1

Komen

tar

ze pr

zepisó

w bhp

Komentarze przepisów bhp

Wprowadzenie

W prezentowanej części komenta-

rza rozporządzenia Ministra Pracy 

i Polityki Socjalnej z 26 wrze-

śnia 1997 r. w sprawie ogólnych 

przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy 

komentujemy jego § 10 ust. 2, który doty-

czy oświetlenia elektrycznego w zakładzie 

pracy w zakresie ochrony:

przeciwporażeniowej,

„

„

przed przepięciami atmosferycznymi,

„

„

przed szkodliwym oddziaływaniem pól 

„

„

elektromagnetycznych.

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r.

w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy

(Dz.U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650 z późn. zm.)

Jan M. Pióro

§ 10

[Oświetlenie elektryczne w zakładzie pracy]

2. Instalacje i urządzenia elektryczne powinny być tak wykonane i eksploatowane,

aby nie narażały pracowników na porażenie prądem elektrycznym, przepięcia

atmosferyczne, szkodliwe oddziaływanie pól elektromagnetycznych oraz nie

stanowiły zagrożenia pożarowego, wybuchowego i nie powodowały innych

szkodliwych skutków.

Porażenie prądem i jego skutki

Prąd rażeniowy to przepływający przez 

ciało człowieka lub zwierzęcia prąd, któ-

ry może powodować skutki patofizjo-

logiczne, w szczególności skurcze mię-

śni, brak kontroli nad działaniem mięśni 

(np. skurcz mięśni dłoni uniemożliwiający 

samouwolnienie się porażonego), zakłó-

cenia w pracy serca (migotanie komór 

sercowych, zatrzymanie krążenia krwi), 

zahamowanie czynności ośrodka oddecho-

wego sterującego czynnością oddychania, 

utratę świadomości, oparzenia (począwszy 

od zaczerwienienia skóry, powstawania 

pęcherzy oparzeniowych po martwicę 

skóry i zwęglenie tkanek), urazy doznane 

wskutek upadku z wysokości.

Skutki rażenia prądem elektrycznym za-

leżą od:

rodzaju prądu,

„

„

czasu i drogi przepływu prądu przez 

„

„

ciało porażonego,
wartości natężenia prądu,

„

„

kondycji fizycznej i psychicznej pora-

„

„

żonego.

Przyczyną urazów może być również 

rażenie skojarzone oraz łuk elektryczny 

spowodowany zwarciem w urządzeniach 

elektrycznych, także zainicjowanym przez 

człowieka, np. podczas przerwania obwo-

dów elektrycznych. Wskutek działania 

fali uderzeniowej łuku elektrycznego, 

oddziaływania termicznego oraz promie-

niowania podczerwonego i nadfioletowego 

mogą nastąpić: oparzenia (nawet rozległe), 

urazy gałki oka, uszkodzenia ciała (także

w przypadku upadku z wysokości).

2

Komen

tar

ze pr

zepisó

w bhp

Komentarze przepisów bhp

Rażony prądem po możliwie jak najszybszym 

odseparowaniu od źródła rażenia powinien 

być otoczony opieką lekarską w szczegól-

ności ze względu na możliwość: zaistnienia 

obrzęku mózgu, utraty świadomości, za-

trzymania krążenia, zatrzymania oddechu.

Ochrona przeciwporażeniowa

– definicja

Pojęciem „ochrona przeciwporażeniowa” 

określa się zespół środków służących nie-

dopuszczeniu narażenia ciała ludzkiego na 

możliwość zaistnienia skutków groźnych 

dla zdrowia i życia spowodowanych:

dotykiem bezpośrednim części urządzeń, 

„

„

które w trakcie normalnej eksploatacji 

znajdują się pod napięciem roboczym, 

np. faz obwodu elektrycznego (najgroź-

niejszego w skutkach),

dotykiem pośrednim spowodowanym 

„

„

zetknięciem się człowieka z częściami 

urządzeń, które w trakcie normalnej eks-

ploatacji nie są pod napięciem, ale na 

których napięcie pojawiło się na skutek 

uszkodzenia izolacji roboczej.

Podział środków ochrony

przeciwporażeniowej

Środki ochrony przeciwporażeniowej 

obejmują: 

środki organizacyjne (szkolenie pracow-

„

„

ników, egzekwowanie przestrzegania 

zasad bhp dotyczących organizacji prac 

oraz użytkowania urządzeń elektrycz-

nych, a także spełnienia wymogów kwa-

lifikacyjnych przez osoby obsługujące 

urządzenia elektryczne);

środki techniczne:

„

„

  –    środki ochrony przed dotykiem bez-

pośrednim (ochrona podstawowa);

  –    środki ochrony przy dotyku pośred-

nim (ochrona dodatkowa) zabezpie-

czające przed porażeniami od napięć 

dotykowych,

  –    środki ochrony osobistej wymagane 

w szczególności przy wykonywaniu 

przyłączy oraz prac konserwacyj-

nych, remontowych, kontrolno-po-

miarowych.

Równoczesna ochrona przed

dotykiem bezpośrednim i pośrednim

W urządzeniach do 1 kV zamiast stosować 

oddzielnie ochronę przed dotykiem bezpo-

średnim i ochronę przy dotyku pośrednim, 

można zastosować równoczesną ochronę 

przed dotykiem bezpośrednim i pośred-

nim. Równoczesna ochrona przed doty-

kiem bezpośrednim i pośrednim polega 

na zastosowaniu jednego z następujących 

środków: 

bardzo niskiego napięcia bezpiecznego 

„

„

SELV (z ang. Safety extra – low vol-

tage), 

bardzo niskiego napięcia ochronnego 

„

„

PELV (z ang. Protective extra – low

voltage), 

bardzo niskiego napięcia funkcjonalne-

„

„

go FELV (z ang. Functional extra – low

voltage).

Wymagania dla instalacji ochrony

SELV i PELV

Wykonanie instalacji zapewniającej rów-

noczesną ochronę przed dotykiem bezpo-

średnim i pośrednim SELV i PELV wyma-

ga spełnienia licznych wymagań, i tak:

zasilenia urządzenia elektrycznego na-

„

„

pięciem bezpiecznym, nie wyższym niż 

odpowiednio 50 V prądu stałego lub 

120 V prądu przemiennego, pochodzą-

cym z:

  –    transformatora bezpieczeństwa, in-

nego źródła prądu zapewniającego 

stopień bezpieczeństwa równoważny 

transformatorowi bezpieczeństwa 

(np. przetwornicy 2-maszynowej 

z  uzwojeniami  zapewniającymi 

3

Komen

tar

ze pr

zepisó

w bhp

Komentarze przepisów bhp

równoważną izolację), dobranego 

i zainstalowanego zgodnie z wy-

maganiami dla urządzeń II klasy 

ochronności lub izolacji równoważ-

nej – w celu zapobieżenia pojawieniu 

się niebezpiecznego napięcia na czę-

ściach przewodzących w przypadku 

uszkodzenia izolacji podstawowej,

  –    źródła  elektrochemicznego  (np. 

baterii akumulatorów) lub innego 

źródła  niezależnego  od  obwodu 

zasilającego o wyższym napięciu 

(np. zespołu prądotwórczego na-

pędzanego silnikiem wysokopręż-

nym), dobrane i instalowane zgodnie 

z wymaganiami dla urządzeń II klasy 

ochronności lub izolacji równoważ-

nej w celu zapobieżenia pojawieniu 

się niebezpiecznego napięcia na czę-

ściach przewodzących w przypadku 

uszkodzenia izolacji podstawowej 

(napięcie ładowania i doładowania 

akumulatorów nie powinno prze-

kraczać 75 V prądu przemiennego 

lub 150 V prądu stałego, zależnie 

od warunków środowiskowych);

elektrycznego oddzielenia od obwo-

„

„

dów wyższego napięcia części czyn-

nych obwodów SELV i PELV (wymóg 

ten może mieć istotne znaczenie przy 

instalowaniu w szczególności takich 

urządzeń jak: przekaźniki, styczniki, 

łączniki pomocnicze);

prowadzenia przewodów każdego obwo-

„

„

du SELV i PELV oddzielnie od wszyst-

kich innych obwodów, a w przypadku 

braku takiej możliwości zastosowania 

jednego z następujących rozwiązań: 

umieszczenia przewodów oprócz izo-

lacji podstawowej w dodatkowej osłonie 

izolacyjnej; oddzielenia od siebie prze-

wodów obwodów o różnych napięciach 

uziemionymi metalowymi ekranami lub 

uziemionymi osłonami; zapewnienie, 

aby obwody o różnych napięciach pro-

wadzone w przewodzie wielożyłowym 

lub oddzielnych przewodach ułożonych 

grupowo miały izolację indywidual-

ną lub wspólną na najwyższe napięcie 

w przewodzie wielożyłowym lub grupie 

przewodów;

spełniania przez wtyczki i gniazda wty-

„

„

kowe obwodów napięcia ochronnie 

obniżonego następujących wymagań 

wkładanie wtyczek do gniazd wtycz-

kowych na inne napięcie powinno być 

niemożliwe (gniazda wtyczkowe mają 

uniemożliwiać wkładanie wtyczek na 

inne napięcia oraz nie powinny mieć 

styku ochronnego).

Dodatkowe wymagania odpowiednio do 

zastosowanego obwodu SELV lub PELV 

to:

w odniesieniu do obwodów nieuzie-

„

„

mionych SELV:

  –    części czynne obwodów nie zosta-

ną połączone z uziomem ani z czę-

ściami czynnymi i (lub) przewodami 

ochronnymi wchodzącymi w skład 

innych obwodów,

  –    części przewodzące dostępne nie 

zostaną w sposób zamierzony po-

łączone z uziemieniem ani prze-

wodami ochronnymi lub częściami 

przewodzącymi dostępnymi innych 

obwodów, a także z częściami prze-

wodzącymi obcymi, chyba że urzą-

dzenia elektryczne są z założenia 

połączone z częściami przewodzą-

cymi obcymi, o ile na tych częściach 

nie wystąpi napięcie wyższe niż 

50 V prądu stałego lub 120 V prądu 

przemiennego,

  –    została zapewniona ochrona przed 

dotykiem bezpośrednim poprzez 

ogrodzenie, obudowanie lub izolację 

zdolną wytrzymać próbę napięciem 

4

Komen

tar

ze pr

zepisó

w bhp

Komentarze przepisów bhp

probierczym 500 V wartości sku-

tecznej prądu przemiennego w cią-

gu 1 min, w przypadku gdy napię-

cie znamionowe przekracza 25 V

wartości  skutecznej  prądu  prze-

miennego lub 60 V nietętniącego 

prądu stałego (jeżeli nie występują 

szczególnie niekorzystne warunki 

środowiskowe w obwodach można 

nie stosować żadnej ochrony części 

czynnych, jeżeli napięcie w obwo-

dzie nie przekracza 25 V wartości 

skutecznej prądu przemiennego lub 

60 V nietętniącego prądu stałego);

w odniesieniu do obwodów uziemio-

„

„

nych PELV zapewnienie ochrony bez-

pośredniej alternatywnie przez:

  –    izolację roboczą części czynnych 

zdolną wytrzymać próbę napięciem 

probierczym 500 V wartości sku-

tecznej prądu przemiennego w ciągu 

1 min – wymóg ten nie dotyczy ob-

wodów, w których:

m

    zastosowano główne połączenia 

wyrównawcze oraz układ uzie-

miający,

m

    części przewodzące dostępne 

obwodów PELV są połączone 

przewodami ochronnymi z głów-

ną szyną uziemiającą,

m

     napięcie znamionowe nie prze-

kracza 25 V wartości skutecznej 

napięcia prądu przemiennego 

lub 60 V napięcia nietętniącego 

prądu stałego, gdy urządzenia 

są użytkowane normalnie, w su-

chych pomieszczeniach, w wa-

runkach wykluczających możli-

wość dotknięcia część czynnych 

dużą powierzchnią ciała,

m

     napięcie znamionowe nie przekra-

cza 6 V wartości napięcia prądu 

przemiennego lub 15 V napięcia 

nietętniącego prądu stałego;

  –    ogrodzenie lub obudowę z elemen-

tów trwale zamocowanych, o do-

statecznej stabilności zapewniają-

cych należyte oddzielenie części 

czynnych w warunkach normalnej 

eksploatacji.

Wymagania dla obwodów FELV

Obwody FELV to obwody napięcia bar-

dzo niskiego, które jednakże nie spełniają 

wszystkich warunków zapewniających, 

że nie pojawią się w nich napięcia wyż-

sze od bezpiecznego. W obwodach FELV 

napięcie bardzo niskie jest stosowane ze 

względów funkcjonalnych, a nie w celu 

ochrony przeciwporażeniowej. 

Ochrona przed dotykiem bezpośrednim 

powinna być zapewniona przez: 

ogrodzenia lub obudowy zapewniające 

„

„

stopień ochrony co najmniej IP 2X (daje 

to ochronę przed przedostaniem się do 

wnętrza ciał obcych o średnicy większej 

niż 12,5 cm, nie zapewnia ochrony przed 

wnikaniem wody),

izolacje wytrzymującą co najmniej na-

„

„

pięcie probiercze obwodu pierwotnego. 

Jeżeli izolacja urządzenia stanowiącego 

część obwodu FELV nie wytrzymuje pró-

by napięciem wymaganym dla obwodu 

pierwotnego, izolacje części nieprzewo-

dzących dostępnych należy wzmocnić 

tak, aby mogła wytrzymać próbę napię-

ciem 1500 V wartości skutecznej prądu 

przemiennego, w ciągu 1 min.

Ochrona przed dotykiem pośrednim: 

gdy obwód pierwotny jest wyposażony 

„

„

w środki ochrony zapewniające samo-

czynne wyłączenie zasilania, powinna 

być zapewniona poprzez połączenie czę-

ści przewodzących dostępnych obwodu 

FELV z przewodem ochronnym obwodu 

pierwotnego,

5

Komen

tar

ze pr

zepisó

w bhp

Komentarze przepisów bhp

gdy ochrona jest wykonana przez se-

„

„

parację elektryczną, powinna być za-

pewniona poprzez połączenie części 

przewodzących dostępnych urządzenia 

obwodu FELV z nieuziemionym prze-

wodem połączenia wyrównawczego 

obwodu pierwotnego.

Ochrona przed dotykiem bezpośrednim

(ochrona podstawowa)

Ochrona przed dotykiem bezpośrednim 

części  urządzeń  elektrycznych,  które 

w trakcie normalnej eksploatacji znajdują 

się pod napięciem roboczym do 1kV, może 

być realizowana odpowiednio przez:

izolowanie części czynnych, 

„

„

zastosowanie ogrodzeń lub obudów, 

„

„

zastosowanie barier, 

„

„

usytuowanie części dostępnych poza 

„

„

zasięgiem ręki. 

Skuteczność  każdej  z  wymienionych 

ochron może być zwiększona przez za-

stosowanie urządzeń różnicowoprądowych 

jako ochrony uzupełniającej.

Ochrona polegająca na izolowaniu

części czynnych

Części czynne powinny być całkowicie 

pokryte izolacją, która może być usunięta 

tylko przez jej zniszczenie. W przypadku: 

urządzeń produkowanych fabrycznie 

„

„

– stosowana izolacja powinna spełniać 

wymagania odpowiednich norm doty-

czących takiego urządzenia,

innych  urządzeń  –  ochronę  należy 

„

„

zapewnić, stosując izolację, która bę-

dzie mogła długotrwale wytrzymywać 

narażenia mechaniczne oraz wpływy 

chemiczne, elektryczne i termiczne, 

na jakie może być narażona podczas 

eksploatacji (jeżeli izolacja jest wyko-

nywana w trakcie montażu instalacji, 

skuteczność izolacji powinna być po-

twierdzona stosownymi próbami).

Pokrycia farbą, pokostem i podobnymi 

produktami, zastosowane samodzielnie, 

nie są uznawane za odpowiednią izolację 

chroniącą przed porażeniem prądem elek-

trycznym podczas eksploatacji.

Ochrona przy użyciu ogrodzeń

i obudów

Ogrodzenia i obudowy powinny:

zapewniać odpowiedni stopień ochro-

„

„

ny przed dotykiem części czynnych – 

w przypadkach koniecznej wymiany 

części lub napraw należy:

  –   przedsięwziąć odpowiednie środki 

ostrożności, aby zapobiec przypad-

kowemu dotknięciu części czynnych,

  –   zapewnić należytą informację o moż-

liwości dotknięcia części czynnych 

i ostrzeżenie przed ich świadomym 

dotknięciem;

być trwale zamocowane, mieć dosta-

„

„

teczną stabilność i trwałość, zapewnia-

jące utrzymanie wymaganego stopnia 

ochrony i dostateczne oddzielenie części 

czynnych w określonych warunkach 

normalnej eksploatacji, z uwzględnie-

niem warunków środowiskowych – jeże-

li konieczne jest usunięcie ogrodzeń lub 

otwarcie albo usunięcie części obudów, 

to czynności te powinny być możliwe 

do wykonania alternatywnie tylko:

  –   za pomocą klucza lub narzędzia,

  –   po wyłączeniu zasilania części czyn-

nych chronionych przez te ogrodzenia 

lub obudowy, przy czym ponowne 

włączenie zasilania powinno być 

możliwe dopiero po założeniu ogro-

dzeń lub zamknięciu obudów,

  –   gdy  istnieje  osłona  wewnętrzna 

o stopniu ochrony nie mniejszym niż 

IP 2X uniemożliwiająca dotknięcie 

części czynnych; usunięcie jej po-

winno być możliwe tylko za pomocą 

klucza lub narzędzia.

6

Komen

tar

ze pr

zepisó

w bhp

Komentarze przepisów bhp

Ochrona przy użyciu barier

Ochrona przy użyciu barier może być sto-

sowana wyłącznie w miejscach dostępnych 

dla osób legitymujących się odpowiednimi 

kwalifikacjami. Bariery: 

nie chronią przed dotykiem bezpo-

„

„

średnim spowodowanym rozmyślnym 

działaniem,

powinny być zabezpieczone przed nie-

„

„

zamierzonym usunięciem.

Ochrona polegająca na umieszczeniu

poza zasięgiem ręki

Ochrona polegająca na umieszczaniu części 

czynnych poza zasięgiem ręki (gołej, bez 

użycia np. narzędzi czy drabin) może być sto-

sowana w miejscach dostępnych wyłącznie 

dla osób legitymujących się odpowiednimi 

kwalifikacjami. Za niedostępne z danego 

stanowiska pracy uznaje się części czyn-

ne znajdujące się w odległości co najmniej 

2,5 m ponad poziomem stóp i w odległości 

minimum 1,25 m poniżej tego poziomu.

W miejscach, w których normalnie wyko-

nuje się czynności z użyciem przedmio-

tów przewodzących o dużej objętości lub 

długości, wymienione odległości powinny 

być ustalone z uwzględnieniem wymiaru 

tych przedmiotów.

Ochrona uzupełniająca za pomocą urzą-

dzeń różnicowoprądowych

Ochrona uzupełniająca za pomocą urządzeń 

różnicowoprądowych stanowi uzupełnie-

nie ochrony przed dotykiem bezpośrednim 

w przypadku nieskutecznego działania 

środków ochrony przed dotykiem bezpo-

średnim lub w przypadku nieostrożności 

użytkowników. Urządzenia różnicowo-

prądowe nie mogą być jedynym środkiem 

ochrony i użycie ich nie zwalnia od obo-

wiązku zastosowania jednego ze środków 

ochrony przed dotykiem bezpośrednim.

Ochrona przed dotykiem

pośrednim

Ochrona  przed  dotykiem  pośrednim 

(ochrona dodatkowa) w razie zetknięcia 

się człowieka z częściami urządzeń, które 

w trakcie normalnej eksploatacji nie są 

pod napięciem, ale na których napięcie 

pojawiło się na skutek uszkodzenia izolacji 

roboczej, może być realizowana odpo-

wiednio przez:

samoczynne wyłączanie zasilania,

„

„

zastosowanie urządzenia II klasy ochron-

„

„

ności lub izolacji równoważnej,

izolowanie stanowiska,

„

„

zastosowanie nieuziemionych połączeń 

„

„

wyrównawczych miejscowych, separa-

cji elektrycznej.

Ochrona przez samoczynne

wyłączenie zasilania

Gdy napięcie dotykowe powstałe w wy-

niku uszkodzenia izolacji może powo-

dować niebezpieczne dla ludzi skutki 

patofizjologiczne, wtedy jest wymagana 

ochrona przez samoczynne wyłączenie 

zasilania. Urządzenie ochronne powinno 

samoczynnie wyłączyć zasilanie obwo-

du lub urządzenia tak szybko, aby nie 

wystąpiły niebezpieczne skutki patofi-

zjologiczne dla dotykającego w chwili 

zwarcia części przewodzących jednocze-

śnie dostępnych. Zastosowanie ochrony 

przez samoczynne wyłączenie zasilania 

wymaga zastosowania tzw. pętli zwar-

cia, złożonej z przewodów fazowych 

oraz ochronnych łączących wszystkie 

dostępne części przewodzące urządzeń 

elektrycznych z punktem neutralnym sie-

ci lub z ziemią, w zależności od układu 

sieciowego (TN, TT, IT).

Jako urządzenia ochronne powodujące 

wyłączenie odbiornika lub obwodu mogą 

być zastosowane:

7

Komen

tar

ze pr

zepisó

w bhp

Komentarze przepisów bhp

urządzenia przetężeniowe (nadmiarowo-

„

„

prądowe), w szczególności wyłączniki 

z wyzwalaczami nadprądowymi lub 

przekaźnikami nadprądowymi oraz bez-

pieczniki z wkładkami topikowymi,

urządzenia ochronne (różnicowoprą-

„

„

dowe), w szczególności wyłączniki 

różnicowoprądowe i wyłączniki współ-

pracujące z przekaźnikami różnicowo-

prądowymi,

urządzenia do stałej kontroli stanu izo-

„

„

lacji.

Samoczynne wyłączenie zasilania uważa 

się za skuteczne, gdy zabezpieczenie do-

brane jest odpowiednio do parametrów 

obwodu zasilającego.

Ochrona przez zastosowanie

urządzenia II klasy ochronności

lub o izolacji równoważnej

W  celu  zapobieżenia  pojawieniu  się 

niebezpiecznego napięcia na częściach 

przewodzących  dostępnych  urządzeń 

elektrycznych w przypadku uszkodzenia 

izolacji podstawowej stosuje się urzą-

dzenia II klasy ochronności lub o izolacji 

równoważnej. Ochrona ta polega na za-

stosowaniu:

izolacji podwójnej składającej się z izo-

„

„

lacji podstawowej i niezależnej od niej 

dodatkowej izolacji równoważnej pod 

względem wytrzymałości elektrycznej 

i mechanicznej,

izolacji wzmocnionej, czyli równoważ-

„

„

nej izolacji podwójnej pod względem 

wytrzymałości elektrycznej i mecha-

nicznej, 

równoważnej  obudowy  izolacyjnej 

„

„

wykonanej z materiału izolacyjnego 

o odpowiedniej wytrzymałości mecha-

nicznej i odporności na wpływy środo-

wiska, zapewniającymi stopień ochrony 

co najmniej IP2X.

Ochrona polegająca na izolowaniu

stanowiska

Izolowanie stanowiska ma na celu zapo-

bieżenie równoczesnemu dotknięciu części 

przewodzących dostępnych. Części prze-

wodzące dostępne powinny być rozmiesz-

czone tak, aby w normalnych warunkach 

człowiek nie mógł dotknąć jednocześnie 

dwóch części przewodzących dostępnych 

lub jednej części przewodzącej dostępnej 

i jakiejkolwiek części przewodzącej obcej, 

jeżeli te części mogą znaleźć się pod róż-

nymi potencjałami w wyniku uszkodzenia 

izolacji podstawowej części czynnych. Od-

dalenie uznaje się za wystarczające, gdy 

odległość między częściami jest nie mniej-

sza niż 2 m. Odległość ta może być zmniej-

szona do 1,25 m poza strefą zasięgu ręki. 

Konieczne jest zapewnienie odpowiedniej 

rezystancji izolacji podłóg i ścian w obrę-

bie stanowiska pracy. Wartość rezystancji 

nie powinna być mniejsza niż:

50 kΩ, jeżeli napięcie znamionowe in-

„

„

stalacji nie przekracza 500 V, 

100 kΩ, jeśli napięcie znamionowe in-

„

„

stalacji przekracza 500 V.

Na izolowanym stanowisku nie powinno 

się umieszczać przewodu ochronnego.

Ochrona za pomocą nieuziemionych

połączeń wyrównawczych

miejscowych

Nieuziemione połączenia wyrównawcze 

miejscowe mają na celu zapobieżenie 

pojawieniu się niebezpiecznych napięć 

dotykowych. Ten rodzaj ochrony wymaga, 

aby przewody połączeń wyrównawczych 

miejscowych łączyły ze sobą wszystkie 

części przewodzące jednocześnie dostęp-

ne i części przewodzące obce. Musi być 

przy tym zapewnione, aby system połączeń 

wyrównawczych miejscowych nie miał 

8

Komen

tar

ze pr

zepisó

w bhp

Komentarze przepisów bhp

połączenia elektrycznego z ziemią przez 

części przewodzące dostępne lub przez 

części przewodzące obce.

Ponadto należy przewidzieć środki ostroż-

ności zapobiegające narażaniu na niebez-

pieczną różnicę potencjałów osób wcho-

dzących do przestrzeni z połączeniami 

wyrównawczymi miejscowymi, szcze-

gólnie w przypadku, gdy przewodząca 

podłoga izolowana od ziemi jest połączona 

z nieuziemionym systemem połączeń wy-

równawczych.

Ochrona za pomocą separacji

elektrycznej

Ochrona za pomocą separacji elektrycznej 

jest najbardziej skuteczna przy zasilaniu 

tylko pojedynczego odbiornika. Zastoso-

wanie jako ochrony separacji elektrycznej 

wymaga łącznego spełnienia następują-

cych warunków:

obwód powinien być zasilany z transfor-

„

„

matora separacyjnego lub innego źródła 

zapewniającego taki sam poziom ochro-

ny, np. przetwornicy z uzwojeniami za-

pewniającymi równoważną izolację,

napięcie przewodu separacyjnego nie 

„

„

powinno przekraczać 500 V,

części czynne przewodu separowane-

„

„

go nie powinny być połączone w żad-

nym punkcie z innym obwodem lub 

ziemią,

przewody giętkie powinny być widocz-

„

„

ne w miejscach, w których mogą ulec 

uszkodzeniu.

Jeżeli z obwodu separowanego jest zasi-

lanych więcej niż jedno urządzenie, to ich 

części przewodzące dostępne powinny być 

połączone nieuziemionymi przewodami 

wyrównawczymi.

Wszystkie gniazda wtyczkowe powinny 

mieć styki ochronne przyłączone do sy-

temu nieuziemionych połączeń wyrów-

nawczych. Przewody giętkie z wyjątkiem 

tych, które zasilają urządzenia II klasy 

ochronności, powinny mieć żyłę ochronną 

do połączenia wyrównawczego.

Przepięcia – powstawanie

Przepięcie w sieciach energetycznych 

oznacza gwałtowny, krótkotrwały wzrost 

napięcia w sieci ponad jego właściwą 

wartość.

Przepięcia powstają w wyniku:

pracy urządzeń w występujących w sieci 

„

„

(przepięcia wewnętrzne w samej insta-

lacji elektrycznej) najczęściej podczas 

włączania, wyłączania, zmiany obcią-

żenia, nieprawidłowej pracy urządzeń 

np. przełączania kabli, przełączania 

transformatorów, przełączania kon-

densatorów, przełączania linii, pieców 

elektrycznych, palenisk grzejników 

indukcyjnych, spawarek, silników – 

przepięcia łączeniowe, 

działania na sieć czynników zewnętrz-

„

„

nych (przepięcia zewnętrzne) takich jak 

spowodowane wyładowaniami atmos-

ferycznymi uderzenia w sieć, w pobliżu 

obwodów elektrycznych powodujące 

indukcję napięć w wyniku impulsu elek-

tromagnetycznego.

Przepięcia uszkadzają izolacje przewodów 

wywołują iskrzenie, niszczą urządzenia 

elektryczne, szczególnie urządzenia elek-

troniczne.

Ochrona przed przepięciami

Do ochrony przed przepięciami przeno-

szonymi przez sieć zasilającą stosuje się – 

odpowiednie do układu sieci – odgromniki 

włączone na początku instalacji (I stopień 

ochrony) lub inne środki zapewniające co 

najmniej równoważne ograniczenie przepięć.

9

Komen

tar

ze pr

zepisó

w bhp

Komentarze przepisów bhp

Nie ma potrzeby zastosowania ochrony 

przeciwprzepięciowej na początku insta-

lacji, jeżeli do zasilania obiektu budow-

lanego zastosowano sieć kablową lub na-

powietrzno-kablową z ułożonym w ziemi 

kablem o długości minimum 150 m.

Ochronę przed przepięciami atmosferycz-

nymi lub łączeniowymi w instalacjach 

elektrycznych należy zapewnić przez za-

stosowanie bezpieczników przeciwprze-

pięciowych, ograniczników przepięć oraz 

poprawnie wykonanych połączeń wyrów-

nawczych, a w urządzeniach elektronicz-

nych warystora, listwy antyprzepięciowej. 

Środki ochrony powinny być dobierane 

odpowiednio do spodziewanych wartości 

przepięć w zależności od kategorii danej 

części instalacji.

Pole elektromagnetyczne – źródła

naturalne i sztuczne

Pole elektryczne istnieje zawsze tam, gdzie 

zmienia się pole magnetyczne. Zmienne pole 

elektryczne powoduje powstanie zmienne-

go pola magnetycznego. Pola te przenikają 

się nawzajem, tworząc tzw. pole elektro-

magnetyczne. Zmiany pola elektrycznego 

i magnetycznego rozchodzące się w prze-

strzeni tworzą falę elektromagnetyczną. 

Głównym źródłem naturalnego pola elek-

trycznego i magnetycznego jest Ziemia, 

Słońce i Wszechświat, a także wyładowa-

nia atmosferyczne. Sztucznymi źródłami 

pola elektromagnetycznego, a także statycz-

nego pola elektrycznego i magnetycznego 

są urządzenia, sprzęty i maszyny elektrycz-

ne, w szczególności: linie energetyczne wy-

sokiego napięcia, urządzenia przemysłowe, 

jak np. piece indukcyjne, piece łukowe, 

anteny nadawcze radiostacji, radary, sprzęt 

RTV i agd, monitory ekranowe. Im bliżej 

urządzenia, tym oddziaływanie pola elek-

tromagnetycznego wytwarzanego przez 

urządzenie jest większe.

Wartości dopuszczalne pól

elektromagnetycznych

Sposób i skutki oddziaływania pól elek-

tromagnetycznych, zarówno bezpośrednio 

na ciało człowieka, jak i na materialne 

elementy środowiska pracy zależą od 

ich częstotliwości i mocy źródła. W celu  

zapewnienia bezpieczeństwa przed pro-

mieniowaniem  elektromagnetycznym 

zostały określone wartości dopuszczalne 

pól elektromagnetycznych, jakie mogą 

występować w środowisku, w miejscach 

dostępnych dla ludzi.

Na stanowiskach pracy pola i promienio-

wanie elektromagnetyczne charakteryzo-

wane są jednocześnie przez następujące 

wielkości normatywne:

widmo częstotliwości,

„

„

natężenie pola magnetycznego o ogólnym 

„

„

działaniu na organizm człowieka (w za-

kresie częstotliwości od 0 Hz do 3 GHz),

natężenie pola elektrycznego o ogól-

„

„

nym działaniu na organizm człowieka 

(w zakresie częstotliwości od 0 Hz do 

300 GHz),

natężenie pola magnetycznego o dzia-

„

„

łaniu miejscowym na kończyny pra-

cownika – ręce do łokci i nogi do kolan 

(w zakresie częstotliwości od 0 Hz do 

800 kHz),

doza rzeczywista pola magnetycznego 

„

„

strefy zagrożenia, o ogólnym działaniu 

na organizm człowieka,

doza rzeczywista pola elektrycznego 

„

„

strefy zagrożenia, o ogólnym działaniu 

na organizm człowieka,

wskaźnik ekspozycji dla dozy rzeczy-

„

„

wistej pola elektrycznego i dozy rze-

czywistej pola magnetycznego w strefie 

zagrożenia.

10

Komen

tar

ze pr

zepisó

w bhp

Komentarze przepisów bhp

Strefy bezpieczeństwa

W otoczeniu źródeł pól elektromagnetycz-

nych należy wyznaczyć i oznakować strefy 

bezpieczeństwa:

strefa ochronna – obszar w otocze-

„

„

niu źródła pola, w którym ekspozycję 

pracowników  charakteryzują  dozy 

i wskaźniki ekspozycji, w strefie tej 

mogą przebywać wyłącznie pracownicy 

zatrudnieni przy źródłach pól, u których 

w wyniku przeprowadzonych badań 

lekarskich stwierdzono brak przeciw-

wskazań zdrowotnych do przebywania 

w zasięgu pól elektromagnetycznych, 

oraz którzy odbyli przeszkolenie w za-

kresie bezpiecznego obsługiwania źró-

deł pól i zasad przebywania w strefach 

ochronnych,

niebezpieczna – obszar, w którym mogą 

„

„

przebywać wyłącznie pracownicy wypo-

sażeni w środki ochrony indywidualnej, 

zabezpieczające przed oddziaływaniem 

pola elektromagnetycznego oraz w któ-

rej dopuszczone jest jedynie trzymanie 

kończyn zgodnie z ustalonymi krajowy-

mi zasadami bhp i warunkami dopusz-

czalnej ekspozycji zawodowej,

zagrożenia – obszar, w którym do-

„

„

puszczone jest przebywanie pracow-

ników zatrudnionych przy źródłach 

przez czas ograniczony – krótszy niż 

8 godzin – ustalony w zależności od 

natężeń pól elektrycznych i magne-

tycznych występujących na stanowi-

sku pracownika zgodnie z krajowymi 

warunkami dopuszczalnej ekspozycji 

zawodowej,

pośrednia – obszar, w którym dopusz-

„

„

czone jest przebywanie pracowników 

zatrudnionych przy źródłach w ciągu 

całej zmiany roboczej.

Obszar poza zasięgiem stref ochronnych 

jest obszarem strefy bezpiecznej.

Wpływ pola magnetycznego

na zdrowie

Długotrwałe przebywanie w obrębie od-

działywania silnego pola magnetycznego 

(o częstotliwości ok. 300 MHz) może po-

wodować zaburzenia w funkcjonowaniu 

organizmu i samopoczuciu, w szczegól-

ności:

bóle i zawroty głowy,

„

„

osłabienie,

„

„

nadpobudliwość nerwową,

„

„

zaburzenia snu,

„

„

brak możliwości skupienia i koncen-

„

„

tracji,
zaburzenia równowagi,

„

„

obniżenie ciśnienia tętniczego krwi,

„

„

zmiany morfologiczne obrazu krwi (za-

„

„

chwianie stosunku białych i czerwonych 

ciałek krwi, zwiększenie we krwi hista-

miny, zaburzenia krzepliwości).

Ograniczanie wpływu pola elektroma-

gnetycznego na organizm człowieka

Szkodliwe oddziaływanie pola elektro-

magnetycznego na pracowników można 

ograniczyć przez:

stosowanie wymaganej odzieży ochronnej,

„

„

odpowiednią organizacją pracy w miej-

„

„

scach zagrożenia z ewentualnym uw-

zględnieniem skrócenia czasu pracy,
przestrzeganie przepisów o pracach 

„

„

wzbronionych kobietom i zatrudnianiu 

młodocianych,
poddawanie pracowników wymaganym 

„

„

szkoleniom w dziedzinie bhp i profilak-

tycznym badaniom lekarskim.

Jan M. Pióro

specjalista z zakresu prawa pracy,

biegły sądowy w dziedzinie bhp

przy Sądzie Okręgowym w Warszawie