Podstawy anatomii CUN

Wyodrębnienie dwóch części UN:

- część obwodowa i centralna

- OUN - podlega dalszym podziałom

- OUN charakteryzuje się piętrową budową, zgodnie z którą wcześniejsze ewolucyjne i ontogenetyczne struktury tworzą dolne warstwy, podczas gdy obszary rozwijające się później tworzą wyższe piętra.

Opony mózgu

- opona twarda - mocna warstwa zewnętrzna ściśle przylegająca do wewnętrznej powierzchni czaszki . Posiada „ ścianki działowe” - dzieli czaszkę na względnie odrębne przegrody. Są one przyrośnięte do czaszki, zapobiegają przemieszczaniu się bardziej miękkiej i delikatnej tkanki mózgowej, a tym samym jej rozerwaniu przy nagłych ruchach głowy. Dwie główne to sierp mózgu i namiot móżdżku.

- opona pajęczna - bardzo cienka i delikatna, oddzielona od opony twardej warstwą płynu oponowo- rdzeniowego, za pomocą cienkich pasemek tkanki przytwierdzona do opony miękkiej

- opona miękka - przestrzeń pomiędzy oponami: pajęczą i miękką zwana jest jamą podpajęczynówkową.

Ogólna topografia mózgu.

Mózgowie składa się z 3 części:

- półkule

- pień

- móżdżek.

Półkule:

- lustrzane odbicie

- pokryte przez pofałdowaną korę mózgową, okrywającą wewnętrzną istotę białą ( włókna nerwowe) i głęboko położone skupiska istoty szarej ( komórki nerwowe tj. zwoje podstawy mózgu)

- w części środkowej łączy je ciało modzelowate - grube pasmo istoty białej

- między nimi przebiega podłużna szczelina, oddzielające je całkowicie od siebie w części czołowej i potylicznej

Powierzchnie:

- boczna

- górna

- przyśrodkowa

- brzuszna

Powierzchnia grzbietowo - boczna ( boczna )

- pofałdowana część komory mózgowej nosi nazwę zakrętów lub zwojów pooddzielanych bruzdami

Powierzchnia przyśrodkowa

- można ją zobaczyć po przecięciu ciała modzelowatego

Powierzchnia podstawna składa się z :

- dolnej powierzchni płata czołowego

- tylnej części powierzchni podst. Płata skroniowego i potylicznego

Płat i układ limbiczny - na przyśrodkowej części każdej z półkul znajduje się pierścień struktur:

- zakręt obręczy

-z. przyhipokampowy

- z. podspoidłowy

- formacja hipokampa

- zakręt zębowy

- razem te struktury noszą nazwę układu limbicznego, choć sensowność jego wyodrębnienia neguje wiele neuropsychologów z racji położenia z wieloma obwodami

- podłoże kontroli emocji

Kora para limbiczna

- usytuowana między strukturami limbicznymi a nową korą, zorganizowana w dwa wydzielone systemy : hipokamp i ciała migdałowate

Hipokamp - istotna rola - modyfikowanie reakcji organizmu w odpowiedzi na bodźce płynące ze środowiska, w tym blokowanie dotychczasowych zachowań na skutek zauważenia zmiany w środowisku

Kora mózgowa - wytworzyła się najpóźniej, sześciowarstwowa

Funkcjonalne okolice kory :

- pole wzrokowe ( p. potyliczny)

- pole słuchowe ( w głębi kory skroniowej )

STREFY KOROWE

Pierwszorzędowe - specyfika modalna, składa się z komórek reagujących na jedną modalność zmysłową, ale i z komórek reagujących na inną stymulację odpowiedzialną za utrzymanie odpowiedniego tonusu kory ( tylko bodźce )

Drugorzędowe - przylegają do pierwszorzędowych okolic projekcyjnych, tam informacje specyficzne dla określonej modalności zostają zintegrowaną w znaczącą całość. Pełnią funkcje kojarzeniowe. Jeden zmysł, pozwalają skojarzyć nadane pamięci informacje. Gnozja- spostrzeganie

Trzeciorzędowe - położone w tylnej części półkul mózgowych, Służą do integrowania informacji z różnych modalności zmysłowych, ( w styku kory ciemieniowej - somatosensorycznej, skroniowo - słuchowej oraz potylicznej - wzrokowej ) W tych strefach nakładania się pól kojarzeniowych, zanika specyfika poszczególnych modalności. Integrowanie bodźców wszystkich zmysłów

Pień mózgu - dzieli się na:

- rdzeń przedłużony

- most

- śródmózgowie

- międzymózgowie

Międzymózgowie to najbardziej złożona struktura OUN. Zawiera m.in. wzgórze- połączone wieloma włóknami z korą,

Podwzgórze- zawiera jądro istotne dla wielu funkcji, m.in. emocje, sen, głód, pragnienie, regulacja temperatury.

Budowa zew. półkul mózgowych :

- istota biała

- zbudowana z milionów wypustek ( aksonów komórek nerwowych)

- włókna dzielimy na 3 rodzaje:

* kojarzeniowe ( łączą różne okolice w obrębie 1 półkuli) wyróżniamy tu takie struktury jak pęczek podłużny górny , dolny haczykowaty

* spoidłowe - łączą równoważne pola lub struktury w obu półkulach

* projekcyjne - przewodzą impulsy z głębszych struktur kory

Uszkodzenie mózgu zakłóca procesy homeostazy. Pojawiają się wówczas patogenne czynniki wewnętrzne, które dezorganizują aktywność mózgu.

Zagrożenie aktywizuje:

- procesy dezintegracyjne

- samonaprawcze ( kompensacyjne) , których celem jest reintegracja funkcji mózgowych

Plastyczność - istotna cecha mózgu istotna w okresie uszkodzenia

Plastyczność neuronalna to fundamentalna właściwość żywego mózgu, zachodząca we wszystkich stadiach jego rozwoju, która pozwala na neuroadaptacyjne zmiany do mobilnych warunków środowiskowych, oraz zwiększa szansę przetrwania i wyzdrowienia uszkodzonego mózgu

Cel kompensacji :

- redukcja skutków uszkodzenia

- odzyskanie przedchorobowej sprawności ( także potencjału)

Plastyczność uruchamia procesy dezintegracyjne. Im większa złożoność funkcji tym mniejsze zdolności plastyczne, zdolności te ograniczone są również genetycznie.

Od czego zależy plastyczność?

- czynniki środowiskowe

- wczesne wspomaganie

- sprawność układu nerwowego

- czynniki genetyczne

Reakcje mózgu na uszkodzenia trwają cały okres i obejmują cały układ nerwowy.

Cecha plastyczności ma charakter uniwersalny ( procesy z nią związane uruchamiają się wskutek każdego uszkodzenia). Uniwersalność oznacza również współwystępowanie procesów dezintegracyjnych i naprawczych.

Różnice indywidualne obejmują przejawy, zakres, strategie i skuteczność aktywności. Fakt uszkodzenia ma znaczenie krytyczne, ale może być modyfikowane przez inne uwarunkowania.

MAŁE DZIECKO A USZKODZENIE

Gdy do uszkodzenia mózgu doszło we wczesnych stadiach jego rozwoju nie ma możliwości wykorzystania wcześniejszych wzorców ruchowych, gdyż dziecko nimi nie dysponuje.

W neuropsychologii bardzo istotna jest ocena możliwości i ograniczeń poprawy lub stopnia powrotu zaburzonych funkcji.

Diaschiza to uogólniona reakcja neurofizjologiczna uruchamiana we wczesnej fazie uszkodzenia mózgu ,czyli na etapie szoku neuronalnego, która polega na blokadzie czynności obszarów wytwarzanych w pobliżu i w odległym dystansie do miejsca uszkodzenia. Zmiany związane z procesami naprawczymi tworzą się na stopniu komórkowym.

Zmiany polegają na:

- wydzielaniu substancji troficznych ( wzrostu) stymulujących regenerację uszkodzonych obszarów

- uszkodzony akson tworzy nowe rozgałęzienia

- rozpoczynają się aktywizować istniejące w mózgu połączenia, które mogą przejąć funkcje uszkodzonych neuronów

- następuje podwyższenie wrażliwości na bodźce

- zachodzi długotrwałe napięcie synaptyczne.

Im bardziej rozległy obszar uszkodzenia, tym głębszy i bardziej rozlany stopień zaburzeń i mniejszy zakres kompetencji.

Mechanizmy adaptacji uwzględniają:

- organizację funkcjonalną mózgu

- możliwość przejęcia poszczególnych funkcji przez inne obszary

- reorganizację funkcjonalną obszarów, które mają ściśle określoną i trwałą specjalizację.

Behawioralny aspekt remisji funkcji - poprawa funkcji zaburzonych stanowi typowe zjawisko w większości schorzeń mózgu

Czynniki modyfikujące

WPŁYW ŚRODOWISKA NA ROZWÓJ PRENATALNY

Teratogeny - czynniki chorobotwórcze i substancje chemiczne np. Używki, leki, narkotyki, choroba, dieta.

Poród. Aspekt:

-Biologiczny

-Psychologiczny

-Społeczny

-kulturowy.

FAZY PORODU

1. Pierwsza faza - rozwieranie szyjki macicy oraz jej skurcze ( faza utajona i faza aktywna)

2. Faza porodu - skurcze parte, różne położenia dziecka

3. Stadium porodu - urodzenie łożyska

Inne czynniki dla OUN w czasie porodu , to niedotlenienie i leki podawane w czasie porodu.

SKALA APGAR - tętno, oddech, napięcie mięśniowe, kolor skóry, wrażliwość na bodźce.

Ryzyko i długoterminowe konsekwencje problemów okresu prenatalnego i wynikłych w trakcie porodu

Mózg noworodków - między rozwojem strukturalnym a funkcjonalnym.

1. System oczekiwania doświadczenia - odnosi się do ścieżek nerwowych, które zostały ustanowione już w momencie porodu i dotyczą doświadczeń i czynności powszechnych dla gatunku ludzkiego - głównie odruchy.

2. System zależności od doświadczenia- obejmuje ścieżki nerwowe , które w momencie porodu nie mają ściśle określonych funkcji . w wyniku doświadczenia sensomotorycznego określonych bodźców, tworzą się lub wzmacniają specyficzne połączenia nerwowe - ten system odzwierciedla osobisty styl życia jednostki.

Neurologiczna ocena noworodka opiera się na ocenie

- motoryki odruchowej, reakcji na bodźce zewnętrzne, cykl snu, czuwania, akcja serca, oddech - aktywność odnosi się do pnia mózgu

- obserwacja reakcji dziecka z otoczeniem i motoryki spontanicznej świadczą o rozwoju wyższego układu nerwowego - na poziomie półkul

Obwód głowy ( norma 32/38 cm)

- istotna zgodność lub niezgodność obwodu głowy z innymi parametrami rozwoju somatycznego, co jest nawet istotniejsze niż czy obwód mieści się w granicach normy

Morfologia twarzoczaszki

- ciemiączka przednie i tylne

- szwy czaszkowe, ich rozejście vs zachodzenie na siebie może sugerować nieprawidłowości.

- kształt czaski, podniebienia

Odruchy pierwotne

- ssania

- moro, w ułożeniu na plecach , podnoszone delikatnie na wysokość kilku cm , przez pociągnięcie za rączki przy wyprostowanych kończynach górnych, puszczenie - opadanie na plecy, wyzwolenie odruchu ( prostowanie ramion, z wyprostem przedramion, następnie przywiedzenie ramion ze zgięciem przedramion). Wygaszenie 2-4 miesiąc, możliwe do 7. miesiąca

- chwyty

- chodu automatycznego

- skrzyżowanego wyprostu ( stymulowanie stopy wyproście, analizujemy wyprost po szybkim zgięciu i wycofaniu nogi, rozłożenie palców stóp, przywiedzenie stopy do stopy badanej)

- ATOS - asymetryczny, toniczny odruch szyjny, zgięte kończyny, głowa zwrócona w stronę wyprostowanych, wygaszenie. Pierwsze pół roku życia, konieczny do porodu, a potem do przeżycia - uniknięcie uduszenia się w leżeniu.

Odruchy pierwotne - o patologicznym przetrwaniu odruchów możemy mówić po 6tym miesiącu życia.

- nabywanie odruchów obronnych

- zdolność statyczna, reakcje na boczne wychylenia tułowia, ok. 7 miesiąc

- odruch spadochronowy 8/9 miesiąc

- stopniowe zmniejszanie fizjologicznej spontaniczności

Wygaszanie odruchów

- często wiąże się z nabywaniem nowej umiejętności

- wiedza o odruchach pozwala tworzyć strategie terapeutyczne, niewielkie odchylenia sugerują ukierunkowanie na konkretne cele, a zbitka nieprawidłowych odruchów - odchylenie neurorozwojowe.

- program wygaszania/ stymulowania odruchów.

Zachowania dziecka

- stan snu/ czuwania ( w jaki sposób przebiegają)

- ocena płaczu ( normalny, obnośny, urozmaicony, szczery, bez zaburzeń )

- nadpobudliwość ( przesadny płacz, trudności w uspokajaniu, zrywanie się)

- zbyt mała reaktywność

- objawy stresu w toku interakcji ( poza kryzysami przywiązania 8/9 i 18 miesiąc)

Czucie

- różne zmysły

- różne rodzaje czucia

Bierne napięcie mięśniowe - oceniane przez poruszanie kończynami dziecka, musi być spokojne, czuwające , leżące w osi ośrodkowej głowy

Motoryka spontaniczna

- ogólna ruchliwość, gdy ruchy tracą harmonijność i złożoność, są skąpe, stereotypowe, nieobecne lub prawie nieobecne, asymetria połowicza

- ruchy ręki, palców, mimiczne

* próba trakcyjna - odpowiedź na przemieszczanie tułowia do przodu i tyłu podczas trzymania za rączki dziecka

Drgawki

- uogólnione

- ogniskowe

- napady

Ocena w kierunku wzmożonego ciśnienia wewnątrzczaszkowego ( senność, wymioty, powtarzające się ziewanie, nieregularny oddech, zaburzone napięcie).

Wobec dziecka, którego poziom rozwoju odbiega od kalendarza używa się stwierdzenia opóźnienie lub odchylenie.

Zasady rozwoju neuromotorycznego

1. Dojrzewanie zastępującego wyższego układu kontroli ruchu

2. Postępujące napięcie mięśni w kierunku zstępującym ( od górnych do dolnych)

3. Ok.1 roku życia okres fizjologicznej hipotonii, rozluźnienie wycofuje się z powodu rozwoju mięśni

4. Nabywanie funkcji ruchowych ( napięcie czynne) także odbywa się w porządku zstępującym

5. Istotna jakość ruchu - sekwencyjność, nabywanie pewnych umiejętności

CLAMS - kwestionariusze. Iloraz rozwoju - bada się funkcje mózgowe

Stwierdza się, że

- czynności mózgowe wyższe są niemal zawsze deficytowe w przypadku patologii

- czynności mózgu wyższe są niedokształtowane w przypadku MPD

Rozwój embrionu od zapłodnienia komórki do powstania mózgu i jego dojrzewania.

Pierwsze neurony powstają w 4-5 tygodniu z ektodermy ( powstaje z niej też skóra)- NEURULACJA. Neurony dzielą się 70- 100 razy , potem przestają.

Sumarycznie. Z pęcherzyków rozwija się mózgowie, najpierw rdzeniomózgowie ( rdzeń przedłużony, tyłomózgowie, most i móżdżek, śródmózgowie, nakrywka pnia mózgu i pokrywa), międzymózgowie( układ limbiczny, oczy, szyszynka), i na końcu kresomózgowie ( kora nowa, układ węchowy, jądra podstawy mózgu)

Rozwój OUN - w pierwszej połowie ciąży jest zdominowany przez procesy rozmnażania i migracji. W drugiej połowie komórki wzrastają i różnicują się. Ten etap trwa aż do urodzenia dziecka, tzw. encefalizacja, powiększanie się przodomózgowia, charakterystyczne dla naszego gatunku.

Etapy

I namnażanie komórek i migracja przebiega bardzo szybko ( 8 -18 tydz.) Zachodzi wg kodu genetycznego) „ Wszystkie zdarzenia, które wpływają na liczbę, różnicowanie czy rozmieszczenie gleju będą miały wpływ na migrację i organizację tkanki nerwowej oraz na proces mielinizacji. Patologia gleju na wczesnych etapach rozwoju może mieć poważne konsekwencje dla rozwoju i dojrzewania mózgowia.”

II Migracja neuronalna ( 12- 24 tydz) tworzenie się płyty korowej, Obecność przejściowych komórek ulegających apoptozie ( celowej śmierci) .

Brak precyzji chemicznego sterowania rozwojem neuronów wymaga apoptozy

III Różnicowanie korowe, organizacja

- koniec migracji neuronalnej, początek organizacji warstwy korowej

- neurony rozwijają dendryty i aksony

- tworzy się system neuroprzekaźnictwa synaptycznego

- pojawiają się zakręty i bruzdy korowe

- największa ilość połączeń nerwowych ma miejsce od urodzenia do 2. R.ż. max- 8my miesiąc. Mózg po urodzeniu waży 350 g, szybko rośnie, co wiąże się ze wzrostem neuronów, dendrytów, mielinizacją i unaczynieniem mózgowia.

IV zaprogramowana śmierć części komórek nerwowych

V mielinizacja - dynamiczny proces, w niektórych rejonach toczy się aż do wieku dorosłego. Okres mielinizacji - wskaźnik okresu dojrzewania OUN.

VI Dojrzewanie nadrzędnego i podrzędnego układu ruchowego. Kierunki przyjmowania kontroli przez system wyższy i przemiana motoryki odruchowej w dominację ruchów dowolnych

VII Dojrzewanie pozostałych funkcji mózgowych.

- myślenie, skupianie uwagi, koordynacja, myślenie operacyjne, kontrola emocji, spostrzeganie, analiza i synteza, pamięć.

Połączenia asocjacyjne dojrzewają w czasie, niektórzy uważają, że pełna ocena możliwa jest koło 8ego roku życia.

Życie płodowe- struktury przejściowe wrażliwe na niedotlenienia. Uszkodzenia te pozostają bez śladów anatomicznych, ich następstwem może być dezorganizacja funkcji ( koordynacja, analiza i synteza, koncentracja, zaburzenia logicznego myślenia i pamięci).

Dojrzewanie nie polega na występowaniu po sobie niezależnych zjawisk, jest to kaskada powiązanych procesów, w której zaburzenia na jakimś etapie może wpłynąć na kolejny etap.

Dziecko po urodzeniu jest bardzo niedojrzałe, jednak w ciągu dwóch lat rozwija się bardzo szybko. Mózg rozwija się w zakresie motoryki, języka, interakcji społecznych.

2 lata - masowa reorganizacja kory mózgu,amnezja dziecięca, zapominanie zdarzeń z pierwszych dwóch lat życia

6 lat - mózg trzy razy większy niż w momencie narodzin

Ok. 12 lat - stabilizacja płatów czołowych

Ok.20 lat - koniec reorganizacji, niewielkie zmiany przez całe życie

Aktywność mózgu, rośnie w wieku dwóch lat, osiąga poziom dorosłego, w wieku 3 lat przewyższa go dwa razy i utrzymuje się do 9 - 10 lat. Powoli zmniejsza się, by osiągnąć stabilny poziom do 18 roku życia, mierzy się za pomocą glukozy.

Problemy:

ADHD ,epilepsja, problemy rozwojowe, bóle głowy, zaburzenia okołoporodowe

---