KINO AMERYKAŃSKIE

NOWY FILM AMERYKAŃSKI:

• Po Nowej Fali we Francji, po ożywczych prądach w kinie brytyjskim, niemieckim, cze­skim i jugosłowiańskim, nowe kino musiało dotrzeć do sa­mego Hollywood.

• Wydarzenia związane z rewolucją:

• Estradowy debiut Elvisa Presleya

• Pierw­szy amerykański koncert Be­atlesów w lutym 1963 roku

• Listo­pad 1963 roku→Zamordowanie Kennedy'ego

• Czer­wiec 1964 r. → Zniesienie dyskryminacji rasowej w USA

• Kwiecień 1966 r. →Pierwsze manifestacje przeciwko wojnie w Wietnamie

• Sierpień 1965 r. →Pierwsze murzyńskie „gorące lato' w Chicago

• W roku 1966 amerykański Sąd Najwyższy nakazał modyfikację a w następstwie zawieszenie tzw. Kodeksu Haysa. Od 1968 roku za­stąpił go system komisyjnego określania wieku, od którego dozwolony jest dany film.

• 1968→ Fala studenckiej rewolty, wzmocniona ruchem hipisowskim i fermentem w całej, nie tylko młodzieżowej kulturze.

• Rok 1966:

• 80% wszystkich amerykańskich fil­mów powstało poza wielkimi wytwórniami.

• Odwieczny sys­tem hollywoodzki walił się w gruzy — coraz mniej gwiazd godziło się na wieloletnie kon­trakty. Upowszechniała się praktyka współuczestniczenia w produkcji i żądania w ra­mach honorariów udziału w zyskach.

• Stopniowo w Hollywood nabierali znacze­nia absolwenci nowo powstałych szkól filmowych — ludzie młodzi, bez praktyki w branży, za to wszechstron­nie wyedukowani i gotowi wcielać w życie nowe, europejskie wzory.

• Zmiany w filmie:

• Film przestał być realiza­cją niedoścignionego marzenia, a coraz częściej podejmował problematykę dnia powsze­dniego, w sposób realistyczny dotykając tematów drażliwych, wręcz szokujących.

• Na ekranie przestano mówić o tabu, a zaczęto je pokazywać. Kamera przestała tez na moment śle­dzić sławnych i bogatych, odkryła na nowo amerykańską prowincję, wydobywa­jąc jej nostalgiczne piękno i skupiając się na losie przeciętnego czło­wieka.

• Bohater nowej kategorii→ człowiek za­gubiony w otaczającej go współczesności, osa­czony przez kompleksy, pozbawiony cech amanta. Na ekranie nie tylko kreślono jego wizerunek, starano się również odnaleźć determinują­ce jego działanie okoliczności.

• Zmiany w obrębie kina gatunków:

• W dziedzinie filmu muzyczne­go zaczęły liczyć się dokumentalne zapisy koncertów→Moncerey Pop (1969) czy Woodstock (1970).

• Western chylił się ku upadkowi. Przez moment próbował zastąpić go antywestern, w którym brutal­ność poszczególnych scen dorównywała brutalno­ści, z jaką próbowano odkłamać legendę Dzikiego Zachodu→ Niebieski żołnierz Ralpha Nelsona (1970) i Mały Wielki Człowiek Arthura Penna (1971) zamieniały krwiożerczych dotąd Indian w niewinne ofiary imperialnych zakusów Białych. Wizji dopełniały epickie opowieści Sama Peckinpaha Dzika banda (1969) czy Pat Ganett i Billy Kid (1973), ukazujące Zachód jako siedlisko uciekających przed cywilizacją, odrażających bani­tów, z których społeczna potrzeba mitu uczyniła le­gendarnych herosów.

• Uwolniony od zastrzeżeń Kodeksu Haysa film kryminalny najpierw pofolgował sobie po dekadzie ograniczeń→ Masakra w dniu św. Walentego Rogera Cormana oraz Bonnie i Clyde Arthura Pen­na (oba 1967) odwołując się do tradycji kina lat 30. negowały starą zasadę „dwie godziny grzechu i pięć minut pokuty"

• Satyryczny obraz mieszczańskiej Ameryki nabierał odcieni zgryźliwej ironii jak w „Absolwen­cie Mike'a Nicholsa (1968) lub zamieniał się w in­teligentną butonadę jak w reżyserskim debiucie Woody'ego Allena Bierz forse i w nogi (1969)

• Kino drogi→ Easy Rider Dennisa Hoppera (1969)

• Film Culture→ Odpowiednik Cahiers du Cinema, założony przez J. Mekasa, czasopismo antyhoolywoodzkie

• John Cassavetes:

• Odcinając się od hollywoodzkiego systemu produkcji próbował pokazywać życie „takim jakie ono jest”. Na planie często nie trzymał się scenariusza pozwalając aktorom na improwizacje mające służyć wydobyciu realizmu.

• Cassavetes kładł duży nacisk na oddanie przez aktora natury granej postaci.

• Filmując bohaterów przy codziennych, nieraz błahych, czynnościach mówił wiele o nich. Bohaterowie jego filmów nie potrafią dostosować się do otaczającego świata, ich zachowaniem kieruje ogromna potrzeba miłości dla której są w stanie wiele poświęcić.

• Cierpienie jest nieodłącznym elementem egzystencji postaci filmów Cassavetesa.

• Jego kino robione jest bez przesadnej troski o widza, ale z dbałością o najlepsze oddanie własnych koncepcji w których centrum jest człowiek.

• Poprzez zewnętrzne, nieraz mniej znaczące gesty przedstawiał wewnętrzne rozterki swych bohaterów.

CIENIE(ODCIENIE)

Reżyseria: John Cassavetes

Scenariusz: Robert Benton, David Newman

Zdjęcia: Erich Kollmar

Muzyka: Charlie Mingus

Montaż: Len Appelson

Produkcja: USA

Rok produkcji: 1958

Wykonawcy: Lelia Goldoni (Lelia), Ben Carruthers (Benny), Hugh Hurd (Hugh),

Anthony Ray (Tony), Rupert Crosse (Rupe Clark), Tom Allen (Tom), Dennis Salla

(Dennis), David Pokitellow (David), Davey Jones (Davey).

• Reżyser kamerą 16 mm kręci na ulicach miasta i w naturalnych wnętrzach Cienie, najtańszy tej klasy pełnometrażowy obraz fabularny, jaki kiedykolwiek powstał za Atlantykiem.

• Sens filmu polegał na improwizacji, na spon­taniczności zachowań — podstawową ideą Cassavetesa jest bowiem nie opo­wiadanie historii, tylko zapis osobowości, łowienie prawdy gestów i działań, wynikających z rysów psychicznych i sytuacji w określonym środowisku.

• Odtwórcy ról w Cieniach (a raczej Odcieniach, bo w oryginalnym tytule chodzi o odcienie karnacji) mieli za punkt wyjścia tylko kilku zdaniowe opisy postaci i ich pozycji społecznej.

• Film tworzy całościowe świadectwo pewnej prawdy ludz­kiej w zakresie obyczajowym i socjalnym.

• Forma podporządkowana jest treści. Długie ujęcia nie ograniczały czasowo aktorów umożliwiając konstrukcję skomplikowanych wewnętrznie postaci.

• Cassavetes stworzył pozostający w pa­mięci poetycki utwór odbiegający od hollywoodzkich norm. Udało się to dzięki właściwej metodzie zezwalają­cej aktorom na wygranie ich własnych cech charakteru.

• Fabuła: Bohaterowie to rodzeństwo Mulatów: najstarszy, czarnoskóry Hugh, ja­śniejszy Benny i ich siostra Lelia, która wygląda na białą. Dwudziestoletnia, ale niedoświadczona jeszcze Lelia ma nadzieją uwolnić sią od handicapu swo­jego pochodzenia; w kręgu nowojorskiej bohemy poznaje przystojnego chłop­ca, który zostaje jej pierwszym kochankiem i sporo wskazuje na to, że może im być ze sobą dobrze — niestety, tylko do czasu, gdy wychodzą na jaw róż­nice rasowe. Tony nie umie ukryć zmieszania, a Hugh zbyt obcesowo wkracza jako opiekun siostry. Benny waha się pomiędzy światami dwóch kolorów skóry, chciałby zostać kornecistą jazzowym, ale marnuje czas w towarzystwie białych wałkoni i dopiero pod wpływem przykrych doświadczeń zaczyna rozmyślać o swojej sytuacji. Hugh jest najbardziej świadomy podłoża spoty­kanych konfliktów, tym samym jednak mocniej obarczony kompleksami, a jego zasadniczość i agresywna duma utrudniają rodzeństwu podejmowanie samodzielnych decyzji. On sam, mimo rzetelnej postawy życiowej, też nie ma powodzenia: widać, że nie zrobi upragnionej kariery piosenkarza w klubach rozrywkowych.

BONNIE I CLYDE

Reżyseria: Arthur Penn

Scenariusz: Robert Benton, David Newman

Zdjęcia: Burnett Guffrey

Muzyka: Charles Strouse

Produkcja: USA

Rok produkcji: 1967

Wykonawcy: Faye Dunaway(Bonnie Parker), Warren Beatty(Clyde Barrow), Gene Hackman(Buck Barrow),Michael J. Pollard(C.W. Moss), Estelle Parsons(Blanche) BONNIE *

• Produkcja, z której inicjatywą wy­stąpił główny odtwórca, Warren Beatty, prezentuje parę groźnych, ale kiedyś bardzo popularnych bandytów napadają­cych na banki.

• Bonnie i Clyde okazują się bardziej ludzcy niż ich przeciwnicy.

• Finał w gradzie poli­cyjnych kuł odbierany jest jako sadystyczna masakra

• Fabuła: Bonnie Parker i Clyde Barrow to para kochanków, a przede wszystkim duet gangsterów i morderców doby wielkiego kryzysu. Bonnie poznała Clyde a w kilka dni po tym jak opuścił więzienie. Okoliczności poznania nie należały jednak do romantycznych. Clyde został nakryty na próbie ukradzenia samochodu matki Bonnie. Ich gang szybko stał się sławny. Przez pewien czas bardzo zręcznie udawało im się wyprowadzać w pole ścigającą ich po całych Stanach policję. Nadszedł jednak dzień, gdy wpadli w zasadzkę, a sposób, w jaki zginęli, dopełnił ich legendę.

ABSOLWENT:

Reżyseria: Mike Nichols

Scenariusz: Calder Willingham, Buck Henry

Zdjęcia: Robert Surtees

Muzyka: Dave Grusin, Paul Simon

Scenografia: Richard Sylbert, George R. Nelson

Produkcja: USA

Rok produkcji: 1967

Wykonawcy: Anne Bancroft(Mrs. Robinson), Dustin Hoffman(Benjamin Braddock), Murray Hamilton(Mr. Robinson), Elizabeth Wilson(Mrs. Braddock),William Daniels(Pan Braddock)

• Hollywood dłu­go ociągał się przed podjęciem te­matu młodzieżowych protestów lat sześćdziesiątych przeciwko systemowi.

• Absolwent jest jednym z pierw­szych filmów zajmujących stano­wisko wobec konfliktu pokoleń w latach sześćdziesiątych. Atmos­ferę tamtego okresu znakomicie współtworzą również piosenki Simona i Garfunkela

• Film ten jest sygnałem narodzin nowego kina hollywoodzkiego, dowodem odrzucenia dawnych stereotypów sentymentalnej obyczajowości amerykańskiej.

• Reżyser Mike Nichols z dnia na dzień został obwołany "reżyserem jutra".

• Absolwent - opowieść o pełnym kompleksów maturzyście, który wyłamuje się z ram przygotowanych mu przez rodzinę i otoczenie - pokazał nie tylko kryzys instytucji małżeństwa, ale daleko posunięty rozkład amerykańskiej obyczajowości.

• Fabuła: Droga życiowa młodego, zamoż­nego absolwenta elitarnej szkoły jest niby wyraźnie zarysowana: najpierw ma się odprężyć, a po­tem zacząć robić karierę. Pani Ro­binson, bogata, nie zaspokojona erotycznie zamężna sąsiadka, ma wobec niego własne plany. Dlate­go ubóstwiany chłopak jest rozry­wany na wszystkie strony .Wpraw­dzie stara się sprostać wszystkim oczekiwaniom, jednakże każde nowe doświadczenie odrzuca go od pozornej świętoszkowatości i obojętności wobec uczuć. Wkrót­ce egoistyczna sąsiadka odkrywa, że jej amant zakochał się, i to aku­rat w jej córce, którą ona podsu­wała mu do towarzystwa. Gdy córka ma być z tego powodu wy­dana szybko za mąż, cichy mło­dzieniec staje się nagle buntownikiem - uprowadza swoją narze­czoną z wypełnionego kościoła i ucieka z nią.

EASY RIDER

Reżyseria: Dennis Hopper

Scenariusz: Peter Fonda, Dennis Hopper, Terry Southern

Zdjęcia: Laszlo Kovacs

Produkcja: USA

Rok produkcji: 1969

Wykonawcy: Peter Fon­da (Wyatt), Dennis Hopper (Billy), Jack Nicholson (George Hanson), Karen Black (Karen), Antonio Mendoza (Jesus), Phil Spector (łącznik)

• Po raz pierwszy w dziejach Hollywood ścieżka dźwięko­wa składała się wyłącznie z piosenek różnych wykonawców. Fonda nie tylko zdobył zgodę na ich wykorzystanie, nie tylko pogodził interesy twórców, ale zdołał - co prawda z pewnym opóźnieniem -wydać soundtrack na płytach.

• Przesłanie→ dążenie do wolności na wszelkich płaszczyznach, ciążenie, któremu przeciwstawia się ludzka tępota i brak to­lerancji.

• Schemat klasycznego we­sternu, którego bohaterowie szukali wolności na bezkresnych preriach. Tak jak i tamci, Wyatt i Bill me mają poszanowania dla prawa, ale w ich oto­czeniu nie ma go nikt. Tak jak i tamtych, otacza ich przemoc i gwałt, a iskrą zapalną może być wszystko — choćby wygląd czy rasa. Ameryka z siodełka motocykla wygląda dokładnie tak samo jak z siodła rumaka.

• Jest to hymn pochwały życia

• Fabuła: Dwaj hipisi - Wyatt i Billy - na zapleczu lot­niska Los Angeles sprzedają dużą partię narkoty­ków, a następnie dosiadają swych ręcznie zdobio­nych motocykli i ruszają wzdłuż Ameryki, kierując się w stronę Nowego Orleanu, Ich długie włosy i ekstrawagancki wygląd sprawiają, ze musza spę­dzać noce pod gołym niebem — właściciele moteli zamykają im drzwi przed nosem. W małym mia­steczku w Teksasie zostają aresztowani. Z celi wy­ciąga ich współwięzień, adwokat i alkoholik George Hanson, który ochoczo do nich dołącza. Dwa dni później na postoju trójkę podróżnych napada­ją okoliczni farmerzy - w wyniku linczu Hanson ponosi śmierć. Billy i Wyatt ruszają dalej. W No­wym Orleanie w towarzystwie dwóch prostytutek uczestniczą w miejskim karnawale. Wraz z dziew­czętami przeżywają narkotyczny trans na cmentarzu. Rano wyruszają w dalszą podróż — na Florydę. Ich wygląd irytuje kierowcę ciężarówki, który sięga po strzelbę i zabija najpierw Billy'ego i następnie Wyatta.

PIĘĆ ŁATWYCH UTWORÓW

Reżyseria: Bob Rafelson

Scenariusz: Bob Rafelson, Carole Eastman

Zdjęcia: László Kovács

Scenografia:

Produkcja: USA

Rok produkcji: 1970

Wykonawcy: Karen Black(Rayette Dipesto), Jack Nicholson(Robert Dupea)

• Fabuła: Robert Dupea zrezygnował z kariery pianisty i zaczął pracę przy wydobyciu ropy naftowej. Żyje razem z Rayette, kelnerką z miejscowego baru. Gdy Robert dowiaduje się od siostry o ciężkiej chorobie ojca, udaje się w rodzinne strony wraz ze swoją kobietą. Tam czeka go konfrontacja z bogatą rodziną, jakże różną od niego samego.

KINO NOWEJ PRZYGODY:

• Schyłek lat 70 upłynął w USA pod znakiem triumfów, jakie odniosły pierwsze obrazy współtworzące Kino Nowej Przy­gody.

• Pojawiły się one jako efekt poszukiwań sposobu na ponowne przyciągnięcie do kin widzów, których odciągnęła od nich telewizja, łączyły się jednak z programowymi poszukiwaniami postmodernizmu i przenosiły na ekran szereg idei głoszonych przez ruchy kontestacyjne.

• Premiery Gwiezdnych Wojen(1977), George'a Lucasa i Bliskich spotkań III stopnia(1977), Stevena Spielberga dały początek nowej formule ekranowego widowiska, z powodzeniem po­wielanej i udoskonalanej przez następne dziesięciolecie.

• W ślad za nimi pojawiły się takie filmy, jak Star Trek, Superman, Poszukiwacze zaginionej Arki czy E. T. - skutecznie wyko­rzystujące antyracjonalistyczne nastawienie widzów i ich za­interesowanie kwestiami mistycznymi.

• Ważniejsze od logiki zdarzeń były widowiskowe sceny, zre­alizowane dzięki nowym osiągnięciom w dziedzinie efektów specjalnych.

• Przez następne dziesięć lat po premierze Gwiezdnych wo­jen nowe kino hollywoodzkie podbijało ekrany świata za po­mocą radośnie popularnych opowieści z bohaterami więk­szymi niż życie i niedorzecznymi fabułami.

• Kino to było na­prawdę „nowe", choć tak ostentacyjnie sięgało do starych i sprawdzonych wzorów. Nie proponowało prostego powro­tu do dawnych sposobów opowiadania historii, ale rehabili­towało fabułę dzięki posłużeniu się pastiszem. Wszystkie te filmy oferowały widzom rodzaj zabawy z tradycją, oparty na grze aluzji i cytatów oraz prze­tworzeniach znanych wzorów, a nie prostą opowieść, osadzo­ną w określonym czasie i miejscu.

• Istotnym składnikiem tych utworów był też element buntu przeciw establishmentowi: ośmieszanie reprezentantów struktur władzy czy ukazywa­nie bohaterów jako outsiderów i kontestatorów.

• Dwa różne typy widowisk:

1. Czynnik cudowności, moce nadprzyro­dzone, wizje futurologiczne, nie mające do dziś pokrycia w rzeczywistości→ Gwiezdne wojny, Imperium kontratakuje, Powrót Jedi, E.T., Superman, Powrót do przyszłości, Kokon, Obcy - 8 pasa­żer Nostromo ,Duch

2. Wszystkie elementy są znane z rzeczy­wistości, tylko łączone w układy nie­zwykłe, nadzwyczajne i splatane w oszałamiającym, zgoła nie życiowym tempie→ Poszukiwacze zaginionej arki, Indiana Jones, Mi­łość, szmaragd i krokodyl, Greystoke, legenda Tarzana, władcy małp, Błękitny grom.

• Cechy:

• Gwałtowne zwroty akcji, war­tkie tempo wzajemnie popędzających się wydarzeń, szybki ruch w samym kadrze, mroczne tajemnice, raptowne zaskoczenia, wyjątkowe zbiegi okolicz­ności, straszliwe niebezpieczeństwa, sy­tuacje pozornie bez wyjścia, obrazy wstrząsające rozmachem, makabrą lub okrucieństwem, groza, epatowanie eg­zotyką i co pewien czas szczypta humo­ru

• Siły Do­bra i Zła rozgraniczone są radykalnie: zwycięstwo Dobra w ostatnim akcie jest zagwarantowane.

• Odpolitycznienie

• Parodystyczność → Autoironiczny ton pastiszu

• Perfekcja techniczną→ Efekty specjalne

WOODY ALLEN:

• Jedna z naj­większych indywidualności współczesnego ki­na, a jednocześnie jeden z najpłodniejszych re­żyserów

• Pierw­szym filmem wyreżyserowanym przez niego był Bierz forsę i w nogi (1969), stylizowana na doku­ment parodia filmu gangsterskiego, do której na­pisał scenariusz i w której zagrał główną rolę.

• W latach 70 zrealizował jeszcze kilka mniej lub bardziej udanych komedii, zyskując dzięki nim dużą po­pularność.

• Wypracowany przez niego typ humoru bazował na absurdalnych skojarzeniach, auto­ironicznym dystansie, inteligentnych odniesie­niach literackich, filozoficznych i filmowych

• Pierwszy artystyczny sukces osiągnął komedią Annie Hali (1977, Oscar za najlepszy film, scenariusz i reżyserię), historią nieudanego romansu nowojorskiego intelektualisty, gdzie tytułową rolę zagrała jego ówczesna życiowa partnerka - D. Keaton, otwierając przyszłą ko­lekcję wybornych portretów kobiecych.

• Jednym z najbardziej osobistych filmów Allena były Wspomnienia z gwiezdnego pyłu z 1980, dzie­ło autotematyczne, powstałe pod wyraźnym wpływem 8 i pół F. Felliniego, bardzo nieprzy­chylnie ocenione przez krytykę.

• Woody Allen obsadza się w głównej roli niemal we wszystkich swoich filmach. Tak naprawdę nie sposób wyobrazić sobie kina Woody Allena bez postaci Woody Allena. Reżyser w każdym filmie gra w gruncie rzeczy tę samą postać - wiele wskazuje, że gra po prostu siebie. Woody nie spełnia standardów bohatera hollywoodzkiego. Wychudła, przygarbiona sylwetka, kępy kręconych, rudych włosów obrastających łysinę na czubku głowy, te same od 30 lat okulary w grubych czarnych oprawkach to nie do końca to, czego oczekuje się od amanta. Jednak Woody Allen, ze swoim wypowiadanym w tempie karabinu maszynowego ironicznym dialogiem i wybuchowym komizmem to filmowa postać na miarę współczesnego Charlie Chaplina.

• Filmy Allena zaludniają redaktorzy, akademicy, krytycy, dramatopisarze, agenci teatralni, prawnicy. Sam Woody Allen wciela się w typowego inteligenta - gadatliwego, robiącego w kulturze, sypiącego cytatami z Freuda i Dostojewskiego, dzielącego każdy włos na czworo po wyjściu z teatru lub we włoskiej knajpie. Być może dlatego Allen jest tak popularny w Europie. Jego kino to wielki portret współczesnego inteligenta, jego mentalności, rozterek, dylematów i śmiesznostek.

• Każdy film Woody'ego to złośliwa satyra na jego własne środowisko. W swoich słynnych, rewelacyjnych dialogach, którą są fundamentem jego kina, Allen wyszydza przemądrzały, przeintelektualizowany a czasem pseudointelektualny sposób bycia inteligentów, nie traci przy tym jednak pełnego ciepła i wyrozumiałości spojrzenia.

• Bohaterowie Woody Allena nieustannie uczęszczają na psychoanalizę i rozważają swoje życie w świetle myśli Freuda. Dyżurne postacie drugiego planu jego filmów to psychoterapeuci. Woody kpi z psychoanalizy i amerykańskiego rytuału spowiedzi na kozetce freudysty (inkasującego oczywiście słone honoraria).

• Bohater Woody Allena nie przestaje, i to ani na chwilę, myśleć, a zwłaszcza mówić o seksie.

• W jego filmach wciąż pojawiają się liczne odniesie­nia do samego kina, jego konwencji, tradycji i osiągnięć.

• Filmy Allena opowiadają o (trudnych) związkach damsko-męskich. Woody upodobał sobie szczególnie dwie konfiguracje.

1. Inteligent przeżywający kryzys wieku średniego, który zakochuje się w podlotku, szukając w nim po części młodości, po części okazji do potwierdzenia swojego męskiego Ja. Na tym motywie oparte są m.in. Manhattan i Annie Hall, a także Jej wysokość Afrodyta i kilka innych tytułów. Allen krąży wokół Nabokova, lecz oczywiście w wersji na wesoło.

2. Kryzys małżeństwa dojrzałych inteligentów i rozwody. Oczywiście z małżeńskim kryzysem łączy się czasem pierwsza konfiguracja. Woody zna się na małżeństwach i na ludziach. Pomiędzy seriami gagów i słownych żartów potrafi powiedzieć o nich rzeczy gorzkie i głębokie. W niektórych wypadkach gorycz bierze górę nad śmiechem. Tak stało się w filmie Mężowie i żony - jednym z najlepszych studiów rozpadu związków między ludźmi, jakie powstały w latach 90.

• FILMOGRAFIA:

• Bierz forsę i w nogi (1969)

• Cały film jest jednym wielkim komicznym paradokumentem

• Fabuła: Film ukazuje karierę Virgila Starkwella, społecznego wyrzutka i nieudacznika. Usiłuje grać na wiolonczeli w wędrownej orkiestrze, popełnia drobne kradzieże, aby móc opłacać lekcje. Prześladują go zarówno przyjaciele, jak i obcy (przy czym wszyscy rozdeptują mu okulary). Próbuje przestępstwa, ale jego fatalny charakter pisma powoduje wpadkę przy pierwszym napadzie na bank.

• Bananowy czubek (1971)

• Wszystko, co chcielibyście wiedzieć o seksie(a boicie się spytać) (1972)

• Rewolucja seksualna, która znajduje wyraz w ogromnej masie książek i fil­mów o charakterze uświadamiającym bądź instruktażowym, zapewniła Woody Allenowi wystarczająco dużo mate­riału do zabawnej satyry.

• Autor filmu nie pozostawia żadnego z pytań bez odpowiedzi: czy afrody­zjak jest skuteczny, jak żyją transwestyci?

• W jednej ze scen koń­cowych sam Woody Allen przedsta­wia widzom, jak czują się plemniki, które zostają „uwolnione" przez „centralę dowodzenia" znajdującą się w mózgu podnieconego seksualnie mężczyzny. A Gene Wilder demonstruje „szare życie codzienne" lekarza, który zakochał się w owcy.

• W USA początkowo nie dopuszczono do wyświetlania filmu. Kąśliwy Allenowski humor, który w tym składającym się z epizodów filmie o pseudo­naukowym frymarczeniu seksualizmem posuwa się do ostateczności, w pruderyjnej Ameryce jest nie do przyjęcia.

• Śpioch (1973)

• Komedia utrzymana w konwencji science fiction.

• Film jest doskonałą parodią gatunku, w której wielbiciele kina science fiction odnajdą aluzje do większości klasycznych dzieł.

• Fabuła: Neurotyczny właściciel sklepu ze zdrową żywnością Miles Monroe poddaje się w 1973 roku drobnemu zabiegowi chirurgicznemu, ale ponieważ operacja nie udaje się, lekarze postanawiają go zahibernować. Miles budzi się po dwustu latach w totalitarnym świecie rządzonym przez Wielkiego Brata, świecie pełnym gigantycznych roślin i automatów do wszystkiego włącznie z życiem erotycznym. Bohater - przebrany początkowo za robota - wplątuje się w: 1. romans ze swoją właścicielką; 2. podziemną walkę z totalitarnym systemem.

• Miłość i śmierć (1975)

• Annie Hall (1977)

• Wnętrza (1978)

• Film inspirowany życiem wielkiego szwedzkiego reżysera Ingmara Bergmana

• Film ma powolny i niespieszny rytm, a spokojna atmosfera wzmacniana jest muzyką.

• Fabuła: Historia pewnej rodziny i stosunków panujących wśród jej członków. Są tam trzy siostry - Joey (Mary Beth Hurt), Renata (Diane Keaton), i Flyn (Kristin Griffith), zamożny ojciec Arthur i jego żona i matka córek Eve. Film pokazuje skomplikowane stosunki jakie panują między skrajnie różnymi córkami , ich relacje z dominującą matką i ojcem szukającym innego życia poza domem. Na początku filmu ojciec porzuca żonę na rzecz Pearl, młodej, wesołej i kontrastowo innej od Eve kobiety. Nawet ubiorem się różnią. Eve jest zawsze surowa, szara i nieciekawa, a Pearl ubiera się w czerwone zwiewne sukienki i jest bardzo kokieteryjna. Rozstanie Eve z Arthurem jest dla sióstr okazją do stworzenia nowych stosunków z opuszczoną i osamotnioną matką.

• Manhattan (1979)

• Wspomnienia z gwiezdnego pyłu (1980)

• Film pesymistyczny, o wyraźnych cechach autobiograficz­nych.

• Fabuła: Sławny autor scenariuszy, komik fil­mowy i reżyser, Sandy Bates (Woody Allen), niechętnie bierze udział w przeglądzie swoich dawnych fil­mów. Musi się przy tym bronić przed zgrają krytyków, pasożytów i wścibskich widzów. Bates przeżywa głęboki kryzys. Jest zrozpaczony, ponieważ producenci i publiczność oczekują od niego, że nadal będzie kręcił filmy ko­mediowe, a on w obliczu ludzkich cier­pień nie czuje się już do tego zdolny. Znaczne fragmenty filmu rozgrywają się w głowie reżysera, co prowadzi do upiornych, prawie kafkowskich se­kwencji.

• Seks nocy letniej (1982)

• Zelig (1983)

• Woody Allen na­daje filmowi charakter paradokumentalnej stylizacji.

• Film stanowi ostrą satyrę na spo­łeczność zapatrzoną w media i żądną sensacji.

• Reżyser mówi także o tym, że kryzysy osobowości są zja­wiskiem zaprogramowanym w społe­czeństwie wymagającym dostosowania się i konformizmu

• W filmie wykorzystano czarno-białe filmy z lat 30-tych, w których występują autentyczne postacie z tamtych lat→ Al Capone, Ch.Chaplin a także Hermann Goring, Josef Goebbels i wielu innych.

• Niektóre sceny zostały postarzone aby wywołać wrażenie autentycznych dokumentów z lat 30-tych.

• Fabuła: Histo­ria żydowskiego urzędnika z lat dwu­dziestych i trzydziestych. Dopasowuje się on do swego otoczenia tak dokład­nie, że przechodzi proces zmian fi­zycznych. Jest to biografia „ludzkiego kameleona". Leonard Zelig (Woody Allen) nie ma własnej tożsamości. Z równą łatwością przemienia się w jazzmana, Chińczyka, tłuściocha i psychiatrę. Ta niezwykła zdolność przystosowywania się oburza ogół, czyni jednak zarazem Zeliga pożąda­nym towarem dla przemysłu rozryw­kowego i poszukiwanym obiektem stu­diów dla naukowców. Dopiero dzięki spotkaniu z psychiatrą, doktor Eudorą Fletcher (Mia Farrow), Zelig odnajduje własną osobowość.

• Danny Rose z Broadwayu (1984)

• Purpurowa róża z Kairu (1985)

• Film jest melancholijną deklaracją miło­ści do kina.

• Na podstawie konwen­cji „filmu w filmie" mieszają się w nim iluzja i rzeczywistość.

• Tragikomedia, z podwójnym dnem

• Refleksja na temat fil­mu jako takiego.

• Fabuła: W latach trzydziestych Cecilia (Mia Farrow) pracuje jako kelnerka w barze. W domu czeka na nią bez­robotny mąż, skłonny do brutalno­ści. Wieczór w wieczór Cecilia i znajduje kobietę swych marzeń. Musi jednak wyśledzić przeciwni­ka reżimu (Robert De Niro). Z po­wodu błędu maszynowego na li­ście poszukiwanych znajduje się nagle całkiem inny mężczyzna, którego siły bezpieczeństwa szyb­ko odnajdują i likwidują. Sam przybywa zbyt późno, by go urato­wać, jednakże w czasie nieudanej ucieka w filmowy świat marzeń. Coś niezwykłego zdarza się, gdy po raz piąty ogląda swój ulubiony film, „Purpurowa róża z Kairu". Wykonawca roli głównej, Tom Baxter (Jeff Daniels), wychodzi z ekranu, wyznaje miłość swej naj­wierniejszej wielbicielce i opuszcza z nią kino. Pozostali na ekranie ak­torzy denerwują się, gdyż bez głównego bohatera nie można grać dalej. Zaczynają więc zastanawiać się nad swoją wartością i dalszą przydatnością. Także producenci są niespokojni, gdyż postacie filmowe z własnym życiem wewnętrznym zagrażają interesowi.

• Hanna i jej siostry (1986)

• Złote czasy radia (1987)

• Wrzesień (1987)

• Późnym letnim wieczorem w posiadło­ści wiejskiej w Vermont zbiera się sześć osób, między którymi konflikty ujawnią się zgodnie z klasycznymi za­sadami dramatu.

• Film, bardziej psycho­logiczny niż komediowy, jest konse­kwentnie zorientowany na twórczość wielkiego idola Woody Allena - Ingmara Bergmana, ale również na klasyków, jak A. Czechów czy M. Gorki.

• Z powodu swego przytłumionego, me­lancholijnego nastroju oraz - w przeci­wieństwie do swych poprzedników -braku ironicznego dystansu, film nie cieszy się powodzeniem ani wśród kry­tyków, ani wśród publiczności.

• Fabuła: Akcja filmu, respektująca trzy klasyczne jedności, trwa kilkanaście godzin nocnych, przeciętych gwałtowną burzą. Jej miejscem jest dom w plenerze. A w nim kilka osób. Wszystko wskazuje na słoneczną, jesienną harmonię. Ale tej harmonii zagraża zamiar sprzedania domu. To zagrożenie staje się katalizatorem przyspieszającym i odsłaniającym to wszystko, co drzemie we wnętrzach ludzi. Poznamy wówczas ich prawdziwe uczucia i charaktery, bowiem sytuacja zmusi ich do wykonania znaczących gestów samookreślenia. Osobami tego dramatu są: Diana, była aktorka (Elaine Strith) i towarzysz jej życia, Lloyd (Jack Warden), jej córka, Lane (Mia Farrow), która w wieku 14 lat zabiła w afekcie jednego z amantów matki, przyjaciółka Lane, Stefanie (Dianne Wiest) i pisarz Peter (Sam Waterston). Czasem pojawia się Howard (Denholm Elliot), starszy pan starający się o Lane.

• Inna kobieta (1988)

• Zbrodnie i wykroczenia (1989)

• Mistrz tym filmem doskonale łączy bergmanowski egzystencjalizm ze swoim unikalnym poczuciem humoru.

• Doświadczenie i maniera bergmanowskiego operatora Nykvista i standardowe już intelektualne szermierki słowne Allena w dialogach dają w efekcie wartościowy i mądry film.

• Film jest zbudowany z dwóch różnych wątków. Pierwszym jest historia szanowanego okulisty (M.Landau) , który chce wyzwolić się z nieformalnego związku z Dolores (A.Huston).Ten wątek ma specyficzny klimat i wyczuwa się w nim napięcie podobnie jak w filmach grozy. Zupełnie inna atmosfera panuje na planie drugiego wątku filmu, który opowiada o nieudaczniku i fajtłapie życiowym Cliffie. Jest on reżyserem który chce nakręcić film o profesorze filozofii, ale zostaje zmuszony do zrobienia filmu dokumentalnego o znienawidzonym szwagrze. Próbuje też bezskutecznie zainteresować sobą ambitną producentkę Helley, a dodatkowo rozpada mu się małżeństwo..

• Alicja (1990)

• Cienie we mgle (1991)

• Film jest czarno- białym groteskowym i równocześnie sentymentalnym wspomnieniem europejskiego kina lat dwudziestych.

• Wyraźne aluzje do „Procesu" Franza Kafki.

• Scenariusz opiera się na sta­rym opowiadaniu, w którym Kafkowski temat prześladowania i braku wyj­ścia zostaje skarykaturowany tak pod względem treści, jak stylu.

• Reżyser zaangażował wiele wielkich gwiazd w drugoplanowych i trzecioplanowych rolach→Madonna, Jodie Foster i inni

• Fabuła: Mieszkańcy małego miasteczka szukają mglistą nocą mordercy atakującego ludność. Łączą się w rodzaj straży obywatelskiej, która ze swej strony terroryzuje odtwórcę roli głównej, Woody Allena. Ma on bowiem brać udział w obławie, lecz pozostawia się go w niepewności co do samych wy­darzeń, a wreszcie czyni zeń obiekt polowania.

• Mężowie i żony (1992)

• Ostatni wspólny film duetu Allen i Mia Farrow, będący opowieścią o sprawach życia małżeńskiego balansującą miedzy komizmem a powagą.

• Jeszcze podczas trwania prywatnego konfliktu z eks-partnerką, Mia Farrow, nowojorski reżyser Woody Allen pre­zentuje w USA film o rozpadzie małżeństwa- z Mia Farrow w roli głównej. Allen i Farrow byli przez po­nad 10 lat małżeństwem i w tym cza­sie Farrow grała główne role niemal we wszystkich filmach Allena.

• Historia rozpadu małżeństwa opowiedziana jest na chłodno, z dystansem, ale i z kliniczną dociekliwością, co podkreśla sposób filmowania z bliska i „z ręki", oraz fakt, że „po drugiej stronie kamery" stoi ktoś (niewidzialny, ale słyszalny), kto zadaje pytania i komu bohaterowie udzielają odpowiedzi. W ten sposób do filmu wkracza piąta (oglądamy losy dwóch małżeństw) osoba dramatu. Ten efekt nieustającej obecno­ści tego, który fotografuje bohaterów w każdej sytuacji, sprzy­ja podkreśleniu dystansu, z jakiego obserwujemy małżeńskie dramaty, ale i narzuca widzom niezbyt komfortową pozycję świadka intymnych przeżyć ludzi zaskoczonych tym, co im się przydarza. Bo też rozpad związku następuje tu jakby przy­padkiem, mimo woli, w rezultacie wnikliwszego niż dotąd przyjrzenia się sobie samym.

• Fabuła: Polubowne rozejście się długoletnich partnerów Sally (Judy Davis) i Jacka (Sydney Pollack) wnosi w życie zaprzyjaźnionej pary (Mia Farrow i Woody Allen) impuls do przemyśleń. Czy ktoś kogoś kiedyś oszukał? Jakich ukrytych pragnień i oczekiwań druga strona nigdy nie spełniła? Są to pytania, których od dawna sobie nie stawiali. W rezultacie poszukują się i powstają nowe pary - Judy koja­rzy Sally z mężczyzną, w którym ko­cha się sama. Gabe zabiega o student­kę (Juliette Lewis). W końcu Sally i Jack są ponownie razem, ale Gaby wycofuje się na chwilę z wyścigu.

• Tajemnica mor­derstwa na Manhattanie (1993)

• Strzały na Broadwayu (1994)

• Don't Drink the Water(1994)

• Jej Wysokość Afrody­ta (1995)

• Wszyscy mówią: kocham cię (1996)

• Przejrzeć Harry'ego (1997)

• Celebrity (1998)

• Słodki drań (1999)

• Drobne cwa­niaczki (2000)

• Klątwa Skorpiona (2001)

• Koniec z Hollywood (2002)

ANNIE HALL

Reżyseria: Woody Allen

Scenariusz: Woody Allen, Marshall Brickman

Zdjęcia: Gordon Willis

Kraj produkcji: USA

Rok produkcji: 1977

Wykonawcy: Woody Allen(Alvy Singer), Diane Keaton(Annie Hall), Tony Roberts(Rob)

• W postaci Alvy'ego Singera pojawia się na ekra­nie ktoś, komu Woody Allen pozo­stanie wierny w wielu swych na­stępnych filmach, mianowicie -„miejski neurotyk".

• Woody Allen jako Alvy zwraca się bezpośrednio do widzów i opowia­da z ironią oraz żartobliwą zgryźliwością o intelektualistach, co za­wiera się m.in. w zdaniu: „Jako in­telektualista można być absolutnie błyskotliwym, nie mając przy tym najmniejszego pojęcia".

• Po dziecinadach, grotesko­wych gagach i parodiach ze swych wcześniejszych filmów Allen po­wraca w końcu do siebie samego. Odzwierciedlają się w tym zarów­no autobiograficzne elementy z je­go dzieciństwa (syn żydowskiego drobnomieszczanina na Brooklynie), jak i wieloletnie doświadcze­nia z psychoanalizą oraz przeżycia w roli zabawiacza publiczności.

• Film uzyskuje cztery Oscary→ Podczas ceremonii wręczania na­gród przez Akademię Filmową, Al­len, który nigdy nie krył się z bra­kiem szacunku dla Hollywood, jest nieobecny.

• Fabuła: Alvy Singer (Woody Allen) miesz­ka w Nowym Jorku i występuje z powodzeniem w TV jako komik. Ale w jego prywatnym życiu panu­je chaos - dopiero co porzuciła go przyjaciółka, Annie Hall (Dianę Keaton). W retrospekcjach Alvy przeżywa ponownie swą wielką miłość i przyczyn rozstania doszu­kuje się m.in. w swym trudnym dzieciństwie i skomplikowanych związkach z kobietami.

MANHATTAN

Reżyseria: Woody Allen

Scenariusz: Woody Allen, Marshall Brickman

Zdjęcia: Gordon Willis

Muzyka: George Gershwin

Kraj produkcji: USA

Rok produkcji: 1979

Wykonawcy: Woody Allen(Isaac Davis), Diane Keaton(Mary Wilke), Mariel Hemingway(Tracy), Michael Murphy(Yale), Karen Ludwig(Connie)

• Melancholijne wyzna­nie miłości do miasta rodzinnego. No­wego Jorku, ujmujące swoją czarno-białą fotografią i dźwiękami muzyki Gershwina, która nadaje filmowi głębo­ko refleksyjny, nostalgiczny podtekst. Sam Woody Allen gra reżysera telewi­zyjnego Ike'a. który tak naprawdę nie może się zdecydować, z którą z utrzy­mujących z nim stosunki kobiet ma się związać, ponieważ z żadną z nich nie doznaje prawdziwego spełnienia.

• Nie spełnione stosunki miłosne to odbicie postawy nowojorskich intelektuali­stów: rozkład kultury, samotność, pro­blemy związane z porozumiewaniem się i nerwice.

• Fabuła: Głównym bohaterem tego dzieła jest pisarz, Izaak Davis, utrzymujący się z dostarczania skeczów do telewizji. Człowiek ten popada w nieustające tarapaty w życiu osobistym, jak i zawodowym. Właśnie zrezygnował z pracy w telewizji. Nie mógł się pogodzić z tym, w jaki sposób obniżano poziom jego programów. Uważał bowiem, że nie można ogłupiać społeczeństwa. Teraz jest bezrobotny. Przenosi się do mniejszego mieszkania. Musi oszczędzać, aby płacić alimenty. Jego problemy ma rozwiązać książka, którą właśnie zaczyna pisać. Jednak kłopoty finansowe nie są jedynymi problemami Ike'a. Mężczyzna ten nie potrafi uporządkować swojego życia osobistego. Nie umie radzić sobie z kobietami. Sam dobrze o tym wie, mówiąc, że jeśli chodzi o związki z kobietami, mógłbym zdobyć nagrodę imienia Augusta Strindberga. I tak jest w rzeczywistości. Dwukrotnie rozwiedziony, płaci alimenty obu paniom i utrzymuje syna, Willy'ego. Jego druga żona, Jill, która rzuciła go dla przyjaciółki lesbijki, wydaje książkę bezlitośnie obsmarowującą byłego męża. Czterdziestodwuletni Izaak wiąże się z siedemnastoletnią uczennicą, Tracy, mimo iż ta różnica wieku lekko go żenuje. Nie zauważa nawet, że jej towarzystwo czyni go szczęśliwszym. W międzyczasie kibicuje romansowi żonatego przyjaciela - Yale'a - z agresywną feministką i intelektualistką, dziennikarką Mary. A gdy ta para rozpada się, Izaak decyduje się na związek z Mary. Tracy czuje się głęboko zraniona, lecz nadal go kocha. Ike jest w pełni szczęśliwy. Spotyka się ze swą ukochaną kobietą. Jakże się zdziwi, gdy Mary dojdzie do wniosku, że ich romans był uczuciową pomyłką i wróci do Yale'a. Dopiero wtedy uświadomi sobie, ile znaczyła dlań Tracy. Zapragnie do niej wrócić. Ale dziewczyna właśnie wyjeżdża na pół roku do Londynu.

10

---