1. OUN a)rdzeń kręgowy (medulla spinalis) b)mózgowie (encephalon, cerebrum) *przodomózgowie (prosencephalon) -kresomózgowie (telencephalon) -międzymózgowie (diencephalon) *śródmózgowie (mesencephalon) *tyłomózgowie (rhombencephalon) -tyłomózgowie wtórne (metencephalon) -rdzeniomózgowie (myelencephalon) = rdzeń przedłużony (medulla oblongata)

2.RDZEŃ KRĘGOWY a)położenie: układa się w kanale kręgosłupa pomiędzy otworem potylicznym wielkim a L2, gdzie zwęża się w stożek rdzeniowy i przechodzi w nić końcową zrastającą się z okostną kości guzicznej. b)budowa zewn. : -kształt wydłużonego walca, posiada 2 krzywizny i 2 zgrubienia. Na powierzchni zewn. są podłużne bruzdy, które dzielą subst. białą na sznury. Z przodu jest głębsza szczelina, a z tył płytsza, które dzielą rdzeń na połowy. Od szczelin wychodzą korzenie brzuszne i grzbietowe. Występują sznury przedni, boczny i tylny podzielony na pęczki smukły i klinowaty. -z rdzeniem kręgowym łączy się 31 par nerwów rdzeniowych dzięki korzeniom brzusznym i grzbietowym. c)budowa wewn.: *subst. szara (substantia grisea); kształt litery „H”, w rogach przednich są kom. nerwowe ruchowe, w rogach tylnych są kom. czuciowe, a w rogach bocznych są skupiska kom. nerwów tworzących jądro pośrednio-boczne, występuje w nich też jądro pośrednio-przyśrod. *subst. biała (substantia alba); leży obwodowo i występuje w formie sznurów: przedniego, bocznego i tylnego. Zbudowana jest z wł. nerwowych i tworzy drogi nerwowe (kojarzeniowe, spoidłowe, rzutowe) d)funkcja; jest siedliskiem odruchów mięśniowych, które polegają na mimowolnych reakcjach ustroju na podrażnienia receptorów. Pobudzenie biegnie po łuku odruchowym (od receptora do efektora)

3.RDZEŃ PRZEDŁUŻONY a)stożkowate przedłużenie rdzenia kręgowego o dł. 25mm, od podstawy czaszki do podstawy mostu Varola b)bud. zewn.; z przodu jest szczelina pośrodkowa przednia, a po obu str. leżą sznury w postaci piramid (pyramis). Z boku jest bruzda boczna przednia i bocznie od niej znajduje się twór - oliwka. Po str. grzbietowej jest bruzda boczna tylna zawierająca wł. czuciowe i ruchowe oraz bruzda pośrednia tylna, która dzieli sznur tylny na pęczki smukły i klinowaty. Pęczki zakończone są guzkami jąder i zawierają jądra tych pęczków. c)bud. wewn.; *subst. szara w postaci jąder: -oliwki; zespół kilku jąder (dolne, grzbietowe, brzuszne); jądro oliwki może koordynować pracę móżdżku z czynnością ukł. pozapiramidow. -smukłe i klinowate; mają kom. nerwowe -nerwów czaszkowych IX-XII *subst. biała -piramidy; mają wł. drogi korowo-rdzeniowej, która to droga krzyżuje się. 80% wł. skrzyżowanych występuje jako droga korowo-rdzeniowa boczna, a nieskrzyżowana część jako droga korowo-rdzen. przednia. -pęczek smukły i klinowaty; od jąder pęczków odchodzą wł. nerwowe tworzące wstęgę przyśrodkową -wstęga przyśr. tworzy skrzyżowanie wstęg *twór siatkowy; zbud. ze skupisk subst. szarej oraz wł. subst. białej -twór siatk. szary; jądra nerwowe czuciowe i ruch. -twór siatk. biały; drogi nerwowe w pniu mózgowym

4.TYŁOMÓZGOWIE WTÓRNE a)most Varola tworzy wyniosłość między rdzeniem przedłużonym a konarami mózgu śródmózgowia. Wyróżniamy powierzchnię brzuszną i grzbietową: *część podstawna; -subst. szara; jądra własne mostu, które pośredniczą w przekazywaniu info. z kory mózgu do móżdżku -subst. biała; pęczki podłużne i wł. poprzeczne *część grzbietowa; -subst. szara; jądra ciała czworobocznego, które są fragmentem drogi słuchowej oraz jądra nerwów czaszkowych (V, VI, VII, VIII) -subst. biała; wstęga przyśrodkowa (wł. dróg czuciowych), boczna (wł. drogi słuchowej), konary górne móżdżku(do śródmózgowia i móżdżku). -twór siatkowaty; ma ośrodki wpływające na motorykę i statykę ciała, czynności wegetatywne i oddychanie oraz percepcję bodźców czucio. b)móżdżek leży w tylnym dole czaszki i jest przykryty namiotem móżdżku, stanowi on 10% całego mózgowia *bud. zewn.; -Podział klasyczny: składa się z 2 półkul oraz cz. środkowej- robaka. Te części podzielone są przez głębsze szczeliny na płaciki, a płytsze na zakręty. -Podział nowoczesny: Zbudowany jest z 4 podst. płatów: przedniego, środkowego, tylnego, kłaczkowo-grudkowego. *bud. wewn.; *subst. szara tworzy korę móżdżku (zbudowana z warstw drobinowej, zwojowej, ziarnistej) i jądra móżdżku (zębate, czopowate, kulkowate, wierzchu), *subst. biała tworzy ciało rdzenne; posiada drogi móżdżkowe (własne, domóżdżkowe, odmóżdżkwe) *funkcja; móżdżek wpływa na czynności statyczne, ruchy mm, reguluje napięcie mm, skurcz mm; kora móżdżku gromadzi info, o stanie narządów ruchu, o sile skurczów. c)komora IV; przestrzeń wypełniona płynem mózgowo-rdzeniowym między mostem Varola a móżdżkiem. Ma kształt trójkąta, podstawę stanowi przednia ściana komory IV- dno, a boki tworzą tylną- strop. -dno tzw. dół równoległoboczny, który posiada otwory służące połączeniom z kanałem centralnym rdzenia kręgowego, przestrzenią podpajenczynówkową oraz wodociągiem mózgu -strop składa się z części górnej i dolnej.

5.ŚRÓDMÓZGOWIE - między mostem Varola a podstawą międzymózgowia. Tworzą go: a)konary mózgu; podzielone przez subst. czarną na odnogi i nakrywkę *odnogi mózgu mają drogi nerwowe (korowo-rdzeniowa, korowo-mostowa i korowo-siatkowa) *subst. czarna to skupienie istoty szarej między odnogami a nakrywką. Odkrywa ważną rolę w kontroli i wykonywaniu ruchów mimowolnych, *nakrywka -subst. szara; jądro czerwienne (ma liczne połączenia z ośrodkami leżącymi w obrębie półkul mózgu, pniu mózgu i rdzeniu kręgowym a także z móżdżkiem); istota szara środkowa otacza wodociąg mózgu i w jej obrębie znajdują się jądra nerwów czaszkowych III oraz IV; jądro przykonarowe (zespół kilku jąder) -twór siatkowaty (na wysokości śródmózgowia są ośrodki regulujące stanem snu i czuwania) -subst. biała tworzy pęczki wł. nerwowych i obejmuje konary górne móżdżku, wstęgę przyśrodkową i pęczek podłużny przyśrodkowy. b)blaszka pokrywy; tzw. blaszka czworacza *wzgórki górne; mają jądra w których jest PODKOROWY OŚRODEK WZROKU, od tych jąder odchodzą wł. nerwowe tworzące ramiona i dochodzą do ciał kolankowatych bocznych w zawzgórzu międzymózg. *wzgórki dolne; mają jądra, które są połączone ramionami z ciałami kolankowatymi przyśrodkowymi zawzgórza międzymózg. Są PODKOROWYM OŚRODKIEM SŁUCHU. c)wodociąg mózgu; łączy on komorę IV tyłomózgowia wtórnego z komorą III międzymózgowia. Ma dł. 20mm, wyścielony kom. ependymalnymi, wypełniony płynem mózgowo-rdzeniowym.

6.MIĘDZYMÓZGOWIE -dzieli się na część grzbietową (wzgórze, nadwzgórze, zawzgórze), część brzuszną (podwzgórze) oraz komorę III, a)wzgórze; zbud. gł. z subst. szarej, ma kształt owalny; jest podkorowym ośr. czucia, ośrodkiem koordynacyjnym, *bud. zewn.; wyróżniamy 4 powierzchnie: górna (schowana pod półkulą kresomózgowia, spoidłem wielkim, sklepieniem) , dolna (zrasta się z podwzgórzem), boczna (przy jądrze ogoniastym i tylną odnogą torebki wewn.) i przyśrodkowa (tworzy boczną ścianę komory III) *bud. wewn.; -subst. biała; blaszki rdzenne wzgórza -subst. szara; jądro przednie, przyśrodkowe, brzuszne, boczne, poduszki (poduszki- PODKOROWY OŚR. WZROKU), b)zawzgórze; *ciało kolankowate boczne ma jądra, jest PODKOROWYM OŚR.WZROK łączy się ze wzgórkiem blaszki pokrywy dzięki ramieniu wzgórka górnego, natomiast inna część tworzy promienistość wzrokowa i dochodzi do płata potylicznego kory mózgowej, *ciało kolankowate przyśr. ma jądra, które są POSKOROWYM OŚR. SŁUCHU, łączy się ze wzgórkiem dolnym ramieniem dolnym blaszki pokrywy, a druga część wł. łączy się przez promienistość słuchową z płatem skroniowym kory mózgowej. c)nadwzgórze; zbudowane z części bocznych (trójkąty uzdeczki mające jądra) i środkowej, czyli w jego skład wchodzą trójkąty uzdeczek, uzdeczki, spoidło uzdeczki, szyszynka. d)podwzgórze; *blaszka krańcowa; cienkie pasmo istoty szarej między skrzyżowaniem wzrokowym, a dziobem ciała modzelowatego, *skrzyżowanie wzrokowe (50%wł.), leży w przedniej cz. podwzgórza, w bruździe skrzyżowania wzrokowego. Dochodzą tu nerwy wzrokowe. *ciała suteczkowate; są w tylnej części, mają jądra i są połączone gł. z nakrywką śródmózgowia i ze wzgórzem, *guz popielaty; leży w okolicy dna komory III, zwęża się i tworzy lejek *lejek; stanowi połączenie guza popielatego z przysadką mózgową. Składa się z jądra lejka i drogi guzowo-lejkowej, *przysadka mózgowa; leży w zagłębieniu siodełka tureckiego trzonu k.klinowej. Stanowi gruczoł wydzielania wewn. e)niskowzgórze*;bocznie od podwzgórza; jego gł. częścią jet jądro niskowzgórzowe zaliczane do ukł. pozapiramidowego, ma połączenie z blaszką bladą i z innymi ośr. ukł. pzoapiramid. oraz płatem czołowym kory mózgowej. f)komora III; łączy się z komorami bocznymi kresomózgowia przez parzysty otwór międzykomorowy. Od tył przechodzi w wodociąg mózgu śródmózgowia. Dochodzi do podstawy mózgowia. -Ścianę przednią tworzą słupy sklepienia, cz. przegrody przezroczystej, spoidło przednie oraz blaszka krańcowa, -ściana boczna- powierzchnie przyśr. wzgórz pokryte subst. szarą, tworząca zrost międzywzgórzowy, -ściana górna zbud. z części sklepienia, ciała modzelowatego i tk. Naczyniówkowej, która tworzy sploty naczyniowe komory III.

7.KRESOMÓZGOWIE a)środkowe; *blaszka krańcowa; cienkie pasmo istoty szarej, pomiędzy skrzyżowaniem wzrokowym a dziobem ciała modzelowatego. *spoidło przednie; między blaszką krańcową a słupami sklepienia. Są to pasma wł. nerwowych łączących ciała suteczkowate z hipokampem. Występuje w formie parzystych blaszek, które łączą się tworząc ciało sklepienia. *ciało modzelowate tzw. spoidło wielkie; zbud. z wł. nerwowych łączących półkule, o dł. 7-10cm i grubości 1-2cm. Cz. środkowa ciała tworzy pień, który zgina się jako kolano. Kolano zwężając się buduje dziób ciała, a jego dolna część (blaszka dziobowa) łączy się z blaszką krańcową. Idąc ku tyłowi pień przechodzi w płat sąsiadujący z płatem potylicznym. Od ciała odchodzą promienistości do płatów czołowego, skroniowego, ciemieniowego, kory wyspy. *przegroda przezroczysta; zbud. z 2 blaszek rozpiętych między ciałem modzelowatym a słupami sklepienia. Przegroda ta posiada skupiska subst. szarej i wł. nerwowe kojarzeniowe. b)boczne; składa się z kory mózgu, węchomózgowia, subst. szarej (jądra), subst. białej, komór bocznych. 1) KORA MÓZGU; *bud. zewn.; z subst. szarej, czyli kom. nerwowych. półkule są pokryte warstwą kory mózgu mocno pofałdowanej. Dzielą się na płat czołowy, ciemieniowy, potyliczny i skroniowy. Płaty są podzielone na zakręty przez płytsze bruzdy. -płat czołowy; w części oczodołowej k.czołowej i styka się z jej łuską. Granicę płata czołowego stanowi bruzda środkowa oddzielająca go od płata ciemieniowego i bruzda boczna- od płata skroniowego. Wyróżniamy zakręty: przedśrodkowy, czołowy dolny, czołowy górny, czołowy przyśrodkowy, oczodołowy i prosty. -płat ciemieniowy; sąsiaduje z k.ciemieniową. Wyróżniamy zakręt zarodkowy, płącik ciemieniowy górny i dolny. Widoczny jest też przedklinek. -płat potyliczny; na tylnym dole budowy czaszki, ma kształt piramidy. Występują zakręty potyliczny górny, środkowy i dolny, klinek oraz zakręt językowaty i potyliczno-skroniowy przyśrodkowy. -płat skroniowy; wypełnia dół środkowy czaszki. Składa się z zakrętów skroniowego górnego, dolnego, potyliczno-skroniowego bocznego. -wyspa; leży w bruździe bocznej. Okrywają ją fragm. płatów czołowego, skroniowego i ciemieniowego (tzw. wieczka wyspy) *bud. wewn.; -> cz. stara 5%; ukł. węchowy (węchomózgowie; pozwala wyczuć zagrożenie z wielu km) oraz ukł. limbiczny (pozwala przetrwać, przedłużyć gatunek, dzięki emocjom walczy o własne dobro) -> cz. nowa 95% dzieli się na 6 warstw komórek: kora ruchowa w płacie czołowym, w tej korze rozpoczynają się wł. dochodzące do rogów przednich rdzenia kręgowego i do jąder początkowych nerwów czaszkowych. Znajduje się tu ośr. korowy dla mm somatycznych, ośr. spojrzenia w bok, ośr. ruchowy mowy, kora czuciowa w zakręcie zarodkowym płata ciemieniowego, dochodzą tu wł. ze wzgórza prowadzące impulsy czucia powierzch. i głębokiego. Najwięcej receptorów czuciowych jest w skórze końca nosa, w opuszkach palców i wargach. Jest tu ośr. stereo gnostyczny, ośr. wzrokowe mowy, ośr. praksyczny, kora wzrokowa w płacie potylicznym, jest tu ośr. wzroku, ośr. zapamiętywania i rozumienia obrazu, kora słuchowa w zakręcie górnym płata skroniowego. Występują tu ośr. słuchowy, ośr. rozumienia dźwięków, ośr. czuciowy mowy, kora smakowa w płacie ciemieniowym, obok pola czuciowego twarzy. Dochodzą tu wł. drogi smakowej, kora węchowa w obrębie węchomózgowia 2)WĘCHOMÓZGOWIE; na podstawnej i przyśr. powierzchni półkuli. *opuszka węchowa; leży na pow. podstawnej płata czołowego, wnikają tu nerwy węchowe *pasmo węchowe; odchodzi od opuszki, ma neuryty wł. węchowych *trójkąt węchowy; koniec pasma węchowego, odchodzą od niego prążki węchowe dochodzące do hipokampu *istota dziurkowana przednia; zawiera otwory przez które przechodzą naczynia krwionośne *hipokamp; cz. ukł. limbicznego, 3)SUBST SZARA (JĄDRA); *ogoniaste: składa się z głowy (w obrębie płata czołowego), trzonu ( w cz. środkowej komory bocznej) i ogona (w rogu dolnym komory bocznej, w płacie skroniowym) *soczewkowate: oddzielone torebką wewn. od jądra ogoniastego, wyróżnia się gałkę bladą i skorupkę. Jądro ogoniaste i skorupa tworzą prążkowie (gł. cz. ukł. pozapiramidowego) *przedmurze: skupisko subst. szarej między jądrem soczewkowatym a wyspą. Od skorupy oddziela go torebka zewn., a od wyspy- torebka ostatnia. !*Ciało migdałowate tworzy zespół kilku jąder między rogiem dolnym komory bocznej a biegunem skroniowym płata skroniowego. 4)SUBST. BIAŁA; zbud. z wypustek kom. nerwowych, wypełnia wnętrze półkul. Wł. występują w postaci dróg kojarzeniowych, spoidłowych, dł.(rzutowych). Na przekroju czołowym subst. biała występuje w postaci torebek (wewn., zewn., ostatnia). -wł. dróg kojarzeniowych łączą ośr. w obrębie tej samej półkuli -wł. dróg spoidłowych łączą ośr. po przeciwnych półkulach -wł. dróg rzutowych łączą korę mózgu z ośr. leżącymi niżej lub o przeciwnym przebiegu. 5)KOMORY BOCZNE; wyróżniamy cz. środkową (płat ciemieniowy) oraz rogi: przedni (płat czołowy), tylny (płat potyliczny) i dolny (płat skroniowy). Dochodzi do nich splot naczyniówkowy, który wytwarza płyn mózgowo-rdzeniowy.

8.OPONY RDZENIA KRĘGOWEGO I MÓZGOWIA KRĄŻENIE PŁYNU MÓZGOWO- RDZENIOWEGO a)Opony to błony łącznotkankowe. Wyróżniamy oponę miękką, pajęczynówkę i oponę twardą. *opona miękka; wnika w szczeliny rdzenia kręg., rdzenia przedł., móżdżek. Silnie unaczyniona. *jama podpajęczynówkowa; przestrzeń między oponą miękką a pajęczynówką, wypełniona płynem mózgowo-rdzeniowym *opona pajęcza; to beznaczyniowa błona, wytwarza ziarnistości pajęczynówki i stanowi gł. drogę odpływu płynu mózgowo-rdzeniow. *jama podtwardówkowa; między oponą pajęczynówkową a twardą. Posiada tk. tł. I sploty żylne. *opona twarda; zbud. z 2 blaszek. Wytwarza fałdy: sierp mózgu, sierp móżdżku, namiot móżdżku, przepona siodła. b)płyn mózgowo- rdzeniowy występuje w komorach mózgowia, wodociągu mózgu, kanale centralnym rdzenia kręgowego oraz w jamie podpajęczynówkowej. Płyn jest wytwarzany przez sploty naczyniówkowe. Powstaje przez filtrację części osocza krwi przy czynnym udziale ściany splotu. -komory boczne-> otwory międzykomorowe-> komora III-> wodociąg mózgu-> komora IV-> kanał środkowy rdzenia lub jama podpajęczynówkowa-> z jamy: zatoki opony twardej-> żyły śródkośćca lub żył powierzchownych mózgu.

9.DROGI NERWOWE.
CZUCIOWE a)rdzeniowo- wzgórzowa (czucie powierzchowne: sznury boczne- ból, temp.; sznury przednie- ucisk, dotyk) kom. rogów tylnych rdzenia kręg.-> spoidło szare przednie (po str. przeciwnej)-> sznury boczne/ przednie rdzenia kręg.-> rdzeń przedł.-> most-> konary śródmózgowia-> wzgórze (podkorowy ośr. czucia)-> promienistość wzgórzowa-> płat ciemieniowy (zakręt zarodkowy- korowy ośr. czucia) b)rdzeniowo- opuszkowa (czucie epikrytyczne: ucisk, dotyk; czucie głębokie: ułożenie ciała) zwoje międzykręgowe-> sznury tylne rdzenia kręg.-> pęczek smukły (segmenty S, L do Th5)/ pęczek klinowaty (segmenty Th4-C)-> jądra pęczka smukłego/ klinowatego w rdzeniu przedł.-> skrzyżowanie wstęg-> most-> nakrywka konarów śródmózgowia-> wzgórze-> płat ciemieniowy (zakręt zarodkowy- korowy ośr. czucia) c)rdzeniowo- móżdżkowa (czucie głębokie: z aparatu ruchu) tylna: sznur tylny rdzenia kręg-> rogi boczne (po tej samej str.)-> rdzeń przedł. -> konary dolne móżdżku-> móżdżek przednia: sznur tylny rdzenia kręg-> sznur boczny (po przeciwnej str.)-> rdzeń przedłużony-> konary górne móżdżku-> robak móżdżku d)jądrowo-wzgórzowa (czucie powierzchowne z okolic unerwianych przez nerwy V,VII,IX,X) V,VII; most->wzgórze->promienistość wzgórzowa-> płat ciemieniowy (zakręt zarodkowy- korowy ośr. czucia) natomiast IX,X rdzeń przedłużony-> wzgórze…
RUCHOWE UKŁAD PIRAMIDOWY a)korowo-rdzeniowa (bodźce ruchowe zależne od woli do mm szkieletowych przez nerwy rdzeniowe) płat czołowy (zakręt przedśrodkowy- korowy ośr. ruchu)-> torebka wewn.(odnoga tylna)-> wł. korowo-rdzeniowe (mm szyi, rąk, przedramienia, ramienia, barków, kl.pierś., brzucha, uda, podudzia, stopy, pęcherza moczowego, odbytnicy)-> odnoga mózgu-> brzuszna cz. mostu-> piramidy-> 80%wł. skrzyżowane przez sznur boczny rdzenia kręg., natomiast 20%wł. nieskrzyżowane przez sznur przedni (krzyżują się tuż przed wejściem do rogów)-> rogi przednie rdz. kręg. b)korowo-jądrowa (poprzez nerwy czaszkowe) płat czołowy (zakręt przyśrodkowy)-> torebka wewn. (odnoga przednia, kolano)-> wł. do mm gałki ocznej, gardła, krtani, podniebienia, żwaczowych, języka, twarzy, szyi-> odnoga mózgu-> most-> rdzeń przedł.-> jądra n. czaszkowych-> śródmózgowie(n. III, IV) lub tyłomózgowie wtórne (n. V, VI, VII) lub rdzeń przedł. (n. IX,X, XI, XII)

UKŁAD POZAPIRAMIDOWY a)czerwienno- rdzeniowa (regulacja napięcia mm przez n. rdzeniowe) jądro czerwienne-> skrzyżowanie wł.-> most-> rdzeń przedł.-> sznury boczne rdzenia kręg.-> rogi przednie rdzenia kręg. b)pokrywowo- rdzeniowa, tzw. czworaczo-rdzeniowa (odruch obronny na bodźce wzrokowy, słuchowy) jądra wzgórków górnych i dolnych blaszki pokrywy-> most-> rdzeń przedł.-> sznury boczne rdzenia kręg.-> rogi przednie rdzenia kręg. c)siatkowo- rdzeniowa (impulsy ośr. oddechowych i naczynioruchowych tworu siatkowatego do mm oddechowych) kom. tworu siatkowatego mostu i rdzenia przedł.-> sznury przednie i boczne rdzenia kręg.-> rogi przednie rdzenia kręg. d)przedsionkowo- rdzeniowa (do mm szkieletowych, reguluje napięcie mm i utrzymuje wyprostowaną postawę ciała, impulsy do narządu równowagi) jądro przedsionkowe- sznur przedni rdzenia kręg.-> rogi przednie r.k. e)oliwkowo-rdzeniowa obszary rdzenia przedł.-> sznur boczny rdzenia kręg.-> rogi przednie r.k. (gł. cz. szyjna)

10.UKŁAD NERWOWY AUTONOMICZNY -kieruje czynnościami bez udziału naszej woli (tj. trawienie, oddychanie), -obydwie części unerwiają: mm sercowy, mm gładkie naczyń tętniczych, żylnych i chłonnych, mm gładkie ścian ukł. pokarmowego, zwieracze ukł. pokarmowego, mm gładkie pęcherza żółciowego, mm gładkie moczowodów i pęcherza moczowego oraz mm gładkie i gruczoły oskrzeli, -cz. współczulna unerwia: naczynia powłok tułowia i kończyn, naczynia wątroby i jej kom., mm gładkie narządów płciowych męskich, m macicy, rdzeń gruczołów nadnerczowych, mm gładkie powiem i oczodołu oraz mm przywłosowe, -cz. przywspółczulna unerwia: gruczoły dna żołądka, cz. zewnątrzwydzielniczą trzustki i kom. A wysp trzustkowych, gruczoły jelitowe. a)ośrodki autonomiczne występujące w OUN *ośr. autonomiczne podwzgórzowe tzw. podkorowe znajdują się w subst. szarej podwzgórza. Tworzą zespół 24 jąder. -jądra wzrokowe (m.in. jądra nadwzrokowe, przykomorowe, pole nadwzrokowe); regulują temp. ciała i oddziałują na wchłanianie wody w kanalikach nerwowych, skurcze macicy podczas porodu, proces laktacji. -jądra guzowe (m.in. jądra tylne, grzbietowe i brzuszne); wpływają na regulację przemiany tłuszczowej. -jądra suteczkowate (m.in. jądra ciał suteczkowatych); mają ośr. łaknienia, reakcji emocjonalnych, regulują temp. ciała. *ośr. autonomiczne rdzenia przedłużonego tworzą: -ośr. naczynioruchowy -ośr. oddechowy (ośr. wdechu i wydechu) *ośr. autonomiczne rdzenia kręgowego znajdują się w istocie szarej otaczającej kanał środkowy i są to: -ośr. rzęskowo- rdzeniowy -ośr. włosoruchowe, naczynioruchowe, potowydzielncize -ośr. erekcji, ejakulacji, defekacji b)CZĘŚĆ WSPÓŁCZULNA -utworzona przez cz. ośrodkową (jądra pośrednio-boczne) i cz. obwodową (zwoje współczulne, wł. obwodowe współczulne). Występuje tu duża liczba zwojów nerwowych, wyróżniamy: przykręgowe, przedkręgowe, końcowe. -pień współczulny; zbud. z 21-23 zwojów połączonych ze sobą wł. podłużnymi i poprzecznymi. Biegnie po obu str. kręgosłupa, od podstawy czaszki do k.guzicznej. Dzieli się na cz. szyjną (składa się ze zwojów górnego, środkowego, dolnego), piersiową (zbud. z 10-12 zwojów w okolicy głów żebrowych), brzuszną (zbud. z 4-5 zwojów, występującymi między przeponą a k.krzyżową) i miedniczną (zawiera 3-4parzyste zwoje krzyżowe i nieparzysty zwój guziczny). c)CZĘŚĆ PRZYWSPÓŁCZULNA -odcinek głowowy; należą tu wł. przywspółczulne n. czaszkowych III, VII, IX, X. -odcinek krzyżowy; utworzony przez jądra pośrednio- przyśr. na wysokości S3-S4 a także wł. obwodowe odchodzące od tych jąder. d)sploty autonomiczne narządowe *splot sercowy; na wysokości wklęsłego brzegu łuku aorty i w miejscu podziału pnia płucnego. Splot sercowy zawiera zwoje sercowe, a także liczne mniejsze zwoje. Odchodzą wł. do m sercowego regulując przyspieszenie akcji serca, zwiększenie siły skurczu i przewodnictwa ukł. przewodzącego oraz rozszerzanie naczyń wieńcowych, a także przez wł. przywspółczulne powodując zwolnienie akcji serca, zmniejszenie siły skurczu i przewodnictwa ukł. przewodzącego serca. *splot trzewny; leży na wysokości Th12 i L1, otacza pień trzewny. Splot ten tworzą zwoje trzewne, krezkowy górny i aortowy- nerkowy, a także splot trzustkowy, nadnerczowy, nerkowy, jądrowy/ jajnikowy, żołądkowy, wątrobowy, śledzionowy. *splot podbrzuszny dolny; tzw. miedniczny, leży na przeponie miednicznej, po obu str. odbytnicy i pęcherza moczowego. Zawiera sploty odbytnicze, pęcherzowe, starsze, nasieniowodów, maciczno-pochwowego. e)działanie ukł. autonomicznego oddziałuje na narządy, tk. i kom. przez naczynia krwionośne (na które wywierają wpływ n. błędne i współczulne), mm gładkie narządów wewn. (podlegające kontroli ukł. autonomicznego), hormony (subst. uwalniane przez ukł. autonomiczny), korzystanie z procesów fizjologicznych. f)łuki odruchowe układu autonomicznego receptor (np. gruczoł)->m neuron dośrodkowy (czuciowy)-> rogi boczne rdzenia kręgowego-> neuron odśrodkowy: wł. przedzwojowe, zwój nerwó autonomicznych, wł. zazwojowe-> efektor (np.skóra,m). *łuk odruchowy trzewno- skórny; od narządu wewn. do skóry; objawy: przeczulica, napięcie skóry („gęsia skórka”) *łuk odruchowy trzewno- ruchowy; impuls od narządu wewn. do mm. Objaw: wzmożone napięcie mm *łuk odruchowy trzewno- trzewny; między narządami trzewnymi i jest podstawą oddziaływania narządów wewn. *łuk odruchowy skórno-trzewny; od receptora skórnego do narządu wewn.

11.DROGI ZMYSŁOWE. a)droga wzrokowa: rogówka-> komora przednia gałki ocznej-> otwór źreniczny-> soczewka-> ciało szkliste-> siatkówka-> pręciki i czopki-> kom. dwubiegunowe-> kom. zwojowe-> nerw wzrokowy-> siodełko tureckie k.klinowej-> skrzyżowanie wzrokowe-> pasmo wzrokowe-> ciała kolankowate boczne (zawzgórze) -> wzgórki górne blaszki pokrywy śródmózgowia-> promienistość wzrokowa-> Płat potyliczny (KOROWY OŚR. WZROKU) b)droga słuchowa:małżowina uszna-> przewód słuchowy zewn.-> błona bębenkowa-> młoteczek-> kowadełko-> strzemiączko-> płytka strzemiączka-> schody przedsionka-> schody bębenka-> bł. bębenkowa wtórna-> kom. słuchowe-> zwój spiralny ślimaka-> n.przedsionkowo-ślimakowy-> jądra ciała czworobocznego mostu tyłomózgowia wtórnego-> ciała kolankowate przyśr. i wzgórki dolne blaszki pokrywy sródmózgowia-> promienistość słuchowa-> zakręt skroniowy w płącie skroniowym (KOROWY OŚR. SŁUCHU) c)droga smakowa: receptory smaku (kubki smakowe)-> n.VII, IX, X-> pasmo samotne-> rdzeń przedł.-> most-> konary śródmózgowia-> wzgórze-> zakręt zarodkowy płata ciemieniowego (KOROWY OŚR. SMAKU) d)droga węchowa: kom.zmysłowe w jamie nosowej -> n.czaszkowy I-> pole sitowe-> opuszka węchowa-> pasmo węchowe-> trójkąt węchowy->ciało migdałowate do hipokampu oraz do jader w polu podspoidłowym-> istota dziurkowana przednia (węchomózgowie obwodowe).

1.POŁĄCZENIA W OBRĘBIE KRĘGOSŁUPA. a)Kościozrosty: w obrębie k.krzyżowej i odcinka guzicznego. Brak ruchomości. b)Chrzęstkozrosty: mają postać krążków międzykręgowych zrośniętych trzonami kręgów ruchomych. Krążek zbud. z jądra miażdżystego i pierścienia włóknistego. c)Więzozrosty: *długie: -w.podłużne przednie (po trzonach z przodu) -w.podłużne tylne ( na tylnej pow. trzonów) -biegnące po wyr. kolczystych: od C7 w dół (nadkolcowe) i od C7 w górę (karkowe) *krótkie: -w.żółte (łączy łuki kręgów) -w.międzykolcowe (między brzegami wyr. kolcz.) -w.międzypoprzeczne (między wyr. poprz.) d)poł. stawowe: wyr. stawowe połączone są torebkami stawowymi obejmującymi wyr. stawowe dolne wyżej leżącego kręgu i wyr. stawowe górne kręgu leżącego niżej. E)RUCHOMOŚĆ. *zginanie i wyprost: 170-250st.; w C i L *skłony boczne: 110st.; w Th *ruchy skrętne: 80st.; w C i Th *ruchy obwodzenia: biorą tu udział stawy biodrowe -S i Co są nieruchome.

2.POŁĄCZENIA W OBRĘBIE KL. PIERS. a)żeber z kręgosłupem; wyróżniamy stawy głów żebrowych (utworzone przez głowy żeber, które przylegają do dołków żebrowych trzonów 2 sąsiadujących ze sobą kręgów. Wzmocnione więzadłami promienistym głowy żebra i śródstawo.) i stawy żebrowo- poprz. (poł. pow. stawowych guzków żeber z dołkami żebrowymi wyr. poprz.. Są tu więzadła: żebrowo- poprz., żebrowo- poprz.górne i żebrowo- poprz. boczne) b)żeber z mostkiem: poł. chrząstek 7 żeber prawdziwych z mostkiem. I żebro tworzy chrząstkozrost. Są tu więzadła: promieniste przednie i tylne, mostkowo- żebrowe śródstawowe, żebrowo- mieczykowate. c)chrząstek żebrowych: między brzegami chrząstek VI-VIII żebra-> tzw. stawy międzychrząstkowe.

3.POŁĄCZENIA CZASZKI Z KRĘGOSŁUPEM. a)staw szczytowo- potyliczny: poł. kłykci potylicznych z dołkami stawowymi górnymi kręgu szczytowego. Wzmacniane jest torebkami stawowymi i bł. szczytowo- potylicznymi. Ruchy: zginanie i prostowanie głowy- zakres 30st., ruchy boczne- 10st. b)staw szczytowo- obrotowy: określamy 2 stawy pośrodkowe i 2 boczne. Pośrodkowy przedni tworzą pow. na przedniej str. zęba C2 i dołek zębowy na str. tylnej łuku przedniego C1. Boczne: dołki stawowe dolne C1 i górne pow. stawowe C2. C)więzadła: w.krzyżowe C1 (jego cz. pozioma to w.poprzeczne C1, które przytrzymuje ząb), w.wierzchołka zęba (łączy szczyt zęba z przednim brzegiem otworu wielkiego), w.skrzydłowe (PP-boczne pow. zęba; PK- kłykcie potyliczne). d)Ruchy: ruch obrotowy- 30st. w każdą str., może dochodzić do 90st.

4.POŁ. W OBRĘBIE OBRĘCZY BARKOWEJ. a)staw mostkowo- obojczykowy: utworzony przez mostkowy koniec obojczyka i wcięcie obojczykowe mostka, między tymi pow. jest krążek stawowy. Więzadła: w.mostkowo- obojczykowe przednie i tylne, w.międzyobojczykowe, żebrowo- obojczykowe Ruch: staw trójosiowy; opuszczanie (5st.), unoszenie (50st.), wysuwanie (25st.), cofanie (35st.) i obrót obojczyka w Okół osi długiej. b)staw barkowo- obojczykowy: łączy wyr. barkowy łopatki i koniec barkowy obojczyka. Więzadła: w.barkowo- obojczykowe, w.kruczo- obojczykowe (składa się z w.stożkowatego i w.czworobocznego). Ruch: staw trójosiowy, niewielki zakres ruchów unoszenia i obniżania łopatki, wysuwania i cofania oraz ruchów obrotowych łopatki.

5.STAW RAMIENNY. Utworzony przez głowę k.ramieniowej i wydrążenie stawowe (panewkę łopatki). Staw ten nie ma ograniczeń więzadłowych, ale wzmacniają ją więzadła: kruczo- ramienne (od wyr. kruczego łopatki do guzków k.ramieniowej) i obrąbkowo- ramienne (trzema pasmami od obrąbka stawowego do okolic guzka mniejszego). Jest to staw kulisty wolny, ruch w 3 płaszczyznach (zginanie, prostowanie, odwodzenie, przywodzenie, skręty).

6.STAW ŁOKCIOWY. a)staw ramienno- łokciowy (zawiasowy, I-osiowy): powstaje przez ruchome poł. bloczka k.ramieniowej z wcięciem bloczkowym k.łokciowej. Ruch zgięcia i wyprostu . b)staw ramienno- prom. (II- osiowy): utworzony przez główkę k.ramieniowej i dołek głowy k.prom. Ze wzgl. Na kształt powierzchni jest to staw kulisty III-osiowy, ale dlatego, że k.łokc. i k.prom. są połączone jest to staw II-osiowy (czynnościowo) c)więzadła: *poboczne łokciowe (od nadkłykcia przyśr. k.ramieniowej do brzegu wcięcia bloczkowego i podstawy wyr. dziobiastego k.łokc.), *poboczne promieniowe (od nadkłykcia bocznego i rozdziela się na 2 pasma do k.łokc. z przodu i z tyłu od wcięcia prom.)

7.POŁĄCZENIA K. PRZEDRAMIENIA. a)staw prom.-łokc. bliższy: utworzony przez obwód stawowy głowy k.prom. i wcięcie prom. k.łokc. Wzmocniony w.pierścieniowatym. b)staw prom.- łokc. dalszy: utworzony przez obwód stawowy głowy k.łokc. i wcięcie łokc. na k.prom. Należy tu krążek stawowy trójkątny. c)ruchy: są to stawy obrotowe- sprzężone. Ruchy nawracania i odwracania.

8.STAWY RĘKI. a)staw promienisto- nadgar. (eliptyczny, II-osiowy): panewkę tworzą pow. nadgar. k.prom. i krążek stawowt. Głowa stawowa utworzona przez k.pierwszego szeregu nadgar. (bez grochowatej). -Więzadła: *poboczne prom. nadgar. (od wyr. rylcowatego k.prom. do k.łódeczkowatej), *poboczne łokc. nadgar. (od wyr. rylc. k.łokc. do k.trójgraniastej i grochowatej), *prom.- nadgar. dłoniowe (od wyr. rylc. k.prom. kilkoma pasmami do k.łodeczkowatej, księżycowatej, trójgraniastej i główkowatej), *prom.- nadgar. grzbietowe (od brzegu grzbietowego k.prom. do pow. grzbietowej k.pierwszego szeregu). *łokci.- nadgar. dłoniowe (od str. dłoniowej głowy k.łokc. do k.główkowatej), *łukowate dłoniowe nadgar. (poł. części wł. w.prom.- nadgar. dłoniowego z w.łokc.- nadgar. dłoniowego), *łukowate grzbietowe nadgar. (między k.łódeczkowatą a trójgraniastą). Ruch:II- osiowy, ruchy zginania (50st.), nadwyprost (25st.), przywodz. (45st.), odwodz. (20st.). b)staw śródnadgarstkowy. Utworzony przez pierwszy i drugi szereg k.nadgarstka. Szczelina stawowa ma kształt litery „S”. Ruchy: zginanie stawu dolnego (30st.) i nadwyprost (45st.).

c)stawy międzynadgarstkowe. Między sąsiadującymi ze sobą kośćmi pierwszego i drugiego szeregu nadgar., które poł. są torebkami stawowymi i więzadłami. Więzadła: *promieniste (od k.główkowatej do otaczających ją k.nadgar.), *poprzeczne (łączy wyniosłość nadgar. łokciową z wyniosłością prom.). Ruch: bardzo ograniczony. d)stawy nadgar.- śródręczne: tworzą je pow. stawowe k.drugiego szeregu nadgar. i pow. stawowe końców bliższych k.śródręcza. Ruch: ograniczona ruchomość. e)staw nadgar.- śród. kciuka: (siodełkowaty); połączenie podstawy I k.śródręcza z k.czworoboczną większą. Ruch:odwodzenia, przywodzenia, przeciwstawiania i obwodzenia. f)stawy międzyśródręczne: stawy półścisłe, powstają przez poł. podstaw k. IIzIII, IIIzIV, IVzV. Wzmocnione przez więzadła śródręczne dłoniowe, grzbietowe i międzykostne. g)stawy śródręczno- paliczkowe: (kuliste); Pow. stawowe tworzą głowy k.śródręcza i dołki na podstawach bliższych paliczków. Więzadła: poboczne i poprzeczne głębokie śródręcza. Występują TRZESZCZKI. Ruch: staw kulisty- II- osiowy; ruch zginania, prostowania (110st.), odwodzenie i przywodzenie. h)staw śród.- paliczk. kciuka: staw zwiasowy, wzmocniony torebką stawową i w.pobocznymi. Ruch: zginanie i wyprost (50-70st.) i)stawy międzypaliczkowe: stawy zawiasowe, utworzone przez podstawy środkowch paliczków z głowami paliczków bliższych oraz podst. paliczków dalszych z głowami paliczków środkowych.

10.POŁĄCZENIA W OBRĘBIE MIEDNICY. a)staw krzyżowo- biodrowy: III- osiowy pow. uchowate k.biodrowej i krzyżowej *w.krzyżowo- biodrowe brzuszne (od pow. przedniej S1-S2 do brzegu przedniego pow. uchowatej k.biodr.) *w.krzyżowo- biodrowe grzbietowe (od grzebienia krzyżowego pośredniego do talerza k. biodrowego), *w.krzyżowo- biodrowe międzykostne (między guzowatością k.krzyż. i k.biodr.), *w.biodrowo- lędźwiowe (od wyr. poprz. L4-L5 do tylnej cz. grzebienia biodr. i bocznej cz. k.krzyżowej) b)spojenie łonowe: poł. gałęzi górnych dwóch k.łonowych łączących się za pomocą krążka międzyłonowego. Występują dwa więzadła: *łonowe górne (między guzkami łonowymi), *łonowe łukowate-> dolne (wzdłuż dolnego brzegu spojenia i zrasta się z krążkiem międzyłonowym). c)więzozrosty: *w.krzyżowo- kolcowe (ogranicza otwór kulszowy większy), *w.krzyżowo- guzowe (zamyka wcięcie kulszowe mniejsze, dzieki czemu powstaje otwór kulszowy mniejszy), *w.pachwinowe (powierzchowne; łączy kbpg z guzkiem łonowym). d)błona zasłonowa: to przegroda łącznotkankowa rozpięta na brzegach otworu zasłonowego. Jest polem przyczepu mm. miednicy.

11.STAW BIODROWY: (III- osiowy) Utworzony przez panewkę k.miednicznej i głowę k.udowej. Występują tu silne więzadła: *biodrowo- udowe (poniżej kbpd do kresy międzykrętarzowej. Wyróżniamy tu 2 pasma. Wiezadło wpływa na utrzymanie tułowia pionowo), *łonowo- udowe (od trzonu górnej gałęzi k.łonowej, a kończy w dolnym odc. kresy międzykrętarzowe. Wzmacnia dolną ścianę torebki stawowej), *kulszowo- udowe (od trzonu k.kulszowej do brzegu przedniego krętarza większego), *głowy k.udowej (od okolicy wcięcia panewki do dołku głowy k.udowej), *warstwa okrężna (otacza najwęższe miejsce szyjki), *poprzeczne panewki (przebiega ponad wcięciem panewki i przekształca je w otwór). Ruch:staw kulisty panewkowy, III-osiowy.

12.STAW KOLANOWY: Utworzony przez wypukłe pow. stawowe kłykci k.udowej i wklęsłe powierzchnie stawowe kłykci k.piszczelowej. Z przodu znajduje się rzepka, która przylega do pow. rzepkowej k.udowej. Pow. stawową piszczeli pogłębiają łąkotki. a)łąkotki stawowe; 2 półksiężycowate przesuwalne pierścienie zbud. z tk. łącznej i chrząstki włóknistej. Są między k.udową i piszczelową. Łąkotki przyśrodkowa i boczna dzielą jamę stawową na piętro górne (między łąkotkami a k.udową) i dolne (między łąkotkami a k.piszczelową). Pełnią funkcje amortyzującą oraz dopasowują pow. stawowe. b)więzadła: *poboczne strzałkowe; między nadkłykciem bocznym k.udowej a boczną pow. głowy strzałki, *poboczne piszczelowe; od nadkłykcia przyśr. k.udowej, przyczepia się do łąkotki przyśr. i kończy poniżej kłykcia przyśr. k.piszczelowej, *krzyżowe przednie; od pow. wewn. kłykcia bocznego k.udowej do pola międzykłykciowego przedniego piszczeli, *krzyżowe tylne; od pow. wewn. kłykcia przyśr. k.udowej do pola międzykłykc. tylnego piszczeli, *podkolanowe skośne; od kłykcia bocznego k.udowej do torebki stawowej i powięzi mięśniowej, *podkolanowe łukowate; od kłykcia bocznego k. udowej, wplata się w torebkę stawową i wchodzi pod więzadło podkolanowe skośne, *rzepki; przedłużenie ścięgna m. czworogłowego uda *poprzeczne kolana; łączy łąkotki z przodu, *łąkotkowo- udowe przednie i tylne; łączy łąkotkę boczną z zewn. pow. kłykcia przyśr. k.udowej, c)ruch: II-osiowy, zawiasowo- obrotowy; w piętrze górnym- zginanie i wyprost, a w piętrze dolnym- ruchy skrętne podudzia.

13.POŁĄCZENIA GOLENI. a)staw piszczelowo- strzałkowy; staw półścisły, małoruchomy. Utworzony przez głowę strzałki i pow. strzałkową na kłykciu bocznym k.piszczelowej. Wzmocniony w. przednim i tylnym głowy strzałki. b)więzozrost piszczelowo- strzałkowy: łączy wcięcie strzałkowe psizczeli z dolnym końcem strzałki. Wzmocniony w.piszczelowo- strzałkowym przednim i tylnym. Więzozrost pozwala na pewną ruchomość. c)bł. międzykostna goleni; zamyka przestrzeń międzykostną. W cz.dolnej przechodzi w więzozrost.

14.STAWY STOPY. a) staw skokowo- goleniowy, tzw. skokowy górny; pow. stawowe stanowią bloczek k.skokowej i wcięcie utworzone przez nasady dolne piszczeli i strzałki. Więzadła: *trójgraniaste (od k.przyśrodkowej do k.łódkowatej, piętowej i skokowej), *skokowo- strzałkowe przednie (łączy kostkę boczną z boczną pow. bloczka k.skokowej), *skokowo- strzałkowe tylne (łączy kostkę boczną z tylnym wyr. k.skokowej), *piętowo- strzałkowe (łączy kostkę boczną z bocznąpow. k.piętowej), Ruch: jest to staw zawiasowy; zgięcie i wyprost. b)staw skokowo-pięto.-łódkowy,tzw.skokowy dolny więzadło skokowo-piętowe anatomiczne dzieli staw na 2 komory: staw skokowy przedni i tylny. *przedni; utworzony przez pow. stawową k.skokowej i k.piętowej oraz przez głowę k.skokowej i tylną pow. stawową k.łódkowatej. Więzadła: *piętowo- łódkowe podeszwowe, *skokowo- łódkowe, *rozdwojone (piętowo- łódkowe i piętowo- sześcienne), *tylny: tworzy wklęsłą pow. k.skokowej i wypukłą pow. k.piętowej. Są tu więzadła skokowo- piętowe przednie, tylne, boczne i międzykostne. Ruch: nawracanie stopy i odwracanie (30st.), zginanie i wyprost (górny- 45st.; dolny-65st.). c)staw piętowo- sześcienny i klinowo- łódkowy; stawy półścisłe, wzmocnione w.grzbietowymi, podeszwowymi i międzykostnymi. d)staw poprzeczny stępu jest utworzony przez stawy skokowo- łódkowy i piętowo- sześcienny. e)stawy stępowo- śródstopne i stawy międzyśródst.; te pierwsze łączą podstawy pięciu k.śródstopia z 3 k.klinowatymi i k.sześcienną., a drugie- podstawy k.śródstopia ze sobą. Wzmocnione są więzadłami stępowo- śródstopnymi grzbietowymi, podeszwowymi, międzykostnymi, poprzecznymi podstaw kości śródstopia, f)stawy śródstopno- paliczkowe; utworzone przez głowy k.śródstopia i podstawy paliczków bliższych. Są tu w.poboczne i poprz. głów k.śródstopia. Ruchy zginania, prostowania, odwodzenia i przywodzenia. g)stawy międzypaliczkowe: stawy zawiasowe, wzmocnione więzadłami pobocznymi.

---