Andrzej Nowak
PRZESTRZENNE MECHANIZMY PRZETWARZANIA INFORMACJI
Są dwa typy reprezentacji poznawczych:
-reprezentacje bezpośrednio pochodne od percepcji( są podstawą wyobrażeń);
-reprezentacje zorganizowane ze wzg. na znaczenie (u ich podłoża leżą sądy)
CZY MAMY PODSTAWY DO PRZYJĘCIA TEZY O PRZESTRZENNEJ NATURZE WYOBRAŻENIOWEGO PRZETWARZANIA INFORMACJI?
Natura wyobrażeń:
-reprezentacja w formie sądów- modele sądów- przyjmują sądy jako podstawę wyobrażeń, bowiem podstawową formą reprezentacji poznawczej jest sąd.
SĄD- stwierdzenie istnienia pewnej właściwości obiektu lub pewnej relacji łączącej go z innymi obiektami. Modele sądów zakładają istnienie wspólnej wszystkim obszarom funkcjonowania poznawczego formy reprezentacji, czyli sądu. Wiedza dot. przestrzeni jest zbiorem sądów, dot. przestrzennych relacji między obiektami lub częściami składowymi jednego obiektu, stąd też natura wiedzy przestrzennej jest taka sama jak innych dziedzin wiedzy człowieka,
-reprezentacja w formie wyobrażeń- kod wyobrażeń- w nim zachodzi percepcja, np. kod wyobrażeń wzrokowych- dot. aparatu wzrokowego (Paivio);
- wyobrażenia i operacje na nich dokonywane najlepiej można opisać przez podobieństwo do świata zewnętrznego, a zatem w kategoriach opisu świata zewnętrznego, czyli : w przestrzeni i w czasie;
Introspekcyjna koncepcja wyobrażeń i jej krytyka
- wyobrażenia ( zawiaska świadomości) są łatwo dostępne introspekcyjnie, narzędzie pamięci i myślenia; traktowane były jak reprodukcje rzeczywistości,
- informacje zawarte w wyobrażeniach jest pasywnie zapisywana, a jej odtwarzanie zależy od jasności i szczegółowości obrazu; zapomnienie to wyblaknięcie obrazu;
-istnieje świadomy obserwator- tzw. oko umysłu, które może oglądać te obrazy,
Krytyka:
-sądy są lepsze, bo mogą dot. relacji przestrzennych i w kat. sądów można wyjaśnić obserwowalne efekty przetwarzania informacji przestrzennych;
-w kat. sądów można wyjaśnić introspekcyjne występowanie wyobrażeń, przyjmując, że sądy mogą zawierać elementy wzrokowe; struktury tworzone przez sądy (analogicznie do struktur będących podstawą mowy) są podstawą subiektywnie doświadczanych wyobrażeń;
-ludzie pamiętają introspekcję dokonaną przez siebie a nie fizyczny kształt spostrzeganych obrazów o czym świadczą eksperymenty, w których pokazuje się rysunki, na których obiekty przedstawione jako czarne i białe plamy są trudno identyfikowalne. Rysunek można zidentyfikować jako widziany tylko wtedy, gdy wcześniej osoba zidentyfikowała obiekt z rysunku. nie jesteśmy w stanie zapamiętać chaotycznej mieszaniny plam tj robi to aparat fotograficzny
-pamiętanie wszystkiego jest nie możliwe ze wzg. na obciążenie pamięci
-pamiętanie całości nie służy niczemu sensownemu, ważna jest bowiem interpretacja, rozróżniamy znaczenia zdań, które mają identyczną postać wyobrażeniową;
-wyobrażenia mając naturę konkretną, nie mogą pełnić ogólnej f. wyjaśniającej (nie dot. bowiem pojęć abstrakcyjnych).
Dane przemawiające z przestrzennym kodem wyobrażeń wzrokowych
-treści wyobrażane pamiętane są dłużej niż niewyobrażalne;
-wyobrażenie sobie treści ułatwia jej zapamiętywanie (Paivio: zjawisko mechanizmu podwójnego kodowania); eksperyment Kilpatrick, w którym wykazała, że lepsze uczenie wystąpiło u osób, które sobie wyobrażały uczone treści ( to chyba coś dla nas); eksperyment Bower polegał na uczeniu się par słów, wynik: nie sama czynność wyobrażania wpływała na polepszenie zapamiętywania, lecz stymulowane przez instrukcję tworzenie wyobrażenia związków między pojęciami: są one przetwarzane na głębszym poziomie semantycznym. Słowa o treści łatwo wyobrażalnej są lepiej zapamiętywane niż słowa o treści trudno wyobrażalnej;
-inne są mechanizmy zapamiętywania i zapominania treści wyobrażalnych niż treści niewyobrażalnych. Czynniki pogarszające zapamiętywanie: hamowanie proaktywne, h. retroaktywne(nie zachodzą, jeśli badani wyobrażają sobie treści uczonych słów), czas jaki upływa między uczeniem się materiału a jego odtwarzaniem (przy zastosowaniu instrukcji dot. wyobrażania- zapominanie było o wiele mniejsze niż bez instrukcji; odstęp czasu nie ma wpływu na zapominanie treści wyobrażalnych).
-wyobrażenia wzrokowe wykazują właściwości przypisywane niższym szczeblom aparatu percepcji wzrokowej, czyli
1 rozdzielczość - eksperyment (Finke, Kurtzmann): lokalizowano punkt w przestrzeni w którym kropki się zlewały ze sobą- osoby z dużą wyobraźnią miały taką samą odległość zlewania się kropek i w wyobraźni i w rzeczywistości, a z małą- punkty w wyobraźni zlewały się szybciej; eksperyment2: kontrast kropek wpływał na odległość punktu zlania się w warunkach percepcji, nie wpływał w warunkach wyobrażenia;
2 kontrast następczy barw: eksperyment (Finke)- u os. z dobrą wyobraźnią występuje zjawisko kontrastu następczego barw, ale w słabszym stopniu niż w warunkach percepcji
ZJAWISKO SELEKTYWNEJ INTERFERNCJI
-j. wyobrażenia zachodzą w specyficznej modalności zmysłowej tzn. w. wzrokowe w modalności wzrokowej, słuchowe w słuchowej, to mogą wykorzystywać te same mechanizmy mózgowe co bodźce dostrzegane w danej modalności. Wyobrażenia tworzone w danej modalności powinny pogarszać spostrzeganie bodźców w niej prezentowanych, gdyż część mechanizmów jest zajęta przez wyobrażanie i tylko niektóre mogą być użyte do percepcji.
-Segal: zdolność spostrzegania wzrokowego bardziej pogarsza się wtedy, gdy wymagano by równocześnie tworzyć wyobrażenia wzrokowe, niż wtedy, gdy polecano tworzenie wyobrażeń słuchowych;
-selektywna interferencja zachodzi w różnych zmysłach: wzroku, słuchu, dotyku, kinestetycznym, smaku, węchu;
-system poznawczy nie jest jednorodnym aparatem, lecz składa się z różnych mechanizmów o ograniczonej pojemności, mogących działać równolegle
-wyobrażenia wzrokowe posiadają wspólny mechanizm z czynnościami wymagającymi wykorzystania informacji przestrzennych: eksperyment (Book)- wyobrażenia wzrokowe podlegają selektywnej interferencji nie tylko z percepcją wzrokową, lecz także z innymi reakcjami, które zawierają komponent przestrzenny; czas decyzji przy zadaniach polegających na klasyfikacji zależy od sposobu, w jaki osoba badana odpowiada (j. odpowiedź generowana jest przez ten sam system, w którym jest przetwarzana informacja, zadanie rozwiązywane jest wolniej, niż wtedy, gdy generowana jest przez inny. W zadaniach słownych czas reakcji jest dłuższy wtedy, gdy odpowiadano werbalnie, niż wtedy gdy wskazywano odpowiedz.
KONCEPCJA IZOMORFIZMU FUNKCJONALNEGO-WYOBRAŻENIA FUNKCJONUJĄ PODOBNIE DO OBIEKTÓW ŚWIATA REALNEGO
-izomorfizm drugiego stopnia( Shepard, Chapman)zachodzi między relacjami łączącymi różne zewnętrzne obiekty, i relacjami łączącymi odpowiadające im wewnętrzne reprezentacje;
-pozwoliło na rozwój metod eksperymentalnych; badanie rzeczywistości i wskazywanie izomorficznej wobec niej relacji łączących reprezentacje;
-istnieje też między percepcją realnego świata a wyobrażaniem go sobie
Przekształcenia wyobrażeń zachowują strukturę obiektu
-rotacja: czas reakcji (decyzji) rośnie liniowo wraz z kątem obrotu figury drugiej w stosunku do pierwszej, aż osiągnie max przy obrocie 180st.( przy większej liczbie stopni obrót traktowany jest jak obrót w drugą stronę)- osoba badana rotuje w wyobraźni figurę tak długo aż znajdzie się ona w takim położeniu jak figura druga, wtedy przeprowadza się porównania. Wyobrażenia i przekształcenia mają analogową naturę. Wzrost czasu rozpoznania przy obrocie nie zależy od stopnia złożoności figury, mierzonego liczbą kątów- operacje te nie są wykonywane na cechach (model sądów), ale na konkretnych całościowych wyobrażeniach.
Proces rotacji jest analogowym procesem transformacji, gdzie w trakcie rotacji figury zachowują swoją tożsamość i można mówić o położeniu wyobrażenia w danym momencie pomiędzy punktem wyjścia i dojścia transformacji.
-przesunięcie (translacja): Kossyln- obserwuje się wzrost czasu reakcji w przypadku właściwości odległych przestrzennie (przerzucenie uwagi na inną część reprezentacji obiektu bądź przemieszczenie liniowe reprezentacji wyobraźni). Operacja przemieszczenia zachodzi wg. tych samych zasad co rotacja: im większy dystans, tym dłużej trwa, ma charakter analogowy, może zachodzić w przestrzeni 3wymiarowej;
-zmiana wielkości: pole wyobraźni ma ograniczoną objętość, gdy inne wyobrażenie zajmuje większą część pola, na dane wyobrażenie zostaje tylko pozostała część pola; aby możliwe było całościowe porównanie figur trzeba najpierw przekształcić wielkość jednego z wieloboków, tak by odpowiadał drugiemu- proces analogowy;
-wspólne właściwości przekształceń zachowujących strukturę obiektów; w przetwarzaniu inf. istnieje taka klasa operacji, które przebiegają niezgodnie z modelem zakładającym występowanie reprezentacji w formie sądów, są to : rotacja, translacja, zmiana wielkości, odbicie; operacje te mają charakter analogowy;
Przekształcenia wyobrażeń zmieniają strukturę obiektów
-synteza całości z części: gdy figura zostaje zsyntetyzowana, czas reakcji nie powinien zależeć od stopnia jej złożoności (model reprezentacji wyobrażenia), istnieje liniowa zależność między czasem reakcji a stopniem złożoności zsyntetyzowanej figury ( model sądów)- w eksperymentach potwierdzają się oba modele np. w celu porównania figur posługujemy się strategią wyobrażeniową, wtedy gdy warunki (złożoność bodźca i czas) na to pozwalają, gdy warunki nie pozwalają stosujemy metodę sądów;
- losowe zniekształcenia; Posner: czas reakcji osób badanych był rosnącą liniową funkcją zniekształceń drugiego elementu pary kropek w stosunku do pierwszego
Złożenie przekształceń
-w celu uzyskania zgodności między wyobrażeniem, a spostrzeganą figurą trzeba zastosować więcej niż jeden typ przekształceń, a wprowadzenie przekształcenia dodatkowego przedłuża czas reakcji np. w przypadku rotacji dłoni;
-czas rotacji i zmiany wielkości sumują się, stanowią liniową zależność;
Ważna jest droga przekształcenia a nie różnica między figurą wyjściową i przekształconą
-czas reakcji zależy od tego, jakie transformacje zostają przeprowadzone, a nie od bezpośredniej odległości między punktem wyjścia a punktem dojścia;
PRZETWARZANIE PRZESTRZENNE I OPARTE NA SĄDACH - CZYNNIKI DECYDUJĄCE O WYBORZE STRATEGII
-świadomy wybór: badania Kosslyna- przy zastosowaniu instrukcji wyobrażeniowej szybsza była odp. na pytanie o elementy fizyczne większe, niż na pyt. o mniejsze ; bez instrukcji wyobrażeniowej szybsza była odp. na pytanie o elementy silnie kojarzące się werbalnie z pojęciem; badanie Nielsen- wraz z upływem czasu słabnie wyobrażenie pierwszego rysunku, a os. badane przerzucają się od strategii wyobrażeniowej (porównanie paralelne) do strategii opartej na sądach (kolejne porównanie cech).
TRUDNOŚĆ ZADANIA POWODUJE PRZEJŚCIE DO STRATEGII OPARTEJ NA SĄDACH
-Glushko, Cooper: gdy os. badana miała wystarczającą ilość czasu na syntezę, posługiwała się strategią przestrzenną, gdy zaś warunki na to nie pozwalały, opierała się na sądach;
-Nielson, Smith- strategię przestrzenną stosowały os. badane wtedy, gdy czas między prezentacją figury standardowej i testowej nie był zbyt długi, aby wygasło wyobrażenie
RÓŻNICA STYLÓW POZNAWCZYCH MIĘDZY LUDŹMI
-czas przygotowania rośnie liniowo do 180st. u wszystkich badanych- wszystkie osoby przeprowadziły wyobrażeniową rotację całości wyobrażeń figur;
-czasy decyzji osób przeprowadzających całościowe porównania były krótsze od czasów decyzji osób porównujących cechy; czasy decyzji odpowiadające wzorowi wyobrażeniowemu, w przypadku figur różnych nie zależy od liczby cech różniących. Czasy reakcji na figury takie same były krótsze niż na figury różne- porównujemy wyobrażenie figury standardowej, więc pierwotną odpowiedzią jest odpowiedź tak, natomiast nie wymaga odwrócenia reakcji po stwierdzeniu braku zgodności
-czasy decyzji osób przeprowadzających częściowe porównania (sądy) były tym krótsze im więcej cech różniło obie figury. Średnie czasy decyzji w przypadku figur takich samych były dłuższe od średnich czasów decyzji w przypadku figur różnych- stwierdzenie identyczności figur przy kolejnych porównaniach cech wymaga porównania ich wszystkich;
3