Zakres wiedzy obowi¹zuj¹cej na egzaminie z litaratury XIX wieku

Obowi¹zuje znajomoœæ wyk³adu. Treœci na nim przekazane s¹ podstaw¹ dla stworzenia obrazu wieku, zachodz¹cych w nim przemian œwiatopogl¹dowych, procesów œwiadomoœciowych, relacji spo³ecznych - maj¹cych swój wyraz w literaturze (w formach estetycznych). St¹d wymóg powo³ywania siê na utwory literackie.

- Granice czasowe wieku: Rewolucja Francuska - Pierwsza Wojna Œwiatowa; uzasadnienie tych granic.

- Wiek rewolucji i poszukiwañ stabilizacji; pola dokonuj¹cych siê przemian. Romantyzm a rewolucja.

- Kwestia wolnoœci:

- jednostki (nobilitacja),

- spo³ecznoœci (grup spo³ecznch, nobilitacje tych grup),

- narodów (konflikt pañstwo-narodowoœæ).

- Demokratyzacja i poszukiwanie p³aszczyzny braterstwa:

- wolnych narodów (w fazie rewolucyjno-romantycznej I po³. XIX wieku)

- pracy, wytwórczoœci i wymianie us³ug (w fazie rozwoju nowoczesnej gospodarki, rozwoju

cywilizacji opartej na zdobyczach naukowych II po³. XIX wieku)

st¹d:

- I po³. XIX wieku - wiara w rewolucyjne przemiany i "wojnê o wolnoœæ ludów"

- II po³. XIX wieku - wiara w pokojow¹, cywilizacyjn¹ budowê jednoœci spo³eczeñstw i Europy po³¹czonej kr¹¿eniem dóbr naukowych i cywilizacyjnych.

- Kryzys utopii wolnoœciowych, obietnic powszechnego szczêœcia i harmonijnych spo³eczeñstw (schy³ek wieku); nasilenie siê nastrojów katastroficznych (koniec wieku); kryzys kultury mieszczañskiej.

- Romantyzm i odrodzenie religijne (odrodzenie religijne w Niemczech i Francji; dzia³alnoœæ ks. Lammenais.) Odrodzenie religijne w literaturze (Chateaubriand). Lammenais i polscy romantycy. Liryka metafizyczna (mistyczna) niemiecka, w³oska, francuska, polska (tu: pozycje z kanonu lektur - obowi¹zkowa znajomoœæ przyk³adów).

- Cz³owiek - Bóg - Natura w literaturze wczesnego i dojrza³ego romantyzmu (pozycje z kanonu lektur; powo³aæ siê w odpowiedzi na konkretne przyk³ady). Rousseau, Goethe, Macpherson, Novalis, Foscolo.

- W poszukiwaniu scalonej wizji œwiata i cz³owieka (koncepcja pe³ni cz³owieczeñstwa: Faust Goethego a ta¿ koncepcja w ujêciu polskich romantyków).

- Cz³owiek - Historia - Bóg

- Transcenduj¹ca jednostka i Kosmos (spotkanie nieskoñczonoœci)

- Jednostka (cz³owiek) i historia - symbolika ruiny: ruina antropologiczna, historiozoficzna,

etyczna (moralna); ruina - jej motywy w literaturze

- Ból istnienia (jednostki)

- egzystencjalny; przyk³ady na ów ból w literaturze (przyk³ady na egzystencjalne cierpienie: Chateaubriand, Byron, Goethe, Foscolo, Puszkin, Lermontow, Leopardi,

polscy romantycy)

- wynikaj¹cy z historii (uwarunkowany ni¹; cierpienia narodów zniewolonych); przyk³ady na cierpienie w historii (przyk³ady polskich romantyków, przyk³ady utworów z zakresu literatur innych narodów: Leopardi, Foscolo, Chateaubriand, Byron, Schiller).

- Prowidencjalizm w historii - w utworach polskich romantyków, w utworach przedstawicieli innych literatur; tak¿e - mesjanizm/mesjanizmy (przyk³ady w literaturze).

- Metaforyczne formy refleksji egzystencjalnej i metafizycznej (religijnej, mistycznej) w literaturze romantycznej (przyk³ady w utworach literackich):

- pejza¿

- noc (pory doby i roku)

- wêdrówka/wêdrowiec

- Procesy laicyzacyjne w XIX wieku:

- scjentyzm, pozytywizm Comte'a i wyzaczenie nowej funkcji dla filozofii; antropologia scjentystyczna; miejsce religii; naturalistyczna (przyrodoznawcza) koncepcja historii;

organicyzm spo³eczny i utylitaryzm spo³eczny

- cz³owiek a zbiorowoœæ (spo³ecznoœæ), deterministyczna wizja jednostki ludzkiej

- Taine - humanistyka i estetyka pozytywistyczna

- Taine'owskie kategorie determinuj¹ce rozwój kultury (dzie³ artystycznych):

- rasa (czynnik psychologiczny),

- moment historyczny,

- œrodowisko.

- Renan - dyskusje wokó³ Chrystusa, chrzeœcijañstwa, fenomenu wiary i roli wiary (œciœle - religii) w rozwoju kultury.

- Rozwój nowo¿ytnej prozy. Proza wobec przemian ideologicznych, spo³ecznych, œwiadomoœciowych, miêdzyosobowych w wieku dziewiêtnastym. Przyk³ady - nale¿y umieæ omówiæ sposób prezentacji tych zjawisk w konkretnych powieœciach:

- powieœæ spo³eczna

- powieϾ historyczna

- powieϾ psychologiczna

Chodzi tu o przyk³ady z listy lektur; nale¿y umieæ umiejscowiæ:

- powieœæ Balzaka, Stendhala, Hugo, Scotta, Manzoniego; nastêpnie Flauberta, Zoli, Dickensa, Vergi, Eliot

- polsk¹ powieœæ historyczn¹ - wczeœniejsz¹ - Kraszewskiego i póŸniejsz¹ - Sienkiewicza, ¯eromskiego, Berenta

- polsk¹ powieœæ spo³eczn¹: Orzeszkowej, Prusa, ¯eromskiego, Reymonta

- powieœæ psychologiczn¹: Flauberta, Huysmansa, Eliot lub Hardy'ego, D'Annunzio, Fogazzara, To³stoja, Dostojewskiego, Turgieniewa, Sienkiewicza, Prusa, Orzeszkowej, ¯eromskiego; prozê Czechowa (lub dramaty Czechowa - w nurcie psychologiczno- spo³ecznym).

- Nastroje kryzysu i schy³ku wieku w literaturze

- dekadentyzm - stan kryzysowy kultury (powtarzaj¹cy siê w historii), stan œwiadomoœci, stan psychiczny. Wiedzieæ o tym zjawisku, zwi¹zaæ z wydarzeniami literackimi, pewnymi

najwa¿niejszymi twórcami.

Dekadentyzm w literaturze (3 pierwsze obowi¹zkowo):

K. Huysmans, Na wspak

G. D'Annunzio, Tryumf œmierci

H. Sienkiewicz, Bez dogmatu

H. Sienkiewicz, Quo Vadis? - jako przyk³ad obrazu dekadencji kultury antycznej

O. Wilde

S. Przybyszewski

- Nurty religijnego odrodzenia w literaturze schy³ku wieku i pocz¹tków XX w.

- Powieœæ psychologiczna podejmuj¹ca motywy religijne (œmierci, ¿ycia pozagrobowego, niewyt³umaczalnych zjawisk psychicznych: Fogazzaro, Prus, Sienkiewicz, Huysmans, T. Storm Srebrny jeŸdziec, œciœle: JeŸdziec na srebrnym koniu), problematyka religijna w prozie

rosyjskiej: Dostojewski, To³stoj;

- Motywy religijne i refleksja religijno-moralna w poezji i dramacie - tu: przyk³ady z literatury polskiej: J. Kasprowicz, T. Miciñski.

- Opozycja cywilizacji miejskiej (uznanej za chor¹) i cywilizacji wiejskiej („naturalnej”, ¿ycia w naturze, albo raczej - poza cywilizacj¹); kontrast miasta i wsi w literaturze schy³ku XIX i pocz. XX w. (ju¿ tylko na przyk³adzie twórczoœci prozaików polskich: Prusa, Orzeszkowej, ¯eromskiego, Reymonta).

- Odmiennoœæ obrazu XIX w. (chodzi o czas rozwoju gospodarczego i dynamizmu spo³ecznego) w twórczoœci pisarzy polskich i zachodnich (tak¿e rosyjskich).

Lista lektur dla II roku kulturoznawstwa

Literatura XIX wieku

Literatura polska

1. J. U. Niemcewicz, Œpiewy historyczne (st¹d trzy utwory:

Duma o ¯ó³kiewskim

Stefan Czarniecki

Pogrzeb Ks. Józefa Poniatowskiego)

2. A. Malczewski, Maria

3. W. Pol, Mohort

4. T. Lenartowicz, Poezje (tylko Bitwa Rac³awicka)

Gladiatorowie

Zachwycenie

Kalina

5. K. Ujejski, Chora³ (lub Maraton)

6. A. Mickiewicz, Sonety krymskie

Dziadów cz. I i IV

Dziadów cz. III z Ustêpem

Pan Tadeusz

7. J. S³owacki, Lilla Weneda + Grób Agamemnona

Król Duch (dwa pierwsze rapsody)

Uspokojenie

Sen dobrej Salomei

8. C. Norwid, Promethidion

Ruiny (fragment z Piêciu zarysów)

Wêdrowny sztukmistrz

Ad leones

Vade-mecum

O sztuce dla Polaków

9. Z. Krasiñski, Nie-boska komedia

Irydion

Przedœwit

10. J. I. Kraszewski, Stara Baϖ lub Ulana

Rzym za Nerona

11. A. Asnyk, Poezje - st¹d tylko wiersze o motywach antycznych

i cykl Tatry lub te¿ dla chêtnych cykl Nad g³êbiami

12. M. Konopnicka, Poezje - st¹d: kilka wierszy o motywice biblijnej,

równie¿ wiersze w³oskie, w szczególnoœci cykl Madonny

Nowele - st¹d: Panna Florentyna

Ksawery

Urbanowa

Martwa natura

13. E. Orzeszkowa, Cham

Gloria victis

Meir Ezofowicz

Ogniwa

14. B. Prus, Faraon

Lalka

Emancypantki

Z zywotów œwiêtych

Grzechy dzieciñstwa lub Przygoda Stasia

15. H. Sienkiewicz, Ogniem i mieczem lub Potop

Quo vadis

Bez dogmatu

Jamio³

16. W. Berent, Próchno

¯ywe kamienie

17. W³. S. Reymont, Ziemia obiecana

Ch³opi

18. S. ¯eromski, Wierna rzeka

Popio³y

Rozdziobi¹ nas kruki, wrony...

19. T. Miciñski, Xi¹dz Faust

Poezje (W mroku gwiazd)

20. S. Wyspiañski, Noc listopadowa

Wyzwolenie

21. J. Kasprowicz, Hymny

Ksiêga ubogich

Krzak dzikiej ró¿y (cykl)

Mój œwiat (tomik)

22. K. Przerwa- Tetmajer, Poezje - st¹d: wiersze o motywach antycznych,

pejza¿owych/tatrzañskich

Na skalnym Podhalu (jedno opowiadanie do wyboru)

23. L. Staff, Poezje - st¹d: wiersze o motywach antycznych,

franciszkañskich, wiersze pejza¿owe, wiersze

inspirowane sztuk¹

24. S. Przybyszewski, Nad morzem (tryptyk)

Androgyne lub Requiem aeternam

25. B. Leœmian, £¹ka (wybór kilku wierszy)

Dla zainteresowanych:

1. A. Mickiewicz, Wybrane dwa wyk³ady z Wyk³adów Paryskich

2. J. S³owacki, Beniowski

Podró¿ z Neapolu do Ziemi Œwiêtej

3. A. Fredro, Do¿ywocie

Pan Jowialski

4. N. ¯michowska, Poganka

5. B. Prus, Placówka

Sen lub Z legend dawnego Egiptu

6. E. Orzeszkowa, Nad Niemnem

W zimowy wieczór

7. S. Wyspiañski, Powrót Odysa

Warszawianka

8. W. S. Reymont, Komediantka

9. J. Kasprowicz, Ballada o s³oneczniku

Na wzgórzu œmierci

10. T. Rittner, Nowele (jedna, dwie do wyboru)

W ma³ym domku lub Wilki w nocy

11. S. Witkiewicz, Sztuka i krytyka u nas

LITERATURY INNYCH NARODÓW

Literatura niemiecka

1. (F. L. von Hardenberg) Novalis, Hymny do nocy

2. J. W. Goethe, Cierpienia m³odego Wertera

Faust (cz. I)

3. F. Schiller, Zbójcy

4. H. Heine, Poezje (wybór)

5. T. Storm, JeŸdziec na srebrnym koniu

6. T. Fontane, Effi Briest

7. H. Hofmannstahl, Wiersze (wybór)

jeden dramat (do wyboru)

Literatura angielska

1. G. Byron, Wêdrówki Childe Harolda

Giaur

2. W. Scott, Ivanhoe lub Waverley

3. J. Macpherson, Pieœni Osjana (fragment)

4. K. Dickens, Klub Pickwicka lub Dawid Copperfield

Ciê¿kie czasy (z tych trzech powieœci

jedna do wyboru)

OpowieϾ wigilijna

5. A. Tennyson, Wiersze - dwa, trzy do wyboru

6. R. Browning, Wiersze (jak wy¿ej)

7. T. Hardy, W pewnym miasteczku

8. G. Eliot, M³yn nad Floss¹ (kilka rozdzia³ów)

9. O. Wilde, Salone

Portret Doriana Graya (do wyrobu z dwóch)

Literatura francuska

1. R. Chateaubriand, Rene

2. W. Hugo, Katedra Notre-Dame

3. H. Balzak, Ojciec Goriot

4. Stendhal, Czerwone i czarne

Vanina Vanini

5. K. Baudelaire, Kwiaty z³a (wybraæ kilka wierszy zn.)

6. G. Flaubert, Salambo

Bani Bovary

Trzy opowieœci (do wyboru)

7. E. Zola, np. Germinal

8. G. de Maupassant, Nowele (jedna lub dwie)

9. K. Huysmans, Na wspak

10. K. Peguy, Joanna d'Arc

Literatura w³oska

1. U. Foscolo, Ostatnie listy Jakuba Ortis

2. G. Leopardi, Pieœni (wybór, kilka utworów zn.)

3. A. Manzoni, Narzeczeni

4. G. D'Annunzio, Tryumf œmierci

5. G. Carducci, Ody barbarzyñskie (wybraæ jedn¹)

6. G. Verga, Mastro Don Gesualdo, Eva (do wyboru)

7. A. Fogazzaro, Œwiêty

Literatura rosyjska

1. M. Lermontow, Bohater naszych czasów

2. A. Puszkin, Eugeniusz Oniegin

3. I. Turgieniew, Ojcowie i dzieci

Zapiski myœliwego (wybraæ jedno, dwa

opowiadania)

4. A. Czechow, Opowiadania (do wyboru - dwa)

jeden dramat (np. Wiœniowy sad)

5. L. To³stoj, Anna Karenina

Œmieræ Iwana Ilicza

6. T. Dostojewski, Bracia Karamazow lub Zbrodnia i kara

Antologia poezji symbolistów francuskich

Podstawowym Ÿród³em informacji s¹:

1. S³ownik literatury polskiej XIX w. (pod red. Józefa Bachórza i Aliny Kowalczykowej) Wroc³aw-Warszawa-Kraków 1991

2. S³ownik literatury polskiej XX w. (pod red. Aliny Brodzkiej i innych) Wroc³aw- Warszawa-Kraków 1992

st¹d - wyjaœnienia takich podstawowych terminów jak: „choroby wieku” - werteryzm, reneizm, byronizm; indywidualizm romantyczny, mesjanizm, mistycyzm, synkretyzm, forma otwara, naturalizm, realizm, powieœæ (odmiany), scjentyzm, symbolizm, dekadentyzm, estetyzm/sztuka dla sztuki, impresjonizm, parnasizm, modernizm, motywika antyczna, motywika religijna i inne.

Nale¿y te¿ zajrzeæ do opracowañ/podrêczników historii literatur poszczególnych narodowoœci i wejrzeæ w has³a autorskie.

---