Elementy strategi gry końcowej wg Szereszewskiego

ELEMENTY STRATEGII GRY KOŃCOWEJ

ELEMENTY STRATEGII GRY KOŃCOWEJ

Na podstawie książki M. Szereszewskiego „Strategia Endszpila” Moskwa 1988 r. str. 304
opracował Witold Szumiło.

W grze końcowej na pierwszy plan wychodzi technika. Przede wszystkim szachista
powinien przestrić swoje myślenie. Radzę każdemu grającemu, natychmiast po przejściu do
końcówki, poświecic kilka minut na uspokojenie emocji i oswojenie się z nową sytuacją.
W grze środkowej myśl jest zajęta głównie liczeniem wariantów związanych z określonym
celem. Najważniejsze dla szachisty jest w grze środkowej sprawdzanie wszelkich możliwych
udrzeń taktycznych, liczenie kombinacji i wariantów.
Inaczej wyglądają sprawy w końcówkach. Tylko w niektórych trzeba się koncentrować na
liczniu i na taktyce. W przeważającej większości będziemy myśleć planami. Warianty
odegrają rolę drugoplanową. Pierwsze skrzypce należą do myślenia schematami i dopiero
możliwość zbudowania określonej pozycji sprawdza się za pomocą lizenia wariantów.
Omówimy ten proces na przykładzie.

Capablanca - Ragozin 1936

MKKKKKKKKN

I?@?@?8?@J

I0?$?@#$?J

I?@?@+@?$J

I@?@?@?@?J

I?@?@?@?@J

I"?@?@%@!J

I?"?@?"!@J

I@?.?@?6?J

PLLLLLLLLO

Capablanka pisze o swoich myślach
podczas partii „Plan białych polega na
przeciwdziałaniu ruchom piona „c” i
kontroli całej szachownicy do 5-j linii.
Można to osiągnąć manewrem króla na e3,
ustawieniem wieży na c3, skoczka na d4,
pionów na b4 i f4. Następnie ruszą białe
piony skrzydła hetmańskiego ”. Jak widać
Capablanki nie interesowały warianty, ani
szybkość osiągania zaplanowanej pozycji.
1.¥d4 ¦b7 2.b4 ¤d7 3.

1.¥d4 ¦b7 2.b4 ¤d7 3.

1.¥d4 ¦b7 2.b4 ¤d7 3. f4 ¢e7

f4 ¢e7

4.¢f2 ¦a7 5.¦c3 ¢d6 6.¦d3 ¢e7

4.¢f2 ¦a7 5.¦c3 ¢d6 6.¦d3 ¢e7
7.¢e3 ¦a4 8.¦c3 ¢d6

7.¢e3 ¦a4 8.¦c3 ¢d6

7.¢e3 ¦a4 8.¦c3 ¢d6
Pożądana pozycja została osiągnięta.
Następne zadanie, to uruchomienie pionów
hetmńskiego skrzydła.
9.¦d3 ¢e7 10.¦c3 ¢d6

9.¦d3 ¢e7 10.¦c3 ¢d6

9.¦d3 ¢e7 10.¦c3 ¢d6
Teraz widzimy stosowanie podstawowej
zasady gry końcowej: „nie śpieszyć się”.
Jeżeli jest możliwość przesunięcia piona o
dwa pola lub o jedno, przesuń go o jedno

pole, uważnie rozejrzyj się w pozycji a
nas-tępnie przesuń o jeszcze jedno pole.
Oczywiście nie śpieszyć się można tylko
w

końcówkach

spokojnych.

kombinacyj-nych każde tempo jest cenne.
Powtrzanie

ruchów

końcówkach

odgrywa wielką rolę. Pomijając fakt, że
oszczędza się czas do namysłu, strona
aktywna osiąga w ten sposółb znaczne
korzyści psychologiczne. Broniący się w
gorzszej pozycji, często nie wytrzymuje
napięcia - osłabia jeszcze bardziej swoją
pozycję i ułatwia przeciwnikowi zadanie.
Powtarzajcie ruchy w końcówce! W
walce

trzeba

wykorzystać

wszystkie

szanse! Nie ma w tym nic nagannego albo
nieetycznego.
11.¥e2 g6 12.¦d3 ¢e6 13.¢d4

11.¥e2 g6 12.¦d3 ¢e6 13.¢d4

11.¥e2 g6 12.¦d3 ¢e6 13.¢d4
¦a6 14.¦e3 ¢d6 15.¥c3 f5 16.b5

¦a6 14.¦e3 ¢d6 15.¥c3 f5 16.b5

¦a6 14.¦e3 ¢d6 15.¥c3 f5 16.b5
Piony rozpoczynają marsz, a białe figury
są gotowe udzielić im wsparcia. Capablan-
ka dopiero wtedy ruszył pionem, gdy jego
figury zajęły najlepsze pozycje.
16...¦a8 17.¢c4 ¤e6 18.¢b4 c5

16...¦a8 17.¢c4 ¤e6 18.¢b4 c5

16...¦a8 17.¢c4 ¤e6 18.¢b4 c5
19.bc ¤g8 20.¥b5 ¢c6 21.¦d3

19.bc ¤g8 20.¥b5 ¢c6 21.¦d3

19.bc ¤g8 20.¥b5 ¢c6 21.¦d3
Obecnie można się już obejść bez marszu
piona „a”. Czarne osłabiły piony skrzydła
królewskiego i jeden z nich zginie.
21...g5 22.¦d6 ¢b7 23.fg hg

21...g5 22.¦d6 ¢b7 23.fg hg

21...g5 22.¦d6 ¢b7 23.fg hg
24.¦g6 ¦f8 25.¦g5 f4 26.¥d4

24.¦g6 ¦f8 25.¦g5 f4 26.¥d4

24.¦g6 ¦f8 25.¦g5 f4 26.¥d4
Bardzo

ważny

ruch.

Capablanka

pozbawia przeciwnika wszelkich szans
związanych z ruchem f4-f3.

ELEMENTY STRATEGII GRY KOŃCOWEJ

26...¦c8 27.¦g7 ¢b6 28.¦g6 ¢b7

26...¦c8 27.¦g7 ¢b6 28.¦g6 ¢b7
29.¥b5 ¦f8 30.¥d6 ¢b8 31.h4 1:0.

29.¥b5 ¦f8 30.¥d6 ¢b8 31.h4 1:0.

Systematyczny

wykład

strategii

gry

końcowej może obejmować:

1. CENTRALIZACJĘ KRÓLA,
2. ROLA PIONÓW w końcówce,
3. PROBLEM WYMIANY,
4. REGUŁĘ „NIE ŚPIESZYĆ SIĘ”,
5. MYŚLENIE SCHEMATAMI,
6. ZASADĘ DWÓCH SŁABOŚCI,
7. WALKĘ O INICJATYWĘ,
8. UPRZEDZANIE KONTRGRY
PRZECIWNIKA,
9. POZYCJE Z IZOLOWANYM
PIONEM
10.

PRZEWAGĘ

PARY

GOŃCÓW,
11. PRZEWAGĘ PIONOWĄ NA
SKRZYDLE

CENTRALIZACJA KRÓLA

Po przejściu do końcówki rola króla
zmienia

się

zasadniczo.

Dlatego

centralizacja króla jest jedną z głównych
zasad rozgrywania końcówek. Bardzo
często, kiedy jedna ze stron ma kilka po-
zornie równie cennych planów planów gry,
najlepszy pkazuje się ten, przy którym
następuje centralizacja króla. Dlatego,
jeżeli obmyślasz plan gry w końcówce -
nigdy nie zapominaj o królu.

Capablanca - Reshevsky 1936

MKKKKKKKKN

I?@?@?@7@J

I@?@?@?$#J

I?@+@?$?@J

I@#@#@?@?J

I#@?@?@?"J

I@!@%"!"?J

I!@?@?6?@J

I@?@?@?@?J

PLLLLLLLLO

Pozycja białych jest lepsza. W pozycji
przeciwnika obok izolowango piona, jest

osłabiony kompleks czarnych pól na
skrzydle hetmańskim, szczególnie pole c5.
Realizacja przewagi jest prosyta: wystar-
czy przeprowadzić króla na d4, skoczka na
c3 i czarne znajdą się w zugzwangu. Ale i
pozycja białych ma czułe miejsca: ich
struk-tura pionowa nie jest najlepsza.
1...g5! 2.hg

1...g5! 2.hg

1...g5! 2.hg Na uwagę zasługiwało 2.h5.
2...fg 3.¥b4

2...fg 3.¥b4

2...fg 3.¥b4
Po 3.f4 gf 4.ef d4! mają szanse na remis.
3...ab 4.ab ¤b7 5.g4

3...ab 4.ab ¤b7 5.g4

3...ab 4.ab ¤b7 5.g4 Czarne mają
tylko jedną kontrszansę h7-h5.
5...¢g7 6.¢e2 ¢g6 7.¢d3 h5 8.gh

5...¢g7 6.¢e2 ¢g6 7.¢d3 h5 8.gh

5...¢g7 6.¢e2 ¢g6 7.¢d3 h5 8.gh
¢h5 9.¢d4 ¢h4 10.¥d5 ¢g3

¢h5 9.¢d4 ¢h4 10.¥d5 ¢g3

¢h5 9.¢d4 ¢h4 10.¥d5 ¢g3
Czarne uzyskują kontrgrę na skrzydle.
11.f4 g4

11.f4 g4

11.f4 g4 Przegrywało 11...Gd5 12.Kd5
g4 13.f5 Kh3 14.f6 g3 15.f7 g2 16.f8H
g1H 17.Hh8 Kg2 18.Hg8(.
12.f5 ¤c8

12.f5 ¤c8

12.f5 ¤c8 Albo 12...Gc6 13.Sc7!
13.¢e5 ¤d7 14.e4

13.¢e5 ¤d7 14.e4

13.¢e5 ¤d7 14.e4
Nie przechodziło 14.Sc7 Gf5! 15.Kf5 Kf3.
14...¤e8 15.¢d4?

14...¤e8 15.¢d4?

14...¤e8 15.¢d4?
Wypuszcza wygraną. Wygrywało 15.f6!
Kf3 16.Sf4 g3 17.Kf5 Gd7 18.Kg5 Ge6
19.Se6!! g2 20.f7 g1H 21.Kf6(.
15...¢f3 16.e5 g3 17.¥e3 ¢f4?

15...¢f3 16.e5 g3 17.¥e3 ¢f4?

15...¢f3 16.e5 g3 17.¥e3 ¢f4?
Decydujący błąd w remisowej pozycji.
Remisowało 17...Gf7!!
18.e6 g2 19.¥g2 ¢f5 20.¢d5 ¢g4

18.e6 g2 19.¥g2 ¢f5 20.¢d5 ¢g4

18.e6 g2 19.¥g2 ¢f5 20.¢d5 ¢g4
21.¥e3 ¢f4 11.¢d4 1:0.

21.¥e3 ¢f4 11.¢d4 1:0.

21.¥e3 ¢f4 11.¢d4 1:0.
Czarne podały partię, gdyż nie ma obrony
przed 23.e7 z manewrem skoczka na c7.

Rozpatrzmy drugi możliwy plan gry z
centralizacją króla:
5...¢f7! 6.¢e2 ¢f6 7.¢d3 ¢e5

5...¢f7! 6.¢e2 ¢f6 7.¢d3 ¢e5

5...¢f7! 6.¢e2 ¢f6 7.¢d3 ¢e5
Czarne muszą się liczyć z d5-d4, dlatego:
8.¥c2 ¤c6 9.¥d4 ¤e8 10.¢c3 h5

8.¥c2 ¤c6 9.¥d4 ¤e8 10.¢c3 h5

8.¥c2 ¤c6 9.¥d4 ¤e8 10.¢c3 h5
11.gh ¤h5 12.¢b4 g4 13.fg ¤g4

11.gh ¤h5 12.¢b4 g4 13.fg ¤g4

11.gh ¤h5 12.¢b4 g4 13.fg ¤g4
14.¢b5 ¢e4 15.¢c5 ¢e3=;

14.¢b5 ¢e4 15.¢c5 ¢e3=;

P a t r z d i a g r a m

Białe mają piona przewagi i duże szanse
na zwycięstwo. Narzuca się ruch 1.Kf3!?
1.h4 ¢f8 2.g5?

1.h4 ¢f8 2.g5?

1.h4 ¢f8 2.g5? Wypuszcza wygraną.
Konieczny był wcześniejszy ruch króla.

ELEMENTY STRATEGII GRY KOŃCOWEJ

Kasparov -

Kasparov - Karpov 1984

Karpov 1984

MKKKKKKKKN

I?@?@?@?@J

I@?@'@#8?J

I?@/"?@#$J

I@?@?@?@?J

I?@?@?"!@J

I@?@?&?@!J

I?@?@?@5@J

I@?@-@?@?J

PLLLLLLLLO

2...hg 3.hg f5!!

2...hg 3.hg f5!!
Jedyny, ratujący partię ruch.
4.¦d4

4.¦d4

4.¦d4 Ciekawe było 4.gf Kf7 5.Sg4 Ke6
6.We1 Kf5 7.Sh6 Kf6 6.Sg8 Kf7 9.We7
Kg8 10.Wd7 Wc3!=.
4...¢f7 5.¥c4 ¢e6

4...¢f7 5.¥c4 ¢e6

4...¢f7 5.¥c4 ¢e6 Czarny król
podszedł do piona d6, i próby białych
wygrania partii okazały się daremne.
6.¢f3 ¦c5 7.¢e3 ¦b5 8.¢d2 ¦d5

6.¢f3 ¦c5 7.¢e3 ¦b5 8.¢d2 ¦d5

6.¢f3 ¦c5 7.¢e3 ¦b5 8.¢d2 ¦d5
9.¦d5 ¢d5 10.¥e5 ¢d6 11.¥g6

9.¦d5 ¢d5 10.¥e5 ¢d6 11.¥g6

9.¦d5 ¢d5 10.¥e5 ¢d6 11.¥g6
¥c5 12.¥h4 ¢e6 13.¢e3 ¥e4

¥c5 12.¥h4 ¢e6 13.¢e3 ¥e4

¥c5 12.¥h4 ¢e6 13.¢e3 ¥e4
14.¥f3 ¢f7 15.¢d4 ¢e6 16.¢c4

14.¥f3 ¢f7 15.¢d4 ¢e6 16.¢c4

14.¥f3 ¢f7 15.¢d4 ¢e6 16.¢c4
¥f2 17.¢d4 ¥e4 18.¥e1 ¢d6

¥f2 17.¢d4 ¥e4 18.¥e1 ¢d6

¥f2 17.¢d4 ¥e4 18.¥e1 ¢d6
19.¥c2 ¥c5 20.¢e3 ¥e6 21.¥d4

19.¥c2 ¥c5 20.¢e3 ¥e6 21.¥d4

19.¥c2 ¥c5 20.¢e3 ¥e6 21.¥d4
¥g7 22.¢d2 ¢c5 23.¢d3 ¢d5

¥g7 22.¢d2 ¢c5 23.¢d3 ¢d5

¥g7 22.¢d2 ¢c5 23.¢d3 ¢d5
24.¥e2 ¥h5 25.¢e3 ¥g7 26.¥g3

24.¥e2 ¥h5 25.¢e3 ¥g7 26.¥g3

24.¥e2 ¥h5 25.¢e3 ¥g7 26.¥g3
¢d6 27.¢f3 ¢e7 28.¥e2 ¥e6 itd.

¢d6 27.¢f3 ¢e7 28.¥e2 ¥e6 itd.

ROLA PIONÓW w końcówce

W końcówkach, z reguły głównym zada-
niem nie jest matownie króla, lecz dopro-
wadzenie piona do przemiany. Dlatego
wzrasta wartość pionów. Przejście do wyg-
ranej końcówki pionowej jest przeważnie
najszybszą drogą do zwycięstwa. Niekiedy
piony biorą górę nad Figurami.

Ortueta -

Ortueta - Sanz 1934

Sanz 1934

MKKKKKKKKN

I?@?0?@?@J

I$-@?@?$7J

I?,?@?@?@J

I@?$?@?$?J

I?@#@?@?@J

I@?&?@?@!J

I!"?@?@!@J

I@?@?@?6?J

PLLLLLLLLO

Wydaje się że białe stoją dobrze. Gdyby
białe miały ruch to 1.We7±. Ale ruch mają
czarne, co zmienia ocenę pozycji.
1...¦d2 2.¥a4 ¦b2! 3.¥b2 c3

1...¦d2 2.¥a4 ¦b2! 3.¥b2 c3

1...¦d2 2.¥a4 ¦b2! 3.¥b2 c3
Teraz po 4.Sc4 c2 lub 4.Sd3 c4 5.Wb6 cd
białe przegrywają. Ale one znalazły
kombinnacyjne uderzemnie:
4.¦b6!

4.¦b6!

4.¦b6! Może się wydawać, że czarne się
pszeliczyły, 4...ab 5.Sd3 i białe mają prze-
wagę skoczka. Ale następuje oszałaiające:
4...c4! 5.¦b4

4...c4! 5.¦b4

4...c4! 5.¦b4
Łatwo stwierdzić, że to jedyny ruch.
5...a5!!

5...a5!!

5...a5!! Fantastyczna pozycja.
6.¥a4 ab 1-0.

6.¥a4 ab 1-0.

PROBLEM WYMIANY

Przy ograniczonym materiale problem
wmiany

nabiera

wielkiej

wagi.

Uproszczenie

pozycji

jest

nierzadko

najlepszym sposobem realizacji przewagi
materialnej i pozycyjnej.

Szabo - Fischer 1970

MKKKKKKKKN

I?@?@?07@J

I@?@+$#,#J

I?@?@?@#@J

I(?@?@?@?J

I?.?@!@?@J

I@?@?@?"?J

I?@/@%")"J

I@?*?@-6?J

PLLLLLLLLO

Pozycja

czarnych

jest

trochę

aktywniejsza, ale remis jest bardzo
pawdopodobny.
1.¥d4?

1.¥d4?

1.¥d4? Lepsze było 1.Sf4³.
1...¤d4!

1...¤d4!

1...¤d4! Głęboko przemyślana wymiana.
2.¦d4 ¤b5 3.¦e1

2.¦d4 ¤b5 3.¦e1

2.¦d4 ¤b5 3.¦e1
Złe było 3.Wfd1 Sb3 4.Wb4 Ge2.
3...¥b3 4.¦b4 ¥c1 5.¦b5

3...¥b3 4.¦b4 ¥c1 5.¦b5

3...¥b3 4.¦b4 ¥c1 5.¦b5
Wszystkie piony znajdują się na jednym
skrzydle, co jest trochę korzystniejsze dla
strony mającej skoczka.
5...¥e2! 6.¢f1?!

5...¥e2! 6.¢f1?!

5...¥e2! 6.¢f1?! Decydujący błąd.
Należało zachować pole f1 dla wieży.

ELEMENTY STRATEGII GRY KOŃCOWEJ

6...¥c3!

6...¥c3! Skoczek zajął idealną pozycję.
Nie da się uniknąć manewru Wf8-d8-d2.
7.¦c5 ¦d8 8.¤h3 ¦dd2 9.¦c8

7.¦c5 ¦d8 8.¤h3 ¦dd2 9.¦c8

7.¦c5 ¦d8 8.¤h3 ¦dd2 9.¦c8
¢g7 10.¦e3 ¥d1!

¢g7 10.¦e3 ¥d1!

¢g7 10.¦e3 ¥d1!
Białe tracą dwa piony.
11.¦f3 ¦f2 12.¦f2 ¦f2 13.¢g1

11.¦f3 ¦f2 12.¦f2 ¦f2 13.¢g1

11.¦f3 ¦f2 12.¦f2 ¦f2 13.¢g1
¦e2 14.¤g4 ¦e4 0:1.

¦e2 14.¤g4 ¦e4 0:1.

Aby czytelnik nie myślał, że strona
silnijsza nigdy nie powinna przechodzić do
końcówki wieżowej, pokażemy przykład
takiego przejścia.

Schlechter - Rubinstein 1912

MKKKKKKKKN

I?@/@7@?0J

I$?@?,#$#J

I?$?@#(?@J

I@?@?@?*?J

I?@?"?@?@J

I@?@?@%@?J

I!"!@?"?"J

I.?@?6?@-J

PLLLLLLLLO

Czarne mają pewną przewagę pozycyjną.
Białe powinny w celu uzyskania kontrgry
przygotować aktywne działania na skrzydle
hetmańskim. Dlatego należało zagrać 1.c3,
lub 1.Gf6 Gf6 2.c3. Roszada była pozycyj-
nym błędem:
1.O-O-O? ¥d5!

1.O-O-O? ¥d5!

1.O-O-O? ¥d5! Po wymianach słabości
białych staną się bardziej odczuwalne.
2.¤e7 ¢e7 3.¢b1 ¦hd8 4.¦hg1 g6

2.¤e7 ¢e7 3.¢b1 ¦hd8 4.¦hg1 g6

2.¤e7 ¢e7 3.¢b1 ¦hd8 4.¦hg1 g6
5.¥e5

5.¥e5

5.¥e5 Rubinstein nieoczekiwanie
przechodzi do końcówki wieżowej.
5...¥b4 6.c3 ¥c6 7.¥c6?

5...¥b4 6.c3 ¥c6 7.¥c6?

5...¥b4 6.c3 ¥c6 7.¥c6?
Zamysł białych się sprawdził. Końcówka
wieżowa jest trudna dla białych. Poprawne
było 7.Sg4.
7...¦c6 8.¦d3

7...¦c6 8.¦d3

7...¦c6 8.¦d3
Lepsze było 8.Wg5 unikając 8...Wd5.
8...¦d5! 9.¦h3 h5 10.¦f3

8...¦d5! 9.¦h3 h5 10.¦f3

8...¦d5! 9.¦h3 h5 10.¦f3 Wydaje
się, że u białych wszystko dobrze, ale...
10...e5!

10...e5!

10...e5! Teraz po 11.Wg5 Wf6 12.Wf6
Kf6 13.f4 ef!! 14.Wd5 f3, pion dochodzi.
11.de ¦e5 12.¦e3?!

11.de ¦e5 12.¦e3?!

11.de ¦e5 12.¦e3?!
Pomyłka w trudnej pozycji.

12...¦e3 13.fe ¦e6! 14.¦e1 ¦f6!

12...¦e3 13.fe ¦e6! 14.¦e1 ¦f6!
15.¦e2 ¢e6 16.¢c2 ¢e5 17.c4

15.¦e2 ¢e6 16.¢c2 ¢e5 17.c4

15.¦e2 ¢e6 16.¢c2 ¢e5 17.c4
¢e4

¢e4

¢e4 Czarny król zajął idealną pozycję.
Wygrana jest blisko.
18.b4 g5 19.¢c3 g4 20.c5 h4

18.b4 g5 19.¢c3 g4 20.c5 h4

18.b4 g5 19.¢c3 g4 20.c5 h4
21.¦g2 ¦g6 22.¢c4 g3 23.hg hg

21.¦g2 ¦g6 22.¢c4 g3 23.hg hg

21.¦g2 ¦g6 22.¢c4 g3 23.hg hg
24.¢b5 bc 25.bc ¢f3 26.¦g1 a6!

24.¢b5 bc 25.bc ¢f3 26.¦g1 a6!

24.¢b5 bc 25.bc ¢f3 26.¦g1 a6!
0:1.

0:1.

„NIE ŚPIESZYĆ SIĘ”

Umiejetność

stosowania

tej

zasady

wymaga od szachisty dużego doświadcze-
nia w rozgrywaniu końcówek. Ileż to wyg-
ranych pozycji nie zostało wykorzystanych
tylko dlatego, że strona silniejsza chciała
wygrać jak najszybciej i lekceważyła
proste

wzmacniające

ruchy

przed

rozpoczęciem zdecydowanych działań.
Korzystając zasady „nie śpieszyć się”
można walczyć o zwycięstwo w pozycji z
niewielką, ale stabilą przewagą. Tylko w
ten sposób udaje się wywołać osłabienie w
obozie nieprzyjaciela a przy tym zamasko-
wać swój plan gry i przytępić czujność
przeciwnika.
Jednak nie można tej zasady (jak i innych
szachowych zasad) nadużywać. Trzeba być
gotowym aby we właściwym momencie
przejść do zdecydowanych aktywnych
działań, bo inaczej przeciwnik może
zlikwidować słabość w swoim obozie. Nie
jest proste wyczuwanie i nie przeoczenie
tych momentów. Często zdarza się to
nawet bardzo silnym szachistom.

Mikenas -

Mikenas - Spassky 1955

Spassky 1955

MKKKKKKKKN

I?@?@?.?@J

I@?@?@'$?J

I?@#@/8?$J

I@?"?@%@?J

I?@?6?@!"J

I@?@?@?@?J

I?@?@?@?@J

I@?@?@?@?J

PLLLLLLLLO

ELEMENTY STRATEGII GRY KOŃCOWEJ

Czarne figury są tak ścieśnione, że prawie
nie mają ruchów. W takiej sytuacji taktyka
„nie śpieszyć się” jest, z reguły, dla silniej-
szej strony najlepsza. Można grać 1.Kc4
We4 2.Kb3 We5 3.Sd6 We7 4.Ka4 Ke6
5.Wf7 Wf7 6.Sf7 Kf7 7.Ka5 Ke6 8.Kb6
Kd5 9.h5(. Ale czarne się pośpieszyły:
1.¥d6?! ¦e7 2.¥f7 ¦f7 3.¦c8

1.¥d6?! ¦e7 2.¥f7 ¦f7 3.¦c8

1.¥d6?! ¦e7 2.¥f7 ¦f7 3.¦c8
Wygląda groźnie, ale czarne znajdują
obronny manewr prowadzący do remisu.
3...¦d7 4.¢c4

3...¦d7 4.¢c4

3...¦d7 4.¢c4
Inaczej czarna wieża przejdzie na pole e6.
4...¢e5 5.¦c6 ¦d4 6.¢b5 ¦g4

4...¢e5 5.¦c6 ¦d4 6.¢b5 ¦g4

4...¢e5 5.¦c6 ¦d4 6.¢b5 ¦g4
7.h5 ¦g5 8.¦g6 ¦h5 9.c6 ¢f4

7.h5 ¦g5 8.¦g6 ¦h5 9.c6 ¢f4

7.h5 ¦g5 8.¦g6 ¦h5 9.c6 ¢f4
10.¢b6 ¦h1 11.c7 ¦b1 12.¢a6

10.¢b6 ¦h1 11.c7 ¦b1 12.¢a6

10.¢b6 ¦h1 11.c7 ¦b1 12.¢a6
¦c1 13.¢b7 ¦c7 14.¢c7 h5 ½:½.

¦c1 13.¢b7 ¦c7 14.¢c7 h5 ½:½.

Lasker - Capablanca 1921

MKKKKKKKKN

I?@?@?@7@J

I@?@?@#@?J

I?@/@#@#@J

I@?@#@'@?J

I?@?"?@?$J

I@!@?@?@!J

I?@?.%"!@J

I@?@?@?6?J

PLLLLLLLLO

Czarne mają lepszą strukturę pionową a
białe figuruy są ustawione bardzo pasyw-
nie. Aby wygrać, czarne muszą podtrzymy-
wać inicjatywę, atakując słabości.
1...¦b6!

1...¦b6!

1...¦b6!
W celu pogorszenia pozycji białej wieży.
2.¦d3

2.¦d3

2.¦d3
Wymuszone: 2.Wb2 Wb4±; 2.Sc1 Wb4±.
3...¦a6!

3...¦a6!

3...¦a6! Stwarza groźbę 3...Wa1.
Gdyby czarne nie grały 1...Wb6, to białe
miałyby silną odpowiedź 3.Wb2 z kotrgrą.
3.g4 hg 4.fg

3.g4 hg 4.fg

3.g4 hg 4.fg
Złe było 4.Sg3 Wa1 5.Kg2 Sd6.
4...¦a2 5.¥c3 ¦c2!

4...¦a2 5.¥c3 ¦c2!

4...¦a2 5.¥c3 ¦c2! Z groźbą 6...Sd4.
6.¥d1 ¥e7!

6.¥d1 ¥e7!

6.¥d1 ¥e7! Skoczek idzie na c6.
7.¥e3

7.¥e3

7.¥e3 Złe było 7.b4 wobec manewru
Wc2-c1-b1.
7...¦c1!

7...¦c1!

7...¦c1! Słabsze było 7...Wb2 8.Wc3!?
8.¢f2 ¥c6 9.¥d1! ¦b1! 10.¢e2?

8.¢f2 ¥c6 9.¥d1! ¦b1! 10.¢e2?

Przeoczenie. Poprawne było 10.Ke1! Sa5
11.Kd2 Wb3 12.Wb3 z szansami ratunku.
10...¦b3! 11.¢e3 ¦b4

10...¦b3! 11.¢e3 ¦b4

10...¦b3! 11.¢e3 ¦b4
Czarne wygrały piona. Teraz rytm gry
wyraźnie się zmienia, zgodnie z zasadą
„nieśpieszyć się”. Zobaczmy jak spokojnie
zaczyna grać Capablanka.
12.¥c3 ¥e7 13.¥e2

12.¥c3 ¥e7 13.¥e2

12.¥c3 ¥e7 13.¥e2 Albo 13.g4 g5.
13...¥f5 14.¢f2 g5 15.g4

13...¥f5 14.¢f2 g5 15.g4

13...¥f5 14.¢f2 g5 15.g4
Pasywna obrona nic nie zmienia.
15...¥d6 16.¥g1 ¥e4 17.¢f1 ¦b1

15...¥d6 16.¥g1 ¥e4 17.¢f1 ¦b1

15...¥d6 16.¥g1 ¥e4 17.¢f1 ¦b1
18.¢g2 ¦b2 19.¢f1 ¦f2!? 20.¢e1

18.¢g2 ¦b2 19.¢f1 ¦f2!? 20.¢e1

18.¢g2 ¦b2 19.¢f1 ¦f2!? 20.¢e1
¦a2 21.¢f1

¦a2 21.¢f1

¦a2 21.¢f1 Wymuszone: 21.Sf3
Sf2°; 21.Se2 Wa1°.
21...¢g7

21...¢g7

21...¢g7 Król wchodzi do gry na d6.
22.¦e3 ¢g6 23.¦d3 f6 24.¦e3 ¢f7

22.¦e3 ¢g6 23.¦d3 f6 24.¦e3 ¢f7

22.¦e3 ¢g6 23.¦d3 f6 24.¦e3 ¢f7
25.¦d3 ¢e7 26.¦e3 ¢d6 27.¦d3

25.¦d3 ¢e7 26.¦e3 ¢d6 27.¦d3

25.¦d3 ¢e7 26.¦e3 ¢d6 27.¦d3
¦f2 28.¢e1 ¦g2 29.¢f1 ¦a2

¦f2 28.¢e1 ¦g2 29.¢f1 ¦a2

¦f2 28.¢e1 ¦g2 29.¢f1 ¦a2
30.¦e3 e5 31.¦d3 ed 32.¦d4

30.¦e3 e5 31.¦d3 ed 32.¦d4

30.¦e3 e5 31.¦d3 ed 32.¦d4
Złe było 32.Se2 Wd2 33.Wd4 Sg3!
32...¢c5 33.¦d1 d4 34.¦c1 ¢d5

32...¢c5 33.¦d1 d4 34.¦c1 ¢d5

32...¢c5 33.¦d1 d4 34.¦c1 ¢d5
0:1.

0:1.

0:1. 35.Wd1 Sg3 36.Ke1 Wg2°.

MYŚLENIE SCHEMATAMI

Myślenie schematami daje doświadczo-
nemu szachiście przewagę w końcówce
nad przeciwnikiem, który polega tylko na
licze-niu, mimo że liczy on warianty
szybciej i głębiej. Nie należy mylić
myślenia schema-tami z opracowaniem
głównego

strategicz-nego

planu

gry,

chociaż obie czynności mają ze sobą wiele
wspólnego. I ogólny plan gry i myślenie
schematami bazuje na konkretnej ocenie
pozycji.
Wróćmy do partii Capablanca - Ragozin
(str. 1). Zasadniczym planem białych było
wykorzystanie przewagi pionowej na
skrzy-dle

hetmańskim.

Wielka

praca

przygoto-wawcza w zakresie poprawy
ustawienia własnych sił i pozbawienia
przciwnika kontrgry, została wykonana,
aby stworzyć warnki do realizacji tego
planu. Capablanca stosował przy tym
logiczne ustawienia figur wynikające z
oceny

pozycji,

przeznaczone

rozwiązywania

konkretnych,

niezbyt

ELEMENTY STRATEGII GRY KOŃCOWEJ

skomplikowanych zadań. W toku gry jeden
schemat następował po drugim, a w pew-
nym

momencie

białe

ogóle

zrezygnowały

marszu

piona

hetmańskim skrzydle, czyli zmienił plan
strategiczny. Stało się tak gdy w obozie
czarnych powstały słabości na skrzydle
królewskim, dające białym więcej szans na
sukces.
Taka gra jest bardzo charakterystyczna
dla współczesnych szachów. Często trzeba
zmieniać plany, wobec zmian sytuacji na
szachownicy,

wywołanych

działaniami

przeciwnika.

Natomiast

myślenie

schemata-mi,

niewielkimi

częściami

składowymi

pla-nów,

jest

potrzebne

zawsze, kiedy nie liczy się wariantów.

Znosko-Borovsky -

Znosko-Borovsky - Alekhin 1933

Alekhin 1933

MKKKKKKKKN

I/@?@?07@J

I@#$?,#@#J

I#@?@?@?@J

I@?@?$?@?J

I?@?@?@?@J

I@?"?@?@?J

I!"?@?"!"J

I.?*-@?6?J

PLLLLLLLLO

Jest to bardzo pouczająca końcówka.
Wydaje się że pozycja jest zupełnie
remisowa. Trudno sobie wyobrazić, aby
bez dużych błędów przeciwnika, jedna ze
stron mogła liczyć na sukces. Ale tak się
stało. Odajmy głos Alechinowi:
„Gra w tej końcówce nie jest tak prosta
jak się wydaje, szczególnie dla białych.
Plan czarnych, który przyniósł im sukces,
składał się z następujących części:
1. wymiana jednej wieży;
2. manewr króla na e6;
3. wymuszenie otwarcialinii „h”;
4. związanie białego króla i gońca obroną
pól h1 i h2;
5. otwarcie linii na skrzydle hetmańskim;
6. wtargnięcie przez nowootwartą linię na
linie „1” lub „2”.
Można się zgodzić, że gdyby białe od
początku zdawały sobie sprawę, iż istnieje

realne niebezpieczeństwo przegrania tej
końcówki, to przez uważną i pomysłową
grę mogłyby uratowć partię. Ale zdarzyło
się tak, że czarne grały planowo, a białe
tylko z przekonaniem, że partia zakończy
się remisem.
W efekcie powstała pouczająca seria
typowych manewrów i sztuczek, o wiele
bardziej pouczajacych, niż t.zw. „piękno”
krótkich pogromowych partii”.
Dodajmy jeszcze, że przedstawiony plan
bazuje na zasadzie „dwóch słabości”.
Pierwszą słabością w pozycji będzie linia
„h”, a drugą linia „a”.
1.¤h6 ¦fd8 2.¢f1?

1.¤h6 ¦fd8 2.¢f1?

1.¤h6 ¦fd8 2.¢f1?
Należało grać 2.f4!=.
2...f5 3.¦d8 ¦d8 4.g3

2...f5 3.¦d8 ¦d8 4.g3

2...f5 3.¦d8 ¦d8 4.g3
Obrona przed f5-f4.
4...¢f7 5.¤e3 h5 6.¢e2 ¢e6 7.¦d1

4...¢f7 5.¤e3 h5 6.¢e2 ¢e6 7.¦d1

4...¢f7 5.¤e3 h5 6.¢e2 ¢e6 7.¦d1
¦g8!

¦g8!

¦g8!
Czarne już zrealizowały trzy etapy planu.
8.f3 h4 9.¤f2 hg 10.hg ¦h8 11.¤g1

8.f3 h4 9.¤f2 hg 10.hg ¦h8 11.¤g1

8.f3 h4 9.¤f2 hg 10.hg ¦h8 11.¤g1
¤d6 12.¢f1

¤d6 12.¢f1

¤d6 12.¢f1 Powstała pierw-sza
słabość. Czarne przystępują do piono-wego
natarcia na skrzydle htmańskim.
13...¦g8 13.¤f2 b5!

13...¦g8 13.¤f2 b5!

13...¦g8 13.¤f2 b5! Sygnał do ataku.
Grozi c7-c5, c5-c4, a6-a5, b5-b4 itd.
14.b3? a5 15.¢g2 a4 16.¦d2

14.b3? a5 15.¢g2 a4 16.¦d2

14.b3? a5 15.¢g2 a4 16.¦d2
Po 16.b4, wieża idzie na c6.
16...ab 17.ab ¦a8

16...ab 17.ab ¦a8

16...ab 17.ab ¦a8
Triumf

strategii

czarnych!

Plan

wykonany!
18.c4 ¦a3!

18.c4 ¦a3!

18.c4 ¦a3! Bardzo silne.
19.c5 ¤e7 20.¦b2 b4 21.g4!?

19.c5 ¤e7 20.¦b2 b4 21.g4!?

19.c5 ¤e7 20.¦b2 b4 21.g4!?
Białe szukają kontrszans.
21...f4 22.¢f1 ¦a1 23.¢e2 ¦c1

21...f4 22.¢f1 ¦a1 23.¢e2 ¦c1

21...f4 22.¢f1 ¦a1 23.¢e2 ¦c1
24.¦a2

24.¦a2

24.¦a2 Inaczej po 24...Wc3 białe figury
będą zapatowane.
24...¦c3 25.¦a7 ¢d7 26.¦b7 ¦b3

24...¦c3 25.¦a7 ¢d7 26.¦b7 ¦b3

24...¦c3 25.¦a7 ¢d7 26.¦b7 ¦b3
27.¦b8 ¦b2 28.¢f1 b3 29. ¢g1

27.¦b8 ¦b2 28.¢f1 b3 29. ¢g1

27.¦b8 ¦b2 28.¢f1 b3 29. ¢g1
¢c6 30.¢f1 ¢d5 31.¦b7 e4!

¢c6 30.¢f1 ¢d5 31.¦b7 e4!

¢c6 30.¢f1 ¢d5 31.¦b7 e4!
Energiczna realizacja przewagi.
32.fe ¢e4 33.¦c7 ¢f3 34.¦e7 ¦f2

32.fe ¢e4 33.¦c7 ¢f3 34.¦e7 ¦f2

32.fe ¢e4 33.¦c7 ¢f3 34.¦e7 ¦f2
35.¢e1 b2 36.¦b7 ¦c2 37.c6!

35.¢e1 b2 36.¦b7 ¦c2 37.c6!

35.¢e1 b2 36.¦b7 ¦c2 37.c6!
Pułapka: 37...Wc1 38.Kd2 b1H 39.Wb1
Wb1 40.c7.
37...¢g3! 38.c7 f3 39.¢d1 ¦c7

37...¢g3! 38.c7 f3 39.¢d1 ¦c7

37...¢g3! 38.c7 f3 39.¢d1 ¦c7
40.¦b2 f2 0:1.

40.¦b2 f2 0:1.

ELEMENTY STRATEGII GRY KOŃCOWEJ

P a t r z d i a g r a m

tej

pozycji

Bronsztejn

daje

następujące

objaśnienia:

„Istnieje

rozprzestrzenione i dlatego niebezpieczne
pobłądzenie, że z pionem więcej osiąga się
wygraną automa-tycznie. W tej pozycji
główna

przewaga

czarnych

nie

dodatkowy pion, do reali-zacji którego
jeszcze daleko, lecz kontrola licznych pól
w centralnym rejonie szachow-nicy: d4,
d5, c5,f4, f5.

Gligoric -

Gligoric - Smyslov 1953

Smyslov 1953

MKKKKKKKKN

I?@/@?07@J

I$?@?@#$#J

I?$?@#(?@J

I@?@?$?@?J

I?@!@!@?@J

I@!&?@?"?J

I!@?.?"5@J

I.?@?@?@?J

PLLLLLLLLO

Białe mają kontrszanse: przewagę piono-
wą na skrzydle hetmańskim i linię „d”.
Wie-le podobnych partii kończyło się
remisem! Ale Smysłow gra końcówki
ż

elazną ręką. Oto składowe jego planu.

1. wymiana jednej wieży;
2. odciągnięcie wieży na linię „h”;
3. marszem piona g7 do g4 poderwać bazę
piona e4 - białego piona f3;
4. atakiem na piona e4 związać białe
figury;
5. wyprawić króla na zawojowanie słabych
białych pionów.
Jak widzimy plan wygranej jest prosty,
oczywiście dla Smysłowa”.
1...¦fd8 2.

1...¦fd8 2.

1...¦fd8 2. ¦ad1 ¦d2 3.¦d2 ¢f8

¦ad1 ¦d2 3.¦d2 ¢f8

4.f3 ¢e7 5.¢f2 h5 6.¢e3 g5 7.¦h2

4.f3 ¢e7 5.¢f2 h5 6.¢e3 g5 7.¦h2
¦d8 8.¦h1 g4

¦d8 8.¦h1 g4

¦d8 8.¦h1 g4
Czarne skutecznie dążą do celu.
9.fg ¥g4 10.¢e2 ¥f6 11.¢e3 ¦d4

9.fg ¥g4 10.¢e2 ¥f6 11.¢e3 ¦d4

9.fg ¥g4 10.¢e2 ¥f6 11.¢e3 ¦d4
12.¦f1 ¥g4 13.¢e2 ¢f8

12.¦f1 ¥g4 13.¢e2 ¢f8

12.¦f1 ¥g4 13.¢e2 ¢f8 Ostatnie
ogniwo planu: Ke7-f8-g7-g6-g5-g4.
14.¦f3 ¢g7 15.¦d3 ¢f6! 16.¦d4

14.¦f3 ¢g7 15.¦d3 ¢f6! 16.¦d4

14.¦f3 ¢g7 15.¦d3 ¢f6! 16.¦d4
Rozpaczliwa próba uzyskania kontry.

16...ed 17.¥b5 ¢e5 18.¥a7 ¢e4

16...ed 17.¥b5 ¢e5 18.¥a7 ¢e4
19.¥c8 d3!

19.¥c8 d3!

19.¥c8 d3! Ale nie 19...e5?? 20.Sd6#.
20.¢d2 ¢d4 21.c5 bc 22.¥d6 ¥e5

20.¢d2 ¢d4 21.c5 bc 22.¥d6 ¥e5

20.¢d2 ¢d4 21.c5 bc 22.¥d6 ¥e5
0:1.

0:1.

ELEMENTY STRATEGII GRY KOŃCOWEJ

ZASADA DWÓCH SŁABOŚCI

Rozpatrzmy prosty przykład.

MKKKKKKKKN

I?@?@?@?@J

I@?@?@?@?J

I7@?@?@#@J

I@?@?@#"#J

I!@?@?"?"J

I@5@?@?@?J

I?@?@?@?@J

I@?@?@?@?J

PLLLLLLLLO

W elementarnej końcówce pionowej białe
wygrywają, ofiarowując wolnego piona a4
za przejście królem na skrzydło królewskie
i wybucie czarnych pionów.
Pierwsza słabość w pozycji czarnych, to
pion a4, druga, skrzydło królewskie. Jeżeli
dodamy w pozycji białego piona na c4, i
czarnego na c5, to białe nie wygrają, gdyż
jedna słabość (a4) nie wystarcza do wygra-
nej, a skrzydło królewskie jest niedostępne.

Alekhin - Euwe 1922

MKKKKKKKKN

I/@?0?@7@J

I$?@?@?,#J

I?$?@#@#@J

I@?$?$?@?J

I?@?@%@?@J

I@?"?"?@!J

I!"?@?"!@J

I.?@?@-6?J

PLLLLLLLLO

Białe mają pzewagę. Różnica w sile
skoczka e4 i gońca g7 jest oczywista. Ale
do realizacji przewagi jest niezbędne: po
pierwsze, zablikowanie czarnych pionów
hetmańskiego skrzydła; po drugie: odebra-
nie linii „d”; po trzecie trzeba czarnym
stworzyć drugą słabość na skrzydle
hetmańskim (pierwszą słabością jest Gg7);
po czwarte wedrzeć się w pozycje wroga.
1.¦fd1

1.¦fd1

1.¦fd1
Białe zaczynają waklkę o linię „d”.
1...¢f8 2.¢f1

1...¢f8 2.¢f1

1...¢f8 2.¢f1
Przeciwnicy centralizują króle.
2...¢e7 3.c4!

2...¢e7 3.c4!

2...¢e7 3.c4! Już groził ruch 3...c4.
3...h6 4.¢e2 ¦d1 5.¦d1 ¦b8

3...h6 4.¢e2 ¦d1 5.¦d1 ¦b8

Czarne nie nie mogą wymienić wieży,
gdyż po 5...Wd8 6.Wd8 Kd8, przegrywają.
6.¦d3 ¤h8 7.a4!

6.¦d3 ¤h8 7.a4!

6.¦d3 ¤h8 7.a4! Białe usiłują
stworzyć słabość na skrzydle hetmańskim.
7...¦c8 8.¦b3 ¢d7 9.a5! ¢c6

7...¦c8 8.¦b3 ¢d7 9.a5! ¢c6

7...¦c8 8.¦b3 ¢d7 9.a5! ¢c6
10.ab ab 11.¦a3 ¤g7 12.¦a7 ¦c7

10.ab ab 11.¦a3 ¤g7 12.¦a7 ¦c7

10.ab ab 11.¦a3 ¤g7 12.¦a7 ¦c7
Pozycja białych jest już wygrana.
13.¦a8! ¦e7 14.¦c8 ¢d7 15.¦g8!

13.¦a8! ¦e7 14.¦c8 ¢d7 15.¦g8!

13.¦a8! ¦e7 14.¦c8 ¢d7 15.¦g8!
¢c6 16.h4

¢c6 16.h4

¢c6 16.h4 Nie śpieszyć się! Czarne są
pozbawione kontrgry.
16...¢c7 17.g4 ¢c6 18.¢d3 ¦d7

16...¢c7 17.g4 ¢c6 18.¢d3 ¦d7

16...¢c7 17.g4 ¢c6 18.¢d3 ¦d7
19.¢c3 ¦f7 20.b3 ¢c7 21.¢d3 ¦d7

19.¢c3 ¦f7 20.b3 ¢c7 21.¢d3 ¦d7

19.¢c3 ¦f7 20.b3 ¢c7 21.¢d3 ¦d7
22.¢e2 ¦f7 23.¥c3!

22.¢e2 ¦f7 23.¥c3!

22.¢e2 ¦f7 23.¥c3!
Zaczyna się końcowy atak.
23...¦e7 24.g5 hg 25.hg ¢c6

23...¦e7 24.g5 hg 25.hg ¢c6

23...¦e7 24.g5 hg 25.hg ¢c6
26.¢d3 ¦d7 27.¢e4 ¦c7 28.¥b5

26.¢d3 ¦d7 27.¢e4 ¦c7 28.¥b5

26.¢d3 ¦d7 27.¢e4 ¦c7 28.¥b5
¦e7 29.f3! ¢d7

¦e7 29.f3! ¢d7

¦e7 29.f3! ¢d7 Albo 29...Kb7 30.Sd6 i
Se8(; lub 29...Wf7 30.Wc8(.
30.¦b8 ¢c6 31.¦c8 ¢d7 32.¦c7

30.¦b8 ¢c6 31.¦c8 ¢d7 32.¦c7

30.¦b8 ¢c6 31.¦c8 ¢d7 32.¦c7
¢d8 33.¦c6! ¦b7 34.¦e6 1:0.

¢d8 33.¦c6! ¦b7 34.¦e6 1:0.

Kasparov -

Kasparov - Karpov 1986

Karpov 1986

MKKKKKKKKN

I?@?@?07@J

I$?@?@#$?J

I)$?@?(?$J

I@?@?@?@?J

I?@?@?@?@J

I@?@?@?@?J

I!"?@?"!"J

I@?@-@?6?J

PLLLLLLLLO

W tej pozycji biały goniec jest o wiele
lepszy od czarnego skoczka, który nie ma
punktów oparcia w centrum. iałe gają na
wygraną.
1.f4!

1.f4!

1.f4! Jak najszybciej król do centrum.
1...¦e8 2.¢f2 ¢f8

1...¦e8 2.¢f2 ¢f8

1...¦e8 2.¢f2 ¢f8
Lepsze było 2...g5! 3.Kf3 Kg7.
3.¢f3 ¦e7?!

3.¢f3 ¦e7?!

3.¢f3 ¦e7?! Lepsze było 3...g5!
4.¦d8!

4.¦d8!

4.¦d8! Białe przechodzą do końcówki
lekkofigurowej, w której ich król jest
znacznie aktywniejszy od czarnego.
4...¦e8 5.¦e8 ¥e8 6.¢e4 ¢e7

4...¦e8 5.¦e8 ¥e8 6.¢e4 ¢e7

4...¦e8 5.¦e8 ¥e8 6.¢e4 ¢e7
7.¤c4!

7.¤c4!

7.¤c4! Na pierwszy rzut oka widać, że

ELEMENTY STRATEGII GRY KOŃCOWEJ

końcówka pionowa jest nieprzyjemna dla
czarnych, ale Karpow nie dał się nabrać.
7...¥c7 8.¢e5 f6 9.¢f5 ¥e8

7...¥c7 8.¢e5 f6 9.¢f5 ¥e8

7...¥c7 8.¢e5 f6 9.¢f5 ¥e8
10.¢e4 ¥c7 11.h4 ¢d6 12.¢f5 ¢e7

10.¢e4 ¥c7 11.h4 ¢d6 12.¢f5 ¢e7

10.¢e4 ¥c7 11.h4 ¢d6 12.¢f5 ¢e7
13.¢g6 ¢f8 14.¢f5 ¢e7 15. ¢e4

13.¢g6 ¢f8 14.¢f5 ¢e7 15. ¢e4

13.¢g6 ¢f8 14.¢f5 ¢e7 15. ¢e4
¢d6 16.g4

¢d6 16.g4

¢d6 16.g4
Czarne stawiają twardy opór.
16...¢e7 17.b4?

16...¢e7 17.b4?

16...¢e7 17.b4? Błąd. Należało grać
17.a3! Kd6 18.Kf5 Ke7 19.Kg6 Kf8 20.g5
fg 21.fg hg 22.Kg5±.
17...¢d6 18.¢f5 ½:½.

17...¢d6 18.¢f5 ½:½.

17...¢d6 18.¢f5 ½:½.
Kasparow pokazał, że gdyby białe
postawiły przeciwnika w zugzwangu,

MKKKKKKKKN

I?@?@?@?@J

I$?(?8?$?J

I?$?@?@?@J

I@!@?6?@?J

I!@?@?@?"J

I@?@?@?@)J

I?@?@?@?@J

I@?@?@?@?J

PLLLLLLLLO

to czarne utrzymują pozycję przez 1...a6
2.a5 Sb5 3.ab Sd6 4.Kd5 a5 5.Kc5 a4
6.Kb4 a3=.

WALKA O INICJATYWĘ

Każdy szachista wie, jak wżne jest w
partii uchwycenie inicjatywy. „Młodzi mis-
trzowie wykazują dążenie do inicjatywy”
napisał Laker. A oto przykład:

Schlechter - Lasker 1910

MKKKKKKKKN

I?@?@/8?@J

I$#$?4#$?J

I?@?$?@#@J

I@?@?@?@?J

I?@?@!@?@J

I@?2?.?@!J

I!"!@?"!@J

I@?@?@?6?J

PLLLLLLLLO

Pozycja jest równa. Jedyny aktywny plan
dla białych to wykorzystanie przewagi
pionowej na skrzydle królewskim.
1.£b4

1.£b4

1.£b4 Schlechter nie pragnie inicjatywy.

1...c6

1...c6 Oczywiście nie 1...b6 2.Ha4 a5 i
struktura pionowa czarnych traci elastycz-
ność.
2.£a3 a6 3.£b3 ¦d8 4.c4

2.£a3 a6 3.£b3 ¦d8 4.c4

2.£a3 a6 3.£b3 ¦d8 4.c4
Aby nie dopuścić do d6-d5.
4...¦d7 5.£d1 £e5 6.£g4 ¢e8!

4...¦d7 5.£d1 £e5 6.£g4 ¢e8!

4...¦d7 5.£d1 £e5 6.£g4 ¢e8!
7.£e2 ¢d8

7.£e2 ¢d8

7.£e2 ¢d8 Lasker stopniowo chwyta
inicjatywę i nadzwyczaj subtelnie próbuje
zdobć niznaczną przewagę.
8.£d2 ¢c7 9.a3 ¦e7 10.b4 b5!

8.£d2 ¢c7 9.a3 ¦e7 10.b4 b5!

8.£d2 ¢c7 9.a3 ¦e7 10.b4 b5!
Zagrano bardzo śmiało i energicznie.
11.cb ab 12.g3 g5 13.¢g2 ¦e8

11.cb ab 12.g3 g5 13.¢g2 ¦e8

11.cb ab 12.g3 g5 13.¢g2 ¦e8
14.£d1 f6 15.£b3?!

14.£d1 f6 15.£b3?!

14.£d1 f6 15.£b3?! Schlechter się
pogubił. Należało grać 16.a4!?
15...£e6 16.£d1

15...£e6 16.£d1

15...£e6 16.£d1
Przewaga czarnych jest wyraźna.
16...¦h8!

16...¦h8!

16...¦h8! Przed atakiem na hetmańskie
skrzydło Lasker zatrzymuje piona „h”.
17.g4 £c4 18.a4?!

17.g4 £c4 18.a4?!

17.g4 £c4 18.a4?! Niekonsekwentne.
Zasługiwało na uwagę 18.Hf3.
18...£b4 19.ab £b5 20.¦b3 £a6

18...£b4 19.ab £b5 20.¦b3 £a6

18...£b4 19.ab £b5 20.¦b3 £a6
21.£d4

21.£d4

21.£d4 Czarne mają piona więcej w
dobrej pozycji.
21...¦e8 22.¦b1 ¦e5!

21...¦e8 22.¦b1 ¦e5!

21...¦e8 22.¦b1 ¦e5!
Obrona przed 2.Wa1.
23.£b4 £b5 24.£e1 £d3 25.¦b4

23.£b4 £b5 24.£e1 £d3 25.¦b4

23.£b4 £b5 24.£e1 £d3 25.¦b4
c5?

c5?

c5? Zmęczony walką Lasker traci ostroż-
ność i wypuszcza wygraną. Należało grać
25...Wa5! 26.Wb3 Hb3 27.Ha5 Kb7°.
26.¦a4 c4 27.

26.¦a4 c4 27.

26.¦a4 c4 27. £a1 £e4 28.¢h2

£a1 £e4 28.¢h2

¦b5

¦b5 Z groźbą 29...He5.
29.£a2! £e5 30.¢g1 £e1 31.¢h2

29.£a2! £e5 30.¢g1 £e1 31.¢h2

29.£a2! £e5 30.¢g1 £e1 31.¢h2
d5

d5 Teraz na 32.Wa7 nastąpi 32...Wb7.
32.¦a8!

32.¦a8!

32.¦a8! Grozi 33.Ha7 i 34.Hc5.
32...£b4

32...£b4

32...£b4 Aby po 33.Ha6 dać szacha
hetmanem z d6.
33.¢g2!

33.¢g2!

33.¢g2! Spokojny ruch króla wznawia
groźby białych.
33...£c5?

33...£c5?

33...£c5? Należało grać 33...Wb8
34.Wa7 Wb7 35.Wa8=.
34.£a6!

34.£a6!

34.£a6! Białe mają nieodparty atak.
34...¦b8 35.¦a7 ¢d8 36.¦g7 £b6

34...¦b8 35.¦a7 ¢d8 36.¦g7 £b6

34...¦b8 35.¦a7 ¢d8 36.¦g7 £b6
37.£a3 1:0.

37.£a3 1:0.

37.£a3 1:0.
Partia pokazuje, jak ryzykowna jest walka
o inicjatywę w równej pozycji.

ELEMENTY STRATEGII GRY KOŃCOWEJ

Eingorn -

Eingorn - Dolmatov 1980

Dolmatov 1980

MKKKKKKKKN

I?@/@/@7@J

I$?@'@#$#J

I?@?,#@?@J

I@?$#@?@?J

I?@?"?@?@J

I*?@?"!@?J

I!"?@%"?"J

I@?.?6?@-J

PLLLLLLLLO

Na szachownicy stoi skomplikowana
pozycja typu końcówki. Dołmatow znajdu-
je sposób uchwycenia inicjatywy.
1...e5!

1...e5!

1...e5! Bardzo silne i w porę.
2.dc5 ¤c5 3.¤c5 ¥c5 4.¢d2 e4!

2.dc5 ¤c5 3.¤c5 ¥c5 4.¢d2 e4!

2.dc5 ¤c5 3.¤c5 ¥c5 4.¢d2 e4!
Przewaga

czarnych

jest

widoczna.

Umiejętność rozpoczęcia w porę aktyw-
nych działań, przy minimalnej przewadze,
jest w końcówce wielką sztuką.
5.¥d4 ¥d3 6.¦c8 ¦c8 7.¢e2 g6!

5.¥d4 ¥d3 6.¦c8 ¦c8 7.¢e2 g6!

5.¥d4 ¥d3 6.¦c8 ¦c8 7.¢e2 g6!
Pożyteczny, wzmacniający pozycję ruch.
Nie należało zdobywać piona.
8.fe de 9.¦b1?!

8.fe de 9.¦b1?!

8.fe de 9.¦b1?!
Białepowinny szukać remisu w końcówce
skoczkowej po: 9.f3!? Wc1 10.Wc1 Sc1
11.Kd2 er! 12.Sf3 Sa2 13.Se5›.
9....f5 10.h4?

9....f5 10.h4?

9....f5 10.h4? Drugi błąd z rzędu.
Lepsze było 10.a3 z ideą f3.
10...¢g7 11.f4 ¢h6 12.¢d2 ¢h5

10...¢g7 11.f4 ¢h6 12.¢d2 ¢h5

10...¢g7 11.f4 ¢h6 12.¢d2 ¢h5
13.b4 ¢h4!

13.b4 ¢h4!

13.b4 ¢h4! Najlepszy ruch.
14.¦h1 ¢g3 15.¦h7 ¥b4 16.¦g7

14.¦h1 ¢g3 15.¦h7 ¥b4 16.¦g7

14.¦h1 ¢g3 15.¦h7 ¥b4 16.¦g7
Albo 16.Wa7 Sc6!
16...¢f2 17.¦g6 ¦d8!

16...¢f2 17.¦g6 ¦d8!

16...¢f2 17.¦g6 ¦d8! Pointa. Białe
są bezsilne wobec ofiary jakości na d4.
18.¦h6 ¦d4! 19.ed e3 20.¢c3 ¥d5

18.¦h6 ¦d4! 19.ed e3 20.¢c3 ¥d5

18.¦h6 ¦d4! 19.ed e3 20.¢c3 ¥d5
21.¢c4 ¥f4 22.d5 e2 23.¦h1

21.¢c4 ¥f4 22.d5 e2 23.¦h1

21.¢c4 ¥f4 22.d5 e2 23.¦h1
Przegrywało 23.Wh2 Sg2 24.Wh1 Se3
25.Kc5 Sf1°.
23...e1£ 24.¦e1 ¢e1 25.d6 ¢d2!

23...e1£ 24.¦e1 ¢e1 25.d6 ¢d2!

23...e1£ 24.¦e1 ¢e1 25.d6 ¢d2!
Najdokładniejsze.
26.¢d4

26.¢d4

26.¢d4 Nie ratowało też 26.d7 Se6
27.Kd5 Sd8 28.Ke5 Kc3 29.Kf5 Kb2
30.Ke5 Ka2 31.Kd6 Kb3 32.Kc7 Kf7.
26...¥e6 27.¢e5 ¥c5 28.¢f5 ¢c3

26...¥e6 27.¢e5 ¥c5 28.¢f5 ¢c3

26...¥e6 27.¢e5 ¥c5 28.¢f5 ¢c3
29.¢f6 a5 30.¢e5 a4 31.¢d5 ¥d7

29.¢f6 a5 30.¢e5 a4 31.¢d5 ¥d7

29.¢f6 a5 30.¢e5 a4 31.¢d5 ¥d7
0:1.

0:1.

UPRZEDZANIE KONTRGRY

PRZECIWNIKA

W książce „Mój system” Nimcowicz
wysunął nowe wymaganie do gry pozycyj-
nej: konieczność profilaktyki. W końców-
kach rozpatrujemy profilaktykę jako uprze-
dzenie grożącej kontrgry przeciwnika

Botvinnik -

Botvinnik - Alekhin 1938

Alekhin 1938

MKKKKKKKKN

I?(?@?07@J

I@?.?@#$#J

I#$?@?@?@J

I@?@#@?@?J

I?@?"?@?@J

I@?@?@%@?J

I!"?@?"!"J

I@?@?@?6?J

PLLLLLLLLO

Struktura pionowa jest symetryczna, ale
czarne piony na skrzydle hetmańskim są
słabe. Białe figury stoją znacznie lepiej.
W podobnej pozycji, jak i w wielu innych
z przewagą przestrzeni, najważniejsze jest
nie dać się przeciwnikowi wyswobodzić,
pozbawić go jakiejkolwiek kontrgry.
1...f6 2.¢f1 ¦f7 3.¦c8 ¦f8 4.¦c3!

1...f6 2.¢f1 ¦f7 3.¦c8 ¦f8 4.¦c3!

1...f6 2.¢f1 ¦f7 3.¦c8 ¦f8 4.¦c3!
g5

g5 Nie ma nic lepszego.
5.¥e1!

5.¥e1!

5.¥e1! Manewrem skoczka, białe zmu-
szają czarne do obrony przed Se1-c2-e3.
Teraz

dowolne

aktywne

działanie

czarnych, może stworzyć u nich słabości.
5...h5

5...h5

5...h5
Przygotowanie manewru króla na e6.
6.h4!

6.h4!

6.h4!
Akuratne i bardzo silne. Białe atakują
czarne piony, zanim podejdzie do nich
król.
6...¥d7

6...¥d7

6...¥d7 Albo 6...Kf7 7.Sf3 g4 8.Se1
Ke6 9.Sd3 Kf5 10.g3 Ke4 11.Sf4±.
7.¦c7 ¦f7 8.¥f3!

7.¦c7 ¦f7 8.¥f3!

7.¦c7 ¦f7 8.¥f3!
Białe prowokują dalszy ruch pionów.
8...g4 9.¥e1

8...g4 9.¥e1

8...g4 9.¥e1 Ruchy skoczka, napraw-
dę, określiły wynik walki.
9...f5 10.¥d3 f4 11.f3 gf 12.gf a5

9...f5 10.¥d3 f4 11.f3 gf 12.gf a5

9...f5 10.¥d3 f4 11.f3 gf 12.gf a5
13.a4 ¢f8 14.¦c6 ¢e7 15.¢f2 ¦f5

13.a4 ¢f8 14.¦c6 ¢e7 15.¢f2 ¦f5

ELEMENTY STRATEGII GRY KOŃCOWEJ

Białe nie śpieszą się atakować licznych
słabości.
16.b3! ¢d8 17.¢e2 ¥b8

16.b3! ¢d8 17.¢e2 ¥b8

16.b3! ¢d8 17.¢e2 ¥b8
Czarnym dokuczyło pasywne oczekiwa-
nie, i one zastawiają małą pułapkę: 18.
Wb6? Kc7 i 19...Sc6.
18.¦g6 ¢c7 19.¥e5 ¥a6 20.¦g7

18.¦g6 ¢c7 19.¥e5 ¥a6 20.¦g7

18.¦g6 ¢c7 19.¥e5 ¥a6 20.¦g7
¢c8 21.¥g6 ¦f6 22.¥e7 ¢b8

¢c8 21.¥g6 ¦f6 22.¥e7 ¢b8

¢c8 21.¥g6 ¦f6 22.¥e7 ¢b8
23.¥d5

23.¥d5

23.¥d5 Pierwsza materialna zdobycz.
23...¦d6 24.¦g5 ¥b4 25.¥b4 ab

23...¦d6 24.¦g5 ¥b4 25.¥b4 ab

23...¦d6 24.¦g5 ¥b4 25.¥b4 ab
26.¦h5 ¦c6

26.¦h5 ¦c6

26.¦h5 ¦c6 Albo 26...Wd4 27.Wf5.
Reszta jest elementarna.
27.¦b5 ¢c7 30.¦b4 ¦h6 31.¦b5

27.¦b5 ¢c7 30.¦b4 ¦h6 31.¦b5

27.¦b5 ¢c7 30.¦b4 ¦h6 31.¦b5
¦h4 32.¢d3 1:0

¦h4 32.¢d3 1:0

¦h4 32.¢d3 1:0
„Jedna z tych partii, w której nie ma
pięknych ruchów: wszystkie ruchy wydają
się bardzo proste, ale nie można żadnego
pominąć, gdyż są ze sobą związane. Trud-
ność rozgrywania takich partii polega nie
na skomplikowanym liczeniu, ale na
poprawnej ocenie powstających pozycji”
(Botvinnik).

Boleslavsky -

Boleslavsky - Averbakh 1953

Averbakh 1953

MKKKKKKKKN

I/@+0?@7@J

I@#@?(#$?J

I?@#@?@?$J

I$?.#"?@?J

I?@?"?@?@J

I@?@?@?@?J

I!"?&)"!"J

I@?@?@-6?J

PLLLLLLLLO

Zwykle

podobnych

pozycjach

następuje atak mniejszości pionowej: a3,
b4, b5. Ale przy tym biały pion „e” stoi na
e3. Czarne mogą grać: f7-f6 lub b7-b6, c6-
c5. Zaczyna się skomplikowana walka.
1.¦c3

1.¦c3

1.¦c3 Zwolnienie pola c5 dla skoczka.
1...¦f8

1...¦f8

1...¦f8 Przygotowanie podrywu f7-f6.
2.¦e1!

2.¦e1!

2.¦e1! Uprzedzenie kontrgry przeciw-
nika. Na 2...f6 nastąpi 3.e6!
2...g6

2...g6

2...g6 Ustawienie bariery obronnej na
skrzydle królewskim.
3.¤d3

3.¤d3

3.¤d3 Białe atakują pole f5, aby wymie-
nić czarngo skoczka, jak tylko tam stanie.

W pozycji zamkniętej każdy z partnerów
chetnie wymieni gońca za skoczka.
3...¤f5 4.¤f1!

3...¤f5 4.¤f1!

3...¤f5 4.¤f1! Strona, mająca przewa-
gę w przestrzeni może zgodzić się tylko na
wymiany korzystne.
4...a4

4...a4

4...a4 Ryzykowna decyzja.
5.h3 ¤d7 6.f4 h5

5.h3 ¤d7 6.f4 h5

5.h3 ¤d7 6.f4 h5
Wszystkie czarne piony stanęły na polach
swojego gońca, a to nie wróży nicdobrego.
7.¥f3 ¢g7 8.¢f2 ¦h8 9.g3 ¢f8

7.¥f3 ¢g7 8.¢f2 ¦h8 9.g3 ¢f8

7.¥f3 ¢g7 8.¢f2 ¦h8 9.g3 ¢f8
10.¢g2 ¥f5 11.¤d3 ¥g7 12

10.¢g2 ¥f5 11.¤d3 ¥g7 12

10.¢g2 ¥f5 11.¤d3 ¥g7 12 ¥g5

¥g5

¤e6

¤e6 Obrona przed e5-e6.
13.¤c2! ¢e7 14.¦a3 ¥f5

13.¤c2! ¢e7 14.¦a3 ¥f5

13.¤c2! ¢e7 14.¦a3 ¥f5
Czarne zgadzają się na wymianę skoczka
za gońca, aby nie grać b7-b5.
15.¥f3! b5

15.¥f3! b5

15.¥f3! b5 Niestety wymuszone.
16.¦c3 ¦ac8 17.¤f5! ¤f5 18.¦ec1

16.¦c3 ¦ac8 17.¤f5! ¤f5 18.¦ec1

16.¦c3 ¦ac8 17.¤f5! ¤f5 18.¦ec1
¤d7 19.¥e1

¤d7 19.¥e1

¤d7 19.¥e1
Teraz dobre było 19.e6! i 20.Se5, ale
Bolesławski nie śpieszy się. Wystarczy, że
biały skoczek stanie na c5, i pozycja
czarnych stanie się beznadziejna.
19...¦b8 20.¥d3?

19...¦b8 20.¥d3?

19...¦b8 20.¥d3? Ten naturalny ruch
pozwala czarnym w zadziwiający sposób
uratować partię. Wygrywało 20.Wc5! Ta
partia, raz jeszcze, pokazuje jak uważnie
trzba śledzić możliwość kontrgry przeciw-
nika nawet w wygranych pozycjach.
20...b4! 21.¦c5 ¤f5 22.¥f2 b3!

20...b4! 21.¦c5 ¤f5 22.¥f2 b3!

20...b4! 21.¦c5 ¤f5 22.¥f2 b3!
23.a3

23.a3

23.a3 Nic nie daje 23.ab Wb3, a po
23.Wc6? a3!! wygrywają czarne!
23...¤c2!

23...¤c2!

23...¤c2! Teraz na 24.Wc6 nastąpi
24...Whc8 25.Wc8 Wc8 i ginie pion d4.
24.¢f3

24.¢f3

24.¢f3 Pewne szanse na wygraną
pozostawiało 24.Sd1.
24...¢d7 25.¢e3 ¦a8 26.h4 ¦a6

24...¢d7 25.¢e3 ¦a8 26.h4 ¦a6

24...¢d7 25.¢e3 ¦a8 26.h4 ¦a6
27.¥h3 ¦b8 28.¥g5 ¢e7 ½:½.

27.¥h3 ¦b8 28.¥g5 ¢e7 ½:½.

POZYCJA Z IZOLOWANYM

PIONEM

Pozycja z izolowanym pionem w centrum
powstaje w wielu debiutach. Jeżeli w grze
ś

rodkowej strona, mająca izolowanego

piona, ma rekompensatę w postaci aktyw-
nej gry figurowej, to w końcówce słabość
izolowanego

piona

jest

bardziej

oczuwalna.

ELEMENTY STRATEGII GRY KOŃCOWEJ

Karpov -

Karpov - Hort 1973

Hort 1973

MKKKKKKKKN

I?@?@/@7@J

I@?@+@?$#J

I#@?@?(?@J

I@#@#@?@?J

I?@?&?@?@J

I@?@?@?"?J

I!"?@?"!@J

I@).?@?6?J

PLLLLLLLLO

W tej pozycji obok iolowanego piona
czarne mają kompleks słabości na skrzydle
hetmańskim, przede wsystkim pole c5.
1.f3

1.f3

1.f3 Królowi droga do centrum.
1...¦c8 2.¦c8 ¤c8 3.¢f2 ¢f7

1...¦c8 2.¦c8 ¤c8 3.¢f2 ¢f7

1...¦c8 2.¦c8 ¤c8 3.¢f2 ¢f7
4.¢e3 ¢e7 5.b4!

4.¢e3 ¢e7 5.b4!

4.¢e3 ¢e7 5.b4! Po wymianie wież
słabość pól na skrzydle hetmańskim
czarnych powiększła się. Ostatni ruch
białych ustabilizował przewagę.
5...g6

5...g6

5...g6 Czarne muszą się liczyć z groźbą
g3-g4-g5. Po 5...h6 nastąpi 6.Gg6; a po
5...g5, 6.Sf5! Gf5 7.Gf5±.
6.g4!

6.g4!

6.g4! Białe wyrabiają wolnego piona.
6...¥d7 7.f4 ¥f8 8.g5 ¢d6 9.¢f3

6...¥d7 7.f4 ¥f8 8.g5 ¢d6 9.¢f3

6...¥d7 7.f4 ¥f8 8.g5 ¢d6 9.¢f3
¥e6?!

¥e6?!

¥e6?! Białe chętnie przechodzą do
końcówki gońcowej.
10.¥e6! ¤e6 11.¢e3 ¤g4 12.¤d3

10.¥e6! ¤e6 11.¢e3 ¤g4 12.¤d3

10.¥e6! ¤e6 11.¢e3 ¤g4 12.¤d3
¤e6 13.¢d4 ¤g4 14.¤c2 ¤e6

¤e6 13.¢d4 ¤g4 14.¤c2 ¤e6

¤e6 13.¢d4 ¤g4 14.¤c2 ¤e6
15.¤b3 ¤f7 16.¤d1 ¤e6 17.¤f3

15.¤b3 ¤f7 16.¤d1 ¤e6 17.¤f3

15.¤b3 ¤f7 16.¤d1 ¤e6 17.¤f3
¤f7 18.¤g4 1:0.

¤f7 18.¤g4 1:0.

¤f7 18.¤g4 1:0.
Przytoczona końcówka pokazuje, jak
trudno jest słabszej stronie bronić się, jeśli
obok izolowanego piona są inne słabości.

Averbakh - Keres 1950

MKKKKKKKKN

I/@?@?@7@J

I$#@?@#$?J

I?@#@?@'@J

I@?@?@?@#J

I?@?"-@?@J

I@!@?@?@!J

I!@?*?"!@J

I@?@?@?6?J

PLLLLLLLLO

W tej pozycji czarne mają szanse uzskać
oddalonego wolnego piona na skrzydle
hetmańskim.
1...f6

1...f6

1...f6 Pierwszy krok: centralizacja króla.
2.¢f1 ¢f7 3.¤a5 b6 4.¤c3 ¦d8

2.¢f1 ¢f7 3.¤a5 b6 4.¤c3 ¦d8

2.¢f1 ¢f7 3.¤a5 b6 4.¤c3 ¦d8
5.¤b2 ¦d6 6.g4!?

5.¤b2 ¦d6 6.g4!?

5.¤b2 ¦d6 6.g4!?
Dla białych jest korzystne uproszczenie
pozycji i zmniejszenie liczby pionów.
6...hg 7.hg ¦e6?!

6...hg 7.hg ¦e6?!

6...hg 7.hg ¦e6?!
Lepsze było 7...Sf8 8....Se6 i 9...Wd5.
8.f3

8.f3

8.f3 Białe powinny wymienić wieże.
8...¥e7 9.¤c1 ¥d5 10.¤d2 ¦d6!

8...¥e7 9.¤c1 ¥d5 10.¤d2 ¦d6!

8...¥e7 9.¤c1 ¥d5 10.¤d2 ¦d6!
Teraz czarna wieża robi unik.
11.¢e2 ¦d8 12.¢f2 ¥c7!

11.¢e2 ¦d8 12.¢f2 ¥c7!

11.¢e2 ¦d8 12.¢f2 ¥c7!
Sikny ruch, powodujący osłabienie skrzy-
dła hetmańskiego białych i przygowujący
manewr czarnego króla do centrum.
13.a4

13.a4

13.a4 Groziło 13...Sb5 14.Ge3 Sd6, ze
zdobyciem jakości.
13...¥e6 14.¤e3 ¦d5

13...¥e6 14.¤e3 ¦d5

13...¥e6 14.¤e3 ¦d5
Białe figury są związane obroną piona d4,
praktycznie może manewrować tylko król.
Czarne mają dość czasu na przygotowanie
przełomu b6-b5. Czarne starają się wzmoc-
nić maksymalnie swoją pozycję, ustawiając
króla na d7 oraz przygotowując ruchy g7-
g6 i a7-a6 z dalszym b6-b5.
15.¢g3 ¢e7 16.g5!?

15.¢g3 ¢e7 16.g5!?

15.¢g3 ¢e7 16.g5!? Czarne
zastawiają pułapkę, ale lepsze było 16.Kf2.
16...f5 17.¦e5 ¢d6 18.¦d5 ¢d5

16...f5 17.¦e5 ¢d6 18.¦d5 ¢d5

16...f5 17.¦e5 ¢d6 18.¦d5 ¢d5
19.g6! a5!

19.g6! a5!

19.g6! a5! Nie śpieszyć się! Subtelna
pułapka białych obliczona była na 19...Sd4
20.Gd4! Kd4 21.Kf4, z szansami remisu.
20.¢h4 ¥d4?!

20.¢h4 ¥d4?!

20.¢h4 ¥d4?! Z biciem nie należało
się śpieszyć. Ożywa czarny goniec.
21.¤h6! ¥e6 22.¤e3 c5 23.¢h5

21.¤h6! ¥e6 22.¤e3 c5 23.¢h5

21.¤h6! ¥e6 22.¤e3 c5 23.¢h5
¢e5?

¢e5?

¢e5? Czarne łatwo wygrywały po 23...
c4! 24.bc Kc4 25.Gb6 Kb4 i 26...Ka4°.
24.¤c1 ¥d4?!

24.¤c1 ¥d4?!

24.¤c1 ¥d4?!
Należało wrócić królem na d5.
25.¤h6 ¢f6 26.¤g5 ¢e6 27.¤h6?

25.¤h6 ¢f6 26.¤g5 ¢e6 27.¤h6?

25.¤h6 ¢f6 26.¤g5 ¢e6 27.¤h6?
Decydujący błąd w niedoczasie. Należało
grać 27.Gd8! Kd7!°.
27...gh 28.¢h6 ¥c6! 29.g7 ¥e7

27...gh 28.¢h6 ¥c6! 29.g7 ¥e7

27...gh 28.¢h6 ¥c6! 29.g7 ¥e7
30.¢h7 ¢f7 31.¢h6 ¢g8 32.f4 ¢f7

30.¢h7 ¢f7 31.¢h6 ¢g8 32.f4 ¢f7

30.¢h7 ¢f7 31.¢h6 ¢g8 32.f4 ¢f7
0:1.

0:1.

ELEMENTY STRATEGII GRY KOŃCOWEJ

PRZEWAGA PARY GOŃCÓW

Ogólnie uważa się, że w większości
przypadków para gońców jest silniejsza od
dwóch innych lekkich figur. Ale jeśli w
grze środkowej przewaga pary gońców nie
zawsze jest czynnikiem określajacym w
ocenie pozycji, to w końcówkach ona ma
często decydujący charakter. Dzięki swojej
dalekosiężności, gońce znakomicie wspie-
rają marsz pionów, które zdobywają przes-
trzeń i tworzą słabości w obozie przeciw-
nika. W końcowym wyniku silniejsza
strona często wykorzystuje zasadę dwóch
słabości i groźby kombinacyjne, aby
przedrzeć się na jednym ze skrzydeł.

Lasker - Czigorin 1895

MKKKKKKKKN

I?@/(?07@J

I$#@?@#$#J

I?@?@#@'@J

I@?$?@?@?J

I?@?"?"?@J

I@?")"?.?J

I!@?*5"?"J

I.?@?@?@?J

PLLLLLLLLO

Mocne centrum pionowe i para gońców
określają przewagę białych.
1.¦ag1?

1.¦ag1?

1.¦ag1? Ten lekkomyślny ruch
pozwolił czarnym zamknąć pozycję.
1...c4! 2.¤c2 f5!

1...c4! 2.¤c2 f5!

1...c4! 2.¤c2 f5!
Te dwa ruchy mocno zmieniły sytuację na
szachownicy. Białe gońce straciły ruchli-
wość, a skoczki uzyskały placówki.
3.¤c1 ¦f7 4.¤a3 ¦c6 5.¤c5 ¦a6!

3.¤c1 ¦f7 4.¤a3 ¦c6 5.¤c5 ¦a6!

3.¤c1 ¦f7 4.¤a3 ¦c6 5.¤c5 ¦a6!
Białe prowokowały ruch czarnych pionów
na skrzydle hetmańskim, bezskutecznie!
6.a4

6.a4

6.a4 Dalsze ograniczenie białopolowego
gońca.
6...¥c6 7.¦b1 ¦d7 8.¦gg1 ¥ge7

6...¥c6 7.¦b1 ¦d7 8.¦gg1 ¥ge7

6...¥c6 7.¦b1 ¦d7 8.¦gg1 ¥ge7
9.¦b2 ¥d5 10.¢d2 ¦a5 11.¦gb1

9.¦b2 ¥d5 10.¢d2 ¦a5 11.¦gb1

9.¦b2 ¥d5 10.¢d2 ¦a5 11.¦gb1
Białe nie boją się 13...Wc5 ponieważ
skoczek d5 nie ma dobrego odejścia, ani
11...Sf4 12.Wb7.
11...b6 12.¤a3 g6 13.¦b5 ¦a6!

11...b6 12.¤a3 g6 13.¦b5 ¦a6!

Prawidłowe

rozwiązanie

problemu

wymiany.
14.¤c1 ¥d8 15.¦a1 ¥f7 16.¦bb1

14.¤c1 ¥d8 15.¦a1 ¥f7 16.¦bb1

14.¤c1 ¥d8 15.¦a1 ¥f7 16.¦bb1
¥d6?!

¥d6?!

¥d6?! Czarne prowokują ruch f2-f3, wy-
puszczając możliwość po 16...g5! 17.fg
Sg5 18.Gb2 Se4 19.Ge4 fe, zostawić białe
ze złym gońcem przeciw silnemu skoczko-
wi.
17.f3 ¥f7?!

17.f3 ¥f7?!

17.f3 ¥f7?! Lepsze było 17...Wf7.
18.¦a3! g5?

18.¦a3! g5?

18.¦a3! g5?
Jeszcze skoczek mógł wrócić na d6.
19.¢e2! gf 20.e4! ¥f6 21.¤f4!

19.¢e2! gf 20.e4! ¥f6 21.¤f4!

19.¢e2! gf 20.e4! ¥f6 21.¤f4!
Słabsze było 21.ef e5! 22.de Se5 23.Gf4.
21...¥h5 22.¤e3?

21...¥h5 22.¤e3?

21...¥h5 22.¤e3?
Teraz

czarne

znowu

zamkną

grę.

Należało grać 22.Wg1 Kf8 23.Gc1 i
Ga3±ƒ.
22...f4! 23.¤f2 ¦a5?

22...f4! 23.¤f2 ¦a5?

22...f4! 23.¤f2 ¦a5?
Należało zablokować centrum: 23...e5!
24.Wg1 Kf8 25.de Se5 26.Wg5 Wd2!
24.¦g1 ¢f8 25.¦aa1?

24.¦g1 ¢f8 25.¦aa1?

24.¦g1 ¢f8 25.¦aa1?
Rewanż. Należało grać 25.e5!±.
25...e5!

25...e5!

25...e5! Konsolidacja obrony.
26.¦ab1 ¥g7 27.¦b4 ¦c7 28. ¤b1

26.¦ab1 ¥g7 27.¦b4 ¦c7 28. ¤b1

26.¦ab1 ¥g7 27.¦b4 ¦c7 28. ¤b1
¥e6 29.¦d1?!

¥e6 29.¦d1?!

¥e6 29.¦d1?!
Nadużycie zasady „nie śpieszyć się”.
Lepsze było 29.Ga2! b5 30.Wb5±.
29...¥ed8! 30.¦d2?

29...¥ed8! 30.¦d2?

29...¥ed8! 30.¦d2? Białe nie wyczu-
wają niebezpieczeństwa. Należało grać
30.de!
30...¥c6! 31.¦b5

30...¥c6! 31.¦b5

30...¥c6! 31.¦b5
Smutna konieczność.
31...¦a4 32.de ¥fe5

31...¦a4 32.de ¥fe5

31...¦a4 32.de ¥fe5 Czarne mają
piona więcej i wygraną pozycję.
33.¤h4 ¦g7 34.¢f2 ¦g6 35.¦dd5

33.¤h4 ¦g7 34.¢f2 ¦g6 35.¦dd5

33.¤h4 ¦g7 34.¢f2 ¦g6 35.¦dd5
¦a1 36.¤d8 ¥d3 37.¤d3

¦a1 36.¤d8 ¥d3 37.¤d3

¦a1 36.¤d8 ¥d3 37.¤d3
W przeciwnym razie wygrywa 37...Scb4.
37...cd 38.¦d3 ¦ag1! 39.¦f5 ¢e8

37...cd 38.¦d3 ¦ag1! 39.¦f5 ¢e8

40.¤g5

40.¤g5 ¦6g5 0:1.

¦6g5 0:1.

Partia do brze ilustruje siłę i słabość pary
gońców w walce ze skoczkami.

ELEMENTY STRATEGII GRY KOŃCOWEJ

Kasparov -

Kasparov - Smyslov 1984

Smyslov 1984

MKKKKKKKKN

I/@?0?(7@J

I$#@?@+$#J

I?@#@?$?@J

I@?@?@?@?J

I'@!"?@?@J

I"%@)@?*?J

I?@?@?"!"J

I@?.?.?@?J

PLLLLLLLLO

Ostatnim ruchem Smysłow zagrał Sb6-a4,
i uzyskał trudną pozycję. Należało zagrać
Sf8-e6 z twardą obroną. Nad pozycją
czarnych ciągle wisi groźba otwarcia gry
po d4-d5.
1.¤f1 ¦d7 2.¥a5!

1.¤f1 ¦d7 2.¥a5!

1.¤f1 ¦d7 2.¥a5!
Kaparow rozpoczyna zdecydowaną grę na
skrzydle hetmańskim i w centrum.
2...¥e6 3.d5! ¥d4!

2...¥e6 3.d5! ¥d4!

2...¥e6 3.d5! ¥d4! Smysłow próbuje
uniknąć pełnego otwarcia centrum
4.dc ¥c6 5.¥c6 bc 6.c5!

4.dc ¥c6 5.¥c6 bc 6.c5!

4.dc ¥c6 5.¥c6 bc 6.c5! Czarno-
polowy goniec, nie mają oponenta, zajmuje
plecówkę na d6 i staje się groźną siłą.
6...¦e8!

6...¦e8!

6...¦e8! Czarne bronią się pomysłowo.
7.¦e8 ¤e8 8.¤d6!

7.¦e8 ¤e8 8.¤d6!

7.¦e8 ¤e8 8.¤d6! Białe uprzedzają
zamaskowaną kontrgrę czarnych.
8...¤f7?

8...¤f7?

8...¤f7? Czarne zapomniały o linii „b”.
Należało grać 8...Wb7.
9.¦b1! ¤d5?!

9.¦b1! ¤d5?!

9.¦b1! ¤d5?! Nieszczęścia chodzą
parami. Ostatnią szansą było 9...h5.
10.¦b8 ¢f7 11.¦f8 ¢e6 12.g3?!

10.¦b8 ¢f7 11.¦f8 ¢e6 12.g3?!

10.¦b8 ¢f7 11.¦f8 ¢e6 12.g3?!
Z miejsca wygrywało 12.Ga6!
12...g6?!

12...g6?!

12...g6?!
Zadziałało prawo „wzajemnego błędu”.
13.¤a6!

13.¤a6!

13.¤a6! Białe wygrywają jakość i walka
się kończy. Jeszcze nastąpiło:
13...¦d6 14.cd ¢d6 15.¦f6 ¢e5

13...¦d6 14.cd ¢d6 15.¦f6 ¢e5

13...¦d6 14.cd ¢d6 15.¦f6 ¢e5
16.¦f8 c5 17.¦e8 ¢d4 18.¦d8 ¢e5

16.¦f8 c5 17.¦e8 ¢d4 18.¦d8 ¢e5

16.¦f8 c5 17.¦e8 ¢d4 18.¦d8 ¢e5
19.f4 ¢e4 20.¤f1 ¤b3 21.¢f2 ¥b2

19.f4 ¢e4 20.¤f1 ¤b3 21.¢f2 ¥b2

19.f4 ¢e4 20.¤f1 ¤b3 21.¢f2 ¥b2
1:0.

1:0.

1:0. 22.Wb8 c4 23.Gc4 itd.

PRZEWAGA PIONOWA NA

SKRZYDLE

W wielu debiutach: obronie Caro-Kann,
obronie Nimcowicza, obronach sycylijskiej
i francuskiej, debiucie hetmańskich pionów

i innych, powstaje struktura pionowa jak na
diagramie:

MKKKKKKKKN

I?@?@?@?@J

I$#@?@#$#J

I?@?@#@?@J

I@?@?@?@?J

I?@?@?@?@J

I@?@?@?@?J

I!"!@?"!"J

I@?@?@?@?J

PLLLLLLLLO

Plan gry, z reguły, wynika z konfiguracji
pionowej: cztery piony przeciwko trzem na
skrzydle królewskim, a trzy przeciw
dwom, na hetmańskim.
Dawniej uważano, że lepiej mieć prze-
wagę pionową na skrzydle hetmańskim,
gdyż tam łatwiej wyrobić wolnego piona.
Współczesna praktyka nie potwierdza tej
nienaruszalnej zasady teorii Steinitza.
Wszystko zależy od od konkretnych cech
pozycji. Panowanie na jedynej otwartej
linii „d” w większości przypadków
oznacza przewagę niezależnie od liczby
pionów na skrzydłach.

Marshall - Capablanca 1909

MKKKKKKKKN

I/@?@?07@J

I$#@?4#$#J

I?@?@+@?@J

I@?$?@?@?J

I?@?@?@?@J

I@?@?"1"?J

I!"?@?")"J

I.?@?@-6?J

PLLLLLLLLO

Szybko nastąpi przejście do końcówki, w
której czarne zdobywają linię „d”, co rozs-
trzyga wynik partii.
1.¦fc1?

1.¦fc1?

1.¦fc1? Należało grać 1.Wfd1 lub 1.e4.
1...¦ab8 2.£e4?

1...¦ab8 2.£e4?

1...¦ab8 2.£e4? Z groźbą wymiany
gońców, ale to nie jest dobra droga.
2...£c7!

2...£c7!

2...£c7! Część planu czarnych.
3.¦c3?

3.¦c3?

3.¦c3? Po 3.Wcd1! jeszcze nic
strasznego nie groziło białym.
3...b5 4.a3 c4! 5.¤f3 ¦fd8 6.¦d1

3...b5 4.a3 c4! 5.¤f3 ¦fd8 6.¦d1

3...b5 4.a3 c4! 5.¤f3 ¦fd8 6.¦d1
¦d1 7.¤d1 ¦d8

¦d1 7.¤d1 ¦d8

ELEMENTY STRATEGII GRY KOŃCOWEJ

Teraz

czarne

rządzą

całej

szachownicy.
8.¤f3 g6 9.£c6 £e5

8.¤f3 g6 9.£c6 £e5

8.¤f3 g6 9.£c6 £e5
Capablanca zgadza się na końcówkę, ale
w innym wydaniu.
10.£e4 £e4

10.£e4 £e4

10.£e4 £e4 Teraz nie wisi pion b5.
11.¤e4 ¦d1!

11.¤e4 ¦d1!

11.¤e4 ¦d1! Konieczna jest decentra-
lizacja białego króla.
12.¢g2 a5 13.¦c2 b4 14.ab ab

12.¢g2 a5 13.¦c2 b4 14.ab ab

12.¢g2 a5 13.¦c2 b4 14.ab ab
15.¤f3 ¦b1

15.¤f3 ¦b1

15.¤f3 ¦b1
Pozycja białych jest już beznadziejna.
16.¤e2 b3! 17.¦d2

16.¤e2 b3! 17.¦d2

16.¤e2 b3! 17.¦d2
Złe było 17.Wc3 Wb2 18.Gc4 Wc2°.
17...¦c1! 18.¤d1 c3 19.bc b2

17...¦c1! 18.¤d1 c3 19.bc b2

17...¦c1! 18.¤d1 c3 19.bc b2
Czarne wygrywają figurę. Reszta jest
milczeniem.
20.¦b2 ¦d1 21.¦c2 ¤f5 22.¦b2

20.¦b2 ¦d1 21.¦c2 ¤f5 22.¦b2

20.¦b2 ¦d1 21.¦c2 ¤f5 22.¦b2
¦c1 23.¦b3 ¤e4 24.¢h3 ¦c2 25.f4

¦c1 23.¦b3 ¤e4 24.¢h3 ¦c2 25.f4

¦c1 23.¦b3 ¤e4 24.¢h3 ¦c2 25.f4
h5 26.g4 hg 27.¢g4 ¦h2 28.¦b4 f5

h5 26.g4 hg 27.¢g4 ¦h2 28.¦b4 f5

h5 26.g4 hg 27.¢g4 ¦h2 28.¦b4 f5
29.¢g3 ¦e2 30.¦c4 ¦e3 31.¢h4

29.¢g3 ¦e2 30.¦c4 ¦e3 31.¢h4

29.¢g3 ¦e2 30.¦c4 ¦e3 31.¢h4
¢g7 32.¦c7 ¢f6 33.¦d7 ¤g2

¢g7 32.¦c7 ¢f6 33.¦d7 ¤g2

¢g7 32.¦c7 ¢f6 33.¦d7 ¤g2
34.¦d6 ¢g7 0:1.

34.¦d6 ¢g7 0:1.

Larsen -

Larsen - Spassky 1968

Spassky 1968

MKKKKKKKKN

I?@/@/@?@J

I@?@?8#$#J

I#@?@?@?@J

I@#$-@?@?J

I?@?@'@?@J

I"?@?"%@!J

I?"?@?"!@J

I@?.?@5@?J

PLLLLLLLLO

Pozycja czarnych jest lepsza: falanga
pionów na skrzydle hetmańskim, król
bliżej centrum. Ale białe mają linię „d”. O
nią zaczyna się walka.
1...¦cd8 2.¦h5

1...¦cd8 2.¦h5

1...¦cd8 2.¦h5 Lepsze było 2.Wcd1.
2...h6 3.b4 c4 4.a4?

2...h6 3.b4 c4 4.a4?

2...h6 3.b4 c4 4.a4?
Do tej pozycji dążył Larsen. Należało
wymienić jedną wieżę przez 4.We5 i
przesłonić linię „d” ruchem Sd4.
4...¢f6! 5.ab g6!

4...¢f6! 5.ab g6!

4...¢f6! 5.ab g6!
Wspaniały manewr. Ofiara piona wyłącza
na długo z gry czarną wieżę.
6.¦h6 ab 7.¥d4?

6.¦h6 ab 7.¥d4?

6.¦h6 ab 7.¥d4? Przegrywa. Należa-
ło grać 7.Wh4 Wd3 8.Wf4 Kg7 9.Sd4 Sd2
10.Ke2 Sb3 11.Wd1 Sd4 12.Wd4 Wb3µ.
7...¥d2 8.¢g1

7...¥d2 8.¢g1

7...¥d2 8.¢g1 Król nie może stanąć
na linii „e” wobec 8...Wd4.
8...¥b3 9.¥b3 cb 10.¦b1

8...¥b3 9.¥b3 cb 10.¦b1

8...¥b3 9.¥b3 cb 10.¦b1
Spóźnione było 10.Wb4 b2 11.Wb1 Wd2
12.Wd4 Wd4 13.ed We2.
10...¦e4!

10...¦e4!

10...¦e4! Znowu czarne korzystają ze
złej pozycji wieży na h6.
11.g3

11.g3

11.g3 Albo 11.Wb3 Kg7°.
11...¦b4 12.¦h4

11...¦b4 12.¦h4

11...¦b4 12.¦h4
Wieża odzyskuje wolność, ale za późno.
12...¦h4 14.gh ¦d3 15.¢g2 ¢e5

12...¦h4 14.gh ¦d3 15.¢g2 ¢e5

12...¦h4 14.gh ¦d3 15.¢g2 ¢e5
0:1.

0:1.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
strategiczne-2, STRATEGIA ROZWOJU FIRMY WG ANFOFFA
elementy strategii marketingowej banku, [Finanse]
ELEMENTY STRATEGII SPORTOWEJ
plasowanie produktu jako element strategii marketingowej (6, Marketing
Elementy strategii reklamy sprawdzian, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie ul. Rakowicka
Scenariusz zajęcia z zakresu terapii pedagogicznej z elementem metody kinezjologii edukacyjnej wg P
Bukmacherski Profesjonalizm Hazard, Metody I Strategie Gry Zakłady Bukmacherskie , Sportowe Pieniądz
kosz doskonalenie elementów technicznych gry w koszykówkę
10 elementów Strategii Międzykulturowego Miasta
Israeli Commander Crypto Is Strategic Element
Dobra dieta wg chińskiej zasady Pięciu Elementów [przepisy], Zdrowie
Algorytm sprawdzania SGN wg metody ogólnej w zginanym elemencie o przekroju teowym pojedynczo zbrojo
Algorytm sprawdzania SGN wg metody uproszczonej w zginanym elemencie o przekroju teowym podwójnie zb
Klasyfikacja strategii wg M Portera prezentacja

więcej podobnych podstron