Praktyczne szkolenia bhp©

Azbest – szkolenie okresowe pracowników… 1

Azbest – szkolenie okresowe pracowników narażonych

na jego działanie

Slajd 2: Uczestnicy szkolenia

Szkolenie jest przeznaczone dla:

•

pracowników, którzy w związku z wykonywanymi pracami są lub mogą być narażeni na
działanie pyłu azbestu;

•

osób będących pracodawcami;

•

osób kierujących pracownikami, w szczególności:

−

kierowników,

−

mistrzów,

−

brygadzistów

(§ 3 rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z 14 października 2005 r. w sprawie zasad
bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających
azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego użytkowania takich wyrobów;
Dz.U. nr 216, poz. 1824; dalej: rozporządzenie o bhp przy zabezpieczaniu i usuwaniu
azbestu).

Ze szkolenia okresowego może być zwolniona osoba, która:

1) przedłoży aktualne zaświadczenie o odbyciu w tym okresie u innego pracodawcy

wymaganego szkolenia okresowego,

2) odbyła w tym okresie szkolenie okresowe wymagane dla osoby zatrudnionej na

stanowisku należącym do innej grupy stanowisk, jeżeli jego program uwzględnia zakres
tematyczny wymagany programem szkolenia okresowego obowiązującego na nowym
stanowisku pracy

(§ 15 ust. 5 rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z 27 lipca 2004 r. w sprawie
szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy; Dz.U. nr 180, poz. 1860 ze zm.).

Praktyczne szkolenia bhp©

Azbest – szkolenie okresowe pracowników… 2

Slajd 3: Organizacja szkolenia

Szkolenie okresowe dla pracowników zatrudnionych na stanowiskach robotniczych powinno
być prowadzone w formie instruktażu na podstawie szczegółowego programu szkolenia (§ 15
ust. 1 rozporządzenia szkoleniowego). Natomiast szkolenie okresowe m.in. dla osób będących
pracodawcami oraz innych osób kierujących pracownikami (kierowników, mistrzów,
brygadzistów) – w formie kursu lub seminarium (§ 15 ust. 2 rozporządzenia szkoleniowego).

Szkolenie dla pracodawców oraz osób kierujących pracownikami może być również
organizowane w formie samokształcenia kierowanego – na podstawie szczegółowego
programu szkolenia opracowanego przez organizatora szkolenia. Uczestnicy takiego
szkolenia powinni otrzymać materiały umożliwiające przyswojenie problematyki objętej
programem szkolenia (np. skrypty, przepisy prawne, zestawy pytań kontrolnych). Każde
szkolenie okresowe, bez względu na formę, kończy się egzaminem sprawdzającym
przyswojenie przez uczestnika szkolenia wiedzy objętej programem szkolenia.

Szkolenie okresowe dla pracowników narażonych na działanie azbestu może przeprowadzić:

•

pracodawca,

•

jednostka organizacyjna prowadząca działalność szkoleniową w dziedzinie bhp
działająca na zlecenie pracodawcy

(§ 4 ust. 1 rozporządzenia szkoleniowego).

Szkolenie bhp dla pracodawców mogą prowadzić wyłącznie jednostki organizacyjne
uprawnione do prowadzenia działalności szkoleniowej w dziedzinie bhp (§ 4 ust 2
rozporządzenia szkoleniowego).

Szkolenia okresowe pracowników, zatrudnionych na stanowiskach robotniczych, którzy
w związku z wykonywanymi pracami są narażeni na działanie pyłu azbestu, ma na celu
aktualizację oraz uzupełnianie wiedzy i umiejętności w szczególności z zakresu:

−

przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy związanych z wykonywaną pracą,

−

zagrożeń związanych z wykonywaną pracą oraz metod ochrony przed tymi

zagrożeniami,

−

postępowania w razie wypadku i w sytuacjach zagrożeń

(załącznik nr 1 część V pkt 1 do rozporządzenia szkoleniowego).

W przypadku pracodawców i innych osób kierujących pracownikami celem tego szkolenia
jest również aktualizacja i uzupełnienie wiedzy i umiejętności w szczególności z zakresu:

•

oceny zagrożeń występujących w procesach pracy oraz ryzyka związanego z

tymi zagrożeniami,

•

kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy,

•

ochrony pracowników przed zagrożeniami związanymi z wykonywaną pracą

(załącznik nr 1 część IV pkt 1 do rozporządzenia szkoleniowego).

Praktyczne szkolenia bhp©

Azbest – szkolenie okresowe pracowników… 3

Częstotliwość i czas trwania szkolenia ustala pracodawca, po konsultacji z pracownikami lub
ich przedstawicielami (§ 15 ust. 3 rozporządzenia szkoleniowego). Szkolenie okresowe
pracowników, którzy w związku z wykonywanymi pracami są lub mogą być narażeni na
działanie pyłu azbestu zatrudnionych na stanowiskach robotniczych przeprowadza się nie
rzadziej niż raz w roku (§ 15 ust. 1 rozporządzenia szkoleniowego).

Szkolenie okresowe trwa minimum 8 godzin lekcyjnych (czyli 6 godzin zegarowych)
i powinno zawierać w sobie minimum 5,5-godzinne (w godzinach lekcyjnych trwających po
45 min.) omówienie zagadnień programu szkolenia w zakresie bezpiecznego użytkowania
wyrobów zawierających azbest (załącznik nr 1 część V pkt 4 do rozporządzenia
szkoleniowego i załącznik do rozporządzenia o bhp przy zabezpieczaniu i usuwaniu azbestu,
program szkolenia).

Pierwsze szkolenie okresowe pracowników zatrudnionych na stanowiskach robotniczych
powinno być przeprowadzone w okresie do 12 miesięcy od rozpoczęcia pracy (§ 15 ust. 4
rozporządzenia szkoleniowego).

W przypadku szkolenia okresowego osób będących pracodawcami oraz innych osób
kierujących pracownikami, którzy w związku z wykonywanymi pracami są lub mogą być
narażeni na działanie pyłu azbestu, szkolenie przeprowadza się nie rzadziej niż raz na 5 lat
(§ 15 ust. 2 rozporządzenia szkoleniowego).

Szkolenie dla tych osób powinno trwać minimum 16 godzin lekcyjnych (czyli 12 godzin
zegarowych) i zawierać w sobie minimum 5,5-godzinne (w godzinach lekcyjnych trwających
po 45 min.) omówienie zagadnień programu szkolenia w zakresie bezpiecznego użytkowania
wyrobów zawierających azbest (załącznik nr 1 część IV pkt 4 do rozporządzenia
szkoleniowego i załącznik do rozporządzenia o bhp przy zabezpieczaniu i usuwaniu azbestu,
program szkolenia).

Pierwsze szkolenie okresowe pracodawców oraz innych osób kierujących pracownikami
powinno zostać przeprowadzone w okresie do 6 miesięcy od rozpoczęcia pracy (§ 15 ust. 4
rozporządzenia szkoleniowego).

Organizując szkolenie, miej na uwadze, że co prawda rozporządzenie o bhp przy
zabezpieczaniu i usuwaniu azbestu nie odwołuje się do rozporządzenia szkoleniowego
w kwestiach nieuregulowanych nim samym, a oba rozporządzenia są aktami równorzędnymi,
to jednak rozporządzenie o bhp przy zabezpieczaniu i usuwaniu azbestu operuje słownictwem
z rozporządzenia szkoleniowego (np. szkolenie stanowiskowe, okresowe) – można więc
uważać, że jest uzupełnieniem rozporządzenia szkoleniowego. Należy zatem przyjąć, że
przepisy rozporządzenia szkoleniowego mają odpowiednie zastosowanie do rozporządzenia
o bhp przy zabezpieczaniu i usuwaniu azbestu.

Praktyczne szkolenia bhp©

Azbest – szkolenie okresowe pracowników… 4

Slajd 4: Właściwości azbestu

Azbest jest substancją stwarzającą szczególne zagrożenie dla środowiska (zgodnie z ustawą
z 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska; Dz.U. z 2008 r. nr 25, poz. 150 ze zm.).
Wykorzystywany azbest podlega sukcesywnej eliminacji i nie można go ponownie stosować.
Ponadto azbest (zaliczony do kategorii I w wykazie substancji rakotwórczych), objęty jest
zakazem wprowadzania do obrotu detalicznego i nieodpłatnego przekazywania konsumentom
(§ 22 ust.1

rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy

z 5 lipca 2004 r. w sprawie

ograniczeń, zakazów lub warunków produkcji, obrotu lub stosowania substancji
niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych oraz zawierających je produktów;
Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1762 ze zm.).

Odpady niebezpieczne zawierające azbest nie mogą być wprowadzane do obrotu ani
poddawane procesom odzysku (art. 160 ust. 1 i 2 ustawy Prawo ochrony środowiska). Mając
to na uwadze jedyną obecnie stosowaną metodą unieszkodliwiania odpadów azbestowych jest
ich składowanie.

Slajd 5: Podział wyrobów zawierających azbest

W zależności od zawartości azbestu, stosowanego spoiwa oraz gęstości objętościowej,
wyroby zawierające azbest podzielono na dwie klasy:

•

klasa I (tzw. wyroby azbestowe miękkie), wyroby charakteryzują się dużym procentowym
udziałem azbestu, łatwo ulegają uszkodzeniom, powodując duże emisje pyłu azbestu. Są
to m.in.:

-

sznury, płótna, tkaniny z dodatkiem azbestu (lub wykonane z samego azbestu),

-

płyty i uszczelki, klinkieryt (typu Gambit, Polonit) stosowane w ciepłownictwie na
złączkach rur, zaworów z gorącą wodą lub parą,

-

płyty i tektury miękkie (stosowane w izolacjach ognioochronnych),

-

masy azbestowe natryskowe wykorzystywane w celu izolacji ognioochronnej
konstrukcji stalowych i przegród budowlanych;

•

klasa II (tzw. wyroby azbestowe twarde), wyroby charakteryzują się dużym stopniem
zwięzłości, dużym udziałem spoiwa (najczęściej cement) i niską procentową zawartością
azbestu. Są to m.in.:

-

płyty azbestowo-cementowe faliste,

-

płyty azbestowo-cementowe płaskie prasowane,

-

płyty azbestowo-cementowe KARO,

-

płyty warstwowe PW3/A i podobne,

-

rury azbestowo-cementowe,

-

złącza, listwy, gąsiory wykonane z azbestocementu,

-

płaszcze azbestowo-cementowe stosowane w izolacji rur.

Praktyczne szkolenia bhp©

Azbest – szkolenie okresowe pracowników… 5

Slajd 6: Zastosowanie azbestu w gospodarce

Wyroby azbestowe wykorzystywane były powszechnie w kilku dziedzinach gospodarki,
m.in.:

Budownictwo. Stosowano w nim azbest wszędzie tam, gdzie potrzebna była podwyższona
odporność ogniowa i zabezpieczenia ogniochronne elementów narażonych lub potencjalnie
narażonych na wysoką temperaturę, np.:

•

klapy przeciwpożarowe,

•

ciągi telekomunikacyjne,

•

tablice rozdzielcze elektryczne,

•

węzły ciepłownicze,

•

obudowa klatki schodowej,

•

przejścia kabli elektrycznych, przewodów ciepłowniczych i wentylacyjnych między
stropami,

•

zabezpieczenia

elementów

stropowych

i

ś

ciennych

strychów,

piwnic,

dróg

ewakuacyjnych, konstrukcji stalowych.

Azbest zastosowano w budowlanych wyrobach azbestowo-cementowych o zawartości
10-13% azbestu, takich jak:

−

eternit, czyli płyty faliste azbestowo- cementowe do pokryć dachowych,

−

płyty prasowane – płaskie o zbliżonej zawartości azbestu,

−

płyty KARO – dachowe pokrycia lub elewacyjne,

−

rury azbestowo-cementowe wysokociśnieniowe (krokidolit) i kanalizacyjne, stosowane
jako przewody wentylacyjne i dymowo spalinowe (zawartość azbestu ok. 22%),

−

kształtki azbestowo cementowe płaskie wykorzystywane w lekkich przegrodach ścian
warstwowych i wbudowane w płyty warstwowe prefabrykowane - PW3/A, Pś/3W i PśW
3/A/S.

Energetyka. Stosowano go w elektrociepłowniach i elektrowniach, w obmurzach kotłów
(jako izolacje termiczne w formie sznurów i tektur na uszczelnieniach dylatacji podgrzewaczy
powietrza). Zastosowanie miał także w uszczelnieniach urządzeń poddanych wysokiej
temperaturze, w zaworach, wymiennikach ciepła, w izolacji tras ciepłowniczych (jako
płaszcze azbestowo-cementowe lub azbestowo-gipsowe).

Wyroby zawierające azbest umiejscowione są w:

kominach o dużej wysokości (dylatacje wypełnione sznurem azbestowym),

chłodniach kominowych (płyty azbestowo-cementowe w zraszalnikach i w obudowie

wewnętrznej chłodni),

chłodniach wentylatorowych (w obudowie wewnętrznej chłodni),

rurach odprowadzających parę, zraszalnikach itp. (w formie izolacji cieplnej ze sznura

azbestowego).

Praktyczne szkolenia bhp©

Azbest – szkolenie okresowe pracowników… 6

Transport. Azbest stosowano do termoizolacji i izolacji elektrycznych urządzeń grzewczych
w:

•

elektrowozach,

•

tramwajach,

•

wagonach,

•

metrze (maty w grzejnikach i tablicach rozdzielni elektrycznych).

Zastosowanie znalazł także w termoizolacji silników pojazdów mechanicznych,
w uszczelkach pod głowice, elementach kolektorów wydechowych oraz elementach ciernych:
sprzęgłach i hamulcach. Powszechnie stosowano azbest w kolejnictwie, w przemyśle
lotniczym i stoczniowym, np. na statkach, szczególnie w miejscach narażonych na ogień,
wymagających zwiększonej odporności na wysoka temperaturę.

Slajd 7/8: Prawa i obowiązki pracowników

Przy przeprowadzaniu szkolenia okresowego pracowników narażonych na działanie pyłu
azbestu oraz osób nimi kierujących i pracodawców należy zacząć od omówienia regulacji
prawnych z zakresu:

−

praw i obowiązków pracowników, osób nimi kierujących oraz pracodawców,

−

najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia
w środowisku pracy,

−

czynników rakotwórczych w środowisku pracy,

−

stosowania wyrobów zawierających azbest,

−

ochrony i kształtowania środowiska naturalnego, z uwzględnieniem przepisów w zakresie
wymagań, jakim powinny odpowiadać wyroby ze względu na potrzebę ochrony
ś

rodowiska.

Główne prawa i obowiązki pracowników i pracodawców, związane z bezpieczeństwem
i higieną pracy, wynikają z przepisów działu X Kodeksu pracy (dalej: kp).

Jednym z praw przysługujących pracownikowi jest prawo do powstrzymania się od
wykonywania pracy – po uprzednim zawiadomieniu przełożonego – w sytuacji, gdy warunki
pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie
zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo, gdy wykonywana przez niego praca grozi
takim niebezpieczeństwem innym osobom (art. 210 § 1 kp).

Przykład 1:

Pracownik zatrudniony przy usuwaniu azbestu nie został wyposażony w środki ochrony
indywidualnej tj. środki ochrony układu oddechowego (maska lub półmaska) oraz odzież
i obuwie ochronne i nie zastosowano żadnych środków ochrony zbiorowej (np. wentylacji).
W przypadku przekroczenia wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia pyłu azbestu
(określonej w przepisach dotyczących najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń
czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy może on w takim przypadku
powstrzymać się od pracy, bowiem jej wykonywanie zagraża jego zdrowiu.

Praktyczne szkolenia bhp©

Azbest – szkolenie okresowe pracowników… 7

Pracownik ma prawo również oddalić się z miejsca zagrożenia – zawiadamiając o tym
niezwłocznie przełożonego – jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa
zaistniałego zagrożenia (art. 210 § 2 kp).

Przykład 2:

Jeżeli pracodawca nie wyposaży pracownika w środki ochrony indywidualnej układu
oddechowego – maskę lub półmaskę na twarz – to samo powstrzymanie się od wykonywania
pracy nie usuwa zagrożenie związanego z narażeniem na działanie pyłu azbestu. Pracownik
powinien się oddalić ze strefy zagrożenia pyłem azbestu.

Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia
pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.

Pracownik ma obowiązek przede wszystkim przestrzegać przepisów i zasad bhp,
w szczególności powinien:

•

znać przepisy i zasady bhp, brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz
poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym,

•

wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bhp oraz stosować się do
wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych,

•

dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek w miejscu
pracy,

•

stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony
indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem,

•

poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom
lekarskim a także stosować się do wskazań lekarskich,

•

niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo
zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne
osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,

•

współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bhp

(art. 211 kp).

Slajd 9: Obowiązki osób kierujących pracownikami

Obowiązki, które spoczywają na osobach kierujących pracownikami, to m.in.:

□

organizowanie stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bhp,

□

dbanie o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz o ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem,

□

organizowanie, przygotowywanie i prowadzenie pracy, w taki sposób aby uwzględnione
zostało zabezpieczenie pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami
zawodowymi i innymi chorobami związanymi z warunkami środowiska pracy,

Praktyczne szkolenia bhp©

Azbest – szkolenie okresowe pracowników… 8

□

dbałość o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego,
a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem,

□

egzekwowanie przestrzegania przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy,

□

zapewnienie wykonania zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad
pracownikami

(art. 212 kp).

Slajd 10: Obowiązki pracodawców

Pracodawca jest odpowiedzialny za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy
(art. 207 § 1 kp). Do jego obowiązków należy także:

1.

Ochrona zdrowia i życia pracowników poprzez zapewnienie im bezpiecznych
i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki oraz
techniki, w szczególności przez:

−

organizowanie pracy w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,

−

zapewnianie przestrzegania w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bhp,

−

wydawanie poleceń usunięcia uchybień dotyczących przestrzegania w zakładzie pracy
przepisów oraz zasad bhp oraz kontroli wykonania tych poleceń,

−

reagowanie na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
dostosowywanie środków podejmowanych w celu doskonalenia istniejącego poziomu
ochrony zdrowia i życia pracowników, uwzględniając przy tym zmieniające się
warunki wykonywania pracy

−

zapewnienie rozwoju spójnej polityki zapobiegającej wypadkom przy pracy
i chorobom zawodowym uwzględniającej zagadnienia techniczne, organizację pracy,
warunki pracy, stosunki społeczne oraz wpływ czynników środowiska pracy,

−

uwzględnianie ochrony zdrowia młodocianych, pracownic w ciąży lub karmiących
dziecko piersią oraz pracowników niepełnosprawnych w ramach podejmowanych
działań profilaktycznych,

−

zapewnianie wykonywania nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych
przez organy nadzoru nad warunkami pracy,

−

zapewnianie wykonywania zaleceń społecznego inspektora pracy

(art. 207 § 2 kp).

2.

Zapewnianie pomieszczeń pracy odpowiednich do rodzaju wykonywanych prac i liczby

zatrudnionych pracowników (art. 214 § 1 kp).

3.

Utrzymywanie obiektów budowlanych i znajdujących się w nich pomieszczeń pracy,

a także terenów i urządzeń z nimi związanych w stanie zapewniającym bezpieczne
i higieniczne warunki pracy (art. 214 § 2 kp).

4.

Ocena i dokumentowanie ryzyka zawodowego związanego z wykonywaną pracą oraz

stosowanie

niezbędnych

ś

rodków

profilaktycznych

zmniejszających

ryzyko

(art. 226 pkt 1 kp).

5.

Informowanie pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą,

oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami (art. 226 pkt 2 kp).

Praktyczne szkolenia bhp©

Azbest – szkolenie okresowe pracowników… 9

6.

Zapewnianie pomieszczeń i urządzeń higienicznosanitarnych (art. 233 kp, § 111 ust. 1 i 2

rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy; Dz.U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650 ze
zm.).

Obowiązki pracodawcy w związku z zaliczeniem azbestu do substancji rakotwórczych
 slajd 12.

Slajd 11: Najwyższe dopuszczalne stężenia i natężenia
czynników szkodliwych

Pracownicy wykonujący prace w kontakcie z azbestem powinni zostać poinformowani
o wynikach pomiarów stężeń pyłów azbestu. Najwyższe dopuszczalne stężenie pyłów
zawierających azbest jest określone w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej
z 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników
szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. z 2002 r. nr 217, poz. 1833 ze zm.;
dalej: rozporządzenie o czynnikach szkodliwych).

Najwyższe dopuszczalne stężenie dla pyłów zawierających azbest (jeden lub więcej rodzajów
azbestu), takich jak:

−

aktynolit [77536-66-4];

−

antofilit [77536-67-5];

−

chryzotyl [12001-29-5];

−

grueneryt (amozyt) [12172-73-5];

−

krokidolit [12001-28-4];

−

tremolit [77536-68-6];

−

pył całkowity określany jako zbiór wszystkich cząsteczek otoczonych powietrzem
w określonej objętości powietrza,

wynosi 0,5 mg/m

3

zaś w przypadku włókien respirabilnych – tj. włókien o długości powyżej

5 µm o maksymalnej średnicy poniżej 3 µm i o stosunku długości do średnicy > 3, NDS
wynosi 0,1 włókien w cm

3

(załącznik nr 1, część B, pkt 3 rozporządzenia o czynnikach

szkodliwych).

Slajd 12: Czynniki rakotwórcze w środowisku pracy

Azbest zaliczany jest do substancji rakotwórczych przez rozporządzenie Ministra Zdrowia
z 1 grudnia 2004 r. w sprawie substancji, preparatów, czynników lub procesów
technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (Dz.U.
z 2004 r. nr 280, poz. 2771, ze zm.; dalej: rozporządzenie o substancjach rakotwórczych).
Zgodnie z tym rozporządzeniem azbest został zaliczony do 1 kategorii rakotwórczości.

Praktyczne szkolenia bhp©

Azbest – szkolenie okresowe pracowników… 10

Zaliczenie substancji do Kategorii 1 rakotwórczości oznacza, że są to substancje
o udowodnionym działaniu rakotwórczym na człowieka, dla których istnieją wystarczające
dowody wskazujące na związek przyczynowy między narażeniem człowieka na nie
a powstaniem raka (załącznik część 4 pkt 2.1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia

z 2 września 2003 r. w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji i preparatów
chemicznych; Dz.U. z 2003 r. nr 171, poz. 1666 ze zm.).

W związku z zaliczeniem azbestu do substancji rakotwórczych pracodawca ma obowiązek:

•

zapewnić udział pracowników lub ich przedstawicieli w projektowaniu i realizacji działań
zapobiegających narażeniu na włókna azbestu i pyły zawierające azbest albo
ograniczających ich poziom;

•

stworzyć warunki do dokonania wyboru rodzaju środków ochrony indywidualnej
zapewniających bezpieczeństwo i zdrowie pracowników;

•

umożliwić pracownikom oraz ich przedstawicielom kontrolę stosowania wymagań
określonych w rozporządzeniu o substancjach rakotwórczych, jak również w innych
przepisach regulujących zasady bezpieczeństwa i higieny pracy;

•

prowadzić rejestr prac, których wykonywanie powoduje konieczność pozostawania
w kontakcie z azbestem, wyrobami albo innymi materiałami zawierającymi azbest,
a w nim:

−

wykaz procesów technologicznych i prac, w kontakcie z azbestem, wyrobami albo
innymi materiałami zawierającymi azbest,

−

wykaz substancji, preparatów, czynników o działaniu rakotwórczym lub mutagennym
wraz z podaniem ilościowej wielkości produkcji lub stosowania uzasadnienia
konieczności wykonywania prac przy zabezpieczaniu lub usuwaniu wyrobów albo
innych materiałów zawierających azbest,

−

wykaz i opis stanowisk pracy, na których występuje narażenie na azbest,

−

określenie liczby pracowników pracujących w narażeniu, w tym liczby kobiet,

−

rodzaj kontaktu z azbestem, wielkość narażenia i czas jego trwania,

−

rodzaje podjętych środków i działań ograniczających poziom narażenia;

•

prowadzić rejestr pracowników narażonych na działanie włókien azbestu i pyłów
zawierających azbest i przechowywać go przez okres 40 lat po ustaniu narażenia,
a w przypadku likwidacji zakładu pracy – przekazać właściwemu państwowemu
wojewódzkiemu inspektorowi sanitarnemu

(§ 4 ust. 1 pkt 1, 2, 3, 4, 5, 6 i ust. 2 oraz § 6 ust. 1 pkt 1, 2, 3 rozporządzenia o substancjach
rakotwórczych).

Slajd 13: Badania i pomiary czynników szkodliwych

Pracodawca, który zatrudnia pracowników w warunkach narażenia na działanie włókien
azbestu i pyłów zawierających azbest, ma obowiązek dokonywania ich pomiarów
(§ 3 rozporządzenia o substancjach rakotwórczych).

Wykonawca robót polegających na usuwaniu azbestu, wyrobów zawierających azbest
o gęstości objętościowej mniejszej niż 1000 kg/m

3

lub zawierających krokydolit powinien

prowadzić stały nadzór techniczny prawidłowości wykonywania prac oraz powinien
zachować określone w planie prac warunki ochrony pracowników i środowiska (§ 7 ust. 3
rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej

z 2 kwietnia 2004 r.

Praktyczne szkolenia bhp©

Azbest – szkolenie okresowe pracowników… 11

w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów
zawierających azbest; Dz.U. nr 71, poz. 649; dalej: rozporządzenie o użytkowaniu i usuwaniu
azbestu).

Potwierdzenie prawidłowości prowadzenia prac, polegających na usuwaniu wyrobów
zawierających azbest o gęstości objętościowej mniejszej niż 1000 kg/m

3

lub zawierających

krokydolit, następuje w wyniku badania jakości powietrza, przeprowadzonego przez
akredytowane laboratorium (§ 7 ust. 4 rozporządzenia o użytkowaniu i usuwaniu azbestu).

Pamiętaj, że prace związane z usuwaniem wyrobów zawierających azbest należy prowadzić
w taki sposób, aby uniemożliwić emisję azbestu do środowiska oraz zminimalizować pylenie,
a osiągnąć to można poprzez prowadzenie kontrolnego monitoringu powietrza w przypadku
stwierdzenia występowania przekroczeń najwyższych dopuszczalnych stężeń pyłu azbestu
w środowisku pracy lub w miejscach prowadzonych prac (§ 8 ust. 2 pkt 4 rozporządzenia
o użytkowaniu i usuwaniu azbestu).

W przypadku innych prac pierwsze badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia,
m.in. pyłów zawierających azbest w środowisku pracy, pracodawca ma obowiązek
przeprowadzić nie później niż w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia działalności
(§ 5 rozporządzenia Ministra Zdrowia

z 20 kwietnia 2005 r. w sprawie badań i pomiarów

czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy; Dz.U. z 2005 r. nr 73, poz. 645;
dalej: rozporządzenie w sprawie pomiarów czynników szkodliwych).

Terminy kolejnych badań i pomiarów

Kolejne badania i pomiary przeprowadza się:

1) co najmniej raz na 3 miesiące – przy stwierdzeniu w ostatnio przeprowadzonym badaniu

lub pomiarze stężenia pyłów zawierających azbest powyżej 0,5 wartości najwyższego
dopuszczalnego stężenia,

2) co najmniej raz na 6 miesięcy – przy stwierdzeniu w ostatnio przeprowadzonym badaniu

lub pomiarze stężenia pyłów zawierających azbest powyżej 0,1 do 0,5 wartości
najwyższego dopuszczalnego stężenia,

3) w każdym przypadku wprowadzenia zmiany w warunkach występowania tego czynnika

(§ 2 ust. 2 rozporządzenia w sprawie pomiarów czynników szkodliwych).

Praktyczne szkolenia bhp©

Azbest – szkolenie okresowe pracowników… 12

Slajd 14: Wytwarzanie odpadów zawierających azbest

Wytwarzający odpady zawierające azbest (w tym prowadzący prace przy zabezpieczaniu lub
usuwaniu wyrobów albo innych materiałów zawierających azbest) musi:

•

uzyskać decyzję zatwierdzającą program gospodarki odpadami niebezpiecznymi,
jeżeli wytwarza odpady niebezpieczne w ilości powyżej 0,1 Mg rocznie,

•

przedłożyć

informacje

o

wytwarzanych

odpadach

oraz

o

sposobach

gospodarowania wytworzonymi odpadami, jeżeli wytwarza odpady niebezpieczne
w ilości do 0,1 Mg rocznie,

•

uzyskać pozwolenia na wytwarzanie odpadów, które powstają w związku
z eksploatacją instalacji, jeżeli wytwarza powyżej 1 Mg odpadów niebezpiecznych
rocznie

(art. 17 ust. 1 i 2 ustawy z 27 kwietnia 2001 r. o odpadach; Dz.U. z 2007 r. nr 39, poz. 251 ze
zm.).

Podmioty wykonujące prace remontowe polegające na usuwaniu, wymianie lub naprawie
wyrobów zawierających azbest są uważane za wytwórców odpadów nieprowadzących
instalacji. Oznacza to, że nie muszą one uzyskiwać pozwolenia zintegrowanego, do czego
zobowiązane są podmioty prowadzące instalacje, ale obowiązuje je uzyskanie decyzji
wskazanych wcześniej (art. 17 ust. 4 ustawy o odpadach).

Slajd 15: Program gospodarki odpadami niebezpiecznymi

Do wniosku o wydanie decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadami
niebezpiecznymi, powinien być dołączony program gospodarki odpadami niebezpiecznymi,
a w nim powinny znaleźć się:

wyszczególnienie

rodzajów

odpadów

niebezpiecznych

przewidzianych

do

wytwarzania,

określenie ilości odpadów zawierających azbest przewidzianych do wytwarzania

w ciągu roku,

informacje

wskazujące

na

sposoby

zapobiegania

powstawaniu

odpadów

niebezpiecznych lub ograniczania ilości odpadów i ich negatywnego oddziaływania na
ś

rodowisko,

opis dalszego sposobu gospodarowania odpadami niebezpiecznymi, z uwzględnieniem

zbierania, transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych,

wskazanie

miejsca

i

sposobu

oraz

rodzaju

magazynowanych

odpadów

niebezpiecznych

(art. 20 ust. 1 ustawy o odpadach).

Zezwolenie

Wytwórca odpadów może także zlecić wykonanie obowiązku gospodarowania odpadami,
w tym również odpadami zawierającymi azbest innemu posiadaczowi odpadów. Ten jednak
musi posiadać odrębne zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie gospodarowania
odpadami.

Praktyczne szkolenia bhp©

Azbest – szkolenie okresowe pracowników… 13

Obowiązek posiadania stosownego zezwolenia dotyczy wszystkich posiadaczy odpadów
azbestowych. Nie wolno zlecać usługi transportu lub unieszkodliwiania odpadów
zawierających azbest podmiotom, które nie posiadają stosownego zezwolenia.

Posiadacz odpadów – obowiązki

Posiadacz odpadów zawierających azbest ma obowiązek prowadzić ich ilościową
i jakościową ewidencję. Ewidencję odpadów prowadzi się z zastosowaniem następujących
dokumentów:

−

karty ewidencji odpadu, prowadzonej dla każdego rodzaju odpadu odrębnie,

wypełnianej w dwóch egzemplarzach przez posiadacza przekazującego odpady
(wytwórcę odpadów) na rzecz innego posiadacza odpadów,

−

karty przekazania odpadu

(art. 36 ust. 1 i 4 ustawy o odpadach).

Każdy, kto posiada odpady i prowadzi ewidencję odpadów, musi sporządzić zbiorcze
zestawienie danych o rodzajach i ilości odpadów, o sposobach gospodarowania nimi oraz
o instalacjach i urządzeniach służących do odzysku i unieszkodliwiania tych odpadów.
Zestawienie to musi następnie przekazać marszałkowi województwa właściwemu ze względu
na miejsce wytwarzania, zbierania, odzysku lub unieszkodliwiania odpadów, w terminie do
końca pierwszego kwartału za poprzedni rok kalendarzowy (art. 37 ust. 1 i 3 ustawy
o odpadach).

Slajd 16: Identyfikacja wyrobów zawierających azbest

W materiałach przewidzianych do usunięcia trzeba dokonać identyfikacji azbestu, która jest
przeprowadzana na podstawie udokumentowanej informacji od właściciela lub zarządcy
obiektu. Zdarza się jednak często, że wyroby zawierające azbest nie były oznakowane lub
nazwane w sposób ułatwiający identyfikację w nich azbestu. Skutkiem tego prace remontowe
mogą często prowadzić do nieświadomego uszkodzenia wyrobu zawierającego azbest
i spowodowania niekontrolowanej emisji pyłu azbestowego.

Warunkiem podjęcia działań specjalistycznych w celu zmniejszenia wpływu azbestu na
ś

rodowisko jest jego identyfikacja i lokalizacja w obiekcie oraz ocena stanu technicznego

wyrobu i ryzyka emisji pyłu.

To, czy dany materiał zawiera azbest, można rozpoznać po pewnych cechach fizycznych, np.:

•

Płyty azbestowo-cementowe (eternit) – materiał zwięzły i spoisty, widoczne są
fragmenty włókien, grubość od 4 mm do 8 mm.

•

Sznury – materiał łatwo rozwłókniający się, różnej grubości.

•

Tektura azbestowa – ma grubość od 0,8 mm do 30 mm, bardzo łatwo ulega
rozkruszeniu w palcach z jednoczesnym odspojeniem wiązek azbestu o długości
kilku mm i grubości od 0,1mm do 0,5 mm.

Praktyczne szkolenia bhp©

Azbest – szkolenie okresowe pracowników… 14

•

Płyty ognioochronne (sokalit) – spoiwo cementowe, daje się rozspoić lub złamać
w palcach; ma strukturę porowatą.

•

Płyty ognioochronne (pyra) – spoiwo wapienno-cementowe, o grubości 2 cm.

•

Uszczelki

azbestowo-kauczukowe

(klinkieryty)

–

wyroby

półelastyczne

z wyraźnymi wytrąceniami materiału włóknistego, szare lub różowe, grubość od
3 mm do 5 mm.

•

Płaszcz cementowo-azbestowy – niższa sztywność i spoistość niż azbesto-cement
fabryczny, brak widocznych włókien azbestu.

•

Płaszcz gipsowo-azbestowy – masa łatwo kruszy się w palcach.

Większość wyrobów azbestowych ma barwę o różnych odcieniach szarości lub bieli.

Slajd 17: Badanie identyfikacyjne

Przed przystąpieniem do prac remontowych, renowacji lub demontażu, jeśli nie ma pewności,
czy w budynku nie został zastosowany azbest, należy przeprowadzić badania identyfikacyjne
wyrobu. Badania prowadzi się w akredytowanych laboratoriach, a ich wynik ostatecznie
potwierdza, czy występuje azbest i jaki jest jego rodzaj. Do analizy próbek, takich jak

○

powietrze,

○

woda,

○

tkanki biologiczne,

○

materiał geologiczny

oraz próbek nieorganicznych (mineralnych składników próbek pyłów przemysłowych,
surowców bądź produktów) stosuje się metody analityczne. Mają one na celu ilościowe
oznaczenie zawartości szkodliwych włókien azbestu i identyfikację rodzaju azbestu
w badanych próbkach. Natomiast do badań morfologii i struktury włókien mineralnych
najczęściej używa się mikroskopu elektronowego.

Nie ma uniwersalnej metody oznaczania i identyfikacji azbestu – korzysta się z różnych
wzajemnie uzupełniających się metod analitycznych.

W celu oznaczania zawartości pyłu całkowitego lub oznaczania pyłu respirabilnego
zawieszonego w powietrzu pomieszczeń pracy stosowane są metody wagowe
(grawimetryczne),

natomiast

do

oznaczania

zawartości

włókien

respirabilnych

– wykorzystywane metody liczbowe.

Slajd 18: Pobieranie próbek

Pobieranie próbek powietrza ma zasadniczy wpływ na wyniki pomiarów i ocenę narażenia na
pyły występujące w środowisku pracy. Powinno być wykonane bardzo precyzyjnie, w taki
sposób, aby zapewnić pobranie ściśle określonej objętości powietrza i ilościowe oznaczenie
badanych pyłów. Prawidłowe pobieranie próbek powietrza do analizy zależy od dokładności

Praktyczne szkolenia bhp©

Azbest – szkolenie okresowe pracowników… 15

kalibracji stosowanego sprzętu, szczelności połączeń oraz staranności pracy analityka.
Wymaga znajomości procesu technologicznego oraz właściwości fizyko-chemicznych
oznaczanych pyłów. Próbki prawidłowo pobrane, po zastosowaniu odpowiednich metod,
umożliwią ocenę zgodności warunków pracy z normami higienicznymi, czyli z najwyższym
dopuszczalnym stężeniem (NDS).

Zasady pobierania próbek powietrza na stanowisku pracy określa norma PN-Z-04008-7:2002
Ochrona czystości powietrza – Pobieranie próbek – Zasady pobierania próbek powietrza
w środowisku pracy i interpretacji wyników.

Zgodnie z zapisami normy próbki powietrza powinny być pobierane:

•

w strefie oddychania, indywidualnie u każdego pracownika,

•

przez cały okres jego przebywania na stanowisku pracy lub przez okres co najmniej
75% czasu trwania zmiany roboczej .

Najlepsze możliwości w tym zakresie stwarza dozymetria indywidualna. Pobieranie próbek tą
metodą wymaga stosowania odpowiedniego sprzętu: próbników z indywidualnymi pompkami
bateryjnymi (tzw. dozymetrów aktywnych) lub dozymetrów pasywnych (nieposiadających
pompek).

Można wykonywać również pomiary stacjonarne, w których próbki powietrza pobiera się
w stałych punktach pomiarowych, możliwie blisko stanowisk pracy. Próbki powietrza muszą
być pobierane w sposób losowy, a czas ich pobierania jest uzależniony od wymagań
zastosowanej metody oznaczania.

Slajd 19: Oznaczanie pyłu całkowitego i respirabilnego

Na stanowiskach pracy, na których występuje lub może wystąpić kontakt z pyłami azbestu,
należy dokonywać oznaczania pyłu całkowitego i respirabilnego. Oznaczanie odbywa się
metodą filtracyjno-wagową, zgodnie z normami:

−

PN-Z-04030-05:1991 Ochrona czystości powietrza. Badania zawartości pyłu. Oznaczanie
pyłu całkowitego na stanowiskach pracy metodą filtracyjno-wagową,

−

PN-Z-04030-06:1991 Ochrona czystości powietrza. Badania zawartości pyłu. Oznaczanie
pyłu respirabilnego na stanowiskach pracy metodą filtracyjno-wagową.

Metoda filtracyjno-wagowa polega na zasysaniu zapylonego powietrza ze znanym
strumieniem objętości w określonym czasie przez filtr pomiarowy. Masę pyłu zatrzymanego
na filtrze pomiarowym wyznacza się jako przyrost masy filtru pomiarowego ważonego przed
pobraniem i po pobraniu próbki pyłu. Stężenie pyłu całkowitego i respirabilnego oblicza się
jako stosunek masy pyłu na filtrze pomiarowym do objętości przefiltrowanego powietrza.

Oznaczenia tego dokonują zwykle wyspecjalizowane w tym firmy.

Praktyczne szkolenia bhp©

Azbest – szkolenie okresowe pracowników… 16

Najmniejsza ilość pyłu całkowitego, jaką można oznaczyć w warunkach pobierania próbek,
wynosi 0,5 mg w 1m

3

powietrza. Najmniejsza ilość pyłu respirabilnego, jaką można oznaczyć

w warunkach pobierania próbek wynosi 0,3 mg w 1m

3

powietrza

.

Oznaczenie stężenia liczbowego

Oznaczenie stężenia liczbowego wykonuje się dla respirabilnych włókien azbestu
występujących na stanowiskach pracy. Metodą stosowaną do wykonania tego oznaczenia jest
metoda mikroskopii optycznej, zgodnie z normą PN-Z-04202-02:1988 Ochrona czystości
powietrza. Badania zawartości azbestu. Oznaczanie stężenia liczbowego respirabilnych
włókien azbestu na stanowiskach pracy metodą mikroskopii optycznej.

Metoda mikroskopii optycznej polega na pobieraniu próbki pyłu azbestu na filtry
membranowe drogą zasysania kontrolowanej objętości powietrza ze strefy oddychania
pracownika za pomocą pompki indywidualnej (aspiratora). Filtry pomiarowe są następnie
uprzezroczystniane. Włókna respirabilne azbestu obecne w losowo wybranych polach
widzenia są zliczane przy użyciu mikroskopu fazowo-kontrastowego. Wynik wyrażony liczbą
włókien w 1 ml powietrza otrzymuje się z oszacowanej liczby włókien na filtrze pomiarowym
odniesionej do objętości przefiltrowanego powietrza. Metoda pozwala oznaczyć co najmniej
0,02 włókna w 1 ml powietrza przy pobieraniu próbek przez 8 h.

Slajd 20: Usuwanie wyrobów zawierających azbest

Techniczne

wymagania

eksploatacji

wyrobów

zawierających

azbest

określono

w rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 23 października 2003 r.
w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz
wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których był lub jest
wykorzystywany azbest (Dz.U. z 2003 r. nr 192, poz. 1876 ze zm.; dalej: rozporządzenie w
zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu).

Właściciele i użytkownicy obiektów i urządzeń, w których ma miejsce eksploatacja wyrobów
zawierających azbest, powinni:

•

przeprowadzać inwentaryzację wyrobów i instalacji zawierających azbest na terenie
obiektu, wraz ze sporządzeniem informacji dla marszałka województwa (osoby fizyczne
niebędące przedsiębiorstwami przygotowują informację dla wójta, burmistrza lub
prezydenta miasta). Rodzaje informacji oraz jej wzór określają załączniki nr 2 i 3 do
rozporządzenia w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu;

•

oznakować wyroby zawierające azbest i pomieszczenia, gdzie występują,;

•

zaznaczyć miejsca występowania wyrobów na planach sytuacyjnych obiektu;

•

przeprowadzać przeglądy (dokonywane okresowo) do potwierdzenia aktualnego stanu
technicznego wyrobów;

•

dokonać oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających
azbest, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej

z 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania
i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz.U. z 2004 r. nr 71, poz. 649; dalej:
rozporządzenie o użytkowaniu i usuwaniu azbestu).

Praktyczne szkolenia bhp©

Azbest – szkolenie okresowe pracowników… 17

Usuwanie wyrobów zawierających azbest

W ramach wymienionych wcześniej wymagań uznaje się, że bezpiecznie użytkowane mogą
być wyroby nieuszkodzone i nie ma potrzeby ich usuwania. Wyrobami tymi przede
wszystkim będą wyroby azbestowo-cementowe lub inne „twarde wyroby”, umieszczone na
zewnątrz obiektów. Natomiast wyroby „miękkie” z zasady powinny być usuwane
i zastępowane wyrobami bezazbestowymi.

O uszkodzeniu wyrobu, poza widocznymi rysami, ubytkami (uszkodzona powierzchnia,
spękania, uszkodzona struktura wewnętrzna) świadczyć może pył zbierający się na podłożu
pod wyrobami - dotyczy to zwłaszcza wyrobów „miękkich”. Wyroby uszkodzone powinny
być usunięte, wymienione na bezazbestowe, a pomieszczenie oczyszczone z pyłów azbestu.

Zabezpieczenie procesu eksploatacji

Jeżeli dane wyroby zawierające azbest, w tym instalacje, mają być użytkowane, należy
w odpowiedni sposób zabezpieczyć dalszy proces ich eksploatacji. Zabezpieczenie to polega
m.in. na przestrzeganiu określonych wymagań:

1)

wyroby zawierające azbest powinny być odpowiednio oznakowane, zgodnie z wzorem
określonym w załączniku nr 2 do rozporządzenia o użytkowaniu i usuwaniu azbestu,

2)

pomieszczenia, w których znajdują się instalacje, powinny być również oznakowane
powyższym znakiem,

3)

właściciel, zarządca, użytkownik – powinien sporządzać co roku plan kontroli jakości
powietrza wewnątrz pomieszczenia z instalacją zawierającą azbest,

4)

instalacja, powinna mieć załączoną w widocznym miejscu instrukcję bezpiecznego
użytkowania, uwzględniającą właściwe postępowanie z wyrobem zawierającym azbest
(odpowiednikiem takiej instrukcji w przypadku elewacji i dachów z wyrobów azbestowo-
-cementowych, w obiektach mieszkalnych, powinna być informacja dla mieszkańców,
określająca działania zabronione, mogące uszkodzić wyrób np. celowe niszczenie,
elewacji, uderzanie piłką podczas zabaw dzieci, samowolne i samodzielne usuwanie jej
bądź malowanie, wymiana stolarki okiennej itp.),

5)

pomieszczenia zawierające wyroby azbestowe, przeznaczone do dalszej eksploatacji lub
wycofane z użycia, powinny być naprawiane lub powinno usuwać się z nich wyroby
azbestowe (na podstawie oceny stanu wyrobów), jak również należy oczyszczać je ze
znajdującego się w nich pyłu azbestowego,

6)

wszystkie czynności naprawcze, demontażowe i oczyszczające należy określić
w projekcie technicznym oraz harmonogramie prac. W harmonogramie tym należy
uwzględnić wykonanie badań czystości powietrza (przeprowadzane przed rozpoczęciem
robót, w trakcie wykonywania robót, oraz na zakończenie robót w celu określenia efektu
końcowego prac).

Praktyczne szkolenia bhp©

Azbest – szkolenie okresowe pracowników… 18

Slajd 21: Naprawa wyrobów zawierających azbest

W przypadkach, gdy wyroby zawierające azbest znajdują się w budynku nie muszą
automatycznie stanowić zagrożeniem dla jego mieszkańców, zatem nie zawsze trzeba je
usuwać z obiektu lub naprawiać.

Usuwanie tych wyrobów, a także dokonywanie wszelkich napraw wiąże się natomiast
z pewnym uszkadzaniem ich struktury. Do uszkodzeń dochodzi najczęściej właśnie w trakcie
demontażu wyrobów zawierających azbest, wówczas także może nastąpić zmiana istniejącego
poziomu zanieczyszczenia powietrza wewnętrznego pyłem azbestowym.

Tak więc wykonywanie napraw lub usuwanie wyrobów zawierających azbest wiążę się
z ryzykiem przejściowego wzrostu zanieczyszczenia powietrza pyłami azbestu w strefach
pracy (pośrednio wokół budynku lub w jego wnętrzu). Ryzyko to powinno być
minimalizowane. Z tego względu, decydujące znaczenie dla decyzji o pracach naprawczych
lub usuwających, tego rodzaju wyroby, ma odpowiednia kwalifikacja wyrobów pod
względem bezpieczeństwa i prawidłowa ocena ich stanu i możliwości dalszego użytkowania.

Ogólną zasadą, która obowiązuje przy podejmowaniu prac z udziałem wyrobów
zawierających azbest jest odpowiednia kolejność działań, zarówno inwestorów, jak
i wykonawców:

1. Wykonanie w obiekcie inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest.

2. Dokonanie „oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów".

W celu kwalifikacji wyrobów zawierających azbest do dalszego użytkowania lub usunięcia
oraz określenia ,,stopnia pilności działań naprawczych” właściciele obiektów, w których
znajdują się wyroby zawierające azbest, powinni wykonać ,,ocenę stanu i możliwości
bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest”. Ocenę należy przeprowadzić
zgodnie z załącznikiem nr 1 rozporządzenia o użytkowaniu i usuwaniu azbestu. Ocena kończy
się zsumowaniem przyjętej punktacji. Skutkiem oceny stanu technicznego w zależności od
liczby przyznanych punktów powinna być:

•

przy sumie punktów 65 i więcej (I stopień pilności) konieczność podjęcia działań

polegających na bezzwłocznej wymianie lub naprawie ocenianego wyrobu,

•

przy sumie punktów powyżej 35 do 60 (II stopień pilności) konieczność ponownej

oceny w czasie do 1 roku,

•

przy sumie punktów do 35 (III stopień pilności) występuje konieczność ponownej

oceny w terminie do 5 lat

(załącznik nr 1 do rozporządzenia o użytkowaniu i usuwaniu azbestu).

Ryzyko uwolnienia do powietrza pyłów azbestu

Podczas sporządzania „oceny” lub w ramach planowanych remontów w budynku, w którym
znajdują się wyroby zawierające azbest, należy pamiętać, aby wziąć pod uwagę, jakie
czynności albo wyroby i ich szczególna konfiguracja w obiekcie, stwarzają ryzyko
uwolnienia do powietrza pyłów azbestu. Miej na uwadze np.:

Praktyczne szkolenia bhp©

Azbest – szkolenie okresowe pracowników… 19

•

nieumyślne, nieświadome uszkodzenia mechaniczne wyrobów zawierających azbest
podczas adaptacji, remontów i modernizacji (np. okablowanie, usuwanie ścianek
działowych, usuwanie sufitów podwieszonych itp.);

•

usuwanie lub próby zabezpieczania, wyrobów zawierających azbest zwłaszcza w sposób
niewłaściwy;

•

niewłaściwą eksploatację wyrobów lub zmianę sposobu eksploatacji wyrobów
powodującą ich:

−

drgania,

−

tarcie (szczególnie zagrożone destrukcją są wyroby w obiektach o konstrukcji
niesztywnej),

−

wibracje przenoszone na wyroby z azbestem, pochodzące od pracy maszyn, wind,
także niekorzystne dla budynku sąsiedztwo dróg obciążonych ciężkim transportem,
transport szynowy, metro itp.;

•

poddanie wyrobów z azbestem silnym ruchom powietrza, wywołanym pracą maszyn (np.
wentylatory, odkurzacze);

•

uszkodzenia eksploatacyjne wyrobów zawierających azbest, jak również starzenie się ich
oraz zły stan techniczny, w tym:

−

uszkodzenia mechaniczne,

−

spękania powierzchni,

−

wyszczerbienie krawędzi,

−

korozja chemiczna, biologiczna, termiczna, wilgotnościowa powodujące zmiany
(osłabienie spoiwa wyrobów), co objawia się np.: obecnością wykwitów,
złuszczaniem wyrobów, śladami drobnego pyłu na podłodze w miejscu
zastosowania wyrobów (z widocznymi fragmentami uszkodzonych wyrobów,
a nawet włókien azbestu).

Slajd 22/23: Zabezpieczenie wyrobów zawierających
azbest

Wyroby nieuszkodzone, takie jak elewacje czy pokrycia dachowe, w celu dalszej bezpiecznej
eksploatacji należy zabezpieczyć tzw. środkami wgłębnie penetrującymi (wzmacniającymi
wyrób) o dobrej przyczepności do podłoża.

Generalnie w celu zapewnienia bezpieczeństwa wyroby azbestowo-cementowe, powinny być
eksploatowane zgodnie:

ze swoim przeznaczeniem,

z zaleceniami dotyczącymi użytkowania wyrobów azbestowych,

z opisem technicznym,

z gwarancją, jeżeli taką posiadają.

Praktyczne szkolenia bhp©

Azbest – szkolenie okresowe pracowników… 20

Slajd 24: Eliminacja zagrożeń

Wśród sposobów eliminacji zagrożeń przewidzianych dla budynków z wyrobami
azbestowymi, wyróżnić możemy następujące główne kierunki działań:

1.

Całkowite usunięcie wyrobów. Jest to radykalne rozwiązanie problemu, wymaga
specjalistycznych

narzędzi,

stwarza

nowe

problemy

jak

np.

wytworzenie

„niebezpiecznych odpadów”. Powoduje okresowo wzrost pyłów azbestu, w otoczeniu
których minimalizacja wymaga zaangażowania kosztownej techniki. Usunięcie wyrobów
pociąga za sobą konieczność zastąpienia ich innymi wyrobami bezazbestowymi.

2.

Pomalowanie, czyli impregnowanie wyrobów z azbestem. Pomalowanie wyrobów
zmniejsza liczbę punktów w ocenie. Impregnacja wyrobów dotyczyć może wyłącznie
wyrobów we względnie dobrej kondycji technicznej. Polecana jest na przykład dla
wyrobów:

•

na które mogą być przenoszone dodatkowe zwiększenia ciężaru,

•

na których powierzchnia jest czysta lub może być odczyszczona i przyjąć powłokę

ochronną.

Metodą impregnowania wyrobów z azbestem powinny być objęte wyroby azbestowo-
-cementowe, będące w dobrym stanie „technicznym” w obiektach, które nie wymagają
termomodernizacji.

Powyższe działania są rozwiązaniem tymczasowym, które tylko przesuwa problem azbestu
w czasie, a nie rozwiązuje go całkowicie. Wyrób azbestowy nadal pozostaje w budynku, a to
zobowiązuje właściciela do okresowych przeglądów („ocen”) tego wyrobu.

Metodę pomalowania wyrobów zawierających azbest stosuje się także w obiektach
przemysłowych do konserwacji izolacji azbestowych, wyrobów azbestowych „miękkich".

W Polsce nie można pozostawiać wyrobów „miękkich", we wnętrzach obiektów
budowlanych, do dalszej eksploatacji jako rozwiązania docelowego, nie należy także
wyrobów „miękkich” zakwalifikowywać do dalszej bezpiecznej eksploatacji.

Formalnie można tymczasowo zastosować impregnację jako rozwiązanie doraźne problemu
izolacji azbestowych, używając preparatów „wgłębnie penetrujących”. Preparaty te muszą
jednak posiadać aprobatę techniczną ITB (Instytutu Techniki Budowlanej). Należy
jednocześnie założyć, że wyroby te, mimo impregnacji, w określonej perspektywie czasowej
zostaną usunięte.

3.

Stosowanie barier pyłowych (pyłoszczelnych przegród) ze ścianek działowych
oddzielających hermetycznie wyroby z azbestem od otoczenia. Rozwiązanie to podobnie
jak pomalowanie czy impregnowanie jest doraźnym zmniejszeniem zagrożeń.

Praktyczne szkolenia bhp©

Azbest – szkolenie okresowe pracowników… 21

Przesuwa problem w czasie, umożliwiając eksploatację obiektu bez kosztownych prac
specjalistycznych polegających na usuwaniu wyrobu. Ma większe zastosowanie
w obiektach przemysłowych.

ś

adnej z opisanych trzech metod rozwiązania problemu zabezpieczenia wyrobów

zawierających azbest, przepisy prawne nie narzucają. Ogólną przesłanką odnoszącą się do
zakwalifikowania wyrobów do „niezwłocznego usunięcia lub dalszej ich eksploatacji” jest
wynik oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest.

Generalnie można zatem przyjąć, że wyroby twarde (azbestowo-cementowe) zastosowane na
zewnątrz budynków, jeśli spełniają swoją funkcję (np.: pokrycie dachowe jest szczelne,
elewacja nie jest spękana) mogą być pozostawione w obiekcie bez usuwania, ale powinny być
pokryte odpowiednimi powłokami ochronnymi. Natomiast wyroby tzw. miękkie (np.: izolacje
azbestowe, tektury, sznury itp.), a szczególnie te znajdujące się wewnątrz obiektów
(kontaktujące się z powietrzem wewnętrznym), zwłaszcza wyroby w obiektach stale
użytkowanych, należy bezwzględnie usunąć. W szczególnych przypadkach, dotyczących
wyrobów azbestowo-cementowych zastosowanych we wnętrzach budynków (jeśli nie są to
budynki przeznaczone na stały pobyt ludzi), można poprzestać na powierzchniowym
zabezpieczeniu tych wyrobów.