dualizm Kartezjusza. Mind/body problem jako problem
przyczynowości psychofizycznej. Mind/body problem jako problem świadomości. Własności stanów mentalnych:
subiektywność i intencjonalność. Argument ze swoistych cech qualiów. Stanowiska Nagela, Jacksona, McGinna,
Chalmersa.); • Intencjonalność (Mind/body problem a kwestia intencjonalności. Wczesne ujęcia pojęcia inten-
cjonalności. Intencjonalność w ujęciu Brentano a dualizm. Przedmiot intencjonalny. Problem intencjonalności
w naukach kognitywnych. Niedualistyczne podejścia do kwestii intencjonalności: behawioryzm, eliminatywizm.
Instrumentalizm. Intencjonalność a reprezentacja. Reprezentacjonizm: argumenty za i przeciw.); • Instrumentalizm
(Daniela Dennetta strategie przewidywania ‘zachowań’ obiektu. Nastawienie fizykalne. Nastawienie konstruk-
cyjne. Nastawienie intencjonalne. Jak-gdyby-intencjonalność. Swobodnie unosząca się racja. Alana Leslie pojęcie
Mechanizmu Teorii Umysłu.); • Posiadanie stanów mentalnych a przypisywanie stanów mentalnych (Przypisy-
wanie stanów percepcyjnych, wolicjonalnych, epistemicznych. Przypisywanie stanów mentalnych innym podmio-
tom. Problem przypisywania fałszywych przekonań. Przypisywanie stanów mentalnych w teorii Barona-Cohena.
Detektor Intencjonalności. Atrybucja wolicjonalnych stanów mentalnych na podstawie obserwacji ruchu. Ekspe-
rymenty Heider i Simmel. Detektor Kierunku Patrzenia. Atrybucja percepcyjnych stanów mentalnych na podsta-
wie monitorowania kierunku patrzenia. Mechanizm Uwspólniania Uwagi. Reprezentowanie triadycznych relacji
między ja, innym podmiotem oraz obiektem trzecim. Mechanizm Teorii Umysłu. Kwestia metareprezentacji: prze-
konania o przekonaniach. Kwestia błędu reprezentacji. Testowanie zdolności do atrybucji stanów mentalnych.
Przypisywanie fałszywego przekonania innym podmiotom a przypisywanie fałszywego przekonania sobie: testy
fałszywego przekonania: typu Sally-Ann i Smarties.); • Filozoficzne ujęcia stanów mentalnych a psychologia
potoczna (Psychologia potoczna: teoria czy umiejętność? Spór teorii teorii z teorią symulacji z perspektywy
psychologii potocznej. Główne podejścia do kwestii przypisywania stanów mentalnych: Teoria teorii; Teoria
symulacji; Perspektywy 1-osobowa i 3-osobowa w teorii teorii i teorii symulacji; Etapy rozwojowe zdolności
do atrybucji stanów mentalnych; Zaburzenia zdolności do atrybucji stanów mentalnych.) • Postawy propozy-
cjonalne: inne ujęcie kwestii stanów mentalnych (Intecjonalność a intensjonalność. Intesjonalność a postawy
propozycjonalne. Postawy propozycjonalne a zdania. Postawy propozycjonalne a problemy reprezentacji i inten-
cjonalności. Problem treści stanu mentalnego. Ujęcia treści stanu mentalnego odwołujące się do: języka myśli,
racjonalnego działania, semantyki informacyjnej. Fodora koncepcja języka myśli. Przekonania jako dyspozycje
do działania. Semantyka informacyjna Dretskiego.); • Teleofuncjonalistyczne ujęcie postaw propozycjonalnych
w koncepcji Ruth Millikan Funkcjonalizm maszynowy i teleofunkcjonalizm. Fałszywość reprezentacji w uję-
ciach teleologicznych. Pojęcie funkcji właściwej (proper function). Biosemantyka Millikan jako znaturalizowana
teoria intencjonalności. Inspiracje biosemantyki: Peirce. Wytwarzanie reprezentacji a użycie reprezentacji. Po-
dział reprezentacji ze względu na użycie. Reprezentacje dyrektywne, deskryptywne i dyrektywno-deskryptywne
(pushmi-pullyu).); • Mind/body problem jako problem przyczynowości psychofizycznej Jak możliwe jest dzia-
łanie? Przyczynowość umysł-ciało. Jak możliwe jest poznanie? Przyczynowość ciało-umysł. Główne rozwiązania
problemu psychofizycznego: Interakcjonizm; Paralelizm; Epifenomenalizm; Eliminatywizm. Kwestia przyczynowo-
ści mentalnej w wątku naturalistycznym filozofii umysłu.); • Niedualistyczne rozwiązania problemu psychoficz-
nego: behawioryzm i teoria identyczności Behawioryzm a problem psychofizyczny. Zachowania a stany mentalne
 kwestia dyspozycji behawioralnych. Kontrargumenty dla ujęcia behawiorystycznego. Monizm materialistyczny
w wydaniu teorii identyczności (Smart i Place). Problem korelacji psychofizycznych  argumentacja Smarta.

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

Redukcjonizm teorii identyczności. Uwagi Putnama i Fodora wobec kwestii identyczności stanów mentalnych z
określonymi stanami mózgu. Jednostkowy stan mentalny a typ stanu mentalnego. Teoria identyczności typów.
Teoria identyczności egzemplarzy.); • Funkcjonalizm Pojęcie funkcji w teleofuncjonalizmie i w funkcjonalizmie
maszynowym. Charakterystyka typu stanu mentalnego w kategoriach funkcji. Funkcjonalizm maszynowy Put-
nama. Wieloraka realizowalność stanów mentalnych. Argumenty Lewisa. Poziomy opisu umysłu: biologiczny,
obliczeniowy, mentalistyczny. Funcjonalizm a umysły o niebiologicznym podłożu. Inspiracje funkcjonalistyczne w
kognitywistyce. Zarzuty wobec funkcjonalizmu. Funkcjonalizm a problem intencjonalności. Funkcjonalizm a qualia
 zarzuty Blocka. Rozwiązanie Lycana: połączenie funkcjonalizmu z fizykalizmem. Funkcjonalizm a fizykalizm –
kwestia typów i egzemplarzy.); • Wokół funkcjonalizmu Funkcjonalizm: inspiracje i kontynuacje. Co funkcjona-
lizm zawdzięcza ideom Alana Turinga? Wieloraka realizowalność stanów mentalnych a relacja program-sprzęt
w komputerowej metaforze umysłu. Obliczeniowa teoria umysłu a funkcjonalizm. Poziomy opisu funkcjonalnego
a poglądy Marra na naturę systemu złożonego. Antyredukcjonizm i „Chiński pokój” Searle’a. Funkcjonalizm
a semantyka ról pojęciowych. Semantyka ról pojęciowych wobec klasycznych problemów filozofii języka: Co
wyznacza znaczenie wyrażenia? Relacje język-świat, czy relacje wyrażenie językowe-wyrażenie językowe? Pro-
blemy Fregego i Wittgensteina rozważone raz jeszcze. Rola pojęciowa w ujęciu Sellarsa. Reguły wejścia, reguły
język-język, reguły wyjścia. Zarzuty wobec semantyki ról pojęciowych: holizm, język prywatny. Dyskusje wokół
problemu relacji język-świat: Putnam, Fodor, Le Pore. Solipsyzm metodologiczny. Eksperyment myślowy Ziemi
Bliźniaczej w ujęciu Putnama. Eksperymenty myślowe Burge’a.); • Eksternalizm i internalizm w kwestii treści
stanów mentalnych Dwa typy analiz w problematyce stanów mentalnych: analiza relacji przekonanie-świat i
relacji przekonanie-podmiot. Problemy nurtu ‘przekonanie-świat’: Jak słowa /przekonania łączą się ze światem?
Dlaczego możemy powiedzieć, że są prawdziwe, bądź fałszywe? Problemy nurtu ‘przekonanie-podmiot’: Co sta-
nowi o pierwszoosobowym charakterze stanów mentalnych? Problem fałszywych przekonań, ich przyczynowych
relacji z zachowaniami podmiotu oraz dyspozycjami do asercji zdań. Treść wąska i szeroka. Dyskusje wokół
argumentu Ziemi Bliźniaczej: treści stanów mentalnych a zachowania. Kontrargumenty wobec eksternalizmu.
Czy możemy się mylić co do tego, że mamy dane przekonanie? Problem z wyjaśnianiem działań podjętych na
podstawie fałszywych przekonań. Rozwiązanie internalistyczne. Stanowiska eksternalizmu i internalizmu wobec
przypisywania przekonań. Przypisywanie przekonań a dychotomia de dicto i de re. Przekonania de dicto i de re a
treść wąska i szeroka.); • Problem przyczynowości psychofizycznej: wolna wola a akrazja Działania akratyczne:
efekt Stroopa. Działania wolicjonalne: Badania Libeta. Badanie neuronalnej aktywności (potencjał gotowości)
towarzyszącej działaniom wolicjonalnym. Zjawisko opóźnienia uświadomienia sobie intencji działania wobec
potencjału gotowości. Jaka jest rola wolnej woli: Libeta koncepcja veta dla działania. Znaczenie eksperymen-
tów Libeta dla filozofii umysłu. Wyjaśnienie złudzenia przyczynowości mentalnej w epifenomenalizmie. No-gap
argument. Epifenomenalizm własności i epifenomenalizm egzemplarzy. Redukcja a eliminacja. Stanowisko elimi-
natywizmu w kwestii opisu mentalistycznego (Churchland).); • Monizm anomalny Inspiracje: Kant. Jak pogodzić
wolność z determinizmem przyczynowym? Monizm anomalny a funkcjonalizm i teoria identyczności. Argumentacja
Davidsona. Anomalny charakter tego, co mentalne. Antyredukcjonizm pojęciowy, redukcjonizm ontologiczny. Ho-
lizm w sferze mentalnej. Holizm a przypisywanie przekonań jednostkowych.); • Od teorii przekonania do teorii
znaczenia: Quine i Davidson Zarzuty Quine wobec dualizmu: nadmiarowość. Poglądy Quina a behawioryzm
i teoria identyczności. Akwizycja terminów mentalistycznych według Quina. Do czego zobowiązują nas różne
postacie fizykalizmu w zakresie filozofii języka? Niezdeterminowanie przekładu. Atrybucja stanów mentalnych
a przekład. Radykalny przekład (Quine). Problem ‘gavagai’. Radykalna interpretacja (Davidson). Rola koncepcji
prawdy Tarskiego w argumentacji Davidsona. Założenia o racjonalności jednostki w teorii Davidsona.)
/ Materiał konwersatoriów jest związany bezpośrednio z treścią wykładów. /

Literatura:

Literatura obowiązkowa (omawiana na ćwiczeniach):

Clark, Andy & Chalmers, David. 1998. The Extended Mind Analysis 58: 1; 7-19.

Davidson, Donald. 1992. Zdarzenia mentalne. W tegoż, Eseje o prawdzie, języku i umyśle. PWN; 163-193.

Dennett, Daniel. 1997. Natura umysłów. CiS, rozdziały 2-4.

Millikan, Ruth. 1989. Biosemantics. The Journal of Philosophy 86.6; 281-297.

Putnam, Hilary. 1998. Znaczenie wyrazu ”znaczenie”. W tegoż, Wiele twarzy realizmu i inne eseje, Wydawnictwo Naukowe PWN;
93-184.

Smart, John J.C. 1995. Doznania a procesy mózgowe. W Filozofia umysłu, B. Chwedeńczuk (red.). Spacja; 247-262

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

Nieobowiązkowa literatura polecana:
1.

Bremer Józef. 2001. Problem umysł – ciało: wprowadzenie, Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum”, Wydawnictwo WAM

Chalmers, David (red.). 2002. Philosophy of Mind. Oxford University Press.

Chwedeńczuk, Bohdan (red.). 1995. Filozofia umysłu. Fragmenty filozofii analitycznej, t.II, Aletheia-Spacja.

Kartezjusz. 1952. Medytacje o pierwszej filozofii. PWN.

Searle, John. 1983. Intentionality. Cambridge University Press.

Searle, John. 1999 Umysł na nowo odkryty. PIW.

Żegleń, Urszula. 2003. Filozofia umysłu. Dyskusja z naturalistycznymi koncepcjami umysłu. Wydawnictwo Adam Marszałek.

GRUPA TREŚCI PODSTAWOWYCH

L O G I K A

Wprowadzenie do logiki 32

Logika I 33

Logika II 34

Logika w zastosowaniach kognitywistycznych 35

Metody dowodzenia twierdzeń i automatyzacja rozumowań 37

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

Nazwa przedmiotu: Wprowadzenie do logiki
Autor programu: dr hab. Mariusz Urbański

Założenia i cele:

Celem kursu jest zaznajomienie studenta z podstawowymi kategoriami pojęciowymi logiki ogólnej. Nacisk

położony został na problematykę szeroko rozumianych rozumowań oraz na warunki poprawności operacji poznaw-
czych. W trakcie ćwiczeń student powinien m.in. nabyć umiejętność operowania językiem klasycznego rachunku
zdań oraz językiem klasycznego rachunku predykatów. Znajomość materiału kursu jest warunkiem niezbędnym
uczestnictwa w zajęciach z logiki formalnej oraz z metodologii nauk.

Treści programowe:
• Język jako system znaków (Pojęcie znaku. Systemy znakowe. Funkcje wypowiedzi językowych. Logiczna kon-
cepcja języka. Trzy płaszczyzny analizy: składnia, semantyka i pragmatyka. Język przedmiotowy a metajęzyk.);
• Wyrażenia jako ciągi słów (Języki naturalne a języki sformalizowane. Kategorie syntaktyczne. Stałe logiczne.
Testowanie poprawności składniowej wyrażeń.); • Nazwy (Podstawowe pojęcia (desygnat, zakres, treść). Rodzaje
nazw. Stosunki między zakresami nazw. Teorie znaczenia: asocjacyjna, biologiczna (behawioralna), konotacyjna
i intencjonalna.); • Definicje i podział logiczny (Zastosowania definicji. Typy definicji z uwagi na budowę.
Warunki poprawności definicji. Podział logiczny i warunki jego poprawności. Pojęcie klasyfikacji.); • Wpro-
wadzenie do Klasycznego Rachunku Zdań (Zmienne zdaniowe, spójniki ekstensjonalne i formuły. Schematy
rachunkowo-zdaniowe zdań języka naturalnego. Spójniki negacji, implikacji, alternatywy, koniunkcji i równoważ-
ności: charakterystyka semantyczna. Intuicyjne pojecie tautologii KRZ i metoda zerojedynkowa.); • Klasyczne
zdania kategoryczne i elementy sylogistyki (Pojęcie zdania kategorycznego. Klasyczne zdania kategoryczne
jako zdania subsumpcyjne. Kwadrat logiczny, konwersja, obwersja, kontrapozycja. Wprowadzenie do sylogistyki.);
• Wprowadzenie do Klasycznego Rachunku Predykatów (Predykaty, zmienne indywiduowe, stałe indywiduowe,
symbole funkcyjne, termy i kwantyfikatory. Symbol identyczności. Pojęcia formuły zdaniowej, funkcji zdaniowej i
zdania. Schematy kwantyfikatorowe zdań języka naturalnego. Intuicyjne pojęcie tautologii KRP.); • Pojęcie wy-
nikania (Intuicyjne pojęcie wynikania na gruncie języka potocznego. Wynikanie analityczne, wynikanie logiczne,
wynikanie konwersacyjne. Logiczna równoważność zdań.); • Wnioskowania dedukcyjne (Pojęcie wnioskowa-
nia. Schematy zdań a schematy wnioskowań. Wnioskowania dedukcyjne i ich własności. Niezawodne schematy
wnioskowań a tautologie. Wnioskowania entymematyczne. Badanie dedukcyjności wnioskowań za pomocą metody
zerojedynkowej.); • Klasyfikacja rozumowań (Wnioskowania niezawodne a wnioskowania uprawdopodabniające
(rodzaje, własności, zastosowania). Indukcja enumeracyjna. Wnioskowania przez analogię. Błędy we wnioskowa-
niach.); • Indukcja eliminacyjna (Struktura wnioskowań przez indukcję eliminacyjną. Indukcja eliminacyjna Fr.
Bacona. Kanony indukcji J.S. Milla i ich zastosowania. Problem wartości heurystycznej indukcji eliminacyjnej.);
• Dowodzenie, sprawdzanie, wyjaśnianie (Dowodzenie, sprawdzanie, wyjaśnianie jako typy zadań poznaw-
czych. Dowodzenie wprost i nie wprost. Sprawdzanie pozytywne a sprawdzanie negatywne. Indukcja enume-
racyjna a weryfikacja i falsyfikacja. Rodzaje wyjaśniania (nomologiczno-dedukcyjne, teleologiczne, genetyczne);
• Wnioskowania konwersacyjne. Presupozycje (Maksymy konwersacyjne H.P. Grice’a. Implikatura: pojęcie i
zastosowania. Pojęcia presupozycji. Presupozycje a wartości logiczne zdań.); • Pytania (Pytania zamknięte i
otwarte. Pytania rozstrzygnięcia i pytania dopełnienia. Inne typy pytań. Założenia pytań. Rodzaje odpowiedzi.
Pytania o zaprzestanie i inne rodzaje pytań sugerujących.); • Błędy logiczne i elementy erystyki (Typowe
błędy logiczne. Charakterystyka najczęściej stosowanych chwytów erystycznych.) / Materiał konwersatoriów
jest związany bezpośrednio z treścią wykładów. /

Literatura:

Ajdukiewicz, K. (1975), Logika pragmatyczna, Warszawa: PWN.

Tokarz, M. (1994), Elementy formalnej teorii składni, Warszawa: PTS.

Tokarz, M. (1993), Elementy pragmatyki logicznej, Warszawa: PWN.

Stanosz, B. (1998), Ćwiczenia z logiki, Warszawa: PWN.

Ziembiński, Z. (2003), Logika praktyczna, Warszawa: PWN.

Żarnecka-Biały, E. (1999), Mała logika, Kraków: Wyd. UJ.

Żarnecka-Biały, E. (1998), Z historii logiki dawniejszej, Kraków: Wyd. UJ.

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

Nazwa przedmiotu: Logika I
Autor programu: prof. dr hab. Andrzej Wiśniewski

Założenia i cele:

Celem kursu jest zapoznanie studentów z elementami logiki klasycznej. Mając na uwadze specyfikę studiów

kognitywistycznych, materiał został dobrany pod kątem jego użyteczności w zajęciach z zakresu informatyki i
podstaw sztucznej inteligencji.

Treści programowe:
• Podstawowe pojęcia rachunku zbiorów (Pojęcia pierwotne: zbiór, należenie do zbioru. Sposoby określania
zbiorów. Stosunki między zbiorami. Zbiór pusty. Pojęcie mocy zbioru. Zbiory przeliczalne i nieprzeliczalne.);
• Działania na zbiorach, relacje i funkcje (Definicje działań na zbiorach. Diagramy Venne’a. Podstawowe prawa
rachunku zbiorów. Iloczyny Kartezjańskie, relacje i funkcje.); • Relacje i funkcje (Iloczyny kartezjańskie i relacje.
Relacje binarne: diagramy i własności. Pojęcie funkcji. Rodzaje funkcji.); • Semantyka Klasycznego Rachunku
Zdań (Język KRZ. Funkcje prawdziwościowe i wartościowania. Pojęcie tautologii KRZ. Wybrane tautologie KRZ.
Metoda zerojedynkowa. Metoda skrócona. Wynikanie logiczne na gruncie KRZ.); • Metoda tabel analitycznych
dla Klasycznego Rachunku Zdań (Tabele analityczne dla KRZ (w ujęciu Smullyana). Oznaczenia prawdziwościo-
we. α-formuły i β-formuły. Reguły. Tabele zamknięte i otwarte. Tautologiczność a istnienie tabeli zamkniętej.);
• Aksjomatyczne ujęcie Klasycznego Rachunku Zdań (Reguły inferencyjne. Pojęcia derywacji, dowodu i tezy.
Aksjomatyka. Dowody wybranych tez. Reguły pierwotne a reguły wtórne.); • Koniunkcyjne postacie normalne
(Literały, alternatywy elementarne i formuły w koniunkcyjnej postaci normalnej. Metoda sprowadzania formuł
do koniunkcyjnej postaci normalnej. Klauzule i rezolucja.); • Twierdzenie o pełności systemu aksjomatycznego
Klasycznego Rachunku Zdań (Dowód twierdzenia o pełności systemu aksjomatycznego KRZ. Niesprzeczność
systemu aksjomatycznego KRZ. ); • Język klasycznego Rachunku Predykatów i języki 1-go rzędu (Formalna
charakterystyka języka KRP; konwencje notacyjne. Zasięg kwantyfikatora, zmienne wolne i związane, funkcje
zdaniowe i zdania. Pojęcie języka 1-go rzędu. Język arytmetyki Peano.); • Aksjomatyczne ujęcie Klasycznego
Rachunku Predykatów (Aksjomatyki KRP i reguły dowodowe. Podstawialność. Dowody i derywacje. Tezy i
metatezy. Wybrane tezy KRP. Przykłady dowodów. KRP z identycznością. Czysty rachunek predykatów a sto-
sowane rachunki predykatów.); • Elementy metalogiki (Ogólne pojęcie konsekwencji. Pojęcia konsekwencja i
konsekwencji logicznej na gruncie KRP. Własności konsekwencji i konsekwencji logicznej. Systemy dedukcyjne.
Teorie aksjomatyczne. Niesprzeczność i zupełność. Arytmetyka Peano. Twierdzenie G¨

odla o niezupełności.)

/ Materiał konwersatoriów jest bezpośrednio powiązany z tematyką wykładów. /

Literatura:

Batóg, T. (1994), Podstawy logiki, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.

Hunter, G. (1982), Metalogika, Warszawa: PWN.

Murawski, R., Świrydowicz, K. (2005), Wstęp do teorii mnogości, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.

Rasiowa, H. (1984), Wstęp do matematyki współczesnej, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Stanosz, B. (1999), Wprowadzenie do logiki formalnej, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Wójcicki, R. (2003), Wykłady z logiki z elementami teorii wiedzy, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.

Howson , C. (1997), Logic with Trees, An Introduction to Symbolic Logic, Routledge, London and New York.

Smullyan, R. (1995), First-order Logic, Dover Publications, Inc., New York.

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

Nazwa przedmiotu: Logika II
Autor programu: prof. dr hab. Andrzej Wiśniewski

Założenia i cele:

Kurs stanowi kontynuację przedmiotu „Logika I”. Omawiane są m.in. podstawy teorii modeli, elementy logiki

intuicjonistycznej oraz podstawowe modalne logiki zdaniowe i ich semantyki typu Kripkego. Podobnie jak po-
przednio, wybór materiału został podyktowany jego znaczeniem dla nauk kognitywnych oraz przydatnością w
zajęciach z informatyki i podstaw sztucznej inteligencji

Treści programowe:
• Wprowadzenie do semantyki teoriomodelowej (Paradoks kłamcy. Język przedmiotowy a metajęzyk. Konwen-
cja T. Modele (interpretacje) języka pierwszego rzędu. Wartościowania i wartości termów przy wartościowaniu.
Pojęcie spełniania formuł przez wartościowania w modelu. Podstawowe twierdzenia charakteryzujące własno-
ści pojęcia spełniania. Definicja pojęcia prawdziwości formuły w modelu. Definicja Tarskiego jako eksplikacja
klasycznej definicji prawdy. Twierdzenia charakteryzujące pojęcie prawdziwości formuły w modelu. Pojęcie tauto-
logii KRP. Formuły sprzeczne i zbiory sprzeczne.); • Wybrane twierdzenia teorii modeli (Pojęcie semantycznego
modelu zbioru formuł języka 1-go rzędu. Twierdzenie G¨

odla o istnieniu modelu. Modele zbudowane na termach.

Modele Herbrandowskie. Twierdzenia L¨

owenheima-Skolema.); • Pełność Klasycznego Rachunku Predykatów i

wynikanie logiczne (Twierdzenie o pełności KRP. Pojęcie wynikania logicznego na gruncie KRP. Twierdzenie o
zwartości. Wynikanie logiczne w teorii. Wynikanie wielownioskowe.); • Wprowadzenie do logik modalnych (Po-
jęcie funktora intensjonalnego. Geneza logik modalnych. Ogólna charakterystyka typów modalności. Modalności
de re i de dicto. Języki logik modalnych.); • Zdaniowe modalne logiki aletyczne jako systemy aksjomatyczne
(Aksjomatyczne aparaty dedukcyjne systemów K, T, S4, S5. Wybrane tezy. Normalne i nienormalne logiki modal-
ne.); • Zdaniowe modalne logiki aletyczne –– charakterystyka semantyki (Semantyki Kripkego dla zdaniowych
logik modalnych. Pojęcia struktury modelowej i modelu. Prawdziwość i tautologiczność. Twierdzenia o pełności.
Filozoficzna interpretacja pojęcia świata możliwego. Kwestia sposobu istnienia światów możliwych.); • Tabele
analityczne dla zdaniowych modalnych logik aletycznych (Modalne tabele analityczne dla systemów K, T,
S4, S5.); • Wprowadzenie do logiki intuicjonistycznej (Filozoficzne motywacje logiki intuicjonistycznej. Logika
intuicjonistyczna a logika klasyczna. Semantyka typu Kripkego dla logiki intuicjonistycznej. Aksjomatyzacja
logiki intuicjonistycznej. Tabele analityczne dla logiki intuicjonistycznej.); • Wybrane problemy obliczalności i
rozstrzygalności (Intuicyjne pojęcie funkcji obliczalnej. Funkcje rekurencyjne. Maszyny Turinga. Teza Churcha.
Pojęcie rozstrzygalności teorii. Twierdzenia G¨

odla i ich filozoficzne implikacje.) / Materiał konwersatoriów jest

bezpośrednio związany z problematyką wykładów. /

Literatura:

Batóg, T. (1994), Podstawy logiki, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.

Borkowski, L. (1991), Wprowadzenie do logiki i teorii mnogości, Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.

Hunter, G. (1982), Metalogika, Warszawa: PWN.

Murawski, R. (1991), Funkcje rekurencyjne i elementy metamatematyki. Problemy zupełności, rozstrzygalności, twierdzenia G¨

odla,

Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.

Logika formalna. Zarys encyklopedyczny (1987), pod red. W. Marciszewskiego, Warszawa: PWN.

Hughes, G.E., Cresswell, M.J. (1996), A New Introduction to Modal Logic, Routledge, London and New York 1996

Priest, G. (2001), An Introduction to Non-Classical Logic, Cambridge University Press, Cambridge.

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

Nazwa przedmiotu: Logika w zastosowaniach kognitywistycznych
Autor programu: prof. dr hab. Andrzej Wiśniewski

Założenia i cele: Celem kursu jest zapoznanie studentów z wybranymi teoriami z zakresu współczesnej logiki
filozoficznej. Podstawą wyboru jest znaczenie omawianych teorii dla nauk kognitywnych i badań nad sztuczną
inteligencją. Prezentowany materiał stanowi wystarczającą podstawę dla prowadzenia dalszych, samodzielnych
studiów w omawianym zakresie.

W ramach kursu wykorzystywana jest aparatura pojęciowa wprowadzona na zajęciach z „Logiki I” oraz „Lo-

giki II”.

Treści programowe:
• Wprowadzenie do logiki epistemicznej (Pojęcia wiedzy (knowledge) i przekonania (belief ). Zdania a sądy.
Typy przekonań. Fundacjonistyczne i koherencjonistyczne teorie przekonań. Funktory epistemiczne K oraz B
jako operatory modalne. Modalności epistemiczne a modalności aletyczne. Problematyka uznawania i asercji.);
• Systemy modalne K, T, S4 i S5 jako logiki wiedzy (Epistemiczna interpretacja systemów K, T, S4 i S5.
Aksjomaty pozytywnej introspekcji (system S4) i negatywnej introspekcji (system S5): dyskusja. Semantyka
typu Kripkego jako semantyka logiki epistemicznej: własności relacji epistemicznej alternatywności.); • Systemy
modalne K45 i KD45 jako standardowe logiki przekonań. Systemy logiki wiedzy i przekonań (Charakte-
rystyka rachunków K45 i KD45. Semantyka typu Kripkego dla tych rachunków: interpretacja epistemiczna.
Problem niesprzeczności zbioru przekonań. Systemy S4.4, S4.F, S4.2; systemy Krausa i Lehmana, Van der Ho-
eka i Voorbraka.); • Paradoks wszechwiedzy logicznej (logical omniscience paradox) i metody jego unikania
(Formy paradoksu wszechwiedzy logicznej. Rozwiązania semantyczne: modele Rantali, modele przesiewające
(sieve models), modele wiązkowe (cluster models). Rozwiązania syntaktyczne: logika lokalnego rozumowania
Fagina i Halperna, logika bezpośrednich przekonań i jej podlogiki.); • Multimodalne logiki epistemiczne (Logiki
rozproszonych systemów wiedzy, logiki wiedzy wspólnej (common knowledge) oraz ich semantyki.); • Logiczne
teorie dynamiki przekonań (Charakterystyka operacji rozszerzenia (ekspansji), rewizji i zawężenia (kontrakcji)
zbioru przekonań w teorii AGM. Identyczność Leviego i równość Harpera. Dynamiczna logika doksastyczna
Segerberga. Główne idee zdaniowych logik kontekstu i semantyki modeli lokalnych. ); • Wprowadzenie do
logik niemonotonicznych (Pojęcie konsekwencji niemonotonicznej. Reguły prowizoryczne (default rules) i kiero-
wane nimi rozumowania. Zasada „zamknietego świata”. Teorie prowizoryczne (default) i ich ekstensje.); • Logiki
parakonsystentne i adaptywne (Pojęcie parakonsystencji. Logika LP Priesta. Logika CLuN Batensa. Rachunek
ACluN1 Batensa jako przykład logiki adaptywnej.); • Wprowadzenie do logiki pytań (Podstawowe rodzaje pytań
języka naturalnego. Rodzaje odpowiedzi na pytania. Redukcjonizm i antyredukcjonizm w logice pytań. Pytania
a odpowiedzi: typowe strategie opisu relacji między pytaniem a odpowiedzią.); • Imperatywno-epistemiczne
logiki pytań (Logika pytań ˚

Aqvista. Logika pytań Hintikki. Dezyderaty pytań, założenia pytań i odpowiedzi

konkluzywne.); • Wybrane antyredukcjonistyczne logiczne teorie pytań (Teoria pytań Belnapa. Teoria pytań
Kubińskiego. Odpowiedzi bezpośrednie.); • Elementy semantyki erotetycznej (Języki formalne rozszerzone o py-
tania. Partycje i dopuszczalne partycje. Wynikanie wielownioskowe. Założenia pytań. Trafność pytania. Pytania
normalne, regularne, retoryczne i właściwe.); • Elementy inferencyjnej logiki pytań (Wnioskowania erotetyczne i
warunki ich poprawności. Ewokowanie pytań. Podstawowe własności relacji ewokowania. Implikacja erotetyczna
i jej podstawowe własności. Reguły erotetyczne.); • Logika pytań a rozwiązywanie problemów (Interrogatywny
model dociekań naukowych (Hintikka). Erotetyczne scenariusze poszukiwań a rozwiązywanie problemów.)
/ Materiał konwersatoriów jest bezpośrednio powiązany z treścią wykładów. /

Literatura:

Batens, D., A General Characterization of Adaptive Logics, Logique & Analyse 173–174–175, 2001, s. 45–68.

Doets, K., From Logic to Logic Programming, The MIT Press, Cambridge Mass., 1994.

Gochet, P., Gribomont, P., Epistemic Logic, w: D. Gabbay, J. Woods (eds.), Handbook of the History and Philosophy of Logic.

Fagin, R., Halpern, J. Y., Moses, Y. and Vardi, M. Y., Reasoning about Knowledge, The MIT Press, Cambridge, Mass. 1995.

Harrah, D. , The Logic of Questions, w: D. Gabbay, F. Guenthner (eds.), Handbook of Philosophical Logic, Second Edition, vol. 8, Kluwer
Academic Publishers, Dordrecht/ Boston/ London 2002, s. 1–60.

Hintikka, J., Inquiry as Inquiry: A Logic of Scientific Discovery, Kluwer Academic Publishers, Dordrecht/ Boston/ London 1999.

Horty, J. F., Nonmonotonic Logic, w: L. Goble (ed.), The Blackwell Guide to Philosophical Logic, Blackwell Publishing 2002, s. 336–361.

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

Hughes, G. E., M. J. Cresswell, A New Introduction to Modal Logic, Routledge, London and New York 1996.

Meyer, J.-J. Ch., Epistemic Logic, w: L. Goble (ed.), The Blackwell Guide to Philosophical Logic, Blackwell Publishing 2002, s. 183–202.

10. Priest, G., An Introduction to Non-Classical Logic, Cambridge University Press, Cambridge 2001.
11. Wiśniewski, A., Questions and Inferences, Logique & Analyse 173–174–175, 2001, s. 5–43.
12. Wiśniewski, A., The Posing of Questions. Logical Foundations of Erotetic Inferences, Kluwer Academic Publishers, Dordrecht/ Boston/

London 1995.

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

Nazwa przedmiotu: Metody dowodzenia twierdzeń i automatyzacja rozumowań
Autor programu: dr hab. Mariusz Urbański

Założenia i cele:

Celem kursu jest zapoznanie studentów z podstawowymi zagadnieniami z zakresu problematyki teorii dowodu

oraz przedstawienie wybranych metod dowodowych, z uwzględnieniem ich wzajemnych powiązań. Szczególny
nacisk położono na tzw. metody zautomatyzowane, intensywnie wykorzystywane w badaniach nad Sztuczną
Inteligencją.

Treści programowe:
• Wprowadzenie do problematyki teorii dowodu (Syntaktyczna a semantyczna charakterystyka systemu formal-
nego. Zagadnienie pełności i zupełności systemu formalnego. Twierdzenia G¨

odla. Zautomatyzowane dowodzenie

twierdzeń. Dowodzenie pozytywne i negatywne (odrzuceniowe).); • Metoda aksjomatyczna (Konstrukcja syste-
mu aksjomatycznego. Aksjomatyczne systemy Klasycznego Rachunku Zdań: Fregego, Łukasiewicza, Mereditha,
Russella i Whiteheada. Podsystemy KRZ. Aksjomatyka Tarskiego-Bernaysa dla implikacyjnego rachunku zdań.
Zagadnienie niezależności aksjomatów. Aksjomaty a własności semantyczne systemu formalnego (na przykładzie
logik modalnych K, T, S4, S5). Aksjomatyczne odrzucanie.); • Rachunek sekwentów (Rachunki LK i LJ Gent-
zena. Reguły operowania spójnikami a reguły strukturalne. Twierdzenie o eliminacji reguły cięcia i dowody w
postaciach normalnych. Craiga twierdzenie o interpolacji.); • Hypersekwenty (Hypersekwenty Avrona jako roz-
szerzenie Gentzenowskiego rachunku sekwentów. Reguły strukturalne dla hypersekwentów (wersje zewnętrzne i
wewnętrzne). Hypersekwenty jako metoda dowodowa dla logik nieklasycznych.); • Dedukcja naturalna (System
G Genztena-Sch¨

uttego. Założeniowy system Klasycznego Rachunku Predykatów Borkowskiego. Twierdzenie o

dowodach założeniowych.); • Metody tabelowe (Tabele semantyczne Betha. Metody Hintikki i Sch¨

uttego. Tabele

analityczne Smullyana. Twierdzenie Herbranda. Zautomatyzowana procedura dowodowa Kalisha i Montague.
Tabele syntetyczne jako metoda rozstrzygania w logice klasycznej i ekstensjonalnych logikach skończenie wie-
lowartościowych. Tabele syntetyczne a scenariusze poszukiwań dla pytań. Reprezentacja semantyki światów
możliwych w metodach tabelowych. Tabele dla logiki intuicjonistycznej i logik modalnych (Priest, Fitting).);
• Unifikacja (Syntaktyczna unifikacja termów I-go rzędu. Unifikacja równościowa. Twierdzenie o unifikacji (Ro-
binson). Zastosowania unifikacji w zautomatyzowanym dowodzeniu twierdzeń.); • Metody tabelowe c.d. (Metody
tabelowe wykorzystujące unifikację. Clause tableaux. Dowodzenie zautomatyzowane w metodach tabelowych.);
• Inwersja (Metoda inwersji Maslova. Inwersja w logikach nieklasycznych (intuicjonizm, logiki modalne). Inwer-
sja a rachunek sekwentów i rezolucja.); • Rezolucja (Bazowa rezolucja dla KRZ. Interpretacje Herbrandowskie.
Rezolucja I-go rzędu i dowodzenie zautomatyzowane. Strategie rezolucji.); • Postaci normalne (Sprowadzanie
formuł do postaci normalnych jako zautomatyzowana metoda dowodowa. Koniunkcyjne postaci normalne. Inne
rodzaje postaci normalnych. Postaci normalne w logikach nieklasycznych.); • Dowody dynamiczne w logikach
niemonotonicznych (Logiki ACLuN 1 i ACLuN 2 Batensa jako przykłady logik niemonotonicznych. Reguły wa-
runkowe i bezwarunkowe. Zewnętrzna i wewnętrzna dynamika dowodu. Pojęcie ostatecznej wyprowadzalności.)
/ Materiał konwersatoriów jest bezpośrednio powiązany z treścią wykładów. /

Literatura:

D’Agostino, M. et al.(red.), Handbook of Tableaux Methods, Kluwer AP, Dordrecht 1999.

Andrews, P.B., An Introduction to Mathematical Logic and Type Theory: To Truth Through Proof, Kluwer AP, Dordrecht, 2001.

Avron, A., The Method of Hypersequents in the Proof Theory of Propositional Non-Classical Logics w: Logic: Foundations to Applications
W. Hodges et al. (red.), Oxford Science Publications, 1–32, 1996.

Batens, D. et al., Simplified Dynamic Proof Formats for Adaptive Logics, w druku.

Batóg, T., Podstawy logiki, Wyd. UAM, Poznań, 1986.

Beth, E.W., The Foundations of Mathematics, North-Holland Publishing Co., 1959.

Borkowski, L., Logika formalna. Systemy logiczne. Wstęp do metalogiki, PWN, Warszawa 1970.

Fitting, M., Proof Methods for Modal and Intuitionistic Logics. D. Reidel Publishing Co., Dordrecht, 1983.

Gentzen, G. The Collected Papers of Gerhard Gentzen, M.E. Szabo (red.), North-Holland Publishing Co.

10. Hughes, G.E., Cresswell, M.J., A New Introduction to Modal Logic, Routledge, London, 1996.
11. Kalish, D., Montague, R., Logic: techniques of formal reasoning, Harcourt, Brace & World Inc., New York, 1964.
12. Negri, S., von Plato, J., Structural Proof Theory, Cambridge University Press, Cambridge 2001.
13. Priest, G., An Introduction to Non-Classical Logic, Cambridge University Press, Cambridge 2001.
14. Robinson, A., Voronkov, A. (red.), Handbook of automated reasoning, Elsevier, London, 2001.

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

15. Smullyan, R., First-Order Logic, Dover Publ., New York, 1995 (drugie wydanie).
16. Troelstra, A. S., Schwichtenberg, H., Basic Proof Theory, Cambridge University Press, Cambridge 2000.
17. Urbański, M., Tabele syntetyczne a logika pytań, Wyd. UMCS, Lublin, 2002.
18. Wiśniewski, A., Erotetic Search Scenarios, Synthese 134: 389-427, 2003.

GRUPA TREŚCI PODSTAWOWYCH

B I O L O G I A

Biologiczne podstawy zachowań 40

Psychobiologia 42

Nauka o ewolucji organizmów i umysłów 44

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

Nazwa przedmiotu: Biologiczne podstawy zachowań
Autor programu: prof. dr hab. Krzysztof Łastowski

Założenia i cele:
1. Zaznajomienie studentów z biologicznymi uwarunkowaniami zachowań ludzkich.
2. Ukazanie powiązań zachowań ludzkich ze sferą determinant kulturowych, kształtowanych i regulowanych

przez interakcje genetyczno-środowiskowe.

Treści programowe:
• Wprowadzenie: zadania wykładu i charakterystyka jego głównych problemów (Czym są „biologiczne podsta-
wy zachowań”? Najważniejsze składniki proponowanego ujęcia – trzy zasadnicze wątki treściowe: genetyczny,
ewolucyjny oraz antropologiczny (społeczno-kulturowy). Filozoficzne uwarunkowania badań nad zachowania-
mi człowieka: tradycja historyczno-filozoficzna, tradycja badań naukowych: koncepcje klasyczne i współczesne.
Idea natury ludzkiej (wybrane koncepcje), główne mechanizmy przekształceń zachowań kulturowych człowieka
(antropologia fizyczna i kulturowa). Podsumowanie części I wykładu.); • Genetyczne podstawy zachowania
– determinacja i regulacja zachowań (Fundamentalne zasady genetyki: hipoteza i prawa Mendla; powstanie
genetyki eksperymentalnej i populacyjnej; prawo Hardy’ego-Weinberga i jego status poznawczy. Genetyka eks-
perymentalna –– podstawa dziedziczenia: chromosomowa teoria dziedziczenia (badania modelowe nad muszką
owocową); odkrycie struktury DNA; ogólne zasady biosyntezy białka; ekspresja genów a wpływ środowiska:
odziedziczalność cech (szeroko i wąsko rozumiana; współczynnik h2), ekosensytywność cech e2, a wspólna wa-
riancja środowiskowa c2. Zaburzenia dziedziczne i ich wyraz w zachowaniach (mutacje pojedynczych genów:
fenyloketonuria, zespół łamliwego chromosomu X, zespół Duchenne’a –– dystrofia mięśniowa; anomalie chro-
mosomowe: zespół Downa, anomalie chromosomów płciowych); zaburzenia poznawcze (upośledzenia umysłowe)
jako skutek zaburzeń dziedziczenia (zaburzenia w uczeniu się oraz w rozwoju mowy i użyciu języka). Chemiczne
determinanty-regulatory komunikacji i zachowań międzyludzkich; specyfika gatunkowa tego rodzaju komunika-
cji; podstawy anatomiczne: budowa aparatu i działanie zmysłu węchu (narząd węchowy, narząd lemieszowy),
struktura skóry i gruczoły wydzielnicze i ich sterowanie hormonalne; regulacje feromonowe zachowań zwierząt
i człowieka (specyfika gatunkowa –– wybrane przykłady; klasyfikacja feromonów); sfery regulacji feromonowych
(„chemiczna” ekologia behawioralna); feromony w życiu człowieka (kulturowy wyraz komunikacji i regulacji fero-
monowej). Podsumowanie części II wykładu.); • Ewolucyjne podstawy zachowania (społeczna ewolucja zacho-
wań ludzkich) (Mechanizmy ewolucji biologicznej a zachowanie człowieka; J.B. Lamarcka idea filozofii zoologii
(psychologii) jako ewolucyjna koncepcja zachowań osobniczych. Darwina teoria doboru naturalnego: struktura
teorii i jej zastosowania poznawcze. Uwarunkowania dziedziczne (dziedziczenie cech) a uwarunkowania kulturo-
we („dziedziczenie” zachowań kulturowych w ewolucji człowieka); uczenie się i kształcenie się jako mechanizmy
adaptacji. Socjobiologiczne wyjaśnianie zachowań ludzkich; koncepcja Kropotkina jako fundament wyjaśniania
socjobiologicznego; miejsce czynników społecznych w wyjaśnianiu genetyczno-populacyjnym; zachowania altru-
istyczne i egoistyczne, inclusive fitness jako wspólnota interesów rodziny, grupy, klanu; pojęcie „samolubnego
genu” i „rozszerzonego genotypu” oraz teoria ESS (strategii ewolucyjnie stabilnej); wizja nauk biologicznych
wobec rozwoju nauk społecznych (koncepcje: Wilsona, Corluy’a i Dawkinsa). Psychologiczno-ewolucyjne wyja-
śnianie zachowań ludzkich; problem psychologicznego paradygmatu badań nad zachowaniami człowieka; psy-
chologiczne koncepcje zachowania: psychoanaliza, behawioryzm, socjobiologiczna i racjonalistyczna koncepcja
człowieka; nieświadome i świadome reakcje poznawcze człowieka (badania etologiczne); biologiczne kategorie:
atrakcyjności, piękna i urody oraz ich ewolucyjne znaczenie („przetrwają najpiękniejsi?”). Socjobiologia (Wilson),
etologia (Lorenz i Eibl-Eibesfeldt) i psychologia ewolucyjna (Buss, Cosmides, Tooby): główne kontrowersje i wątki
krytyczne. Podsumowanie części III wykładu.); • Antropologiczne (społeczno-kulturowe) podstawy zachowania
(Etapy, stadia i mechanizmy ewolucji gatunku ludzkiego; koncepcja sprzężeń zwrotnych w ewolucji człowieka;
zachowania jako istotny czynnik ewolucji człowieka; zachowania łowieckie (drapieżnictwo) i narzędziowe (ro-
ślinożerność – produkcja narzędzi) oraz ich znaczenie w toku ewolucji; koncepcje antropogenezy i odkrywanie
zasad ewolucji gatunku ludzkiego. Epigenetyczne podstawy rozwoju cech morfologicznych i zachowań kultu-
rowych: czyli jak genetyczne uwarunkowania zachowań przeplatają się z kulturowymi determinantami rozwoju
człowieka; zasady interakcyjnego działania czynników rozwoju porównanie: model ekonomiczny (mysz domowa)

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

a model koewolucyjny (człowiek); struktura epigenetycznej teorii rozwoju w ontogenezie: główne twierdzenia i
ich rozwinięcia. Podsumowanie i repetycja najważniejszych wątków treściowych wykładu.)
/ Materiał konwersatoriów jest bezpośrednio powiązany z tematyką wykładów. /

Literatura:

Rose, H., Rose, S. (red.) (2001), Alas poor Darwin. Arguments against evolutionary psychology, Vintage, London.

Bielicki, T. (1969), Mechanizmy sprzężeń zwrotnych w procesie ewolucji Australopithecinae, w: Materiały i Prace Antropologiczne,
Wrocław 1969, nr 77, s. 5-53.

Brockman , J. (red.) (1996), Trzecia kultura, Warszawa: Wydawnictwo CIS, Warszawa 1996.

Buss, D.M., (2001), Psychologia ewolucyjna, Gdański: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Dawkins, R., (2003), Fenotyp rozszerzony. Dalekosiężny gen, Warszawa: Wyd. Prószyński i S-ka, [Uwaga –– podstawa przekładu z 1982
r. pt. ‘THE EXTENDED PHENOTYPE. The Gene as a Unit of Natural Selection’, ale ze zmodyfikowanym w 1989 r. podtytułem: ‘THE
EXTENDED PHENOTYPE. The Long Reach of the Gene’].

Eibl-Eibesfeldt, I. (1997), Miłość i nienawiść, Warszawa: PIW.

Etcoff, N. (2000), Przetrwają najpiękniejsi. Wszystko, co nauka mówi o ludzkim pięknie, Warszawa: Wydawnictwo CiS & WAB.

Foley, R. (2001), Zanim człowiek stał się człowiekiem, Warszawa: PIW.

Ghiglieri, M.P. (2001), Ciemniejsza strona człowieka, Warszawa: Wydawnictwo. CiS & WAB.

10. Hoffmann, A. (1983), Wokół ewolucji, Warszawa: PIW.
11. Hull, E.T. (2000), Ukryty wymiar, Warszawa: Wydawnictwo Muza.
12. Kimble, D.A., Colman, M. (red.) (2001), Biologiczne mechanizmy zachowań, Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
13. Konopski, L., Koberda, M. (2003), Feromony człowieka. Środki komunikacji chemicznej między ludźmi, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe

„Scholar”.

14. Lewin, R. (2002), Wprowadzenie do ewolucji człowieka, Warszawa: Wydawnictwo Prószyński i S-ka, seria: Nauki przyrodnicze.
15. Łastowski, K. (1987), Rozwój teorii ewolucji. Studium metodologiczne, Poznań: Wydawnictwo UAM.
16. Plonin, R., DeFries, J.C., McLean, G.E.,McGuffin, P. (2001), Genetyka zachowania, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
17. S¨

uskind, P. (1991), Pachnidło, Warszawa: Wydawnictwo Muza.

18. Stevenson, L., Haberman, D.L.(2001), Dziesięć koncepcji natury ludzkiej, Wrocław-–Warszawa–Kraków: Ossolineum, seria: Dylematy,

Warszawa 2001, s. 279; przekład Urszula Wieczorek.

19. Tattersall, I. (2001), I stał się człowiek. Ewolucja i wyjątkowość człowieka, Warszawa: Wydawnictwo CiS & WAB.
20. Wickler, W. (1974), Czy jesteśmy grzesznikami? Prawa naturalne małżeństwa, Warszawa: PIW.
21. Wickler, W. (2001), Biologia dziesięciu przykazań. Dlaczego natura nie jest dla nas wzorem, Poznań: Wydawnictwo Zysk i Ska.
22. Wilson, E.O. (1986), O naturze ludzkiej, Warszawa: PIW.
23. Wilson, E.O. (2000), Socjobiologia, Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
24. Wilson, E.O. (2001), Konsiliencja. Jedność wiedzy, Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

Nazwa przedmiotu: Psychobiologia
Autor programu: prof. dr hab. Krzysztof Łastowski, lek. med. dr Dawid Wiener

Założenia i cele: Celem wykładu jest zapoznanie studentów z nowoczesnym ujęciem biologii zachowania czło-
wieka. Wykład podzielono na dwie części.

W pierwszej omawiane są podstawy psychobiologii oraz związki tej nauki z anatomią oraz genetyką. Omó-

wione zostaną także podstawowe strategie empiryczne stosowane do badania procesów psychologicznych i
mózgowych.

W drugiej części omawiana jest neurobiologia układów sensorycznych: wzrokowego, słuchowego, smako-

wego, dotykowego oraz propioceptywnego. Szczególny nacisk położono na współczesne osiągnięcia (zarówno
teoretyczne, jak i empiryczne) w zakresie badania mechanizmów percepcji wzrokowej i słuchowej

Treści programowe:
Część I: Podstawy psychobiologii: • Czym jest psychobiologia? (Biologiczne podejście do procesów psycholo-
gicznych. Biopsychologia jako naukowe badania biologii zachowań człowieka i naczelnych. Działy psychobio-
logii: psychofizjologia, psychogenetyka, psychofarmakologia, neuropsychologia, psychologia porównawcza, psy-
chobiologia jako neuronauka?); • Anatomia ośrodkowego układu nerwowego (wybór zagadnień) (Organizacja
ośrodkowego układu nerwowego: tyłomózgowie (rdzeń przedłużony, most, móżdżek), śródmózgowie, przodomó-
zgowie (kresomózgowie i międzymózgowie), anatomia i histopatologia komórek układu nerwowego, typy komórek
nerwowych oraz ich specyfika, dodatkowe (wspomagające) elementy komórkowe w układzie nerwowym. Anato-
mia ośrodków korowych i ich połączeń. Rola układów podkorowych. Układ limbiczny  klasyczne i współczesne
poglądy.); • Psychogenetyka (Procesy ewolucyjne a genetyka a doświadczenie osobnicze: jak właściwie pytać
o naturę procesów psychologicznych? Podstawy genetyki mendlowskiej: I i II prawo dziedziczności, choroba
Huntingtona. Genetyka nie-mendlowska: dziedziczenie związane z chromosomem X, impriting genomowy (np.
zespół Angellmana, zespół Prader-Williego), replikacje trójnukletydowe (np. zespół łamliwego chromosomu X
), dziedziczenie wielogenowe (np. ogólne zdolności poznawcze - inteligencja). Metody genetyki molekularnej
kluczowe dla badania procesów psychologicznych (wybór): badanie sprzężeń (rodzinne, bliźniąt), badania aso-
cjacyjne (populacyjne), technika PCR, badania polimorfizmu długości fragmentów restrykcyjnych (PFLP), badania
polimorfizmu zmiennych lub krótkich tandemowych powtórzeń (VNTR lub STR). Genetyka ewolucyjna: ewolu-
cyjne determinanty nabywania dyspozycji psychologicznych, ewolucja ludzkiego mózgu (makroencefalizacja czy
mikosomatyzacja?), ewolucja wybranych zdolności poznawczych (np. gen FOXP2 a zdolności językowe), relacje
pomiędzy psychologią ewolucyjną a genetyką behawioralną. Interakcje pomiędzy czynnikami genetycznymi a
środowiskiem: o roli „wkładu” genetycznego w formowaniu fenotypu psychologicznego, wnioski płynące z ba-
dań nad bliźniętami (Minnesota Study of Twins Reared Apart), idea systemów rozwojowych Oyamy, badania
nad rolą molekularnych procesów epigentycznych. Genetyka wybranych zaburzeń psychicznych: schizofrenia
i choroba afektywna dwubiegunowa, zespół Williamsa, autyzm. W poszukiwaniu endofenotypu genetycznego:
genetyka cech osobowości (m.in. poszukiwanie nowości (ciekawość), nieśmiałość, agresja), polimorfizm genu dla
receptora dopaminy DRD4 a cechy osobowości, mapowanie loci dla cech ilościowych (QTL).); • Metody biolo-
gicznego badania procesów psychologicznych (Badanie neuroobrazowe: tomografia komputerowa (CT); badania
rezonansu magnetycznego (MRI); funkcjonalne obrazowanie procesów mózgowych (SPECT, PET, fMRI). Bada-
nie fizjologicznej aktywności układu nerwowego: badanie elektroencefalograficzne (EEG); badanie potencjałów
wywołanych (ERPs); badania ruchów gałek ocznych; badanie aktywności elektrodermalnej np. oporu skórne-
go (SCR). Inwazyjne badania układu nerwowego u zwierząt: chirurgia stereotaktyczna; techniki celowanego
uszkodzenia struktur mózgowych (lession studies); bezpośrednia stymulacja układu nerwowego; bezpośredni
zapis pobudzeń neuronalnych (single unit recordings) ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień związanych z
tzw. neuronami lustrzanymi (mirror neurons). Metody psychofarmakologiczne: stosowanie neurotoksyn (selective
chemical lessions); techniki z wykorzystaniem 2-dezoksyglukozy; immunocytochemia; hybrydyzacja in situ. Część
II: Systemy sensoryczne:• Biofizyczne aspekty procesów sensorycznych (Fizyka bodźców sensorycznego. Poję-
cia progu względnego oraz bezwzględnego aktywacji sensorycznej. Biofizyczne natura bodźców sensorycznych.
Zasady kodowania informacji sensorycznej. Biofizyka światła oraz fali dźwiękowej. Przewodzenie receptorowe.);
• System wzrokowy (Anatomia systemu wzrokowego oraz jego uszkodzenia. Komórkowa organizacja siatkówki.

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

Widzenie czopkowe i pręcikowe. Komórki drobnokomórkowe (P-parvo) oraz wielokomórkowe (M-magna) siatków-
ki oraz ich neuronalne drogi. Budowa aparatu motorycznego ludzkiego oka. Płynne oraz skokowe (sakadowe)
ruchy gałek ocznych oraz ich rola. Subkorowe szlaki wzrokowe oraz objawy ich uszkodzeń – rola ciała kolanko-
watego bocznego. Retinotropowa organizacja pierwotnych pól wzrokowych (pola V1 i V2). Widzenie krawędzi:
hamowanie oboczne oraz wzmocnienie kontrastowe; recepcyjne pola neuronów wzrokowych; komórki środkowe i
peryferyjne (on-center i off-center); kolumnowa organizacja pierwotnej kory wzrokowej. Dalsza obróbka informa-
cji wzrokowej: pola detekcji kształtu (V3 i V4); widzenie ruchu (V5). Widzenie kolorów. Wyższe korowe ośrodki
wzrokowe (pozapotyliczne). Wypełnienie plami ślepej. Funkcjonalna segregacja w korze wzrokowej: hipoteza
Ungeleider i Mishkina o dwóch szlakach wzrokowych przetwarzania informacji wzrokowej (szlak brzuszny –– co,
szlak grzbietowy –– gdzie); Milnera i Goodale’a modyfikacja tezy o dwóch szlakach wzrokowych; ślepowidzenie
vs. apraksja wzrokowa. Zagadnienie iluzji wzrokowych.); • System słuchowy (Anatomia systemu słuchowego.
Droga słuchowa. Sposoby lokalizacji źródła dźwięku (w tym wyniki badań nad sową płomykówką). Co vs gdzie
w systemie słuchowym.); • Zmysły chemiczne: smak i zapach (Podstawy funkcjonowania systemu smakowe-
go. Podstawy funkcjonowania systemu zapachowego. Rola zmysłów chemicznych.); • Układ kontroli ruchów
(Nerwowa kontrola skurczu mięśnia. Rdzeniowe mechanizmy kontroli ruchów. Mózgowe mechanizmy kontroli ru-
chów. Autonomiczny układ nerwowy.); • System czucioworuchowy (sensomotoryczny) (Zasady funkcjonowania
systemu czucioworuchowego: hierarchiczność jego organizacji; kontrola wyjść motorycznych przez bodźce czucio-
we; zależność kontroli sensomotorycznej od doświadczenia. Integracja czuciowo-ruchowa: ciemieniowe ośrodki
asocjacyjne; grzbietowoboczna kora przedczołowa. Hipoteza mentalnej maszynerii programów motorycznych.) /
Materiał konwersatoriów jest związany bezpośrednio z treścią wykładów. /

Literatura:

Pinel, J. P. (2000) 4th ed. Biopsychology, Allyn and Bacon, Boston.

Kimble D. Colman A. M. (2001) Biologiczne mechanizmy zachowań, Zysk i Ska Wydawnictwo, Poznań.

Matthews, T. (2002). Neurobiologia. Warszawa: PZWL.

Wróbel, A., Kosut, M. (red.). (2001). Mózg a zachowanie. Warszawa: PWN

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

Nazwa przedmiotu: Nauka o ewolucji organizmów i umysłów
Autor programu: prof. dr hab. Krzysztof Łastowski

Założenia i cele:
1. Przedstawienie koncepcji ewolucji biologicznej  ujęcia pragmatyczne.
2. Ukazanie głównych idei ewolucji kulturowej oraz jej koewolucyjnych powiązań z biologicznymi mechanizmami

rozwoju człowieka.

3. Zasady ewoluowania umysłów: dyspozycje gatunkowe człowieka oraz ich zestawienie z zasadami ewolucji

„umysłów” zwierzęcych (w tym specjalizacje percepcyjne w filogenezie zwierząt i historii gatunku ludzkiego).

Treści programowe:
• Teorie (Filozoficzne podstawy badań na rozwojem organizmów żywych; pojęcie gatunku biologicznego i indy-
widuum biologicznego; cząsteczka biologiczna, organizm, populacja. // Zarys historii idei ewolucji biologicznej
 ujęcia paradygmatyczne (koncepcja Lamarcka, teoria Darwina, teoria M. Kimury); koncepcja Lamarcka, jej
główne idee i zastosowania; Lamarkowskie powiązania zasad ewolucji biologicznej z zasadami „ewolucji psy-
chologicznej”; współczesny status poznawczy koncepcji Lamarcka. // Teoria doboru naturalnego K. Darwina (jej
struktura), zasady powstawania, rozwoju oraz wymierania gatunków; zasady współczesnej ekologii (biologia
ewolucyjna a ekologia behawioralna).// Teoria M. Kimury jako molekularnej wizji generowania różnorodności
genetycznej w toku ewolucji.); • Koncepcje (Powstanie etologii oraz etologii człowieka –– badania K. Lorenza
i I. Eibla-Eibesfeldta: prawidłowości kształtowania się zachowań społecznych determinowanych genetycznie i
ich epigenetyczny rozwój; geneza epistemologii ewolucyjnej (Lorenz, Popper).// E. O. Wilsona idee socjobiologii,
jej geneza i rozwój; socjobiologiczna koncepcja natury ludzkiej; idea konsiliencji i reguł epigenetycznych.// R.
Dawkinsa idea „samolubnego genu” i „rozszerzonego fenotypu”, jako ludzkiej metafory „kulturowej” zachowań
zwierzęcych; koncepcja strategii ewolucyjnie stabilnej – idea R. Price’a i J. Maynarda Smitha oraz jej za-
stosowania w badaniach nad zasadami zachowań zwierząt. // D. Dennetta koncepcja typów umysłów („wieża
generowania i testowania”, jej ograniczenia i rozwinięcia); hierarchia umysłów i ich dyspozycje poznawcze.//
Koncepcja epigenetycznego rozwoju ontogenetycznego: interakcyjne powiązania czynników genetycznych i kul-
turowych; pojęcia: life span, life histories oraz evolutionary histories; idea rozwoju epigenetycznego jako rozwoju
ergodycznego: argumenty biologiczne (genetyczne i ontogenetyczne); teoria determinacji rozwoju ontogenetycz-
nego –– główne pojęcia i zasady rozwoju w ontogenezie. Pojęcie „normy reakcji” jako wyraz epigenetycznych
reguł rozwoju w ontogenezie (ujęcie S. Stearnsa oraz własne); stałość i zmienność normy reakcji.); • Badania
(Umysły jako specyficzne uposażenia epigenetyczne organizmów żywych; dyspozycje poznawcze i percepcyjne
jako wyraz specjalizacji ewolucyjnej i filogenetycznej; zagadnienie uczenia się zwierząt. // Idee aberracji w
rozwoju ontogenetycznym i ewolucyjnym; mutacje, patologie rozwoju ontogenetycznego, ewolucyjny status iluzji
percepcyjnych. // Koncepcje na temat umysłu, „świadomości” i wiedzy „zwierzęcej”; zagadnienie dostępności
do wiedzy zwierząt („znamię” antropomorfizmu); typy zachowań a uczenie się zwierząt (wybrane przykłady);
umysł jako organ wyznaczający powiązania ekologiczne (współdziałanie, komunikacja międzygatunkowa, „sztuka
budowania”). // Przystosowawcza i poznawcza funkcja umysłu zwierząt i człowieka; koncepcje antropogene-
zy i znaczenie funkcji poznawczych (umysłu) we wczesnej ewolucji gatunku ludzkiego; czynniki środowiskowe
(ekologiczne: dieta, epidemie, migracje) jako wyznaczniki przełomów w toku ewolucji człowieka; mechanizmy
ewolucyjne główne i uboczne działające w filogenezie gatunku ludzkiego. // Zasady komunikacji i myślenia
u zwierząt: komunikacja percepcyjna (ostrzeganie) i „symboliczna” u zwierząt wyższych, organizacja polowań
(likaony). // Różnice i podobieństwa w funkcjonowaniu umysłu ludzkiego i zwierzęcego: natura ludzka a natura
zwierzęca, zależność od warunków życia (u zwierząt) a tworzenie warunków życia przez człowieka; kultura jako
czynnik buforujący („mediator”) między otoczeniem-środowiskiem a uposażeniem mentalnym człowieka.)
/ Materiał konwersatoriów jest bezpośrednio powiązany z tematyką wykładów. /

Literatura:

Buss D.M., Psychologia ewolucyjna, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2001, s. 464; przekład Marek Orski.

Carruthers M., Dlaczego ludzie mają kultury, PIW, Warszawa 1994.

Dawkins R., Fenotyp rozszerzony. Dalekosiężny gen, Wyd. Prószyński i S-ka, Warszawa 2003, s. 384; przekład: Joanna Gliwicz. [Uwaga
 podstawa przekładu z 1982 r. pt. ‘THE EXTENDED PHENOTYPE. The Gene as a Unit of Natural Selection’, ale ze zmodyfikowanym
w 1989 r. podtytułem: ‘THE EXTENDED PHENOTYPE. The Long Reach of the Gene’].

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

Eibl-Eibesfeldt I., Miłość i nienawiść, Wyd. PIW, Warszawa 1997.

Foley R., Zanim człowiek stał się człowiekiem, Wyd. PIW, Warszawa 2001, s. 344; przekład Karol Sabath.

Griffin D. R., Umysły zwierząt. Czy zwierzęta mają świadomość? Wyd. GWP, Gdańsk 2004, s. 318; przekład Magda Ślósarska, Anna
Tabaczyńska.

Hoffmann A., Wokół ewolucji, Wyd. PIW, Warszawa 1983.

Lewin R., Wprowadzenie do ewolucji człowieka, Warszawa 2002, Wyd. Prószyński i S-ka, seria: Nauki przyrodnicze, s. 400; przekład:
Andrzej Jacek Tomaszewski.

Łastowski K., Rozwój teorii ewolucji. Studium metodologiczne, Wyd. UAM, Poznań 1987.

10. Plonin R., J.C. DeFries, G.E. McLean, P. McGuffin, Genetyka zachowania, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2001, s. 461; przekład Ewa

Czerniawska, Kamila Duniec.

GRUPA TREŚCI PODSTAWOWYCH

I N F O R M A T Y K A

Narzędzia informatyki 47

Programowanie I 48

Programowanie II 49

Obsługa pakietów statystycznych SPSS i LISREL 50

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

Nazwa przedmiotu: Narzędzia informatyki
Autor programu: dr inż. Maciej Komosiński

Założenia i cele:

Przedmiot ten stanowi ważny element pionu informatycznego kierunku kognitywistyka. Ma za zadanie prze-

glądowe przedstawienie szerokiego wachlarza narzędzi, środowisk i systemów informatycznych, przede wszystkim
w celu umożliwienia studentom wyboru najdogodniejszego z nich w przyszłych zastosowaniach. Chodzi także o
zmniejszenie dystansu i obaw przed stosowaniem nieznanych narzędzi, oraz (na laboratorium) przyzwyczajenie
studentów do samodzielnego poznawania szczegółów narzędzi potrzebnych do wykonania postawionego zadania
w najprostszy sposób.

Treści programowe:
• Architektury komputerów (Architektury PC, SGI, Sun. RISC/CISC. Elementy składowe komputera. Magistrale.
Cykl rozkazowy. Model von Neumann’a. Przerwania. Kody maszynowe i asemblery. Równoległość, pipelining.
Urządzenia peryferyjne – systematyczny przegląd i omówienie.); • System operacyjny UNIX/Linux (Architek-
tura, instalacja, konfiguracja, obsługa, ograniczenia, wersje, dostępność, zakres stosowania. Systemy plików.
Interfejsy linii poleceń (command-line) i graficzny (GUI).); • System operacyjny Windows (Architektura, insta-
lacja, konfiguracja, obsługa, ograniczenia, wersje, dostępność, zakres stosowania. Systemy plików. Interfejsy linii
poleceń (command-line) i graficzny (GUI). CygWin i mingw.); • Omówienie najpopularniejszych programów w
systemach operacyjnych (Omówienie poleceń powłoki (shell); strumienie, potoki, filtry, skrypty.); • Tworzenie
oprogramowania (Interpretery, kompilatory, linkowanie, biblioteki współdzielone. Aplikacje wspomagające rozwój
programów na różnych platformach.); • Środowisko wykonujące program komputerowy (Zachodzące procesy,
sekwencje operacji, komunikacja program – system operacyjny – użytkownik, zdarzenia, błędy, wyjątki, procesy,
wątki, stos, sterta, kontekst.); • Elementy inżynierii oprogramowania (Rozwój oprogramowania. Narzędzia do
dokumentowania kodu. Popularne języki i środowiska programowe. Praca grupowa.); • Przykłady programo-
wania w różnych językach i narzędziach (Składnia języków. Uzyskiwanie postaci wykonywalnej. Niezbędne
pliki do uruchomienia programu. Reprezentacje danych i ich problemy; błędy obliczeń.); • Zasady typogra-
fii dokumentów (WYSIWYG, WYSIWYM. Style i szablony. Oprogramowanie do tworzenia dokumentów. LaTeX,
StarOffice, MS Office. Arkusze kalkulacyjne.); • Podstawy przetwarzania grafiki i dźwięku — obraz nieruchomy
(Reprezentacja cyfrowa, formaty zapisu, techniki kompresji, dostępne oprogramowanie, przykłady.); • Podstawy
przetwarzania grafiki i dźwięku –– dźwięk i obraz ruchomy (Reprezentacja cyfrowa, formaty zapisu, techniki
kompresji, dostępne oprogramowanie, przykłady.); • Elementy baz danych (Relacje. Systemy zarządzania bazą
danych. Indeksy. Typowe operacje. SQL. Przykłady. Tworzenie baz danych – oprogramowanie. MySQL.); • Sieci
komputerowe (Rodzaje, budowa, warstwy sieciowe, protokoły komunikacji, usługi, aplikacje sieciowe. TELNET,
FTP, NEWS, POP3, IMAP, HTTP. Standardowe formaty danych (XML, HTML). Bezpieczeństwo. Apache, PHP i
ASP.); • Omówienie sieci komputerowej UAM oraz infrastruktury (sprzęt i oprogramowanie). Omówienie No-
vell NetWare • Korzystanie z zasobów Internetu (Wyszukiwarki, ich algorytmy i sposoby prezentacji wyników
(lista, drzewo/hierarchia, graf, mapa graficzna), indeksy, portale, wortale, użyteczne witryny.)
/ Materiał ćwiczeń jest bezpośrednio powiązany z tematyką wykładów. /

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

Nazwa przedmiotu: Programowanie I
Autor programu: dr Andrzej Popielewicz

Założenia i cele:
1. Zaznajomienie z pojęciami programowania obiektowego i nabycie umiejętności praktycznego stosowania Javy

i pisania programów w tym języku.

2. Zaznajomienie z klasycznymi pojęciami programowania: przepływ sterowania, struktury danych, typy danych,

operatory i nabycie umiejętności stosowania tych pojęć w praktyce.
Ćwiczenia będą prowadzone przy użyciu narzędzi typu RAD, np Studio ONE firmy Sun etc.

Treści programowe:
• Wprowadzenie do Javy i do programowania w ogóle (Cel programowania. Maszyna wirtualna Javy. Przeno-
szalność. Kompilator. Wprowadzenie do narzędzia (GUI) typu RAD firmy Sun. Zalety Javy.); • Klasy (Omówienie
metod i ich typów (prywatne, etc). Omówienie pól i ich typów. Kontrola dostępu. Konstruktory.); • Dziedziczenie
(Omówienie rozszerzania klas. Klasy abstrakcyjne. Metody ostateczne i abstrakcyjne.); • Interfejsy (Dziedziczenie
i wielodziedziczenie. Implementowanie, rola interfejsów.); • Operatory i wyrażenia (Typy danych (np. Tablice).
Konwersje. Operatory. Napisy.); • Przepływ sterowania (Instrukcje i bloki: if, switch, while, for, wyjątki.);
• Wątki (Tworzenie. Synchronizacja.); • Pakiety (Pakiet wejścia/wyjścia. Pakiet lang. Pakiet util. Pakiet sie-
ciowy.); • Struktury danych i typy złożone (Vector. Hashtable. StringTokenizer. StreamTokenizer. Class
i ładowanie klas. Integer, Long etc.); • Zagadnienia zaawansowane (Klasy zagnieżdżone. Internacjonalizacja.);
• Swing (Pakiet swing w przykładach.); • Narzędzia w jdk firmy SUN (javadoc. Narzędzia do tworzenia cer-
tyfikatów i kluczy. Narzędzia do cyfrowego podpisywania programów.); • JavaBeans (Zastostowania JavaBeans
na przykładach.)

Literatura:

K.Arnold i J.Gosling, Java, Wyd Nauk-Tech, 1999.

Dokumentacja firmy Sun do jdk (po angielsku), łatwa do sprowadzenia przez Internet.

Spośród książek wydanych w Polsce można też polecić książki Jana Bieleckiego: Java 2, Java 3.

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

Nazwa przedmiotu: Programowanie II
Autor programu: dr Andrzej Popielewicz

Założenia i cele:

Zaznajomienie z zaawansowanymi pojęciami Javy, nabycie umiejętności ich praktycznego stosowania.
Ćwiczenia będą prowadzone przy użyciu narzędzi typu RAD.

Treści programowe:
• Aplety (Aplety w przeglądarce www.); • Metody natywne (Używanie podprogramów/bibliotek napisanych w
C/C++ w programach Javy.); • RMI (Przykład aplikacji sieciowej typu RMI.); • Java3D (Zapoznanie z pakietem
Java3D, przykłady. Programowanie prostej aplikacji typu 3D. Zapoznanie z kolejnymi pojęciami Java3D. Two-
rzenie/definicja własnych obiektów 3D. Sterowanie ruchem obiektów. Tworzenie bardziej skomplikowanych scen.
VRML w Javie.); • JavaMedia (JMF) (Prosty przykład aplikacji multimedialnej typu player. Programowanie apli-
kacji multimedialnych.); • JavaSpeech (Synteza dźwięku na przykładzie. Rozpoznawanie mowy na przykładzie);
• Bazy danych w Javie (JDBC) (Przykład zastosowania JDBC do kilku aplikacji bazodanowych)

Literatura:

K.Arnold i J.Gosling, Java, Wyd Nauk-Tech, 1999.

Dokumentacja firmy Sun do jdk (po angielsku), łatwa do sprowadzenia przez Internet.

Spośród książek wydanych w Polsce można też polecić książki Jana Bieleckiego: Java 2, Java 3.

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

Nazwa przedmiotu: Obsługa pakietów statystycznych SPSS i LISREL
Autor programu: dr Marzenna Zakrzewska

Założenia i cele:

Podstawowym celem tych zajęć jest przygotowanie studenta do zastosowania w praktyce badawczej pakietów

statystycznych SPSS oraz LISREL. Student powinien posiąść umiejętność wykorzystania tych pakietów do
przeprowadzania wielowymiarowych analiz danych empirycznych.

Treści programowe:
• Modele wielowymiarowej analizy danych, wstęp teoretyczny (Wielowymiarowe metody analizy danych: ana-
liza regresji wielokrotnej, analiza wariancji, analiza czynnikowa. Zastosowanie pakietu SPSS do eksploracyjnej
analizy z wykorzystaniem tych modeli. Zastosowanie pakietu LISREL do konfirmacyjnej analizy z wykorzy-
staniem tych modeli.); • Pakiet SPSS a modele wielowymiarowej analizy danych (Praktyczne ćwiczenia w
zakresie zastosowania pakietu SPSS do wykonania eksploracyjnych analiz w modelach analizy regresji i ana-
lizy wariancji .(1) Regresja jedno-jednozmiennowa, i regresja wielo-jednozmiennowa. Współczynniki cząstkowe
i semicząstkowe. Różne warianty analizy regresji (technika „enter”, technika stepwise, technika backwise) (2)
Wieloczynnikowa analiza wariancji i analiza wariancji z powtarzanym pomiarem. Testy post hoc, analiza efektów
prostych i analiza kontrastów. Praktyczne ćwiczenia w zakresie zastosowania pakietu SPSS do wykonania eks-
ploracyjnych analiz w modelu analizy czynnikowej. Różne techniki analizy czynnikowej. Determinowanie liczby
czynników wspólnych. Macierz modelowa i macierz struktury. Rotacja ukośna i rotacja ortogonalna. Interpretacja
ładunków czynnikowych.); • Pakiet LISREL a modele wielowymiarowej analizy danych (Praktyczne ćwiczenia w
tworzeniu diagramu ścieżek (path diagram) oraz pliku poleceń (syntax files). Opcje rysowania diagramu ścieżek.
Struktura pliku poleceń. Eksploracyjna wielo wielozmiennowa analiza regresji i konfirmacja wypracowanego
modelu. Praktyczne ćwiczenia w tworzeniu diagramu ścieżek oraz pliku poleceń dla konfirmacji modelu analizy
wariancji oraz modelu analizy czynnikowej. Indeksy modyfikujące jako wskaźniki pomagające w poprawianiu
modelu. Wskaźniki dobroci dopasowania jako miary oceny modelu.)

Literatura:

Brzeziński, J. (2000). Badania eksperymentalne w psychologii i pedagogice. Warszawa: Wyd. Nauk. Scholar.

Brzeziński, J. (2004). Metodologia badań psychologicznych. Wybór tekstów. Warszawa: Wyd. Nauk. PWN.

Ferguson, G. A., Takane, Y. (2003). Analiza statystyczna w psychologii i pedagogice (wyd. 3). Warszawa: Wyd. Nauk. PWN.

Frankfort-Nachmias, Ch., Nachmias, D. (2001). Metody badawcze w naukach społecznych. Poznań: Wyd. Zysk S-ka.

Podręczniki do pakietów: SPSS 11.5 oraz LISREL 8.51 dostępne na płycie instalacyjnej do wymienionych pakietów statystycznych.

SYLABUSY PRZEDMIOTÓW OBLIGATORYJNYCH

GRUPA TREŚCI KIERUNKOWYCH

Wstęp do kognitywistyki 52

Podstawowe problemy kognitywistyki I: percepcja 54

Podstawowe problemy kognitywistyki II: dyspozycja poznawcza i jej pomiar 55

Podstawowe problemy kognitywistyki III: reprezentacja 58

Podstawowe problemy kognitywistyki VI: świadomość 59

Komunikacja człowiek-komputer 61

Nauka o widzeniu 63

Nauka o słyszeniu 65

Kognitywistyka: tworzenie pojęć i rozumowanie 66

Neuronauka I 67

Neuronauka II 69

Sztuczna inteligencja i sztuczne życie 70

Językoznawstwo kognitywne 71

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

Nazwa przedmiotu: Wstęp do kognitywistyki
Autor programu: prof. UAM dr hab. Andrzej Klawiter

Założenia i cele:

Przedmiot ten zaznajamia studenta z nowoczesnym, naukowym podejściem do problemu poznania. Główny

nacisk został położony na ukazanie jak formułowany jest problem kognitywistyczny, jak dobiera się środki do
jego rozwiązywania oraz jak integrowana jest wiedza z różnych dyscyplin naukowych, aby mogła być włączona do
kognitywistycznego programu badawczego. Wykład zawiera przegląd podstawowych problemów kognitywistyki
oraz objaśnia jak w praktyce badawczej realizowana jest multidyscyplinarność badań kognitywistycznych.

Treści programowe:
• Poznanie jako problem filozoficzny i jako problem naukowy (Filozoficzne ujęcia umysłu a jego teoretyczne
modelowanie i empiryczne badanie jego funkcjonowania: Przykład 1: ślepota na barwy (achromatopsja)  ana-
liza objaśnień filozoficznych i kognitywistycznych. Przykład 2: widzenie a słyszenie  drogi do dwóch światów
(wzrokowego i słuchowego), czy dwa sposoby dania tego samego świata? Przykład 3: genialny idiota (zespół
sawanta)  umysł normalny a deficyty i nadwyżki w jego funkcjonowaniu.); • Natura problemu kognitywistycz-
nego (Problem kognitywny a problem kognitywistyczny. Problem kognitywistyczny jako problem ekspandują-
cy, a nie uwierający. Interdyscyplinarne a multidyscyplinarne badanie poznania. Kognitywistyka jako nauka
multidyscyplinarna. Dyscypliny współtworzące kognitywistykę i zależności między nimi.); • Druga naukowa
rewolucja w wiedzy o poznaniu i powstanie kognitywistyki (Pierwsza naukowa rewolucja w wiedzy o poznaniu
- powstanie psychofizyki (Helmholtz, Wundt, Fechner). Powstanie psychologii jako nauki. Psychologizm jako
dążenie do ustanowienia psychologii podstawową nauką o poznaniu. Krytyka psychologizmu. Otwarcie nowych
perspektyw w naukowym badaniu umysłu  powstanie dyscyplin obliczeniowych. Powstanie kognitywistyki jako
próba integracji obliczeniowych podejść do badania poznania.); • Główne problemy kognitywistyki (1): Ogólna
charakterystyka poznania (Proces poznania: obliczanie (metafora komputerowa), selekcja neuronowa (metafora
systemu darwinowskiego) czy specyficzny typ egzystencji (metafora „bycia-w-świecie”). Umysł jako maszyna
von Neumanna. Umysł i mózg jako „maszyny darwinowskie”. Umysł jako „maszyna gregoriańska”. Umysł jako
„tematyzujące bycie-w-świecie” (Heidegger).); • Główne problemy kognitywistyki (2): Reprezentacja (Reprezen-
tacjonistyczne a niereprezentacjonistyczne ujęcie procesu poznania. Spory o pojęcie reprezentacji. Reprezentacja
mentalna a przedstawienia obrazowe i znakowe. Piktorializm i jego krytyka (Kosslyn vs Pylyshyn). Funkcjonali-
styczne ujęcie reprezentacji.); • Główne problemy kognitywistyki (3): Percepcja (Sensepcja, percepcja, koncep-
tualizacja. Percepcja a preceptor. Modalności percepcyjne i problem ich substytucyjności. Percepcja jako proces
wielopoziomowy. Istota kognitywistycznego ujęcia widzenia. Nowoczesne ujęcie słyszenia.); • Główne problemy
kognitywistyki (4): Podejmowanie decyzji (Tradycyjne, behawioralne teorie podejmowania decyzji a podejście
kognitywistyczne. Model podmiotu racjonalnego. Podmiotowe ograniczenia racjonalnego podejmowania decyzji.
Problem uwzględnienia społecznych determinant podejmowania decyzji (konflikt interesów, inteligencja makia-
weliczna).); • Główne problemy kognitywistyki (5): Tworzenie pojęć (Pojęcie „pojęcia”. Klasyczna koncepcja
pojęcia. Pojęcie jako prototyp (Wittgenstein, Rosch). Język myśli (Fodor). Zmiana pojęcia.); • Główne proble-
my kognitywistyki (6): Język (Specyfika kognitywistycznego ujęcia języka. Język jako eksternalizacja umysłu.
Poziomy zjawisk językowych a poziomy zjawisk mentalnych. Gramatyka kognitywna a logiczna składnia języka.
Koneksjonistyczne modelowanie zjawisk językowych. Neuronaukowe podejścia do badania języka.); • Główne
problemy kognitywistyki (7): Sztuczna inteligencja (Filozoficzne źródła nauki o sztucznej inteligencji: umysł jako
maszyna do obliczania (Hobbes). Maszyna Turinga. Ograniczenia klasycznych, obliczeniowych modeli umysłu.
„Rewolucja” koneksjonistyczna.); • Główne problemy kognitywistyki (8): Świadomość (Współczesne, filozoficz-
ne koncepcje świadomości a podejście kognitywistyczne. Problem qualiów i tzw. trudny problem świadomości
(Chalmers). Intencjonalność i subiektywność: dwa podstawowe „parametry” aktu mentalnego. Badanie deficytów
poznawczych (ślepowidzenie, ślepota barwna, kończyny fantomowe) i ich znaczenie dla nauki o świadomości.
Neuronaukowe koncepcje świadomości.); • Główne problemy kognitywistyki (9): Emocje (Emocje i systemy
emocjonalne. Istota poznawcza a istota emocjonalna. Hierarchia istot emocjonalnych. Neurobiologiczne podsta-
wy procesów emocjonalnych.); • Kognitywistyka a neuronauka (Neurobiologia - neuronauka – kognitywistyka.
Mózg –– umysł czy jego biologiczna implementacja? Podstawowe problemy kognitywnej neuronauki.); • Kognity-

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

wistyka a filozofia (Idea filozoficzna: inspiracja dla problemu kognitywistycznego czy jego składnik? Analityczna
filozofia umysłu a kognitywistyka. Fenomenologia a kognitywistyka. Perspektywy unifikacji filozoficznego i na-
ukowego badania procesu poznania.); • Trudne problemy kognitywistyki (Rola emocji w poznaniu. Poznanie
a świadomość. Miejsce poznania w fizycznej strukturze świata. Społeczne determinanty poznania (inteligencja
makiaweliczna). Poznanie: zbieranie informacji o otoczeniu czy antycypowanie zmian?)
/ Materiał konwersatoriów jest bezpośrednio powiązany z tematyką wykładów. /

Literatura:

Bechtel, W., Abrahamsen, A. (1991), Connectionism and the Mind. An Introduction to Parallel Processing in Networks.

Bechtel, W., Graham, G. (eds.) (1998), A Companion to Cognitive Science, Oxford: Blackwell.

Byrne, R., Whiten, A. (eds.) (1988), Machiavellian Intelligence. Social Expertise and the Evolution of Intellect in Monkeys, Apes, and
Humans, Clarendon Press, Oxford.

Chalmers, D. (1996), The Conscious Mind, Oxford University Press, Oxford – New York.

Chalmers, D. (1996), Zagadka istnienia świadomości, Świat Nauki, luty, Nr 2(54).

Chlewiński, Z. (red.) (1999), Modele umysłu, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Dennett, D. (1991), Consciousness Explained, Little, Brown and Company, Boston-Toronto.

Dennett, D. (1995), Darwin’s Dangerous Idea: Evolution and the Meanings of Life, Simon & Schuster, New York.

Flanagan, O. (1992), Consciousness Reconsidered, MIT Press, Cambridge, Mass.

10. Goldman, A. L. (1993), Philosophical Applications of Cognitive Science, Westview Press, Boulder.
11. Goldman, A. L. (ed.) (1993), Readings in Philosophy and Cognitive Science, MIT Press, Cambridge, Mass.
12. Guttenplan, S. (ed.) (1994), A Companion to the Philosophy of Mind, Blackwell, Oxford.
13. Jackendoff, R. (1987), Consciousness and the Computational Mind, MIT Press, Cambridge, Mass.
14. Rumelhardt, D.E. (1999), Architektura umysłu. Podejście koneksyjne, w: Chlewiński (1999), s. 240–272.

Wybrane przekłady prac wprowadzających we współczesne dyskusje z kognitywistyki:

Calvin, W. H. (1997), Jak myśli mózg, seria Science Masters, Warszawa: CiS.

Damasio, A. R. (1999), Błąd Kartezjusza, Poznań: Rebis.

Damasio, A. R. (2000), Tajemnica świadomości, Poznań: Rebis.

Dennett, D. C. (1997), Natura umysłów, seria Science Masters, Warszawa: CiS.

Edelman, G. M. (1998), Przenikliwe powietrze, jasny ogień. O materii umysłu, Warszawa: PIW.

Filozofia umysłu, Fragmenty filozofii analitycznej (zbiór artykułów) , t.II, Warszawa: Aletheia-Spacja 1995.

Gazzaniga, M.S. (1997), O tajemnicach ludzkiego umysłu. Biologiczne korzenie myślenia, emocji, seksualności, języka i inteligencji,
Warszawa: Książka i Wiedza.

Greenfield, S. (1998), Tajemnice mózgu, Warszawa: Diogenes.

Greenfield S. (1999), Mózg, seria Science Masters, Warszawa: CiS.

10. Pinker, S. (2002), Jak działa umysł, Warszawa: Książka i Wiedza.
11. P¨

oppel, E., Edingshaus A.-L. (1998), Mózg  tajemniczy kosmos, Warszawa: PIW.

12. Searle, J. R. (1995), Umysł, mózg i nauka, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
13. Searle, J. R. (1999), Umysł na nowo odkryty, Warszawa: PIW.
14. Tajemniczy umysł (2003), Świat Nauki, Wydanie Specjalne, Nr 1.
15. Umysł a mózg, Świat Nauki, Numer Specjalny, listopad 1992 (Nr 11(15), 1992).

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

Nazwa przedmiotu: Podstawowe problemy kognitywistyki I: percepcja
Autor programu: prof. UAM dr hab. Andrzej Klawiter

Założenia i cele:

Przedmiot ten zaznajamia studenta z nowoczesnym, naukowym podejściem do problemu percepcji. Celem

wykładu jest zaznajomienie studenta z ideami, które zainspirowały kognitywistyczne badania nad percepcją oraz
omówienie podstawowej dla kognitywistyki teorii widzenia Marr’a.

Treści programowe:
• Filozoficzne źródła kognitywistycznych koncepcji percepcji (Thomasa Reida odróżnienie między wrażeniem
a percepcją. Trzy poziomy przetwarzania informacji zbieranej przez organizm z otoczenia: sensepcja, percepcja,
kategoryzacja. Podmiotowa a przedmiotowa strona procesu percepcji: subiektywność a intencjonalność. Idea
percepcji jako zdobywania informacji o tym, „co jest na zewnątrz” (Reid, Marr). Modalności percepcyjne.); • Per-
cepcja a perceptor (Idea perceptora jako istoty monomodalnej. Rodzaje perceptorów a modalności percepcyjne.
Wzrokowiec a widzenie. Słuchowiec a słyszenie.); • Przykłady osobliwych systemów percepcyjnych (System
sonarowy u nietoperza. System słuchowy u świerszcza. System telomerowy u pająka. Osobliwe systemy wzro-
kowe: żaba i mucha.); • Ekologiczna koncepcja percepcji Jamesa J. Gibsona (1): percepcja jako aktywne
monitorowanie środowiska w celu zebrania informacji o otoczeniu (Pasywne odbieranie bodźców a aktywna
percepcja: zmysły a systemy percepcyjne. Dwa poziomy pobudzenia: energia bodźca (optycznego, mechanicznego,
chemicznego) docierająca do receptorów zmysłowych oraz informacja wychwytywana z otoczenia przez syste-
my percepcyjne. Percepcja jako aktywne zbieranie informacji bezpośrednio dostępnej w otoczeniu. Zmienność
doznań zmysłowych a zachowywanie niezmienników w aktach percepcyjnych. Eksterocepcja, proporiocepcja i
interocepcja a aktywność systemu percepcyjnego. Percepcja jako zbieranie ofert (affordances) wysyłanych przez
obiekty należące do otoczenia.); • Ekologiczna koncepcja percepcji Jamesa J. Gibsona (2): rodzaje systemów
percepcyjnych (Ogólna charakterystyka systemu percepcyjnego. System percepcyjny jako złożony układ służący
do poszukiwania i wydobywania informacji z otoczenia. Klasyfikacja systemów percepcyjnych.); • Ekologiczna
koncepcja percepcji Jamesa J. Gibsona (3): koncepcja widzenia (Projekt optyki ekologicznej. Opis procesu
zbierania informacji zawartej w świetle otoczeniowym. Widzenie statyczne a lokomocja: przepływ optyczny.);
• Koneksjonistyczne podejście do percepcji (Model neuronu i sieć neuronowa. Działanie sieci neuronowej.
Percepcja jako rozpoznawanie obrazów.); • Koncepcja widzenia Marr’a (1): podstawy filozoficzne i analizy po-
jęciowe (Poziomy analizy procesu percepcyjnego. Poziom teorii obliczeniowej. Poziom reprezentacji i algorytmu.
Poziom implementacji.); • Koncepcja widzenia Marr’a (2): stadia w procesie widzenia (Pierwotny szkic. Szkic
dwuipółwymiarowy. Trójwymiarowy model kształtu przedmiotu.); • Percepcja normalna a percepcja iluzyjna
(Przegląd koncepcji iluzji percepcyjnych. Koncepcja korekty percepcyjnej.); • Kognitywistyczne ujęcie słysze-
nia (Dogmat psychoakustyczny i konsekwencje jego przyjęcia. Próba podważenia dogmatu psychoakustyczne-
go. Poziomy słyszenia. Słyszenie akustyczne. Słyszenie „przestrzeni”. Słyszenie przedmiotów.); • Percepcja a
wyobrażenie, przypomnienie i oczekiwanie (Fenomenologiczne ujęcie spostrzeżenia jako paradygmatycznego
aktu percepcyjnego. Wyobrażenie, przypomnienie i oczekiwanie jako akty mentalne podbudowane percepcyjnie.
Badania nad wyobrażeniowymi obrazami w umyśle (Kosslyn).); • Percepcja przestrzeni (Przestrzeń fizyczna
a przestrzeń spostrzegana. Percepcja przestrzeni w różnych modalnościach percepcyjnych.); • Percepcja czasu
(Czas fizyczny a czas spostrzegany. Problem wyznaczenia czasowych „konturów” przedmiotu. Okno czasowe aktu
percepcyjnego. Percepcja czasu w różnych modalnościach percepcyjnych.); • Percepcja wzrokowa a wzrokowa
kontrola działania (Ślepowidzenie (blindsight). Dwa mózgi wzrokowe: Milner’a i Goodale’a odróżnienie między
informacją wzrokową dla potrzeb działania a informacją dla percepcji.)
/ Materiał konwersatoriów jest bezpośrednio powiązany z tematyką wykładów. /

Literatura:

Gibson, J.J. (1966). The senses considered as perceptual systems, Houghton, Mifflin, Boston.

Gibson, J.J. (1979). The ecological approach to visual perception, Houghton, Mifflin, Boston.

Handel, S. (1989). Listening. An introduction to the perception of auditory events, MIT Press, Cambridge Mass.

Hughes H. C. (1999) Sensory Exotica, MIT Press, Cambridge Mass.

Marr, D. (1982). Vision. A computational investigation into the human representation and processing of visual information, W.H.Freeman,
New York

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

Nazwa przedmiotu: Podstawowe problemy kognitywistyki II: dyspozycja poznawcza i jej po-
miar
Autor programu: prof. dr hab. Jan Ober

Założenia i cele:

Celem wykładu jest przedstawienie zagadnień, związanych z trudnościami nabywania przez dzieci umie-

jętności czytania. Nacisk położony jest na towarzyszące temu procesy poznawcze. Objęte zostaną: modalność
wzrokowa, dźwiękowo-fonologiczna oraz język, a także stopień zaangażowania procesów uwagi, które wyznaczają
kolejne etapy rozwoju funkcji czytania. Główny nacisk zostanie położony na zoperacjonalizowanie zagadnień dla
praktycznego ich wykorzystania w tworzeniu nowych podejść diagnostycznych bazujących na pomiarze, oraz
propozycji terapeutycznych opartych na podstawach fizjologicznych. Uzupełnieniem tematu głównego będzie
ukazanie analogii pomiędzy uczeniem się czytania, a nabywaniem umiejętności operatorskich w kontekście bez-
pieczeństwa w lotnictwie wojskowym i cywilnym.

Treści programowe:
• Dwa wymiary funkcji czytania: sprawność dekodowania fonologicznego wyrazów i rozumienie czytanego
tekstu (Cztery kwadranty dwuwymiarowej przestrzeni kształtowania się umiejętności czytania. Cechy normalnego
rozwoju umiejętności czytania, osobniczo uwarunkowana sprawność zakończonego procesu nabywania umiejęt-
ności. Opóźniony rozwój funkcji czytania, tzw. trudności niespecyficzne. Zaburzony rozwój, trudności specyficzne
określane jako dysleksja. Hyperleksja, zablokowanie możliwości rozumienia czytanego tekstu.); • Dychotomia
funkcji ośrodkowego układu nerwowego: podział na niskopoziomowe funkcje alogiczne (dekodowanie znaków
tekstu), oraz czynności logiczne wysokopoziomowe (rozumienie czytanego tekstu) (Czynność alogiczna: w trak-
cie realizacji danej czynności, nie jest ona oceniana pod względem logicznym, to znaczy czy to co robimy ma ona
sens czy też nie. Charakterystyka czynności alogicznej OUN i przykłady sytuacji w których musimy na niej opie-
rać nasze zachowanie, sytuacje czasu rzeczywistego (praca on-line). Charakterystyka czynności logicznej OUN
i jej podstawowe ograniczenia, praca off-line. Zadania logiczne i alogiczne, komplementarność udziału funkcji
logicznych i alogicznych.); • Uwaga wzrokowa i jej zadania w procesie interakcji z otoczeniem, oraz w tworzeniu
mentalnej reprezentacji rzeczywistości (Podstawowe tryby mechanizmów uwagi w czynnościach operatorskich
oraz w procesie nabywania umiejętności czytania. Celowa eksploracja otoczenia wzrokowego, sterowana z udzia-
łem funkcji logicznych: akwizycja modelu. Monitorowanie wybranego aspektu pola informacyjnego, zależne od
dynamiki nadzorowanego procesu. Tryb retrospekcji i planowania, wyłączna praca na mentalnej reprezentacji
rzeczywistości: konsolidacja modelu.); • Dyskretyzacja procesów uwagi: częstotliwość, okres próbkowania,
czas akwizycji, hierarchizacja zadań (Czy uwaga jest podzielna? Czy może w danej chwili czasu zostać przy-
dzielona jednemu z wielu aspektów realizowanego zadania? Zasady multipleksowania uwagi: przeplot czasowy,
hierarchia istotności, nakład na przełączanie uwagi w obrębie tej samej i różnych modalności. Anomalie uwagi:
ograniczenia i utrata dowolności uwagi, dystrakcja wewnętrzna i zewnętrzna. Jak procesy przydziału uwagi zmie-
niają się w trakcie nabywania umiejętności czytania?); • Czas jako parametr w procesie uczenia się czytania,
dwa poziomy: milisekundowy i sekundowy, czytanie jako proces czasu rzeczywistego (Poziom milisekundowy:
czas zatrzymania wzroku na postrzeganym fragmencie tekstu, czas fiksacji między kolejnymi sakadami progre-
sywnymi i regresywnymi. Struktura czasowa reakcji refiksacji sakadycznej: kiedy zachodzi pobranie informacji,
moment i czas akwizycji? Sakada jako sygnał synchronizujący przetwarzanie informacji wzrokowej. Ograniczenia
czasu przetwarzania, upływność informacji na niskim poziomie przetwarzania, potrzeba ponowienia pobrania
danych dla kolejnej próby – fazy przetwarzania. Poziom sekundowy, czas integracji napływającej informacji,
trzysekundowy okres próbkowania świadomej uwagi. Trzysekundowe okno tworzenia reprezentacji na poziomie
logicznym.); • Nabywanie umiejętności czytania jako wieloetapowy proces liniowy wzajemnie warunkujących
się sprawności poznawczych. Etap początkowy: dobry start czy falstart? Jak przygotować dziecko do rozpo-
częcia nauki czytania? (Przywrócenie świadomość fonologicznej na poziomie naturalnych dźwięków mowy, jakimi
są dźwięki sylab. Analiza, synteza i wolicjonalna manipulacja dźwiękami na poziomie fonologicznym. Poznanie i
“zrozumienie” kształtu znaków literowych oraz przeciwdziałanie traktowaniu liter jako obiektów rzeczywistych,
względem których zachodzi uniwersalizacja kształtu. Litery jako symboliczna reprezentacja dźwięków głosek,
umiejscowione na osi czytania zgodnie z jego kierunkiem. Poziom fonematyczny: znak a dźwięk głoski. Przeciw-

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

działanie wiązaniu znaków literowych z nazwami dźwiękowymi liter w alfabecie.); • Czytanie jako współbieżny
proces skanowania wzrokowego linii tekstu i rekonstrukcji fonologicznej modułów dźwiękowych, zgodnych ze
strukturą sylabiczną wyrazu. Etap pośredni: aspekty wzrokowe (Skanowanie wzrokowe, czynność sakadyczna,
trzy warunki prawidłowej projekcji znaków tekstu na obszar dołka środkowego; ostrość rzutowania, stabilność
projekcji, zgodność znaków rzutowanych na korespondujące obszary siatkówek lewego i prawego oka, obuoczność
w trakcie czytania. Rozdzielczość (ostrość) widzenia w obszarze bliży optycznej (30 cm), miarowość oka, wady
refrakcji i zaburzenia współbieżności ruchów lewego i prawego oka. Akomodacja wzroku, wysiłek akomodacyjny,
przełączanie akomodacji między dalą (tablicą) a bliżą optyczną (pulpitem). Wybiórczość widzenia: szczególna
cecha obszaru widzenia centralnego, pozwalająca postrzegać mały wycinek pola widzenia w izolacji od otoczenia i
w bezpośrednim powiązaniu z funkcją analizatora logicznego OUN. Złożoność graficzna grupy znaków literowych
rzutowanych na obszar wybiórczego widzenia. Efekt “natłoku” (ang. crowding), wynikający z niedostosowania
złożoności leksygramu do możliwości jego rozpoznawania jako całości graficznej.); • Rekonstrukcja fonologiczna,
kształtowanie się świadomości grafo-fonologicznej, dostrzeganie modularności sylabicznej w zapisie litero-
wym. Etap pośredni: aspekty dźwiękowe (Powstawanie asocjacji zapisu literowego sylaby z odpowiadającym
mu dźwiękiem sylaby. Umiejętność wyodrębnienia struktury sylabicznej odczytywanego wyrazu: najtrudniejszy
element procesu nabywania umiejętności czytania, wymagający uprzedniego rozwoju świadomości fonologicz-
nej. Ograniczenia procesu rekonstrukcji fonologicznej: pojemność pętli fonologicznej i szerokość okna scalania,
zaburzenia poprawności lub kolejności wpisywania scalanych dźwięków. Niesylabiczna fragmentacja odczyty-
wanego wyrazu jako przeszkoda w rekonstrukcji fonologicznej, blokująca możliwości korzystania z modularności
grafo-fonologicznej, oraz prowadząca do stagnacji rozwoju umiejętności czytania.); • Całościowe odczytywanie
znaczeń wyrazów na podstawie ich ogólnych cech graficznych. Etap zaawansowany: droga bezpośrednia od
kształtu wyrazu do jego znaczenia (Zespół cech dystynktywnych kształtu wyrazu wykorzystywany w czytaniu
całościowym: pierwsza litera, długość wyrazu i jego obwiednia. Tworzenie asocjacji cech graficznych wyrazu
ze znaczeniem wyrazu, wymaga na etapie tworzenia się tej umiejętności, uprzedniego precyzyjnego odczytania
znaczenia danego wyrazu w oderwaniu od jego kontekstu. Współdziałanie sylabicznego dekodowania fonologicz-
nego jako jedyna strategia zawsze pozwalająca dokładnie odczytać znaczenie wyrazu. Kolejność tworzenia się
czytania całościowego: poznanie znaczenia wyrazu, po czym powiązanie go z całościowymi cechami graficznymi.
Kontekst odczytywanego tekstu w monitorowaniu poprawności procesu czytania.); • Kompensacja w dysleksji,
prowadząca do rozwinięcia się stereotypu nieprecyzyjnego czytania, nieprzydatnego m. in. w rozwiązywaniu
zadań z treścią oraz testów (Strategia inteligentnego zgadywania: bazując na kontekście, czytający usiłuje
dowiązać szereg prawdopodobnych znaczeń zamiast jednego konkretnego. Prowadzi to do tworzenia się niejed-
noznacznych asocjacji możliwych znaczeń z konkretnymi cechami graficznymi wyrazu. Kontekst odczytywanego
tekstu w miejsce dekodowania, jako częściowa kompensacja trudności z opanowaniem czytania. Niska precyzja
czytania. Strategia inteligentnego zgadywania de facto jest wykorzystywana jedynie podczas czytania tekstu,
który nie wymaga precyzji odczytania, np. powieści. Paradoksalne zainteresowanie się dyslektyka czytaniem
książek, któremu nie towarzyszy usprawnienie uczenia się z podręcznika. Trudności w czytaniu nadal pozosta-
ją przeszkodą na drodze do kształcenia.); • Uczenie się czytania a uczenie się wykorzystując umiejętność
czytania; przeciwstawność wymagań w trakcie nabywania funkcji czytania (Świadoma uwaga jako kanał ko-
munikowania się z zasobami logicznymi OUN. Dla uczenia się nie wystarczy rozumienie tego co się czyta, lecz
wymagane jest chwilowe przełączanie, zwalnianie uwagi, konieczne dla obsługi tworzonego lub poszerzanego
systemu wiedzy. Dlaczego dzieci, mimo że rozumieją to co czytają, a także mimo wielokrotnego odczytywania
tego samego fragmentu tekstu, nie mogą przyswoić pozyskiwanej w ten sposób informacji? Co powoduje że
nic nie wchodzi im do głowy? Jak można w sytuacji trudności o charakterze dyslektycznym, wspomagać pro-
ces uczenia się przy ograniczeniach dostępności uwagi, absorbowanej rozumieniem odczytywanego tekstu, lub
dekodowaniem wyrazów?); • Dysleksja: specyficzne trudności w nabywaniu umiejętności czytania (Definicja
dysleksji; specyfika trudności dyslektycznych. Czy właściwym jest łączenie dysleksji z inteligencją ucznia; co
z obowiązującą definicją dysleksji? Czy specyfika dysleksji wynika z istoty zaburzenia, czy też jest wynikiem
sposobu w jaki osoby z dysleksją potrafią częściowo kompensować te trudności? Dominująca rola niewłaściwego
rozwoju dekodowania fonologicznego, stagnacja na etapie niewydajnego literowania fonematycznego (głosko-
wania). Pominięcie etapu dekodowania fonologicznego uniemożliwia poznanie zapisu literowego wyrazu, na
takim poziomie szczegółowości, który pozwalał by poprawnie pisać (dysortografia). Przedwczesne przejście do
czytania całościowego, wykorzystującego inteligentne odgadywanie znaczeń kolejno odczytywanych wyrazów, na

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

podstawie predykcji wynikającej z kontekstu.); • Zablokowanie możliwości rozumienia odczytywanego tekstu:
hyperleksja, jej przyczyny i możliwości kompensacji (Hyperleksja –– wysoka sprawność dekodowania fonolo-
gicznego, przy całkowitym braku rozumienia odczytywanego tekstu: imitacja czytania. Czytanie tekstu jest w
hyperleksji równoważne odczytywaniu przypadkowo zestawionej listy wyrazów. Brak powiązania procesu deko-
dowania fonologicznego (czynność alogiczna OUN) z funkcjami części logicznej OUN. Dwie możliwe przyczyny:
zbytnie zaangażowanie części logicznej w doskonalenie procesu dekodowania fonologicznego, lub zbyt niski
poziom funkcji logicznych. Konieczność wdrożenia grupowania odczytywanych wyrazów w trzysekundowe okno
„teraz”, na przemian z trzysekundowym przerywaniem czytania, dla umożliwienia ich scalenia w sens zdania.);
• Pomiar sprawności czytania. Rozdzielność pomiaru na aspekt dekodowania fonologicznego i stopnia ro-
zumienia tekstu (Warunki obiektywności pomiaru sprawności czytania: powtarzalność, wyłączenie możliwości
uczenia się materiału testowego, możliwość powtarzania pomiaru bez potrzeby wprowadzania okresu karencji.
Stosowanie tego samego materiału leksykalnego niezależnie od stopnia rozwoju umiejętności czytania, rozwoju
intelektualnego oraz wieku osoby badanej. Przeciwdziałanie całościowemu odczytywaniu wyrazów dla oceny
dekodowania fonologicznego. Supresja informacji kontekstowej czytanego tekstu dla oceny stopnia rozumienia
tekstu.); • Sygnał ruchu oka jako obiektywny wskaźnik procesów przetwarzania informacji leksykalnej (Rodzaje
ruchów oka oraz metody ich pomiaru. Dwa cele interpretacji ruchu oka: ocena poprawności skanowania wzroko-
wego podczas czytania, oraz ocena procesu akwizycji i przetwarzania informacji leksykalnej. Ocena skanowania
wzrokowego: stabilność fiksacji, zaburzenia współbieżności sakad, prawo Herringa o równym pobudzaniu ruchu
lewego i prawego oka, ocena warunków dla obuoczności w czytaniu. Ocena procesu akwizycji i wyników prze-
twarzania informacji leksykalnej pozyskiwanej w trakcie fiksacji. Prosakady i antysakady: przeniesienia wzroku
zgodnie z i przeciwnie do kierunku czytania. Różnice w morfologii pro- i antysakad w trudnościach dekodowania
znaków tekstu, w segmentacji fonologicznej i w rozumieniu zdania. Przerywanie procesu czytania dla osadzenia
pozyskanej informacji w systemie wiedzy: uczenie się podczas czytania.)

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

Nazwa przedmiotu: Podstawowe problemy kognitywistyki III: reprezentacja
Autor programu: dr Maciej Błaszak

Założenia i cele:

Wykład omawia filozoficzne źródła problemu reprezentacji mentalnych oraz prezentuje kognitywistyczne spo-

soby rozumienia tego problemu. Studenci zapoznawania są zarówno z teoretycznymi ujęciami reprezentacji jak i
z empirycznymi badaniami na ten temat. Kurs dostarczy im wiedzy o problemie reprezentacji oraz jego znaczeniu
we współczesnej kognitywistyce.

Treści programowe:
• Pojęcie ‘reprezentacji’ (Reprezentacje obrazowe, językowe i mentalne. Reprezentacje mentalne a intencjonal-
ność. Brentanowskie określenie intencjonalności. Intencjonalność a intensjonalność. Nieintencjonalne koncepcje
reprezentacji. Reprezentacjonizm a antyreprezentacjonizm.); • System reprezentacyjny (Reprezentacje a problem
psychofizyczny (mind-body problem). Reprezentacja: struktura czy funkcja?); • Treści reprezentacyjne (Teoria
przyczynowa. Psychologia ludowa. Teoria eliminacyjna. Teoria teorii (teoria, iż psychologia ludowa jest teorią)
kontra symulacja.); • Reprezentacja a obliczeniowe teorie umysłu (Obliczanie, funkcje i algorytmy. Maszyna
Turinga. Kodowanie i symbole. Implementacja i obliczanie funkcji. Automatyczne algorytmy. Sztuczna inteligencja.
Chiński pokój.); • Mechanizmy myślenia (Funkcjonalizm. Język myśli. Składnia i semantyka. Modularność umy-
słu. Konekcjonizm.); • Wyjaśnianie reprezentacji mentalnych (Redukcja i definicja. Problem trafności reprezenta-
cji.); • Reprezentacje mentalne i funkcja biologiczna (Sukces w działaniu i funkcja adaptacyjna (proper function)
reprezentacji mentalnych. Ewolucja umysłu: teoria realistyczna kontra instrumentalistyczna. Wieża generowania
i testowania umysłów.); • Świadomość a umysł reprezentacyjny (Spory wokół nieświadomej reprezentacji. Co
reprezentują qualia?) • Ontogeneza reprezentacji (Rozumienie (przez dzieci) bycia reprezentacją. Rozumienie
rozróżnienia ‘mentalne’ i ‘fizykalne’. Widzenie epistemiczne i nieepistemiczne. Rozumienie reprezentacyjnego
charakteru stanów emocjonalnych. Nabywanie teorii wiedzy. Rozumienie przekonań. Defekty w rozumieniu re-
prezentacji – autyzm, zespół Williamsa.); • Filogeneza reprezentacji (Ewolucja umysłu –– pojęciowe narzędzia,
rekonstrukcja etapów.); • Rozszerzona reprezentacyjna architektura umysłu (Protoreprezentacje, reprezentacje
i metareprezentacje mentalne. Problem ugruntowania symboli w świecie.); • Podmiotowość –– analiza reprezen-
tacyjna (Krytyka koncepcji podmiotu jako układu homeostatycznego. Zdolność do tworzenia metareprezentacji
jako podstawowy rys podmiotowości. Przegląd empirycznych badań nad metareperentacją.); • Reprezentacyjne
usprawnienia i protezy umysłu (terminy A. Klawitera) (Kognitywne artefakty — dopasowywanie reprezentacji do
zadania. Reprezentacyjne wspomaganie dostępu do informacji i zdolności obliczeniowych umysłu. Reprezentacje
addytywne i substytutywne. Reprezentacje powierzchniowe i wewnętrzne. Analiza decyzyjna z wykorzystaniem
reprezentacji zewnętrznych – numerycznych i graficznych. Skalowanie psychologiczne i reprezentacje.); • Kry-
tyka tezy reprezentacyjnej (Fenomenologia powszedniości. Poręczność a użyteczność. Świadomość wzrokowa i
wzrokowa kontrola działania.)
/ Materiał konwersatoriów jest bezpośrednio powiązany z tematyką wykładów. /

Literatura:

Clapin Hugh (ed.) (2002) Philosophy of Mental Representation. Oxford: Clarendon Press.

Stich Stephen, Ted Warfield (eds.) (1994) Mental Representation: A Reader. Oxford: Blackwell.

Sperber Dan (ed.) (2000) Metarepresentations. Oxford: Oxford University Press.

Błaszak Maciej (2001) Rozumowanie i metareprezentacje. W: Piotr Leśniewski, Zbigniew Tworak (red.) Logos –– rozum i logika. Poznań:
Wydawnictwo Naukowe IF UAM.

Błaszak Maciej (2003) Ja –– Analiza reprezentacyjna. Studia z Kognitywistyki i Filozofii Umysłu, 1.

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

Nazwa przedmiotu: Podstawowe problemy kognitywistyki IV: świadomość
Autor programu: prof. UAM dr hab. Andrzej Klawiter, dr Wioletta Dziarnowska

Założenia i cele:

Przedmiot ten zaznajamia studenta ze współczesnymi ujęciami klasycznego zagadnienia filozofii, jakim jest

problem świadomości. Ukazuje też jak postęp w badaniach kognitywistycznych i neurobiologicznych doprowadził
do tego, że zarówno teoretyczne jak i empiryczne badania nad świadomością stały się w ostatnich latach jednym
z centralnych obszarów kognitywistyki. Wykład zawiera prezentację najważniejszych kognitywistycznych ustaleń
na temat świadomości.

Treści programowe:
Część I: Filozoficzne ujęcia świadomości i ich wpływ na rozwój kognitywistyki: • Husserl, czyli fenomenologia
jako próba denaturalizacji świadomości (Poziomy czystej świadomości. Metody badania czystego przeżycia
psychicznego. Składowe istoty czystego przeżycia.); • Inspiracje fenomenologiczne w kognitywistyce i neu-
ronauce (Pojęcie intencjonalności (Searle). Idea nieusuwalności pierwszoosobowego charakteru świadomości
(Nagel, McGinn, Chalmers). Dennetta rozumienie heterofenomenologii. Projekt neurofenomenologii (Varela).);
• Zasadnicze słabości teorii fenomenologicznej (Czysta świadomość a Ja transcendentalne. Intencjonalność
przeżycia a jego subiektywność. Trudności w określeniu i stosowaniu metody redukcji. Fenomenologia czystych
przeżyć a egologia transcendentalna.); • Heidegger, czyli separacja subiektywności i świadomości (Dase-
in jako czysta podmiotowość. Percepcja jako rozpoznawanie fizycznych cech rzeczy; zatroskany przegląd jako
identyfikacja użyteczności narzędzia; obchód jako sprawność w posługiwaniu się narzędziem.); • Inspiracje He-
ideggerowskie w AI, kognitywistyce i neuronauce (Minsky’ego-Dennetta idea dekompozycji świadomości do
systemu najprostszych agentów (Minsky, The Society of Mind; Dennett, Consciousness Explained). Odróż-
nienie pomiędzy wzrokową kontrolą działania a percepcją wzrokową (Milner & Goodale, The Visual Brain in
Action) pojmowane jako odpowiednik Heideggerowskiego odróżnienia pomiędzy przeglądem (Umsicht) a ob-
chodem (Umgang).); • Frege: idea świadomości zobiektywizowanej (Odróżnienie pomiędzy psychologicznym
(subiektywnym) a logicznym (obiektywnym) pojmowaniem świadomości. Przedstawienie a myśl. Lingwistyczna
natura świadomości: komunikacja językowa jako „wywoływanie” i publiczne udostępnianie obiektywnej treści
aktów mentalnych.); Część II. Czy istnieje trudny problem świadomości? • Cztery podstawowe rodzaje świado-
mości (Block) (Świadomość fenomenalna. Świadomość dostępu. Świadomość monitorująca. Samoświadomość.);
• Subiektywność jako nieusuwalny składnik każdego aktu świadomości fenomenalnej (T. Nagel, McGinn,
Jackson) (Świadomość jako ”bycie jako” (”Jak to jest być nietoperzem?”  Nagel). Umysł otwarty a umysł za-
mknięty (McGinn). Obiektywność wiedzy a subiektywność doznań (Jackson).); • Jak rozumieć tzw. trudny problem
świadomości: ujęcie D. Chalmersa (Odróżnienie łatwych problemów świadomości od problemu trudnego. Idea
nauki o świadomości jako nauki fundamentalnej, której teorie nie są redukowalne do teorii dotychczasowych
nauk empirycznych. Dwa aspekty informacji.Postulowane przez Chalmersa zasady przyszłej teorii świadomo-
ści.); • Spory wokół trudnego problemu świadomości (Ramachandran, Churchland, Crick&Koch) (Argumenty
na rzecz funkcjonalnego charakteru qualiów (Ramachandran, Patricia Churchland). Dyskusja o prawomocności
neuronaukowego badania świadomości (Churchland, Crick&Koch, Chalmers, Damasio).); Część III: Świadomość
z perspektywy ewolucjonistycznej • Funkcjonalistyczno-ewolucjonistyczne ujęcie świadomości w pracach D.
Dennetta (Dennetowska koncepcja systemu intencjonalnego. Świadomość jako zewnętrzna, globalna własność
systemu intencjonalnego. Postulat stopniowej dekompozycji systemu świadomego aż do poziomu nieświadomych
składników (agentów) - idea odwróconej inżynierii mentalnej (reverse engineering). Krytyka koncepcji świado-
mości opartych na założeniu ”teatru kartezjańskiego”. Model wielokrotnych szkiców. Rodzaje umysłów oraz wieża
generowania i testowania. Umysł –– zaadaptowany do warunków system intencjonalny, czy system antycypujący
zmianę warunków?); • Mózg jako „maszyna Darwinowska”: propozycje Calvina i Edelmana (Umysł to jako
działająca jak system adaptacyjny neuronalna maszyna Darwinowska. Charakterystyka procesu darwinowskiego.
Koncepcja darwinizmu neuronalnego Edelmana); Część III: Kognitywistyka a próby naukowego badania świado-
mości: • Idea świadomości wzrokowej i neuronowych odpowiedników świadomości (Crick i Koch, Logothetis)
(Jak rozumieć tzw. neuronowe korelaty świadomości? Rywalizacja obuoczna (binocular rivalry) a świadomość.
”Korowe wskaźniki” świadomości w ujęciu Cricka i Kocha); • Świadomość  zjawisko jedno- czy wielopozio-

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

mowe? (Spory między zwolennikami teoriokwantowego, neurobiologicznego, lingwistycznego, psychologicznego
oraz socjologicznego wyjaśniania zjawisk świadomości. Jedna czy wiele form świadomości?); • Świadomość a
podmiotowość: próba rekapitulacji (Świadomy akt mentalny a subiektywny akt mentalny: dwa akty, czy dwa
aspekty jednego aktu? Subiektywność, intersubiektywność, obiektywność - trzy postawy wobec zjawisk świado-
mości. Nieświadoma subiektywność (ślepowidzenie, głuchosłyszenie).)
/ Materiał ćwiczeń jest bezpośrednio powiązany z tematyką wykładów. /

Literatura:

Baars B.J., Banks W.P., Newman J.B. 2003 (red.) Essential Sources in the Scientific Study of Consciousness, MIT Press, Cambridge
Mass.

Calvin W. H. 1990 The Cerebral Symphony. Seashore Reflections on the Structure of Consciousness, Bantam Books, New York.

Calvin W. H. 1996 The Cerebral Code, MIT Press, Cambridge Mass.

Calvin W. H. 1997 Jak myśli mózg, seria Science Masters, CiS, Warszawa.

Chalmers D. 1996 The Conscious Mind, Oxford University Press, Oxford -– New York.

Chalmers D. 1997 Zagadka istnienia świadomości, Świat Nauki, luty, Nr 2(54).

Crick F. 1997 Zdumiewająca hipoteza czyli nauka w poszukiwaniu duszy, Prószyński i S-ka, Warszawa.

Crick F., Koch K. 2003 A Framework for Consciousnes, Nature Neuroscience, 6 (2).

Damasio A. R. 1999 Błąd Kartezjusza, Rebis, Poznań.

10. Damasio A. R. 2000 Tajemnica świadomości, Rebis, Poznań
11. Dennett D. C. 1991 Consciousness Explained, Little, Brown and Company, Boston.
12. Dennett, D. C. 1997 Natura umysłów, seria Science Masters, CiS, Warszawa.
13. Edelman G. M. 1998 Przenikliwe powietrze, jasny ogień. O materii umysłu, PIW, Warszawa.
14. Edelman G.M. Tononi G. 2000 A Universe of Consciousness, Basci Books, New York.
15. Filozofia umysłu 1995 Fragmenty filozofii analitycznej (zbiór artykułów), t.II, Aletheia-Spacja, Warszawa.
16. Flanagan O. 1992 Consciousness Reconsidered, MIT Press, Cambridge, Mass.
17. Gazzaniga M.S. 1997 O tajemnicach ludzkiego umysłu. Biologiczne korzenie myślenia, emocji, seksualności, języka i inteligencji, Książka

i Wiedza, Warszawa.

18. Guttenplan S. 1994 A Companion to the Philosophy of Mind, Blackwell, Oxford.
19. Llinas R. R. 2001 I of the Vortex. From Neurons to Self, MIT Press, Cambridge Mass.
20. Marcel A.J. Bisiach E. 1992 (red.) Consciousness in Contemporary Science, Clarendon, Oxford.
21. McGinn C. 1991 The Problem of Consciousness, Blackwell, Oxford.
22. Metzinger T. 1995 (ed.) Conscious Experience, Sch¨

oningh/Imprint Academic, Paderborn/Thorverton.

23. P¨

oppel E., Edinghaus A.-L. 1998 Mózg  tajemniczy kosmos, PIW, Warszawa

24. Ponadto, wybrane artykuły z Journal of Consciousness Studies.

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

Nazwa przedmiotu: Komunikacja człowiek–komputer
Autor programu: dr inż. mgr psychologii Jacek Jelonek

Założenia i cele:

Celem kursu jest zapoznanie studentów z metodologią projektowania złożonych systemów, uwzględniającą

możliwości percepcyjne człowieka oraz przybliżenie kognitywnej specyfiki interakcji człowieka z urządzeniami
technicznymi.

Treści programowe:
• Postęp technologiczny a nowe formy komunikacji (Zarys zmian interakcji „człowiek”-„złożony system tech-
niczny” w kontekście przemian cywilizacyjnych i postępu technologicznego. Nowe typy interfejsów; ewolucja
systemów komputerowych: mainframe, PC, notebook, PDA, tabletPC; praca rozproszona wspomagana kompute-
rowo, Internet i wirtualni agenci (ang. bots & avatars), systemy wspomagające podejmowanie decyzji –– sztuczna
inteligencja.); • Projekt Oxygen MIT –– przykład tendencji w projektowaniu interfejsu człowiek-komputer (Pod-
stawowe założenia, wyzwania. Architektura systemu: urządzenia przenośne, inteligentne pomieszczenia, sieci.
Technologie programowe i percepcyjne. Interfejs akustyczny i wizyjny.); • Psychologiczne podstawy komuni-
kacji (Podejście tradycyjne w ujęciu George’a Millera. Teoria: systemowa, konstruktywistów, samoświadomości,
reguł społecznych. Typologie aktów komunikacyjnych.); • Postrzeganie wzrokowe (Budowa i funkcjonowanie
narządu wzroku. Przetwarzanie sygnałów na drodze wzrokowej. Teorie postrzegania barw. Wrażenia a spostrze-
żenia wzrokowe. Rola kory mózgowej w tworzeniu reprezentacji wzrokowej. Współdziałanie procesów widzenia z
pamięcią. Zjawisko stereopsji. Złudzenia wzrokowe i ich analiza w kontekście teorii spostrzegania.); • Elementy
grafiki komputerowej i zasady tworzenia interfejsów graficznych (Grafika wektorowa i rastrowa. Podstawy
kolorymetrii i reprezentacji barw w systemach komputerowych. Modele barw: RGB, HSI, CMYK. Podstawowe
operacje na obrazie rastrowym. Formaty plików graficznych z kompresją stratną i bezstratną.); • Ruch oka
(Rola i działanie ruchów oczu dla procesu rozpoznawania. Rodzaje i funkcja ruchów oka. Aktywność okoruchowa
a procesy poznawcze.); • Ruch oka w zastosowaniach praktycznych (Przedstawienie przykładowych rozwią-
zań wykorzystujących ruchu oka w monitorowaniu stanu świadomości pilota, w problematyce diagnozowania
dysleksji oraz w komunikowaniu się z otoczeniem osób całkowicie sparaliżowanych.); • Zasady projektowania
interfejsów graficznych (Zasady projektowania GUI z wykorzystaniem standardowych kontrolek ekranowych.
Zasady doboru barw, wielkości i typów czcionek. Kanony tworzenia stron internetowych –– aspekt estetyczny i
funkcjonalny.); • Słuch (Budowa i funkcje narządu słuchu. Wrażenia i spostrzeżenia słuchowe. Krzywe strojenia i
zjawisko maskowania. Słyszenie przestrzenne. Psychofizjologia słyszenia a kompresja danych typu mp3.); • Sy-
gnał akustyczny i jego cechy (Głośność, wysokość dźwięku. Kodowanie częstotliwości oraz poziomu natężenia
akustycznego dźwięku. Dziedzina czasu – twierdzenie o próbkowaniu. Formaty plików dźwiękowych.); • Pod-
stawy przetwarzania i analizy dźwięku (Dziedzina częstotliwości –– transformata Fouriera, okno transformaty,
widmo, spektrogram.); • Zagadnienia rozpoznawania mowy i mówcy (Głoska a fonem, alfon. Dyskryminacja
fonemów. Samogłoski a formanty. Rozpoznawanie mowy ciągłej: parametry fonetyczno-akustyczne, kodowanie
fonetyczne, analiza: leksykalna, syntaktyczna, semantyczna.); • Teoretyczne podstawy ukrytych modeli Mar-
kowa (Opis i charakterystyka HMM.); • Ukryte modele Markowa w praktyce (Podstawy teoretyczne ukrytych
modeli Markowa. Przedstawienie (opis i charakterystyka) systemów rozpoznawania mowy oraz pisma odręcznego
z wykorzystaniem ukrytych modeli Markowa.); • Zagadnienia syntezy mowy (Wytwarzanie mowy –– artykulacja.
Ogólna struktura systemu syntezy mowy. Praktyczne realizacje: konkatenacja przebiegów czasowych, synteza
fonemiczna, formantowa. Metody oceny systemów i kryteria ich ewaluacji. Współczesne standardy: Microsoft
Speech API, Java Speech API, VoiceXML i inne.)
/ Materiał konwersatoriów jest związany bezpośrednio z treścią wykładów. /

Literatura:

Helander M.G., Landauer T.K., Prabhu P.V. eds., Handbook of Human-Computer Interaction, Elsevier, 1997.

Nęcka Z., Komunikacja międzyludzka, WPSB, Kraków, 1996.

Kurcz I., Psychologia języka i komunikacji, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2000.

Lindsay P.H., Norman D.A., Procesy przetwarzania informacji u człowieka, PWN, Warszawa, 1991.

Tadeusiewicz R., Problemy biocybernetyki, PWN, Warszawa, 1991.

Maruszewski T., Psychologia poznawcza, Gdańsk, GWP, 2001.

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

Moore B.C., Wprowadzenie do psychologii słyszenia, PWN, Warszawa-Poznań, 1999.

Basztura Cz., Źródła, sygnały i obrazy akustyczne, Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, Warszawa, 1988.

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

Nazwa przedmiotu: Nauka o widzeniu
Autor programu: dr Maciej Błaszak

Założenia i cele:

Prezentacja podstaw nowoczesnej nauki o widzeniu, zawierającej zintegrowaną wiedzę, która do niedawna

rozparcelowana była pomiędzy różne nauki szczegółowe. Wykład ukazuje złożoność procesu widzenia, oma-
wia zasadnicze sposoby jego modelowania i nowe techniki uzyskiwania danych eksperymentalnych. Szczególny
nacisk położony jest na omówienie trzech klas zjawisk, uwzględnianych przy wyjaśnianiu widzenia: fenomeny
wzrokowe; natura informacji optycznej; fizjologia widzenia.

Celem wykładu jest udzielenie odpowiedzi na pytanie: W jaki sposób ludzie zdolni są postrzegać spójne,

znaczące trójwymiarowe sceny wzrokowe na podstawie niekompletnych, dwuwymiarowych wzorców pobudzeń
siatkówki oka?

Treści programowe:
• Definicja widzenia na gruncie nauk kognitywnych (Widzenie jako akt konstrukcyjny: adaptacje wzrokowe, po-
widoki, iluzje percepcyjne, przedmioty dwuznaczne. Widzenie jako modelowanie otoczenia: dopełnienie wzrokowe,
przedmioty niemożliwe. Widzenie jako uchwytywanie znaczenia: klasyfikacja przedmiotów wzrokowych, skupia-
nie uwagi i świadomość wzrokowa.); • Informacja optyczna (Zachowanie światła: oświetlenie, oddziaływanie z
powierzchniami, otoczeniowość (ambient optic array), przepływ optyczny (optic flow). Tworzenie się obrazów:
geometria projekcyjna.); • Systemy wzrokowe (Ludzkie oko: anatomia, optyka fizjologiczna, siatkówka. Kora
wzrokowa: lokalizacja i funkcje, dwa mózgowe systemy widzenia.); • Teorie widzenia (Kryteria klasyfikacyjne:
środowisko vs. organizm, empiryzm vs. natywizm, atomizm vs. holizm. Strukturalizm (Wundt), gestaltyzm (Werthe-
imer, Koffka), optyka ekologiczna (Gibson), konstruktywim (Helmholtz), kognitywizm (Marr).); • Teoria widzenia
Davida Marra (Trzy poziomy przetwarzania informacji: obliczeniowy, algorytmiczny, implementacyjny. Trzy etapy
przetwarzania informacji wzrokowej. Od obrazu na siatkówce do pierwotnego szkicu. Moduły uczestniczące w
powstawaniu dwuipółwymiarowego szkicu. Trójwymiarowy model kształtu przedmiotu.); • Widzenie barw (Obli-
czeniowa teoria widzenia barw: fizyczny charakterystyka światła, psychologiczna charakterystyka barw, reguła
psychofizycznej korespondencji. Przetwarzanie siatkówkowe: metamery, ślepota na barwy, teoria trichromatyczna,
teoria procesów przeciwstawnych, teoria procesów podwójnych, mechanizmy fizjologiczne. Przetwarzanie informa-
cji o powierzchniach barwnych: teoria retinexu, stałość widzenia barw. Przetwarzanie informacji kategoryzacyjnej:
bazowe nazwy barw.); • Widzenie przestrzenne (Mechanizmy fizjologiczne: siatkówkowe, ciała kolankowatego
bocznego, korowe. Kanały psychofizyczne: teoria częstotliwości przestrzennej, analiza fourierowska. Analiza ob-
liczeniowa: widzenie głębi, stereogramy Julesza, integracja źródeł informacji (pokój Amesa). Rozwój percepcji
głębi: klif wzrokowy Eleanor Gibson, informacja stereoskopowa, dynamiczna i obrazowa.); • Wzrokowa organi-
zacja przedmiotów i scen (Percepcyjne grupowanie: prawa grupowania, ilościowe pomiary grupowania. Orga-
nizacja figura-tło: reguły, przystosowawczość środowiskowa, dopełnianie wzrokowe.); • Postrzeganie własności
przedmiotów (Postrzeganie wymiarów: stałość, iluzje wymiarów (iluzja księżyca, Ponzo). Postrzeganie kształtów:
stałość, iluzje kształtów (pokój Amesa). Postrzeganie orientacji: stałość, iluzje orientacji (iluzja pochyłego pokoju,
Zollnera). Postrzeganie położenia: stałość, iluzje położenia (Roelofsa). Adaptacje percepcyjne: ruch aktywny vs.
pasywny.); • Postrzeganie funkcji (Oferty wzrokowe (affordances): bezpośrednie postrzeganie ofert, wzrokowa
kontrola działania.); • Postrzeganie kategorii (Pośrednie postrzeganie funkcji drogą kategoryzacji: składowe
procesu kategoryzacji, hierarchie kategoryzacyjne. Prototypy: kategorie poziomu podstawowego, perspektywa
kanoniczna, efekty primingu, efekty kontekstowe.); • Postrzeganie ruchu (Obliczeniowy problem ruchu: ruch
ciągły, ruch pozorny, mechanizmy fizjologiczne, teorie obliczeniowe. Ruch przedmiotu: postrzeganie prędkości
przedmiotu, głębia i ruch. Dynamiczna percepcyjna organizacja: grupowanie przez ruch, dopełnianie kinetyczne,
figury iluzoryczne.); • Przepływ optyczny i ruch obserwatora (self-motion) (Indukowany ruch obserwatora:
pozycja i orientacja, równowaga i postawa. Postrzeganie ruchu obserwatora: kierunek ruchu obserwatora, pręd-
kość ruchu obserwatora (funkcja tau), rzeczywistość wirtualna i percepcja ekologiczna.); • Postrzeganie zdarzeń
(Ruch biologiczny: postrzeganie informacji relewantnej ewolucyjnie (Johansson). Postrzeganie przyczynowości.);
• Wzrokowe skupianie uwagi, wzrokowa pamięć i wzrokowa wyobraźnia (Sakkadowe ruchy oczu. Teorie sku-

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

piania uwagi wzrokowej. Rodzaje pamięci wzrokowej. Wzrokowa wyobraźnia: rotacja obiektów w umyśle.)
/ Materiał konwersatoriów jest bezpośrednio powiązany z tematyką wykładów. /

Literatura:

Bruce V., Green P. (2003), 4th ed., Visual Perception. Physiology, Psychology and Ecology, Psychology Press, Brighton-New York.

Humphreys G.(1992) (red.) Understanding Vision: An Interdyscyplinary Perspective, Blackwell, Oxford.

Marr D. (1982) Vision, Freeman and Company, San Francisco.

Palmer S.(1999) Vision Science: Photons to Phenomenology, MIT Press, Cambridge Mass.

Górska T., Grabowska A., Zagrodzka J. (1997) (red.) Mózg i zachowanie, PWN, Warszawa (rozdz. 8).

Gregory R. L., Colman A. M. (2002), (red.) Czucie i percepcja, Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań (rozdz. 1, 2).

Lindsay P. H., Norman D. A. (1984), Procesy przetwarzania informacji u człowieka, PWN, Warszawa (rozdz. 1–5).

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

Nazwa przedmiotu: Nauka o słyszeniu
Autor programu: prof. UAM dr hab. Andrzej Klawiter, prof. UAM dr hab. Anna Preis

Założenia i cele:

Głównym celem wykładu jest zapoznanie studentów z podstawami nowoczesnej nauki o słyszeniu. Wykład

przedstawia słyszenie jako proces wielopoziomowego przetwarzania informacji słuchowej, wskazując na podo-
bieństwa między widzeniem a słyszeniem.

Jednocześnie wykład dostarcza studentom podstawowej wiedzy z zakresu fizyki dźwięku, fizjologii narządu

słuchu oraz neuroanatomii kory słuchowej.

Treści programowe:
• Fizyczna charakterystyka dźwięku (Drganie i fala. Podstawowe parametry fali akustycznej: częstotliwość,
amplituda, faza, struktura czasowa i widmowa.); • Fizyczna charakterystyka źródła dźwięku (Klasyfikacje źró-
deł dźwięku. Parametry ruchu źródła dźwięku: przemieszczenie, prędkość, przyspieszenie. Efekty związane z
ruchem źródła dźwięku.); • Fizyczna charakterystyka zjawisk towarzyszących propagacji dźwięku (Pochła-
nianie. Odbicie od powierzchni ziemi. Dyfrakcja. Refrakcja. Turbulencja.); • Budowa anatomiczna i fizjologia
narządu słuchu (Ucho zewnętrzne. Ucho środkowe. Ucho wewnętrzne.); • Neuroanatomia dróg słuchowych u
człowieka (Obwodowe przetwarzanie informacji słuchowej. Przetwarzanie informacji słuchowej w ośrodkowym
układzie nerwowym.); • Poziomy percepcji słuchowej (Słuchanie akustyczne: słuchanie elementarne; słuchanie
scen słuchowych. Słuchanie przestrzeni. Słyszenie przedmiotów.); • Słuchanie elementarne (Cechy wrażenia
słuchowego: głośność, wysokość, barwa, subiektywny czas trwania dźwięku.); • Słuchanie scen słuchowych
(Scena wzrokowa a scena słuchowa. Porządkowanie dźwięków w struktury, tzw. strumienie. Zasady organizacji
strumieni słuchowych.); • Słuchanie przestrzeni (Międzyuszna różnica poziomu dźwięku — ILD. Międzyuszna
różnica czasu — ITD. Binauralne różnice poziomu maskowania. Międzyuszna różnica poziomu dźwięku — ILD.
Przestrzeń egocentryczna. Słuchowa percepcja odległości. Lokalizacja źródła dźwięku.); • Słyszenie przedmiotu
(Identyfikacja cech źródła w oparciu o fizyczne cechy generowanego przez nie dźwięku. Słuchowe rozpoznawanie:
ruchu źródła; stałych cech źródła; zmian w źródle.); • Organizacja słuchowa w percepcji muzyki (Muzyczna
analiza scen. Melodia. Barwa i rytm.); • Organizacja słuchowa w percepcji mowy (Ciągły sygnał mowy. Modele
percepcji mowy.); • Identyfikacja mówców, instrumentów oraz środowiskowych wydarzeń akustycznych (Cechy
dźwięku a identyfikacja mówcy. Metody badania wydarzeń akustycznych.); • Iluzje słuchowe (Iluzje wzrokowe a
iluzje słuchowe. Przegląd najważniejszych iluzji słuchowych: tony Shepparda, iluzja trytonu, iluzja oktawy, iluzja
wysokości.)
/ Materiał konwersatoriów jest bezpośrednio związany z problematyką wykładów. /

Literatura:

Blauert J. 1983 Spatial Hearing, MIT Press Cambridge Mass.

Bregman A. 1990 Auditory Scene Analysis, MIT Press, Cambridge, Mass.

Cook P. R. 1999 Music, Cognition, and Computerized Sound, MIT Press, Cambridge Mass.

Handel S. 1993 Listening: An introduction to the perception of auditory event, MIT Press, Cambridge, Mass.

McAdams S. Bigand E. 1993 (red.) Thinking in Sound: The cognitive psychology of human audition, Clarendon Press, Oxford.

Moore B.C.J. 1999 Wprowadzenie do psychologii słyszenia PWN, Warszawa-Poznań.

Moore B. C. J. 2002 Słuch w: Gregory R Colman A. (red) Czucie i percepcja, Zysk i S-ka, Poznań.

Terhardt E. 1998 Akustische Kommunikation, Springer, Berlin -New York.

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

Nazwa przedmiotu: Kognitywistyka: tworzenie pojęć i rozumowanie
Autor programu: dr hab. Mariusz Urbański

Założenia i cele:

Celem kursu jest zaznajomienie studentów z problematyką praktycznych zastosowań formalnych narzędzi

logicznych do tworzenia pojęć i generowania przekonań oraz ukazanie tym samym wzajemnych interakcji między
psychologią a logiką. Szczególny nacisk położono na zagadnienia związane z tzw. problem solving oraz rozumo-
waniami abdukcyjnymi, ujmowanymi jako kognitywne modele rzeczywistej aktywności poznawczej w badaniach
nad sztuczną inteligencją.

Treści programowe:
• Psychologia a logika (Wzajemne związki między psychologią a logiką. Psychologizm, antypsychologizm (Kant,
J.S. Mill, Frege, Husserl). Logika jako kompetencja psychologiczna.); • Intencjonalność (Historia pojęcia in-
tencjonalności (Brentano, Twardowski). Pojęcie intencjonalności w fenomenologii Husserla. Intencjonalność a
tworzenie pojęć: analiza logiczna.); • Pojęcia i kategorie (Kategorie i rodzaje naturalne. Funkcje kategoryzacji.
Kategoryzacje werbalne i wizualne. Podobieństwo i metody jego pomiaru.); • Rozumowania probabilistyczne
(Uznawanie sądów a rachunek prawdopodobieństwa. Funkcje probabilistyczne. Pojęcie reprezentatywności. Pro-
blem spójności rozumowań probabilistycznych.); • Elementy teorii decyzji (Opisowe i normatywne podejście w
teorii decyzji. Ryzyko i wygrana. Framing effect. Problem dokonywania wyborów w sytuacjach konfliktowych.
Preferencje i ich ewaluacja.); • Rozumowania indukcyjne (Typologia rozumowań indukcyjnych. Metodologie
indukcyjne (Arystoteles, Epikur, Fr. Bacon, Herschel, J.S. Mill). Indukcja a tworzenie teorii. Problem indukcji
we współczesnej filozofii nauki.); • Racjonalność przekonań (Pojęcie racjonalności. Racjonalność teoretyczna a
racjonalność praktyczna. Spójność i prostota jako aspekty racjonalności. Problem wyboru między przekonaniami
konkurencyjnymi.); • Problem solving (Rozwiązywanie problemów jako poszukiwanie. Przestrzenie poszukiwań i
poszukiwanie heurystyczne. Analiza środków i celów. Planowanie i dekompozycja problemu. Rozumowania hipo-
tetyczne: funkcje i uwarunkowania. Reprezentowanie problemów badawczych. Strategie. Modele produkcji roz-
wiązań. Reguły produkcji. Problemy źle zdefiniowane. Restrukturyzacja i analogie jako narzędzia rozwiązywania
problemów.); • Rozumowania abdukcyjne (Typologia rozumowań Ch. S. Peirce’a. Dedukcja, indukcja i abdukcja
jako etapy tworzenia pojęć i teorii. Sylogistyczne i inferencyjne ujęcie abdukcji. Abdukcja jako rozumowanie
typu model-based a problem zmian pojęciowych. Rozumowania diagnostyczne i modele kognitywne. Abdukcja
jako wnioskowanie do najlepszego wyjaśnienia. Rola sprzeczności w rozumowaniach abdukcyjnych. Anomalie
empiryczne i anomalie pojęciowe. Tworzenie i ocena hipotez abdukcyjnych. Formalne narzędzia generowania
hipotez abdukcyjnych. Typologia hipotez abdukcyjnych. Problem zmian postaw epistemicznych a badania nad
sztuczną inteligencją. Abdukcyjne operacje zmiany przekonań.)

Literatura:

Smith, E.E., Osherson, D.N. (eds.), An Ivitation to Cognitive Science, vol. 3: Thinking, MIT Press, Cambridge, 1995

Magnani, L., Abduction, Reason and Science. Processes of Discovery and Explanation, Kluwer AP, Dordrecht, 2001

Magnani, L. et al. (eds.), Logical and Computational Aspects of Model-Based Reasoning, Kluwer AP, Dordrecht, 2002

Flach, P.A., Kakas, A.C. (eds.) Abduction and Induction. Essays on Their Relation and Integration, Kluwer AP, Dordrecht 2000

MacNamara, J., Logika i psychologia, PWN, Warszawa 1993

Ponte J.P. et al. (eds.) Mathematical Problem Solving and New Information Technologies, Springer Verlag, Berlin 1992

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

Nazwa przedmiotu: Neuronauka I
Autor programu: prof. dr hab. Anna Grabowska

Założenia i cele:

Zapoznanie studentów ze współczesną wiedzą dotyczącą funkcjonowania różnych systemów neuronalnych

mózgu człowieka.

Treści programowe:
• Zakres i przedmiot badań neronauki (Historia, rozwój dyscypliny, obszar badań, zakres stosowanych technik
i metod badawczych.); • Organizacja i funkcjonowanie systemu nerwowego człowieka (Historia, rozwój dyscy-
pliny, obszar badań, zakres stosowanych technik i metod badawczych.); • Zakres i przedmiot badań neronauki
(Zasada dwustronnej symetrii w budowie OUN a zagadnienie lateralizacji półkul mózgowych u człowieka. Zasada
hierarchiczności poszczególnych pięter budujących układ nerwowy. Obwodowy versus centralny układ nerwowy
– specjalizacja funkcjonalna, histologiczna i anatomiczna. Eferentne versus aferetne systemy neuronalne jako
zasada organizacji w przepływie informacji w układzie nerwowym. Współczulne versus przywspółczulne części
autonomicznego układu nerwowego – odrębności anatomiczne funkcjonalne oraz neurochemiczne.); • Komórka
nerwowa – podstawowa jednostka przetwarzania informacji. (Biofizyczne aspekty w funkcjonowaniu komór-
ki nerwowej – równowaga osmotyczna, potencjał błonowy i osmotyczny. Budowa histopatologiczna komórki
nerwowej oraz jej specyfika. Typy komórek nerwowych. Rola kanałów jonowych (bramkowanych napięciem) w
przekaźnictwie neuronalnym.); • Synapsy, neurotransmitery i ich receptory (Histopatologia synaps nerwowych
i nerwowo-mięśniowych. Charakterystyka funkcjonalna synaps – synapsy pobudzające i hamujące. Zjawiska
zachodzące w przestrzeni synaptycznej oraz na błonach pre- i postsynaptycznych. Podstawowe układy neuro-
transmiterów pobudzających oraz hamujących w OUN. Rola transportu neuronalnego – białkowe przenośniki
monoamin (np. DAT) i ich rola. Receptory jono- i metabotropowe. Podział, budowa i charakterystyka ukła-
dów receptorowych w OUN. Rola w patogenezie niektórych schorzeń psychiatrycznych.); • Zarys anatomii
funkcjonalnej OUN (Piętrowy podział układu nerwowego. Organizacja anatomiczna OUN. Mózgowie: mózg –
kresomózgowie (półkule mózgu) i międzymózgowie; pień mózgowia – śródmózgowie, most, rdzeń przedłużony;
móżdżek. Nerwy czaszkowe. Rdzeń kręgowy. Układ autonomiczny. Budowa i podział kory mózgu. Lokalizacja
czynności nerwowych – historyczne i współczesne ujęcia. Specyfika i funkcjonalna charakterystyka układów
podkorowych. Budowa i funkcje tzw. układu limbicznego.); • Neuronauka w perspektywie współczesnych metod
badawczych (Badania neuroobrazowe – statyczne (CT, MRI) oraz funkcjonalne (SPECT, PET, fMRI, MEG).
Neurofizjologia OUN – elekroencefalografia (EEG), potencjały wywołane (ERP), badania ruchów gałek ocznych
oraz oporu skórnego (SCR). Inwazyjne badania w oparciu o modele zwierzęce (chirurgia stereotaktyczna, ce-
lowane uszkodzenia układu nerwowego, stymulacja neuronalna, bezpośrednie badanie neuronów (single unit
recordings).); • Sensoryczne systemy mózgu (smak, zapach, czucie somatyczne, ból) (Anatomia i specyfika
funkcjonalna zmysłu smaku – mechanizm tzw. chemotransdukcji smakowej. Podstawowe typy smaków (słony,
kwaśny słodki gorzki) i ich ewolucyjna rola. Anatomia i specyfika funkcjonalna zmysłu węchu – mechanizm
tzw. chemotransdukcji węchowej. Pola receptorowe w korze mózgu dla smaku i węchu i mechanizmy kodowania
tej informacji. Podstawowe typy receptorów dla czucia somatycznego. Charakterystyka tzw. neuronalnych dróg
przenoszących informacje o czuciu somatycznym. Korowa organizacja pól recepcyjnych czucia somatycznego.
Budowa oraz specyfika neuronów przenoszących ból. Rola neuropeptydów (substancja P) w modulowaniu odpo-
wiedzi na bodziec bólowy. Czy można odróżniać percepcję bodźca bólowego od subiektywnego przeżywania bólu
– rola przedniego zakrętu kory obręczy (anterior cingulate cortex)?); • Sensoryczne systemy mózgu (wzrok,
słuch) (Anatomia dróg wzrokowych. Budowa i organizacja siatkówki. Budowa i rola komórek fororeceptorowych
– pręcików i czopków. Aparat motoryczny ludzkiego oka. Budowa i funkcje pierwotnych pól wzrokowych. Wyższe
ośrodki wzrokowe. Anatomia dróg słuchowych. Korowe ośrodki słuchowe i ich specyfika funkcjonalna).
/ Materiał konwersatoriów jest bezpośrednio powiązany z tematyką wykładów /

Literatura:

Kalat, J. W. (2007), Biologiczne podstawy psychologii, Warszawa: PWN

Kandel, E.R., Schwartz, J.H., Jessell, T.M. (2000), Principles of Neural Sciences, McGraw-Hill/Appleton & Lange

Zigmond, J. M., Bloom, F. E., Landis, S. C., Roberts, J. L., Squire, L. R. (1999), Fundamental Neuroscience, San Diego: Academic Press

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

Matthews, T. (2002), Neurobiologia, Warszawa: PZWL

Wróbel, A., Kosut, M. (red.) (2001), Mózg a zachowanie, Warszawa: PWN

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

Nazwa przedmiotu: Neronauka II
Autor programu: prof. dr hab. Tadeusz Marek

Założenia i cele:

Zapoznanie studentów ze współczesną wiedzą dotyczącą funkcjonowania różnych systemów neuronalnych

mózgu człowieka.

Treści programowe:
• Systemy mózgu kontrolujące motorykę (Zasady regulujące funkcjonowaniem systemu motorycznego u czło-
wieka –– mechanizmy rdzeniowe i mózgowe. Budowa i działanie tzw. płytki motoryczno-mięśniowe. Wzajemne
relacje pomiędzy system czuciowym i ruchowym – korowa integracja informacji.); • Systemy mózgu kontrolu-
jące stany wewnętrzne organizmu (Teorie regulacji zaspokajania głodu. Teoria glukostatyczna i hipostatyczna
(set-points theories). Teoria pozytywnych bodźców (positive-incentive theory). Neuronalne mechanizmy regulacji
głodu i sytości – rola podwzgórza. Regulacja wagi ciała oraz jego zaburzenia. Picie a poczucie sytości. Sys-
tem neuroendokrynny. Wpływ hormonów na zachowania seksualne dorosłych. Rola podwzgórza w regulowaniu
procesów reprodukcyjnych. Orientacja seksualna, hormony a mózg.); • Systemy zawiadujące rozpoznawaniem
obiektów i twarzy • Systemy uwagowe mózgu • Systemy i mechanizmy mózgowe pamięci i procesów uczenia
się (Anatomiczna złożoność struktur neuronalnych zaangażowanych w procesy pamięciowe. Hipokamp, ciała
migdałowate, jądra podstawy. Kora węchowa, przedczołowa i dolnoskroniowa. Móżdżek. Jądra przyśrodkowogrz-
bietowe wzgórza. Aparat pojęciowy opisujący procesy pamięciowe –– nieustające kontrowersje: Pamięć krótko i
długotrwała oraz pamięć opisowa i proceduralna. Pamięć operacyjna. Przechowywanie i konsolidowanie śladów
pamięciowych. Czy istnieje pamięć semantyczna i emocjonalna? Pamięć a procesy uczenia się. Warunkowanie
klasyczne, warunkowanie instrumentalne, wzmocnienie synaptyczne, osłabienie presynaptyczne. Długotrwała
potencjalizacja w hipokampie. Zaburzenia procesów pamięciowych. Różne formy amnezji. Zaburzenia pamię-
ci związane z uszkodzeniem kory przedczołowej. Zaburzenia pamięci w chorobach neurologicznych. Zaburze-
nia pamięci operacyjnej w zespołach psychiatrycznych.); • Systemy mózgu a komunikacja i język (Model
kompetencji językowych Wernickiego-Geschwinda. Historyczni poprzednicy modelu Wernickiego-Geschwinda.
Model Wernickiego-Geschwinda w świetle współczesnych danych empirycznych. Modyfikacja założeń modelu
Wernickiego-Geschwinda. Korowe lokalizacje funkcji językowych. Ewidencja z uszkodzeń mózgu w przebiegu
chorób neurologicznych. Ewidencja z funkcjonalnych badań neuroobrazowych. Wielopoziomowe przetwarzanie
funkcji językowych – wnioski z badań nad dysleksją. Zdolności językowe w perspektywie ewolucyjnej –– hipoteza
Crowa.); • Systemy mózgu regulujące stany emocjonalne (Klasyczne teorie emocji: James-Lange i Cannon-Baird.
Neuroanatomia systemu emocjonalnego. Koło Papeza. Układ limbiczny w ujęciu MacLeana. Współczesne po-
glądy na neuroanatomię procesów emocjonalnych – idea rozszerzonego układu limnicznego oraz rola układów
korowych. Ciało migdałowate jako podstawowy komputer emocjonalny? Autonomiczny układ nerwowy a proce-
sy emocjonalne. Neuronalne mechanizmy warunkowania strachu. Odpowiedź stresowa a procesy emocjonalne.
Ekspresja i komunikacja emocjonalna: Ekspresja emocji poprzez twarz. Wokalna ekspresja emocji. Zaburzenia w
rozpoznawaniu twarzy a niektóre zaburzenia psychiczne. Wyższe procesy emocjonalne –– procesy empatyczne.)
/ Materiał konwersatoriów jest związany bezpośrednio z treścią wykładów. /

Literatura:

Kandel, E.R., Schwartz, J.H., Jessell, T.M. (2000). Principles of Neural Sciences. McGraw-Hill/Appleton& Lange.

Zigmond, J. M., Bloom, F. E., Landis, S. C., Roberts, J. L., Squire, L. R. (1999). Fundamental Neuroscience. San Diego: Academic Press.

Marek, T. (w przyg.) Neuronauka (podręcznik w przygotowaniu — maszynopis dostępny u autora).

Matthews, T. (2002). Neurobiologia. Warszawa: PZWL.

Wróbel, A., Kosut, M. (red.). (2001). Mózg a zachowanie. Warszawa: PWN.

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

Nazwa przedmiotu: Sztuczna inteligencja i sztuczne życie
Autor programu: dr inż. Maciej Komosiński

Założenia i cele:

Celem kursu jest wprowadzenie w dziedzinę sztucznej inteligencji i sztucznego życia. Kurs obejmuje przedsta-

wienie podstawowych technik, systemów i problemów w sztucznej inteligencji, omówienie zagadnienia optyma-
lizacji, współcześnie stosowanych algorytmów optymalizacji oraz sposobów modelowania i symulacji sztucznych
form życia.

Treści programowe:
• Wprowadzenie do sztucznej inteligencji (Definicja sztucznej inteligencji. Reprezentacja wiedzy i przeszu-
kiwanie przestrzeni stanów jako problemy sztucznej inteligencji. Przegląd dziedzin w sztucznej inteligencji.
Zagadnienie reprezentacji wiedzy; reprezentacja deklaratywna i proceduralna. Przykładowe struktury wiedzy
(sieci semantyczne, zależności pojęciowe, ramy, scenariusze). Języki programowania w sztucznej inteligencji.);
• Techniki przeszukiwania przestrzeni stanów (Techniki: w głąb, wszerz, w głąb z iteracyjnym pogłębianiem.
Rekursja. Planowanie. Gry. Algorytmy heurystyczne: dopuszczalność, monotoniczność i informacyjność heurystyki
przeszukiwania. Algorytmy min-max i alfa-beta.); • Automatyczne dowodzenie twierdzeń i przetwarzanie języka
naturalnego (Rachunek predykatów jako forma reprezentacji wiedzy. Słabe metody wnioskowania. Unifikacja.
Reguła odrywania. Rezolucja. Metoda means-ends. Język Prolog. Przetwarzanie języka naturalnego.); • Systemy
oparte na regułach produkcji (Baza wiedzy. Sterowanie przeszukiwaniem w systemach regułowych. Mocne meto-
dy wnioskowania. Systemy eksperckie. Wnioskowanie w obecności danych niepewnych i niepełnych.); • Uczenie
się maszyn (Definicja problemu uczenia maszynowego. Niedoskonałość danych. Uczenie nadzorowane i niena-
dzorowane. Zastosowania. Klasyfikatory minimalnoodległościowe. Odkrywanie drzew decyzyjnych. Odkrywanie
zbiorów reguł. Inne klasyfikatory.); • Sieci neuronowe (Sieci Hopfielda. Perceptron i algorytm jego uczenia. Sieci
warstwowe i algorytm wstecznej propagacji błędu. Problemy uczenia sieci neuronowych. Zastosowania.); • Złożo-
ność problemów kombinatorycznych i techniki optymalizacji (Podstawy optymalizacji i przykładowe problemy.
Szeregowanie zadań i algorytmy dokładne. Algorytmy optymalizacji lokalnej. Metaheurystyki: przeszukiwanie
tabu oraz symulowane wyżarzanie.); • Algorytmy ewolucyjne (Zasada działania, teoria schematów, elementy
składowe.); • Specjalizowane algorytmy ewolucyjne (Nieporządny algorytm genetyczny, programowanie ge-
netyczne, systemy klasyfikatorowe.); • Analiza problemów i technik optymalizacji oraz alternatywne sposoby
optymalizacji (Teoria NFL i jej konsekwencje. Globalna wypukłość. Ewolucja kooperatywna. Obliczenia mrów-
kowe, molekularne, kwantowe.); • Badanie procesów optymalizacji (Wizualizacja procesu ewolucji i koewolucji.
Analiza i miary stosowane w badaniu dynamiki ewolucji.); • Sztuczne życie (Paradygmaty i modele. Morfogeneza
naturalna i sztuczna. Rozwój osobników. Wirtualne światy; avatars. Sprzęt ewoluowany. Rozproszona inteligencja.
Sztuczna chemia.); • Kluczowe osiągnięcia dziedziny sztucznego życia i przegląd oprogramowania (Przegląd
systemów. MCell; Swarm; Repast; Tierra; Avida; StarLogo; GenePool i Darwin Pond.); • Wprowadzenie do
środowiska Framsticks (Informacje ogólne. Dostępne oprogramowanie. Model symulacyjny. Model genetycz-
ny. Definicje eksperymentów i skrypty. Przykładowe doświadczenia.); • Sztuczne życie w robotyce (Poziomy
autonomii robotów. Sterowanie hierarchiczne i behawioralne. Roboty reaktywne. Systemy wieloagentowe i ko-
munikacja.)
/ Materiał ćwiczeń jest bezpośrednio powiązany z tematyką wykładów. /

Literatura:

Kandel, E.R., Schwartz, J.H., Jessell, T.M. (2000). Principles of Neural Sciences. McGraw-Hill/Appleton & Lange.

Zigmond, J. M., Bloom, F. E., Landis, S. C., Roberts, J. L., Squire, L. R. (1999). Fundamental Neuroscience. San Diego: Academic Press.

Marek, T. (w przyg.) Neuronauka (podręcznik w przygotowaniu — maszynopis dostępny u autora).

Matthews, T. (2002). Neurobiologia. Warszawa: PZWL.

Wróbel, A., Kosut, M. (red.). (2001). Mózg a zachowanie. Warszawa: PWN.

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

Nazwa przedmiotu: Językoznawstwo kognitywne
Autor programu: dr Joanna Szwabe

Założenia i cele:

Celem wykładu jest przybliżenie słuchaczom perspektywy badawczej językoznawstwa kognitywnego, zaznajo-

mienie z podstawowymi zagadnieniami i terminologią językoznawczą oraz przygotowanie do pogłębionej analizy
problematyki kognitywistycznych badań języka. Do podstawowych założeń językoznawstwa kognitywnego należy
przekonanie, że język można jednolicie opisać w kategoriach procesu poznawczego. Typowe dla tradycyjnego języ-
koznawstwa analizowanie struktury języka naturalnego jako zamkniętego, autonomicznego systemu nie przybliża
nas do istoty fenomenu języka. Konsekwencją owego postulatu jest stawiany teoriom lingwistyki kognitywnej
wymóg zbieżności dowodów z różnych nauk o poznaniu: proponowane opisy języka muszą być prawdopodobne z
perspektywy neurolingwistyki, psychologii i biologii. Oczekuje się, że język postrzegany w kategoriach funkcji,
raczej niż struktury, będzie oknem na mechanizmy działania umysłu. Zastosowania powyższych założeń w kogni-
tywnych ujęciach znaczenia i konceptualizacji zostaną zaprezentowane w toku części I wykładu. Część II wykładu
koncentruje się wokół kluczowych dla językoznawstwa zagadnień organizacji składowych języka na poziomach
składni i dyskursu. Prezentuje oryginalne rozwiązania dla architektury języka naturalnego zaproponowane przez
językoznawców kognitywnych. Celem tej części wykładu jest dogłębna analiza wiodących kognitywistycznych
koncepcji gramatyki i pragmatyki oraz dostarczenie słuchaczom narzędzi pozwalających na dalszą samodzielną
eksplorację problematyki przedmiotu.

Treści programowe:
Część I: Wokół słowa - znak, znaczenie, konceptualizacja
• Cele i założenia językoznawstwa kognitywnego (język analizowany z perspektywy jego ugruntowania w in-
nych procesach poznawczych; język jako ograniczony i kształtowany przez czynniki biologiczne, psychologiczne,
środowiskowe, rozwojowe, historyczne, kulturowe; stanowisko językoznawstwa kognitywnego wobec kwestii zmo-
dularyzowania, enkapsulowania procesów językowych akwizycji języka jako jedna ze stron rozwoju poznawczego;
wymóg zbieżności dowodów z różnych nauk o poznaniu; generalizowanie z języka na inne procesy poznawcze;
wprowadzanie konstruktów czysto teoretycznych (spotykanych np. w gramatyce generatywnej), a wymóg wspar-
cia empirycznego w językoznawstwie kognitywnym; językoznawstwo kognitywne jako funkcjonalistyczne ujęcie
języka; różnice podejścia funkcjonalistycznego a podejścia opisowego: badania synchroniczne a diachroniczne,
ujęcia języka w kategoriach struktury lub funkcji, gramatyka zdaniowa a analiza dyskursu, produkt akwizycji
języka a proces akwizycji, związki językoznawstwa kognitywnego z psychologią poznawczą); • Metody badań w
językoznawstwie (elicytacja; intuicja natywnego użytkownika języka; badania korpusowe; cechy zrównoważonego
korpusu; narzędzia współczesnego językoznawstwa: konkordancja, tager, parser; metody anotacji tekstu); • Język
jako system znaków (pole badawcze semiotyki; podział Charlesa Morrisa na semantykę, syntaktykę i pragmatykę;
argumenty przeciw podziałowi na leksykon i syntaks – stanowiska Halliday’a i Langacker’a; argumenty przeciw
podziałowi na semantykę i pragmatykę – głosy Levinsona, Fillmora i Kalisza; typologia znaków ze względu
na rodzaj relacji między znakiem a znaczeniem (inspiracje: Ch. S. Peirce): indeksy, ikony, symbole, arbitralność
symboli; podstawowe pojęcia językoznawcze: morfem, afiks, fonem, allofon; perspektywy badawcze fonetyki i
fonologii; łączenie znaczeń na poziomie wyrazów: morfologia; elementy składowe jednostek leksykalnych; kogni-
tywne spojrzenie na budowę słowa: opozycja figura-tło wewnątrz wyrazu; kompozycja: struktura złożona na tle
swych składowych; podstawowe problemy językoznawstwa: problem ewolucji języka, problem akwizycji języka,
problem struktury, języka, problem funkcji języka); • Słowo – znaczenie – pojęcie (idea naturalnego metajęzyka
semantycznego w językoznawstwie kognitywnym (Wierzbicka); funkcja obrazowania tych samych treści na różne
sposoby; polisemia i synonimia; kategorie językowe a kategorie pojęciowe; typy kategorii: kategorie definicyjne i
kategorie rozmyte oraz ich przydatność do opisu języka; kategoryzowanie przez prototyp: podobieństwo rodzinne
według Wittgensteina, prototyp według Eleanor Rosch; reguły przynależności kategorialnej w ujęciu definicyj-
nym; wyznaczniki przynależności do kategorii w teoriach kategorii rozmytych; stopniowalność podobieństwa do
prototypu - ‘lepsze’ przykłady kategorii; poziom podstawowy jako wyróżniony, argumenty przemawiające za takim
wyróżnieniem; teoria prototypu w językoznawstwie kognitywnym; uwikłanie pojęć w sieciowym systemie znaczeń;
inspiracje filozoficzne sieciowego modelu przechowywania pojęć: asocjacjonizm; współczesne symulacje siecio-

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

wych modeli pojęć); • Metafory – figury stylistyczne czy podstawowy sposób konceptualizowania (podstawowe
pojęcia: metafora i metonimia, domena źródłowa i domena docelowa; rola metafory w języku potocznym: pery-
feryjna, czy centralna dla procesów konceptualizowania – nowatorstwo ujęcia George Lakoffa; budowa metafor
pojęciowych według George Lakoffa; metafora przewodu a mit obiektywizmu; relacje między znaczeniami słowa:
semazjologia; relacje miedzy pojęciami i jednostkami leksykalnymi: onomazjologia; metafory pojęciowe z procesy
leksykalizacji); • Kognitywne ujęcie znaczenia a mechanizmy działania umysłu (specyfika badań nad związkami
języka i myślenia – niemożność oddzielenia przedmiotu badań od narzędzi badawczych; język jako autonomiczny
przedmiot badań w językoznawstwie strukturalistycznym i generatywnym; ujęcie danych języka jako świadectwa
odsyłającego do pozajęzykowych konstrukcji poznawczych – nowość podejścia kognitywnego; dekodowanie a
konstruowanie znaczeń; teoria przestrzeni mentalnych Fauconnier’a; pojęcie przestrzeni mentalnej; dynamiczne
ujęcia znaczenia, tworzenie znaczeń w trakcie dyskursu; stapianie informacji z różnych domen kognitywnych
(amalgamaty); stapianie a metafory; zasady stapiania; stapianie kontrfaktyczne; odwzorowania między językiem
myśli a leksykonem; rodzaje odwzorowań: odwzorowania rzutujące, na przykładzie odwzorowań czasu na prze-
strzeń, odwzorowania pragmatyczne, odwzorowania schematyczne, pozajęzykowe konstrukcje kognitywne jako
kluczowe w tworzeniu i odbiorze znaczeń komunikatów); • Akwizycja języka ojczystego – czy pierwszego języ-
ka trzeba się uczyć? (Noama Chomskiego hipoteza wrodzoności struktur językowych; dyskusje wokół hipotezy
wrodzoności; rozwój kompetencji językowej a rozwój poznawczy; fazy rozwoju języka; problem przekazywania
języka – specyfika ‘języka nianiek’, tzw. motherese; argument ubóstwa bodźców; znaczenie okresu krytycznego
dla akwizycji języka; hiperpoprawność; język pidgin, język kreolski, język migowy; instynkt mówienia – Stevena
Pinkera próba pogodzenia podejścia darwinowskiego z ideami Noama Chomskiego; kultura i język – charak-
terystyka wzajemnych oddziaływań; kulturowe przekazywanie języka jako warunek jego akwizycji: przypadki
osób pozbawionych kontaktu z językiem przed upływem okresu krytycznego dla akwizycji; relatywizm językowy:
hipoteza Sapira i Whorfa; uwarunkowania kulturowe w leksykonie; uwarunkowania kulturowe w gramatyce).
Część II: Zasady organizacji składowych języka - gramatyka i dyskurs
• Składnia – unikalny dla języka naturalnego poziom tworzenia znaczeń (język jako system kombinatoryczny
dyskretny; kody jednoklasowe i dwuklasowe; syntaksa a gramatyka; zasadnicze różnice w założeniach podejścia
generatywnego a podejścia kognitywnego do gramatyki; liniowy układ słów w zdaniu a leżąca u jego podstaw
struktura hierarchiczna; pojęcie kompetencji językowej; struktura powierzchniowa a struktura głęboka; produk-
tywność reguł syntaktycznych; schematy zdaniowe; uniwersalna gramatyka; zasady i parametry; rola językoznaw-
stwa kontrastywnego w ustalaniu uniwersaliów językowych); • Podstawy gramatyki kognitywnej 1: symboliczny
charakter gramatyki (gramatyka kognitywna Ronalda Langackera - opozycja wobec tradycji generatywnej; leksy-
kon i reguły składniowe jako bieguny kontinuum leksykalno-gramatycznego; rezygnacja z postulowania struktury
głębokiej; morfemy gramatyczne, klasy gramatyczne, konstrukcje gramatyczne - charakterystyka; pojęcie jednost-
ki (unit) gramatyki kognitywnej; jednostki semantyczne, fonologiczne i symboliczne w opisie języka; posługiwanie
się zautomatyzowanymi jednostkami jako czynnik minimalizujący wysiłek konstrukcyjny potrzebny do budowania
nowych wyrażeń; budowa schematycznych jednostek symbolicznych; relacja symbolizowania zachodząca pomię-
dzy struktura semantyczna i fonologiczną; relacja symbolizowania pośrednicząca między dwiema relacjami: jedną
kojarzącą dwie struktury semantyczne i drugą łączącą dwie struktury fonologiczne; rozbiór wyrażeń na jednostki
gramatyki kognitywnej, wyróżnianie relacji: scalania, złożenia i symbolizowania, metody zapisu liniowa i gra-
ficzna); • Podstawy gramatyki kognitywnej 2: udział zdolności poznawczych w akwizycji i użytkowaniu języka
(warunek zawartości; związki między dopuszczalnymi jednostkami; poruszanie się po sieci struktur językowych
przy pomocą podstawowych zdolności poznawczych: integrowania, kojarzenia, skupiania uwagi, zdolność do
porównywania, automatyzacji wyuczonych działań, abstrahowania, częściowa kompozycjonalność); • Podstawy
gramatyki kognitywnej 3: paralele między konceptualizowaniem a percepcją wzrokową (sposób ujmowania tre-
ści pojęciowych jako składnik znaczenia wyrażenia; analogie między aspektami konstruowania sceny wzrokowej
w postrzeganiu a sposobami obrazowania treści pojęciowych w języku: układ postrzegania; subiektywizacja –
portretowanie obiektywne i subiektywne; poziom uszczegółowienia - oddalenie-przybliżenie w postrzeganiu a
nasycenie szczegółami w opisie tło dyskursywne a tło w postrzeganiu; punkt widzenia; mentalne przeniesienie;
mentalne skanowanie; wyróżnienie struktur; a)organizacja trajektor-landmark; wyjaśnienie terminów, budowanie
schematów wyrażeń złożonych przy użyciu kategorii gramatyki kognitywne; odmienność takiego opisu od opisu
gramatyki klasycznej oraz gramatyki generatywnej); b)profilowanie - charakterystyka relacji profilowania; próba
pokazania, że kategoria profilowania spełnia postulat zbieżności materiałów dowodowych; profilowanie jako

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

rodzaj skupiania uwagi, sprowadzalne do niezależnie obserwowanych zdolności poznawczych czy wprowadzenie
tych terminów jest usprawiedliwione?; wyjaśnianie nieakceptowalności wyrażeń); metafora klocków a metafora
postrzegania; obserwator-konceptualizator; profil a przedmiot uwagi (focus); rama postrzegania - bezposredni
zakres konceptualizacji; maksymalne pole postrzegania – maksymalny zakres konceptualizacji; analiza zdania
przy użyciu nowej siatki pojęciowej; metafora przezroczystych kliszy; struktura złożona figurą na tle swych skła-
dowych); • Pragmatyka 1: jak działać za pomocą słów (przedmiot badań pragmatyki, pragmatyka filozoficzna a
pragmalingwistyka; specyfika pragmatyki kognitywnej; język jako narzędzie komunikacji; pojęcie kompetencji ko-
munikacyjnej wg Della Hymesa; opóźnienie rozwoju kompetencji komunikacyjnej w stosunku do akwizycji języka
w zakresie składni i leksykonu pojęcie dyskursu: mowa i tekst; zasada życzliwości w ujęciu Wilsona, Quine’a i
Davidsona; podstawowe pojęcia pragmatyki: presupozycja pragmatyczna, akt mowy, implikatura, anafora, deik-
sa; ustalanie odniesień wyrażeń deiktycznych a przypisywanie percepcyjnych stanów mentalnych; presupozycje
semantyczne a pragmatyczne, wspólna wiedza, wspólne działanie, wspólny grunt; presupozycja a przypisywa-
nie stanów mentalnych; elementy teorii illokucji Johna L. Austina; akty mowy; lokucja, illokucja, perlokucja;
warunki fortunności wypowiedzi; interakcje nadawca-odbiorca w akcie komunikacji; zakresy kompetencji nadaw-
cy i odbiorcy komunikatu; intencja komunikacyjna a intencja informacyjna; strategie interpretacyjne; kryteria
powodzenia aktu komunikacji; skryta a ostensywna komunikacja: status elementów nieintencjonalnie przekazy-
wanych; problemy koordynacji); • Pragmatyka 2: procesy rekonstrukcji znaczenia komunikatu (dekodowanie i
wnioskowanie w odbiorze komunikatu: rola intencji mówcy; koncepcja znaczenia nienaturalnego Paula Herberta
Grice’a; znaczenie zdania a znaczenie mówcy; specyfika inferencji konwersacyjnych; konwersacja jako działanie
racjonalne - zasada współpracy i maksymy konwersacyjne; pojęcie implikatury; typologia implikatur: implikatury
konwencjonalne, implikatury konwersacyjne uogólnione i uszczegółowione; własności implikatur konwersacyj-
nych: odwoływalność, obliczalność, niekonwencjonalność, nierozdzielność, wzmocnienie; test przynależności do
kategorii implikatury konwersacyjnej; udział świadomości w odbiorze komunikatu – teoria domyślnych znaczeń
Stephena Levinsona; komunikat jako szkic, poszukiwanie zasad rządzących dopełnianiem szkicu; intuicje leżące
u podstaw postulowania domyślnych znaczeń: argument ekonomii wytwarzania mowy, argument gier czystej
koordynacji; heurystyki rządzące uogólnionymi implikaturami: heurystyka Q, I , M; związki genetyczne heury-
styk z maksymami Grice’a; struktura komunikatu, wprowadzenie dodatkowego poziomu ‘znaczenia wypowiedzi’;
implikatury a proces leksykalizacji wyrażeń; kolejność przetwarzania syntaktycznych, semantycznych i prag-
matycznych elementów komunikatu: tradycyjne; ujęcie liniowe a ujęcie w kategoriach sprzężenia zwrotnego);
• Reprezentowanie stanów mentalnych w odbiorze komunikatów (komunikacja ostensywno-inferencyjna w teo-
rii relewancji Dana Sperbera i Deirdre Wilson; zasadnicze idee teorii relewancji: pojęcie relewancji, zasada
relewancji dla procesów poznawczych, zasada relewancji dla komunikacji; zasada relewancji a maksymy konwer-
sacyjne Grice’a; kryteria optymalnej relewancji komunikatu: parametry wysiłku rekonstrukcyjnego oraz korzyści
poznawczej; procedura testowania hipotez w rekonstrukcji znaczenia komunikatu: odmienny status hipotezy do-
słowności w dotychczasowych teoriach pragmatycznych i w teorii relewancji; analiza przykładowych dialogów
przy użyciu kategorii teorii relewancji; dwa oblicza komunikatu: obserwowalne zachowania i domniemane in-
tencje; ujęcie znaczenia zdania w kategoriach świadectwa intencji mówcy, w oparciu o który budowane jest
właściwe znaczenie komunikatu; hipoteza centralnej roli inferencji konwersacyjnych w języku: twierdzenie o
przewadze elementów inferowanych w odbiorze komunikatu, wnioskowania konwersacyjne w genezie języka, rola
zdolności do reprezentowania cudzych pragnień i przekonań w rozumieniu komunikatów u normalnych dorosłych,
rozwój zdolności do atrybucji stanów mentalnych a akwizycja kompetencji pragmatycznej, poznawcze podłoże
kompetencji pragmatycznej a trudności maszynowego przetwarzania i symulacji języka naturalnego: przykład
chatterbotów); • Zaburzenia języka i komunikacji (dyskusje wokół hipotezy modularności funkcji językowych;
specjalizacja półkul mózgowych w funkcjach językowych; ośrodki związane z mową: ośrodek Broca, ośrodek
Wernickego; następstwa uszkodzeń ośrodków związanych z mową – afazja; badania zaburzeń komunikacji: me-
tody korpusowe, behawioralne i neurolingwistyka; zaburzenia o podłożu genetycznym: SLI, syndrom Williamsa;
zaburzenia kompetencji językowej a kwestia natywizmu; funkcje poznawcze a zaburzenia komunikacji; zaburzenia
kompetencji pragmatycznej: afazja pragmatyczna; zaburzenia kompetencji pragmatycznej w autyzmie, schizofrenii
i syndromie semantyczno-pragmatycznym; metareprezentacje a rozumienie ironii w autyzmie; funkcje wykonawcze
a rozumienie metafor w schizofrenii).

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

Literatura:

Literatura obowiązkowa (omawiana na ćwiczeniach):
1.

Fauconnier, Gilles. 1997. Mappings in Thought and Language. Cambridge University Press; chapter 1 & Conclusion, str. 1-33, 187-191
(okrojona wersja tegoż po polsku w Fauconnier, Gilles. 1999. „Odwzorowania w umyśle i w języku”. Znak 1999, Nr 11, str. 49-58).

Lakoff, George & Johnson, Mark. 1988. Metafory w naszym życiu, Państwowy Instytut Wydawniczy; rozdziały 1, 25 i 26, str. 25-44,
213-237.

Langacker, Ronald. 1995. Wykłady z gramatyki kognitywnej. Wydawnictwo UMCS; wykłady 1 i 4, str. 11-32, 65-90.

Pinker, Steven. 1994. The Language Instinct. Penguin; chapter 2, str. 25-54.

Wilson, Deirdre & Sperber, Dan. 2004. Relevance Theory. W G. Ward & L. Horn (red.) Handbook of Pragmatics. Blackwell, str. 607-632.

Literatura polecana:
1.

Austin, John. 1993. Mówienie i poznawanie. PWN.

Chomsky, Noam. 1977. Recenzja z Verbal Behaviour B.F. Skinnera w Stanosz, Barbara (red.) Lingwistyka a filozofia. PWN.

Chomsky, Noam. 1982. Zagadnienia teorii składni. Ossolineum.

Fauconnier, Gilles. 1994. Mental Spaces: Aspects of Meaning Construction in Natural Language. Cambridge University Press.

Fauconnier, Gilles. 1997. Mappings in Thought and Language. Cambridge University Press.

Fauconnier, Gilles.1999. Odwzorowania w umyśle i w języku. Znak.

Grice, Paul. 1980. Logika i konwersacja. W Stanosz, Barbara (red.) Język w świetle nauki. Czytelnik

Grzegorczykowa, Renata. 1998. Wykłady z polskiej składni. PWN.

Kalisz, Roman. 1993. Pragmatyka językowa. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.

10. Kurcz, Ida.2000. Psychologia języka i komunikacji. Wydawnictwo Naukowe “Scholar”.
11. Lakoff, George. 1987 Women, Fire and Dangerous Things: What Categories Reveal about the Mind. University of Chicago Press.
12. Lakoff, George & Johnson, Mark. 1988. Metafory w naszym życiu. Państwowy Instytut Wydawniczy.
13. Langacker, Ronald. 1987/1999. Foundations of Cognitive Grammar. Vol. I Theoretical Prerequisites. Stanford University Press.
14. Langacker, Ronald. 1995. Wykłady z gramatyki kognitywnej. Wydawnictwo UMCS, Lublin.
15. Langacker, Ronald. 1999. Grammar and Conceptualization. Mouton de Gruyter.
16. Levinson, Stephen. 1983. Pragmatics. Cambridge University Press.
17. Levinson, Stephen. 2000. Presumptive Meanings: The Theory of Generalized Conversational Implicature. MIT Press.
18. Pinker, Steven. 1994. The Language Instinct. W. Morrow.
19. Sperber, Dan & Wilson, Deirdre. 1995. Relevance: Communication and Cognition. Blackwell Publishers.
20. Tabakowska, Elżbieta (red.). 2001. Kognitywne podstawy języka i językoznawstwa. Universitas.
21. Wilson, Deirdre. 1994. Relevance and Understanding w G. Brown et al. (red.). 1994. Language and Understanding: Oxford University

Press; 37-58.

22. Whorf, Benjamin Lee. 2002. Język, myśl i rzeczywistość. Wydawnictwo KR.
23. Wierzbicka, Anna. 1999. Język-umysł-kultura. PWN.

SYLABUSY PRZEDMIOTÓW OBLIGATORYJNYCH

PRZEDMIOTY DODATKOWE

Praca z obcojęzycznym tekstem naukowym 76

Technologia informacyjna 77

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

Nazwa przedmiotu: Praca z obcojęzycznym tekstem naukowym
Autor programu: dr Joanna Szwabe

Treści programowe:
• Tłumaczenie na zajęciach dwojakiego typu artykułów naukowych z dziedziny kognitywistyki: o charakterze
teoretycznym i empirycznym; omawianie terminologii fachowej oraz problemów językowych, które napotyka gru-
pa. • Prezentacja i dyskusja: przygotowanie 10 minutowej prezentacji w języku angielskim (z użyciem rzutnika
do folii lub multimedialnego) związanych z tłumaczonym tekstem oraz uczestniczenie w dyskusji po prezentacji.
• Tłumaczenie samodzielne fragmentu tekstu naukowego oraz redakcja przypisów i bibliografii do tegoż fragmentu
(Struktura tekstu naukowego, zasady konstruowania bibliografii i przypisów, zasady przekładu terminologii, not
bibliograficznych, skróty przyjęte w literaturze anglojęzycznej, skróty łacińskie, list do wydawcy, terminologia
nauk kognitywnych). • Pisanie abstraktu. • Test rozumienia ze słuchu wykładu akademickiego w języku an-
gielskim. • Test rozumienia ze słuchu wykładu akademickiego w języku angielskim. • Język tekstu naukowego:
ćwiczenia autorki oraz z podręcznika (Academic and non-academic register; Avoiding first person; Latinisations;
Contracted forms, uncontracted forms and the ways to avoid them; Definition; Exemplification; Cause and effect;
Classification)

Literatura:

Podręcznik: Macpherson, R. (2004), English for Academic Purposes. PWN: Warszawa.

Teksty:

Carruthers, P. (2002), The cognitive functions of language. Behavioral and Brain Sciences, Vol. 25, No. 6.

Sanfey, A. et al. (2003), The Neural Basis of Economic Decision-Making in the Ultimatum Game. Science, Vol. 300.

Sebanz, N., Bekkering, H. i Knoblich, G. (2006), Joint Action: Bodies and Minds Moving Together. Trends in Cognitive Sciences, Vol.
10, No. 2.

Sperber, D. 1995, How do We Communicate? W: John Brockman i Katinka Matson (eds.) How things are: A science toolkit for the mind.
New York: Morrow; s. 191–199.

Kognitywistyka. Studia w Instytucie Psychologii UAM

Nazwa przedmiotu: Technologia informacyjna
Autor programu: dr Paweł Łupkowski

Założenia i cele:

Zadaniem przedmiotu jest zapoznanie studentów z aplikacjami, które mogą okazać się przydatne w trakcie

studiowania oraz w ich dalszej karierze. Dobór programów obejmuje trzy bloki tematyczne: tworzenie i edy-
cja grafiki, praca z tekstem oraz projektowanie i skład publikacji. Zajęcia nastawione są przede wszystkim na
kształtowanie umiejętności praktycznych: obsługi programów i korzystania z dostępnej dokumentacji.

Wszystkie omawiane aplikacje udostępniane są przez producentów na licencji GPL, dzięki czemu każdy

student może je legalnie i bezpłatnie pobrać i używać.

Treści programowe:
• System operacyjny GNU/Linux  wprowadzenie (architektura plików, filozofia narzędzi, popularne dystrybu-
cje, zarządzanie systemem: konsola tekstowa, środowiska graficzne); • Grafika wektorowa (program Inkscape)
(przygotowywanie wykresów, rysunków, schematów i ich import do różnych formatów plików); • Grafika rastro-
wa (program GIMP) (skalowanie, kadrowanie, filtry, przygotowanie mapy obrazu na strony WWW, tworzenie
prostych animacji, zaawansowane opcje pobierania zrzutu ekranu); • Edycja tekstu (pakiet Open Office) (klasy
dokumentów, struktura i style tekstu, wstawianie grafiki, formuły matematyczne, praca z dużymi dokumentami:
krosreferencje, spisy ilustracji, tabel i spisy treści, praca z dokumentem głównym); • Edycja tekstu (system
składu tekstów L

TEX) (klasy dokumentów, struktura i style tekstu, wstawianie grafiki, formuły matematyczne,

praca z dużymi dokumentami: krosreferencje, spisy ilustracji, tabel i spisy treści, praca z dokumentem głównym);
• Prezentacje multimedialne (podstawowe zasady projektowania prezentacji, przygotowywanie prezentacji mul-
timedialnych z wykorzystaniem programów L

TEXBeamer i O.O. Impress); • Wprowadzenie do projektowania i

składu publikacji (program Scribus) (podstawowe wiadomości z zakresu DTP (Desktop Publishing), kroje pisma,
zasady składu, projektowanie i skład różnego rodzaju publikacji: artykuł, ulotka, plakat)

Literatura:

Daniel J. Barrett, Linux. Leksykon kieszonkowy, Helion & O‘Reilly, 2004.

Clifford Burke, Pismo w technice Desktop Publishing, Intersoftland 1995.

Antoni Diller, L

TEX. Wiersz po wierszu, Helion 2001.

Sven Neumann, GIMP. Leksykon kieszonkowy, Helion 2002.

Paweł Łupkowski, L

TEX. Leksykon kieszonkowy, Helion 2007.

Łukasz Sosna, Linux. Komendy i polecenia, Helion 2004.

Robin Williams, Komputerowy skład tekstów, Helion 2003.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
sylabus-przedmiotu pr rzym 20112012, rzym, rzym
Sylabus przedmiotu ZAGADNIENIA PRAWNE A CHOROBY PSYCHICZNE
SYLABUS PRZEDMIOTU.do rynek kapitalowy i finansowy, Ekonomia UWr WPAIE 2010-2013, Semestr V, Rynki f
Sylabus z przedmiotu Analiza Ryzyka Syllabus nowy, Analiza ryzyka IBP nst
SYLABUS PRZEDMIOTU-Mineralogia, Studia (Geologia,GZMIW UAM), I rok, Mineralogia
Sylabus przedmiotu SMF
SYLABUS PRZEDMIOTU ped
Procesy poznawcze-wykłady, Sylabus, Sylabus zajęć z przedmiotu:
Chemia - Sylabus, Studia, Stare przedmioty, Chemia
Zagadnienia do testu z filozofii spolecznej, Sylabus z filozofii społecznej dla socjologów, II (B) O
D19200250 Ustawa z dnia 11 maja 1920 r w przedmiocie przyjmowania obligacji wojennych pożyczek aust
D19200737 Ustawa z dnia 25 listopada 1920 r w przedmiocie przyznania obligacjom Towarzystwa Kredyto
D19200296 Rozporządzenie Ministra Skarbu w sprawie wykonania ustawy z dnia 11 maja r b w przedmioci
D19200720 Rozporządzenie Ministra Skarbu z dnia 19 listopada 1920 r w przedmiocie przyjmowania zawi
Przedmiot PRI i jego diagnoza przegląd koncepcji temperamentu
zjazd 1 Przedmiot badań PRI(2)
Zaoenia przedmiotu
PIERWSZA POMOC PRZEDMEDYCZNA

więcej podobnych podstron