Ideologia państwa dobrobytu

• wg W. Ebensteina - podstawowym problemem współczesnych społeczeństw kapitalistycznych jest sprzeczność między równością i wolnością polityczną, a nierównością i zależnością ekonomiczną

• kapitalizm wolnokonkurencyjny z doktryną leseferyzmu wprowadza do życia społecznego trudne do rozwiązania sprzeczności

• zaognia konflikty społeczne

• to prowadzi do pogwałcenia zasad życia politycznego i demokracji

• 
  przez zamierzoną, celową, zorganizowaną działalność publiczną należy doprowadzić do wyeliminowania (lub chociaż ograniczenia) skutków sprzeczności

uwolnienie społeczeństwa kapitalistycznego od zagrożeń doktryny socjalistycznej i faszystowskiej

1. Geneza - reformy Bismarcka

• źródła doktryny państwa dobrobytu w reformistycznych nurtach końca XIX wieku

• operowały pojęciem

• stopniowej przebudowy państwa kapitalistycznego

• stworzenia w jego ramach sprawnych mechanizmów zabezpieczania społecznego

• też J.S. Mill zmierzał w tym kierunku

• jego liberalistyczna doktryna zawierała silne akcenty interwencjonistyczne

• Bismarck (1815 - 1898r.)

• najwcześniej zrozumiał potrzebę praktycznego unormowania stosunków pracy i zabezpieczenia socjalnego

• lata 80te XIX wieku wprowadził wiele aktów - początek nowoczesnego ustawodawstwa socjalnego

• o ubezpieczeniach na wypadek choroby

• o odszkodowaniach za wypadki przy pracy

• o ubezpieczeniach na wypadek inwalidztwa i starości (renty i emerytury)

• Bismarckowi pokój społeczny był potrzebny dla realizacji celów imperializmu niemieckiego

• mimo to późniejsi rzecznicy państwa dobrobytu odnajdowali w jego działaniach pierwowzory

2. Reformy brytyjskie

• w tym samym czasie co w Prusach, w Wielkiej Brytanii odrzucono absencje państwa w sferze społeczno ekonomicznej

• przyjęto pierwsze akty normujące stosunki pracy i wprowadzające zabezpieczenia socjalne

• bardziej systematyczna działalność - w okresie rządów liberalnych przed wybuchem I wojny światowej

• na podobną skalę prace podjęte dopiero po II wojnie światowej - rządy Labour Party

• 1946r. wydano „The National Health Service Act”

• powszechnie uznany za podstawę państwa dobrobytu

• wprowadzał bezpłatne lecznictwo dla całego społeczeństwa

• opłacanie lekarzy z kasy państwowej

• objęła zasięgiem większość prywatnych szpitali

• 1946r. - „The National Insurance Act”

• wszyscy zatrudnieni mieli być ubezpieczeni - od momentu ukończenia szkoły aż do przejścia na emeryturę

• wprowadzone zasiłki macierzyńskie i emerytury

• kolejne akty wprowadzały:

• obowiązkowe ubezpieczenia pracowników od wypadków

• objęcie ochroną prawną pracy dzieci i młodocianych

• rozszerzenie zakresu planowania regionalnego i krajowego

• przeprowadzenie nacjonalizacji kilku działów gospodarki narodowej

3. Program New Dealu

• później i z innych powodów podjęte reformy socjalne w USA

• bezpośrednia przyczyna - wielki kryzys ekonomiczny z 1929 - 1933r. uwidocznił niedoskonałości leseferyzmu

• hasło „kontroli państwowej” nad przemysłem

• od dawna głoszone przez przeciwników wielkiego kapitału

• ale dopiero wielki kryzys - szansa dla praktycznej realizacji tego hasła

• stało się zasadniczym elementem kampanii prezydenckiej Franklina D. Roosevelta

• New Deal - kompleks posunięć społeczno-ekonomicznych podjętych przez prezydenta F.D. Roosevelta

• uporządkowanie kwestii emisji pieniądza

• wprowadzono kontrolowany trend inflacyjny

• państwo poręczyło wkłady oszczędnościowe do 5000 tysięcy dolarów

• wbrew opozycji Sądu Najwyższego - wprowadzono ustawę o usprawnieniu rolnictwa

• przewidywała subsydiowanie produkcji rolnej i zabezpieczenie jej przed wahaniami rynku

• 1933r. utworzono National Recovery Administration

• zadanie - kontrolowanie rozwoju przemysłu i cen gotowych produktów

• SN uznał to za sprzeczne z konstytucją

• miliony dolarów wydano na organizację robót publicznych, zasiłki dla bezrobotnych i nowe instytucje publiczne

• polityka New Dealu wspierana przez wybitnych teoretyków

• sędziego SN Brandeisa

• wysunął słuszną metodologicznie tezę, iż dwa aspekty rzeczywistości społecznej - polityka i ekonomika - nie mogą być sprzeczności

• zachowanie systemu kapitalistycznego wymaga reform w sferze ekonomicznej

• Beveridge'a

• Schumpetera i innych

4. Doktryna Beveridge'a

• problem bezrobocia - coraz częściej dyskutowany

• pojawia się teza o konieczności wprowadzenia pełnego zatrudnienia

• W. H. Beveridge (1879 - 1963r.)

• ekonomista brytyjski

• dzieło „Full Employment in a Free Society”

• uznane w USA za największe dzieło ekonomiczne od czasów “Kapitału” Marksa

• uzasadnienie tezy o celowości zapewnienia pełnego zatrudnienia w „wolnym społeczeństwie”

• założenie, że prywatna własność środków produkcji nie stanowi jednego z podstawowych praw wolnościowych Brytyjczyka - bo nie jest i nie było ono posiadane przez więcej niż bardzo małą część społ. angielskiego

• należy wprowadzić silną kontrolę społeczną nad prywatną własnością

• cel - zabezpieczenie pełnego zatrudnienia

• gdyby kontrola okazała się nieskuteczna - państwo powinno przejąć środki produkcji pod bezpośredni zarząd

5. Doktryna Keynesa

• John Maynard Keynes

• 1883 - 1946r.

• wybitny ekonomista i polityk angielski oraz potentat finansowy

• dostarczył najlepszych argumentów przemawiających za realizację koncepcji państwa dobrobytu

• podstawy jego teorii :

• w artykule „Koniec laissez-fairyzmu” - The end of Laissez-Faire

• w pracy “Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza”

Kapitalizm kierowany

• daleko posunięty interwencjonizm państwa kapitalistycznego

• obejmuje głównie sferę ekonomiczną

• prowadzi do ukształtowania tzw. kapitalizmu państwowego

Pełne zatrudnienie

• założenia teoretyczne i poczynania praktyczne - zmierzały do wykazania słuszności tezy, iż wszelkie mankamenty gosp. kapitalistycznej

• nędza mas

• bezrobocie

• kryzysy nadprodukcji

nie są immanentnymi składnikami tej tej formy społecznej tylko wynikają z nieudolnego kierowania gospodarką

• Keynes zaznaczał, że jego koncepcja jest pod pewnymi względami umiarkowanie konserwatywna

• wskazuje na zasadniczą rolę centralnego kierownictwa w sprawach, które dzisiaj są pozostawione głównie prywatnej inicjatywie

• ale pozostawia szeroki zakres działalności nietknięty

• konieczne jest uruchomienie mechanizmów ekonomicznych, które zbliżą zatrudnienie do pełnego

• niezbędne jest więc dość szerokie uspołecznienie inwestycji , za pomocą których władze publiczne będą współdziałać z inicjatywą prywatną

• konieczne jest też celowe kształtowanie skłonności do konsumpcji

• częściowo - przez system podatkowy

• częściowo - przez ustalenie odpowiedniej wysokości stopy procentowej

Sterowanie konsumpcją

• wbrew pozorom - Keynes kieruje swoje argumenty w stronę wielkiego kapitału (a nie państwa)

• przekonuje wielkich kapitalistów, iż pełne zatrudnienie:

• rozładuje napięcia społeczne

• wpłynie korzystnie na zyski przedsiębiorców

• ale to wymaga odrzucenia stereotypów myślowych - że wzrost kapitału zależy od nasilenia motywu skłaniającego jednostki do oszczędzania i że wielka część tego wzrostu zależy od tego, ile oszczędzą ze swego nadmiaru bogacze

• wg Keynesa - przyrost kapitału hamowany jest przez niską skłonność do konsumpcji

• wprowadzenie nowych zasad gospodarczych leży w interesie:

• społeczeństwa jako całości

• posiadaczy kapitału

• pełne zatrudnienie dynamizuje rynek - bo:

• zwiększa jego chłonność

• przyspiesza cyrkulacje pieniądza

• umożliwia zwiększenie produkcji

• eliminuje/osłabia groźbę kryzysów

Inwestycje publiczne i polityka kredytowa

• to aktualny temat po doświadczeniach wielkiego kryzysu

• możliwość i potrzeba przeciwstawienia się zjawiskom kryzysowym przez

• zwiększenie inwestycji publicznych (głownie w infrastrukturze)

• aktywizowanie inwestycji prywatnych

• inwestycje państwowe mogą być w znacznej mierze finansowane z tzw. deficytu budżetowego

• środkiem umożliwiającym przezwyciężenie kryzysu jest też kontrolowana polityka inflacyjna

• zwiększanie podaży pieniądza na rynek

• obniżanie płac realnych przy dokonywaniu manipulacji płacowo cenowych, które sprawiają wrażenie zgłaszanych przez społeczeństwo żądań

6. Doktryna państwa dobrobytu a doświadczenie państw kapitalistycznych

• doktryna była przedmiotem eksperymentem w krajach o różnym poziomie rozwoju społeczno - ekonomicznego

• błędne jest szukanie zależności między materialnym dostatkiem kraju a praktycznym stosowaniem założeń doktryny

• z pewnym powodzeniem wprowadzona w:

• Wielkiej Brytanii

• Szwecji

• RFN

• ale miała nikły wpływ na stan zabezpieczenia socjalnego w USA, które było najbogatszym krajem kapitalistycznym

• skomplikowana sytuacja - gdy doktrynę odniesie się do Indii czy niektórych państw afrykańskich

• hasła doktryny są składnikiem programów politycznych wielu partii (i tych sprawujących władzę i dążących do jej zdobycia)

• stała się składnikiem lokalnych odmian programów socjalistycznych

• socjalizm afrykański, indyjski, arabski etc.

3

---