BIOLOGIA

UKŁAD NERWOWY I HORMONALNY

Receptory - komórki zmysłowe odbierające sygnały ze środowiska wewnętrznego i zewnętrznego. Odbierają sygnały i przetwarzają na impulsy nerwowe.

Efektory - narzady (mięśnie i gruczoły) dzięki którym czlowiek przejawi różnego typu reakcje.

UKŁ. NERWOWY

Część ośrodkowa Część obwodowa

(mózgowie i rdzeń kręgowy) - pośredniczy w przewodzeniu sygnałów

- analizuje i przetwarza sygnały między częścią centralną a receptorami

Somatyczny Autonomiczny

- do mięśni szkieletowych, - do mięśni gładkich,

skóry i stawów serca, gruczołów

Współczulny Przywspółczulny

ukł. nerwowy ukł. nerwowy

Neuron - komórka o szczególnych właściwościach, inaczej komórka nerwowa. Dzięki kontrolowanemu transportowi jonów przez błony neuronów zachodzi w nich zjawisko przewodzenia impulsu nerwowego. Z neuronów zbudowany jest układ nerwowy. Na zewnątrz komórki przewarzają jony dodatnie(Na+) a wewnątrz jony ujemne (Cl-) (polaryzacja błony).

Budowa neuronu:

• Ciało komórki - centralna część komórki nerwowej, odchodzą od niego dwa rodzaje wypustek (dendryty i akson),

• Dendryty - przewodzą impulsy nerwowe w kierunku do ciała komórki,

• Akson - przewodzi impulsy od ciała komórki,

• Jądro komórkowe

• Osłonka mielinowa (komórki pomocnicze) - otaczają niektóre aksony, duża zawartość tłuszczów. Obecność osłonki sprawia, że impuls nerwowy przebiega po nich nie zdeformowany, a także zwiększa się szybkość. Pełni również ważną rolę w regeneracji aksonu.

• Zakończenie aksonu.

Nerw - jest wiązką zbudowaną z wielu (nawet tysięcy) aksonów, z których każdy otoczony jest osłonką mielinową, a wszystko razem pochewką łącznotkankową.

Synapsa - szczególne rodzaje połączeń pomiędzy komórkami nerwowymi. Neuron tworzy ok. 1000 synaps, a neurony mózgowe ponad 10 000 synaps z innymi komórkami.

OŚRODKOWY UKŁAD NERWOWY

Mózgowie - umieszczone jest wewnątrz czaszki co chroni je przed urazami, składają się na nie: półkule mózgowe, móżdżek i pień mózgu. Otoczone jest błonami zwanymi oponami mózgowymi, pomiędzy którymi znajduje się płyn pełniący funkcje ochronne oraz odżywcze. Gromadzi iprzetwarza informacje, steruje pracą wszystkich układów.

Półkule mózgowe - główna część mózgowia, silnie pofałdowana powierzchnia. Powierzchniową warstwę tworzy kora mózgowa(istota szara), a wewnątrz znajduje się istota biała.

Kora mózgowa - (grubość ok. 2 cm), tworzy ją ok. 100 miliardów kom. nerwowych, powierzchniowa warstwa półkul mózgowych. Odbiera i przetwarza informacje. Kontroluje pracę mięśni szkieletowych, jest siedliskiem intelektu, pamięci, mowy i niektórych emocji.

Pień mózgu - jest związany anatomicznie i funkcjonalnie z półkulami, w jego górnej części znajduje się podwzgórze, w nim są osrodki głodu, snu, termoregulacji, równowagi wodno-jonowej czy ciśnienia krwi. Podwazgórze związane jest z przysadką mózgową - gruczołem dokrewnym o ogromnym znaczeniu kontrolującym wydzielanie innych hormonów. Część pnia mózgu zwana rdzeniem przedłużonym łączy pozostale części mózgowia z rdzeniem kręgowym. Akcja serca, oddychanie, ciśnienie krwi, połykanie, kaszel, wymioty. Móżdżek jest odpowiedzialny za równowagę, napięcie mięśniowe i koordynacje ruchów ciała.

Rdzeń kręgowy - stanowi połączenie między mózgowiem a obwodowym układem nerwowym. Przebiega wewnątrz kanału rdzeniowego w kręgosłupie chronią go błony (opony). Wychodzi z niego 31 par nerwów rdzeniowych, których odgałęzienia docierają do wszystkich narządów czlowieka.

Zewnętrzna powierzchnia mózgu:

• Płat czołowy - ośrodek uwagi i koordynacji,

• Płat ciemieniowy - kora czuciowa,

• Płat potyliczny - kora wzrokowa,

• Płat skroniowy - kora słuchowa.

OBWODOWY UKŁAD NERWOWY

Częśc somatyczna i autonomiczna.

Częśc somatyczna - przewodzi impulsy nerwowe pomiędzy receptorami, ośrodkowym układem nerwowym a mięśniami lub gruczołami.

Część autonomiczna (trzewna) - łączy ośrodkowy układ nerwiowy i narządy wewnętrzne. Dzieli się na część współczulną (sympatyczną) - impulsy docierające do narządów z niego zazwyczaj wywierają efekt pobudzający(aktywność fizyczna), i przywspółczulną ( parasympatyczną) - wycisza działanie wielu narządów (sen i odpoczynek).

Odruch bezwarunkowy - wrodzona, stereotypowa odpowiedź na określony bodziec. (np. podczas ukłucia szpilką odruchowo cofamy rękę lub reakcja oka na światło).

Uczenie się następuje dzięki trzem podstawowym funkcjom mózgu:

• Percepcja - zdolność do świadomego odbierania bodźców ze środowiska,

• Pamięć - zdolność do przechowywania przeszłych doświadczeń,

• Kojarzenie - zdolność do wyciągania wniosków z doświadczeń i wiązanie ich z obecną sytuacją.

Odruch warunkowy - odmiana uczenia się. Organizm uczy się odpowiadać na początkowo obojętny bodziec dzięki powtarzaniu go jednocześnie z innym bodźcem, który już wcześniej wywołał odpowiedź.

BODŹCE I RECEPTORY

Narząd wzroku - oko.

• Spojówka - pełni funkcję ochronną,

• Rogówka - chroni oko przed urazami, załamuje promienie świetlne,

• Źrenica - otwór, przez który wpada światło,

• Tęczówka - reguluje ilość wpadającego światła,

• Ciało szkliste - utrzymuje kształt oka, lekko załamuje promienie świetlne,

• Soczewka - załamuje promienie świetlne,

• Mięsień rzęskowy - reguluje kształt soczewki,

• Mięśnie zewnętrzne oka - poruszają gałką oczną,

• Siatkówka - zawiera komórki fotoreceptorowe,

• Ślepa plamka - miejsce w siatkówce gdzie nie występują fotoreceptory,

• Nerw wzrokowy - przewodzi impulsy z siatkówki do mózgu.

Akomodacja oka - zdolność regulowania krzywizny soczewki w zależności od odległości obiektu, na który patrzymy.

Narząd słuchu i równowagi - ucho.

• Małżowina uszna - skupianie dźwięków,

• Kanał sluchowy - przewodzenie fali dźwiękowej,

• Błona bębenkowa - wzmacnianie dźwięku,

• Trąbka Eustachiusza - wyrównanie ciśnień,

• Kosteczki słuchowe - wzmacnianie dźwięku,

• Ślimak - słyszenie,

• Błędnik - równowaga w ruchu,

• Woreczek i łagiewka - równowaga statyczna.

Ucho zewnętrzne - składa się z małżowiny usznej i kanału słuchowego, który biegnie od małżowiny do błony bębenkowej.

Ucho środkowe - to komora powietrzna, z jednej strony ograniczona błoną bębenkową, z drugiej strony posiadająca okienka, przez które ucho środkowe kontaktuje się z uchem wewnętrznym. Znajdują się trzy kosteczki słuchowe: młoteczek, kowadełko i strzemiączko. Jest połączona z nosową częścią gardła kanałem tzw trąbką Eustachiusza, który umożliwia wyrównanie ciśnień pomiędzy wnętrzem ucha a środowiskiem zewnętrznym.

Ucho wewnętrzne - mieści się w kanałach kostnych czaszki. Składa się z błoniastych pęcherzyków i kanałów wypełnionych płynem i wysłanych nabłonkiem zmysłowym.

GOSPODARKA HORMONALNA

Hormony - substancje wytwarzane w jednych częściach ciała, a wywierające wpływ na komórki, tkanki i narządy ulokowane w innych, oddalonych częściach ciała. Hormony pobudzają komórki docelowe do swoistej reakcji, u której podłoża leży zmiana metabolizmu komórki.

Gruczoł dokrewny - zebrane komórki wydzielające hormony do krwi. Nie mają przewodów wyprowadzających wydzielinę.

Hormony tkankowe - są to hormony wydzielane przez inne narządy niż gruczoły.

Hormony sterydowe - łatwo rozpuszczają się w warstwie lipidowej błony i w ten sposób przemieszczają się do wnętrza komórek, gdzie łączą się z odpowiednimi receptorami na terenie cytoplazmy.

Hormony białkowe - wymagają receptorów na powierzchni komórki ponieważ nie są transportowane przez błonę.

Hormony tropowe - hormony wydzielane przez przysadkę mózgową, wpływające na wydzielanie hormonów z niektórych gruczołów (tarczycy, nadnerczy). Z kolei podwzgórze wytwarza czynniki sterujące wydzielaniem hormonów tropowych z przysadki.

Gruczoł	Wydzielany hormon	Rola hormonu
Podwzgórze	TRH, GnRH, wazopresyna, oksytocyna, transportowane i wydzielane z przysadki	Steruje wydzielaniem hormonów z przysadki np. TRH; kontroluje wydzielanie hormonu tyreotropowego, GnRH; stymuluje wydzielanie gonadotropin FSH i LH
Przysadka	Wazopresyna (ADH) Oksytocyna Hormon wzrostu FSH LH Prolaktyna(PRL) Tyreotropowy(TSH) (ACTH)	Steruje gospodarką wodną organizmu przez regulację zagęszczenia moczu. Wywołuje skurcze macicy Stymuluje wzrost kości i innych tkanek Stymuluje tworzenie męskich komórek rozrodczych; u kobiet dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych, U mężczyzn - wydzielanie androgenów; U kobiet - wydzielanie estrogenów i progestreonu, Stymuluje produkcję i wydzielanie mleka, Pobudza tarczycę do wydzielania tyroksyny, Pobudza korę nadnerczy do wydzielania hormonów.
Tarczyca	Tyroksyna Kalcytonina	Zwiększa tempo przemiany materii w organiżmie, steruje wzrostem i rozwojem, Obniża poziom wapnia we krwi
Przytarczyce	Parathormon	Podwyższa poziom wapnia we krwi, a obniża fosforu.
Grasica	Tymozyna	Wpływa na reakcje odpornościowe organizmu.
Trzustka	Insulina Glukagon	Obniża poziom glukozy we krwi, wzmaga syntezę glikogenu, Podwyższa poziom glukozy we krwi.
Nadnercza: kora	Glikokortykoidy Mineralokortykoidy	Sterują przemianami cukrów i białek oraz gospodarką mineralną.
Rdzeń	Adrenalina	Wzmaga tempo akcji serca, podnosi ciśnienie krwi.
Jajniki, łożysko	Estrogeny Progesteron	Przebieg cyklu miesiączkowego, Odpowiada za utrzymanie ciąży, hamuje owulację.
Jądra	Androgeny, np. testosteron.	Wpływa na rozwój drugo i trzeciorzędowych cech płciowych.

Sprzężenie zwrotne - typ regulacji, gdzie poziom wytwarzanej substancji wpływa na tempo jej wytwarzania.

Dodatnie sprzężenie zwrotne zachodzi wtedy, gdy zwiększone stężenie substancji, której syntezą steruje hormon, woływa na zawiększenie wydzielania tego hormonu. Natomiast ujemne sprzężenie zwrotne zachodzi wtedy, gdy zwiększone stężenie substancji, której syntezą kieruje hormon, wpływa na zmniejszenie wydzielania tego hormonu. Częściej zachodzi ujemne sprzężenie zwrotne.

Układ nerwowy	Układ hormonalny
Stymuluje mięśnie do skurczu, a gruczoły do wydzielania.	Wywiera wpływ na aktywność metaboliczną komórek, również stymuluje gruczoły do wydzielania.
Informacja w postaci impulsów elektrycznyck przewodzona jest przez włókna nerwowe.	Informacja ma postać cząsteczek związków chemicznych wydzielanych do krwioobiegu.
Impuls przekazywany jest wyłącznie do komórki docelowej.	Hormony krążą po całym ciele, ale wywierają wpływ tylko na komórki docelowe.
Działa w ciągu milisekund.	Wywiera efekt w kilka minut, godzin lun jeszcze dłużej.
Efekty są krótkotrwałe i odwracalne.	Efekty są długotrwałe.

Choroby:

• Stwardnienie rozsiane - następstwo uszkodzenia osłonek mielinowych. Degeneracja osłonki powoduje upośledzenie przewodzenia impulsów nerwowych. Chorzy cierpią na zaburzenie koordynacji ruchów, osłabienie siły mięśni, zaburzenia czucia.

• Daltonizm - jest w większości przypadków przekazywana dziedzicznie. Najczęściej polega na niezdolności rozróżniania pewnych barw; daltoniści nie rozróżniają wclae lub slabo barwy zielonej i czerwonej.

• Krótko i dalekowzroczność - wady te wynikają z niewłaściwego kształtu soczewki. Można je korygować używając sztucznych soczewek w okularach lub szkłach kontaktowych.

• Karłowatość, gigantyzm - niewystarczająca ilość tego hormonu w organźmie w czasie wzrostu powoduje karłowatość czyli niski wzrost, natomiast zbyt duża ilość tego hormonu powoduje gigantyzm. Hormon somatotropowy jest wydzielany przez przednią częśc przysadki.

• Nadczynność i niedoczynność tarczycy - nadczynność - zbyt wysoki poziom tyroksyny we krwi powoduje, że człowiek staje się nadaktywny. Natomiast niedoczynność sprawia że człowiek czuje się osłabiony.

• Cukrzyca - zaburzenie regulacji poziomu glukozy we krwi. Zbyt mała ilość insuliny powoduje brak zapasu glikogenu, z którego w razie głodu mozna uwalniać glukozę. Dla potrzeb oddychania komórkowego organizm rozkłada tłuszcze. Powstają związki, które powodują obniżenie pH krwi.

Fala dźwiękowa dociera do małżowiny usznej i przewodu słuchowego drga błona bębenkowa i kosteczki słuchowe (wzmacnianie dźwięku) drga płyn w ślimaku wypustki komórek zmysłowych są poruszone, co wyzwala impuls nerwowy impulsy przewodzone są do mózgu za pomocą nerwu słuchowego powstaje wrażenie słyszenia w ośrodku słuchu w korze mózgowej.

---