|
Królowie polski |
|
|
Król - tytuł monarszy; początkowo odnosił się tylko do władców frankijskich, następnie przyjął się dla wszystkich koronowanych głów; brzmienie tytułu pochodzi od imienia Karola Wielkiego, władcy państwa Franków; w późniejszym czasie nadanie tytułu królewskiego połączono z namaszczeniem przez papieża lub arcybiskupa; insygniami władzy królewskiej były: korona, jabłko, berło. |
|
Dynastie
|
|
|
|
|
|
Piastowie
|
|
|
Przemyślidzi
|
|
Andegawenowie
|
|
Wazowie
|
|
Wettinowie
|
|
Władcy niedynastyczni
|
|
Galeria 1
Portrety Królów
|
|
|
|
Aleksander |
August II Mocny |
August III Wettin |
|
|
|
Bolesław Chrobry |
Bolesław Krzywoustny |
Bolesław Kędzierzawy |
|
|
|
Bolesław II Szczodry |
Henryk Walezy |
Jadwiga |
|
|
|
Jan Kazimierz |
Jan Olbracht |
Jan Sobieski |
|
|
|
Kazimierz Jagielończyk |
Kazimierz Sprawiedliwy |
Zygmunt August |
|
|
|
Zygmunt Stary |
Michał Korybut Wiśniowiecki |
Miszko I |
|
|
|
Mieszko II |
Mieszko Stary |
Przemysłm II |
|
|
|
Stanisław August Poniatowski |
Stanisław Leszczyński |
Stefan Batory |
|
|
|
Władysław Łokietek |
Władysław Herman |
Władysław IV |
|
|
|
Władysław Jagiełło |
Władysław III Warneńczyk |
Władysław Wygnaniec |
|
|
|
Zygmunt III Waza |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Galeria 2
Złoto Królów
|
|
|
Królowie |
|
.jpg){kind=link}
|
|
|
|
Mieszko I |
1 |
|
|
Władca prywatnie. Nie mamy zbyt wielu informacji o prywatnym życiu Mieszka. Zapisy dotyczą głównie polityki i wojny. Tradycja dworska przekazała z dzieciństwa Mieszka fakt, przedstawiany jako zdarzenie cudowne i zapowiedź losu przyszłego władcy. Miał być Mieszko do siódmego roku życia niewidomy i dopiero po postrzyżynach odzyskał wzrok. Nie znamy daty urodzenia Mieszka. Umierając w 992 roku uchodził za człowieka starego. Jednak pamiętać należy, że przeciętna wieku wynosiła w tych czasach niewiele powyżej 25 lat. Wydaje się, że Mieszko zmarł w wieku 50 lub 60 lat. Szkołę polityczną przeszedł u boku ojca Siemomysła. Okres młodości spędził w głównym grodzie jakim było Gniezno. Wspólnie z ojcem analizował płynące z Moraw, potem Czech, Rusi i Niemiec wzory rozbudowywania terytorium państwa i jego aparatu. U boku ojca, uczył się Mieszko rzemiosła wojennego i sztuki dyplomacji. Przed przyjęciem chrztu, zgodnie że zwyczajem możnych słowiańskich, książe miał wiele żon, a zapewne i dzieci. W 965 roku Mieszko pojmuje za żonę księżniczkę czeską Dobrawę. Zgodnie z nowo przyjętym chrześcijaństwem dawne żony musiał oddalić. Troje dzieci jego i Dobrawy dożyło wieku dojrzałego: Bolesław oraz, prawdopodobnie, dwie córki. Po śmierci Dobrawy (977), około roku 980 Mieszko żeni się z Odą - córką margrabiego Marchii Północnej, Dytrycha (Teodoryka), mniszką zabraną z klasztoru. Małżeństwo to przypieczętować miało porozumienie z Cesarstwem Niemieckim. Mieszko miał z Odą trzech synów: Mieszka, Lamberta i zmarłego wcześnie Świętopełka. Nie wiemy, jak układały się stosunki między przyrodnimi braćmi. Z faktu pominięcia Bolesława w dokumencie Dagome iudex niektórzy historycy wysnuli hipotezę o konflikcie w rodzinie. Starzejący się Mieszko, być może za namową Ody, miał odsunąć pierworodnego Bolesława od dziedzictwa, na rzecz synów z drugiego małżeństwa. Inni historycy uważają, że Bolesław, władający w Krakowie, przewidziany był przez Mieszka na następcę. Mieszko uważał, że po wstąpieniu na tron, Bolesław przyłączy ziemię krakowską do Polski. Mieszko, chcąc zabezpieczyć byt swych dzieci i wdowy po jego śmierci wyrażał wolę podziału państwa między spadkobierców. Bolesław bezwzględnie złamał w przyszłości próby rozbicia państwa i przejął całość dziedzictwa. Małżeństwa własne i dzieci były dla Mieszka środkiem do realizacji celów politycznych. Próbując poszerzyć krąg sojuszników Mieszko wydał swą córkę za Eryka, króla szwedzkiego. Źródła ukazują nam Mieszka jako typowego chrześcijańskiego władcę średniowiecznej Europy. Po ciężkiej chorobie, spowodowanej raną od strzały zatrutej jadem bojowym, odzyskawszy zdrowie, posyła do grobu świętego Udalryka w Augsburgu srebrne ramię. Jest też fundatorem okazałych kościołów w Gnieźnie i Poznaniu. |
|
Bolesław I Chrobry |
2 |
Chrobry oznacza: dzielny, odważny, wielki. Bolesław ma na swoim koncie szereg zwycięstw militarnych i sukcesów dyplomatycznych, rozszerzył obszar państwa polskiego, wzmocnił jego autorytet na arenie międzynarodowej, jako pierwszy władca Polski koronował się na króla.
|
|
Władca prywatnie.
W 973 roku Bolesław jako siedmioletni chłopiec został oddany na dwór cesarski w charakterze zakładnika - gwaranta wierności Mieszka wobec cesarstwa. Los zakładnika, podobnie jak dobre stosunki Mieszka z cesarstwem, był niepewny. Wysłanie włosów chłopca po postrzyżynach do Rzymu miało mu zjednać opiekę papieża. Pobyt na dworze cesarskim trwał około 3 lat. Umożliwił Bolesławowi zetknięcie się z najwybitniejszymi przedstawicielami niemieckiej arystokracji, nawiązanie wielu przyjaźni. Pozwolił dostrzec atuty posiadania wykształcenia. Nie wiemy czy Bolesław potrafił czytać i pisać. Po powrocie do domu okazało się, że matka nie żyje (zmarła w 977 roku) a ojciec ma nową żonę. Przyjście na świat trzech przyrodnich braci zachwiało pozycją Bolesława. Prawdopodobnie doszło do konfliktu między synem a ojcem. Prawdopodobnie Bolesław został wysłany na dwór wuja do Pragi. Tam próbowano wykorzystać Bolesława w rozgrywkach politycznych z Mieszkiem. Obejmując władzę po śmierci ojca Chrobry wygnał macochę i przyrodnich braci. Był nieodrodnym przedstawicielem epoki. Miał ekstrawertyczny, bezwzględny i twardy charakter, tak dla obcych, jak i rodziny. Lekceważąc kościelne prawo małżeńskie, do którego przestrzegania brutalnie zmuszał poddanych, wygnał kolejne dwie żony. Bez skrupułów pozbawił najstarszego syna dziedzictwa i wysłał go do klasztoru we Włoszech. Na swego następcę przeznaczył swego ulubieńca, Mieszka. Podstępnie i haniebnie potraktował czeskiego kuzyna, księcia Bolesława Rudego. Zwabił go do Krakowa na spotkanie i oślepiwszy, zamknął w więzieniu na długie lata. Innym przykładem charakteru Bolesława może być jego postępowanie po zdobyciu Kijowa. Siostrę księcia ruskiego, Przecławę, uczynił swoją nałożnicą mimo, że wcześniej, bezskutecznie zresztą, starał się o jej rękę. Mimo wszystko wizerunek jego nie odbiega od portretów współczesnych mu książąt. Jego silna osobowość, odwaga i szerokie horyzonty umysłowe a także elastyczna, kiedy trzeba, postawa zjednywały mu podziw i szacunek współczesnych. Bolesław był czterokrotnie żonaty. Dwa pierwsze małżeństwa były nieudane, trwały bardzo krótko. Z pierwszą żoną Bolesław uzyskał rozwód po koło dwóch latach, z drugą rozstał się po roku, mimo, że urodziła mu syna Bezpryma. W 987 roku ożenił się z kobietą swego życia - Emnildą, córką Dobromira, księcia zachodnio-słowiańskiego. Przeżyli razem 30 lat, aż do śmierci Emnildy w 1017 roku. Dochowali się trojga dzieci, w tym ukochanego Mieszka. Być może pod wpływem żony Bolesław wysłał pierworodnego Bezpryma do klasztoru we Włoszech, przeznaczając mu karierę mnicha. Mieszko przygotowywany był do sukcesji po ojcu.
|
Mieszko II |
3 |
Gnuśny - przydomek ten nosił Mieszko II od XV wieku. Błędna ocena tej postaci, dokonana przez XIII-wiecznych kronikarzy, a upowszechniona przez Jana Długosza, stała się powodem krytycznych opinii historyków. Opinie te zweryfikowano w XIX wieku po czym przestano dołączać do imienia władcy niemiłego określenia Gnuśny. |
|
Władca prywatnie. Od czasów Długosza, Mieszko występował w historiografii z przydomkiem Gnuśny. Długosz bowiem, powielał opinie XIII-wiecznych kronikarzy, szukających przyczyn upadku Polski po śmierci Chrobrego. Znaleźli oni najłatwiejsze wytłumaczenie i obarczyli odpowiedzialnością za kryzys Mieszka. Pisze więc Długosz, że Mieszko "okazał się człowiekiem gnuśniego charakteru, tępego umysłu, niezgrabny, w radach nierozsądny, w działaniu słaby, mało zdatny do spraw większej wagi", nie szanował ludzi rozumnych i jego nieudolność była przyczyną klęsk kraju. Wydaje się niemożliwym, aby takiego człowieka Bolesław Chrobry hołubił i wyznaczył na następcę. Dopiero w końcu XIX wieku nastąpiła rehabilitacja Mieszka i pojawiły się pozytywne opinie o nim i jego działalności politycznej. Dziś możemy więc ukazać zupełnie inny obraz człowieka, którego losy potoczyły się tak dramatycznie Mieszko II urodził się w 990 roku. Był synem ukochanej, trzeciej żony Chrobrego - Emnildy. Był oczkiem w głowie obojga rodziców. Wychowywał się przy boku ojca, który był dla niego bezwzględnym autorytetem i niedościgłym wzorem. Cieszył się jego zaufaniem, ojciec powierzał mu wypełnianie wielu politycznych misji i zadań wojennych. Silna osobowość Bolesława spowodowała, że brak było młodemu księciu samodzielności i stosował się ściśle do wskazówek ojca. Po śmierci ojca kontynuował jego politykę. Przypuszczalnie pod wpływem przyjaźni z cesarzem Ottonem III, człowiekiem, jak na owe czasy, niezwykle wykształconym, ambitny Bolesław Chrobry zdecydował się zadbać o stosowne wykształcenie ukochanego syna. Mieszko miał wszak wejść do rodziny cesarskiej. Przypuszczalnie już na zjeździe w 1000 roku uzgodniono jego przyszłe małżeństwo z siostrzenicą cesarza. Mieszko posiadł oczywiście umiejętność czytania i pisania, znał łacinę i grekę, interesował się liturgią i księgami. W swoim liście dedykacyjnym do podarowanej Mieszkowi księgi liturgicznej księżna lotaryńska, Matylda wychwalała jego nieprzeciętne zdolności, wykształcenie i zainteresowania. Według Galla, Mieszko "był zacnym rycerzem, wiele też dokonał dzieł rycerskich", czego przykłady możemy znaleźć w wojnie z Cesarstwem. W stosunkach rodzinnych Mieszka tkwił zalążek przyszłej katastrofy. Starszy przyrodni brat Mieszka, Bezprym, został odsunięty od sukcesji i wysłany do Włoch do klasztoru. Nigdy nie pogodził się z tą decyzją i próbował odzyskać należną mu pozycję. Mieszko miał łagodniejszy od ojca charakter i gdy odkrył spisek braci nie zastosował wobec nich ostrych represji. Gdyby to zrobił, zapobiegłby być może wojnie domowej. Księżna Matylda pisała o nim, że był "z dobroci znany, szlachetnością obyczajów sławny". Godną podziwu postawę zajął w najtrudnieszym dla siebie okresie. Gdy musiał uciekać z zaatakowanego przez Rusinów i przejętego przez Bezpryma kraju, schronił się w Pradze u księcia Udalryka. Ten potraktował go bardzo okrutnie - okaleczył i uwięził. Tak oto potężny król, poniżony i pokonany, zdany był na łaskę wrogów. I tu podziwiać możemy nieugięty charakter Mieszka - nie załamał się i w beznadziejnej, zdawałoby się, sytuacji, przygotowywał się do odzyskania władzy. Pokazał wtedy oblicze twardego i zręcznego polityka. W 1013 roku doszło do ślubu z Rychezą, córką palatyna reńskiego Ezzona. Zacieśniły się kontakty dworu polskiego z arstokracją niemiecką z Nadrenii i Lotaryngii. Mieszko i Rycheza mieli dwie córki i urodzonego w 1016 roku syna Kazimierza, ochrzczonego cesarskim imieniem - Karol. Był on po kądzieli dziedzicem dynastii Ottonów. Otrzymał w klasztorze staranne wykształcenie, aby dorównać kulturą ojcu i cesarskim przodkom. Również siostra Kazimierza, Gertruda uzyskała wykształcenie. Znamy ułożone przez nią i własnoręcznie zapisane modlitwy. Małżeństwo nie układało się najlepiej, u boku Mieszka pojawiła się "nałożnica", a może i nowy syn. Zdaniem niektórych badaczy poważne nieporozumienia między małżonkami skłoniły Rychezę do wyjazdu wraz z Kazimierzem do Niemiec. Nie wiemy, kiedy powróciła do męża: czy w okresie odbudowy osłabionego państwa, aby dzielić z mężem gorycz klęski i walczyć o dziedzictwo syna, czy też dopiero w momencie śmierci Mieszka. Śmierć zaskoczyła Mieszka zajętego odbudową państwa w 1034 roku. Był jeszcze w sile wieku, być może został zamordowany. Rycheza próbowała przejąć władzę w imieniu młodego następcy tronu, jednak nie udało się jej to i wraz z Kazimierzem powtórnie opuściła Polskę. |
|
Kazimierz Odnowiciel |
4 |
|
|
Władca prywatnie. Urodził się w 1016 roku jako syn następcy tronu, Mieszka, a wnuk Bolesława Chrobrego. Jego matka, Rycheza, była wnuczką cesarza Ottona II. Nadanie Kazimierzowi drugiego, cesarskiego imienia Karol, można wiązać z ambicjami politycznymi ówczesnego dworu książąt polskich. Zarówno rodzice, jak i dziadek Bolesław planowali dla młodego księcia wspaniałą przyszłość. Kazimierz otrzymał staranne wykształcenie. W wieku 10 lat powierzono go nauczycielom. Młody książę posiadł umiejętność czytania i pisania, poznał łacinę, a sądząc z opinii Galla Anonima, interesował się literaturą. Wokół wykształcenia Kazimierza narosły pewne mity. W XIII wieku kultura dworów książęcych upadła tak nisko, że umiejętność pisania i czytania uważano za domenę duchownych. Średniowieczni kronikarze uważali więc, że Kazimierz był przygotowywany do stanu duchownego. Kazimierz był silnie związany z matką. Często ulegał jej woli, był pod wpływem jej ambitnych planów i wielokrotnie korzystał z jej pomocy. Potrafił jednak również działać samodzielnie. Wykazywał się dużym rozsądkiem i trzeźwą oceną sytuacji politycznej. Ulegając pozornie cesarzowi realizował własne cele polityczne. Dostosowywał cele do aktualnych możliwości. Preferował realne osiągnięcia nad ryzykownymi wyczynami. Przyjmował pokornie cesarskie upomnienia, składał dary na dworze cesarza Henryka, a przy lada okazji wzmacniał swoje stanowisko. Wykorzystując koneksje rodzinne tworzył w Niemczech środowisko przyjaznych Polsce arystokratów, korzystając z ich wsparcia dla swoich dyplomatycznych zabiegów. Około roku 1041-42 Kazimierz Odnowiciel poślubił Marię Dobronegę. Małżeństwo to miało przypieczętować sojusz z Rusią Jarosława Mądrego. Dobranega urodziła czterech synów, gwarantujących kontynuację rodu. Dwóch z nich, Bolesław i Władysław, zasiadło na tronie polskim. Córka Świętosława została wydana za księcia czeskiego. |
|
Bolesław II Szczodry (Śmiały) |
5 |
|
|
Władca prywatnie.
Bolesław przyszedł na świat w 1040 roku z małżeństwa zawartego z politycznego rozsądku przez Kazimierza z księżną ruską Dobronegą. W XI wieku na dworze książąt polskich panował zwyczaj kształcenia synów. Z pewnością również książę Bolesław otrzymał należyte wykształcenie, uzupełnione biegłością w boju i łowach. Jak jego poprzednicy, ćwiczył się w boju i dyplomacji przy boku ojca. W 1069 roku zawarł małżeństwo z nieznaną z imienia księżniczką. Ze związku tego narodził mu się syn Mieszko. W 1089 roku, Mieszko, wezwany z Węgier na dwór stryja Władysława Hermana, został zamordowany. Bolesław był wielką indywidualnością. Mamy o nim sporo informacji źródłowych, ale historycy odnoszą się do nich ostrożnie i do tej pory toczą się spory o ocenę tej postaci. Bolesław wzbudzał kontrowersyjne uczucia i opinie również w czasach sobie współczesnych. Każde następne pokolenie miało inne spojrzenie na jego osobowość. Najbliższy władcy kronikarz, Gall Anonim, ocenia Bolesława pozytywnie, choć surowo traktuje jego szczodrobliwość i wielki gest pański (w opinii ówczesnego rycerstwa było to przymiotem wzorowego monarchy). Bolesław opisywany jest jako człowiek śmiały, wojowniczy, odznaczający się dzielnością w boju. W prowadzeniu polityki wielokrotnie wykazał się elastycznością i głęboką mądrością. Dopiero w XIV wieku przy imieniu Bolesława pojawia się przydomek - Groźny. Jest to związane z odmienną niż w XII wieku i obecnie, oceną sporu króla z biskupem Stanisławem, którego król miał zabić osobiście w ataku wściekłości, w dodatku na stopniach ołtarza. Pojawiły się wtedy opinie o niezrównoważeniu psychicznym i ograniczonej poczytalności władcy. Nie ma jednak podstaw do takiej oceny. Opinie te odrzucone zostały w późniejszym okresie. Bolesław miał z pewnością naturę gwałtowną, był porywczy, a jednocześnie próżny i pyszny. Jego energia i aktywność znajdowały ujście w zręcznie prowadzonej polityce międzynarodowej i przynosiły znaczne sukcesy. W pewnym momencie jednak władca napotkał na opór wewnętrzny kraju i doszło do wygnania króla. Bolesław uciekł na Węgry, gdzie wkrótce nagle umarł. Przypuszczalnie został zamordowany ( rok 1081 lub 1082).
|
Władysław I Herman |
6 |
było to imię nadane synowi na cześć wuja Kazimierza Odnowiciela arcybiskupa kolońskiego Hermana, z którym Kazimierz utrzymywał bliskie stosunki
|
|
Władca prywatnie. Władysław był młodszym synem Kazimierza Odnowiciela. Urodził się około 1043 roku. Całe życie pozostawał w cieniu energicznego i ambitnego brata. Nie został nawet uwzględniony przy zawieraniu małżeństw dynastycznych. Jego pierwszą żoną była Polka, nie skoligacona z żadnym książęcym rodem. Małżeństwo zawarto tradycyjnym zwyczajem słowiańskim (bez udziału Kościoła) już po śmierci Kazimierza Odnowiciela. Związek taki obniżał pozycję polityczną Władysława. W XI wieku Kościół uznawał jeszcze za ważne małżeństwa zawierane słowiańskim obyczajem (nie tolerował jednak tradycyjnych rozwodów). Na brak roszczeń do władzy wskazywałoby też imię pierwszego syna Władysława. Zbigniew nie było imieniem książęcym. Pierwsze małżeństwo księcia przypuszczalnie zakończyło się odesłaniem żony do domu ojca. Według słowiańskiego obyczaju równoznaczne to było z rozwodem. Zrodzony z tego związku syn, Zbigniew w kołach świeckich uznawany był za prawowitego członka dynastii. Kręgi kościelne nie uznając rozwodów, odesłanie pierwszej żony potraktowały jako odsunięcie nałożnicy, a Zbigniewa uważały za nieślubne dziecko. Pod okiem babki, księżnej - wdowy Dobronegi kształcił się Zbigniew w szkole katedralnej w Krakowie. Po śmierci króla Bolesława Władysław Herman zawarł związek małżeński z Judytą, księżniczką czeską. Małżonkowie długo czekali na potomka. Zgodnie z tradycją, szukali pomocy w modlitwie i ofiarach na rzecz Kościoła. Wysłali np. dary do St. Gilles, modnego wówczas ośrodka kultu. W 1085 lub 1086 roku urodził się długo oczekiwany syn Bolesław. Wkrótce potem księżna zmarła. W trzy lata później Władysław Herman zawiera kolejne małżeństwo - tym razem z Judytą Marią, siostrą cesarza niemieckiego. Nie cieszyła się ona w kręgach kościelnych najlepszą opinią. Pomawiana o zbyt swobodne obyczaje. Były to prawdopodobnie plotki mające popsuć opinię antypapieskiemu wtedy dworowi cesarskiemu. W polskiej historiografii pojawiły się opinie nawiązujące do tych przekazów. Oskarżano bowiem Judytę Marię o bliski związek z wojewodą Sieciechem. Trudno nakreślić jednoznaczny obraz osobowości Władysława Hermana. Dawniejsi historycy pisali o jego dobroci i słabej woli, widząc w nim marionetkę w rękach wszechwładnego palatyna Sieciecha. Dziś historycy podkreślają jego rozsądek i sprawne rządy po wygnaniu Sieciecha i uważają wcześniejsze działania Sieciecha za sprawne wykonywanie woli władcy. Źródła przedstawiają księcia jako ociężałego, schorowanego i słabego fizycznie (prawdopodobnie cierpiał na podagrę). Z pewnością nie był on ideałem rycerza, a to było istotnym elementem ówczesnego wzorca monarchy. W działaniach rycerskich książę musiał wyręczać się palatynem. Dyskwalifikowało go to w oczach współczesnych mu ludzi. |
|
Zbigniew |
7 |
|
Władca prywatnie. Zbigniew był synem Władysława Hermana i Polki nieznanego imienia. Urodził się w związku nieuznanym przez Kościół. Małżeństwo jego ojca i matki zawarte zostało tradycyjnym obyczajem słowiańskim. Stosunek Kościoła do księcia spowodował utratę jego prestiżu. Nawet nadane mu imię, wywodzące się prawdopodobnie a tradycji rodowej matki nie było imieniem książęcym. Dopóki Władysław Herman był juniorem, dopóty Zbigniew rósł szczęśliwie na jego dworze, zapewne ciesząc się wszelkimi względami. Po objęciu przez ojca władzy książęcej, konieczne ze względów politycznych stało się zawarcie związku małżeńskiego z księżniczką według obrządku chrześcijańskiego. Rozwiązanie małżeństwa rodziców i oddalenie matki zostało uznane przez Kościół jako odsunięcie nałożnicy. Dlatego też hierarchia kościelna zawsze widziała w Zbigniewie jedynie nieślubnego syna, choć w środowisku świeckim traktowano go jako prawowitego członka dynastii. Początkowo babka Dobronega czuwała nad jego wykształceniem w szkole katedralnej w Krakowie, potem macocha odesłała go na dalszą naukę do klasztoru w Saksonii. Usunęła w ten sposób sprzed oczu księcia Władysława Hermana potencjalnego rywala swego syna do tronu. Nastąpił dramatyczny zwrot w życiu Zbigniewa. Od tej pory pozbawiony poparcia rodziny, walcząc o swe prawa z ojcem i bratem, szukał sojuszników u obcych. Zbigniew nie dorósł do walki z takim przeciwnikiem jakim był Bolesław. Gall Anonim pisze o Zbigniewie, że był to człowiek "zgoła pokorny i prosty", daleki od intryg i podstępów. Gdy więc brat zawezwał go w 1112 roku z Czech na swój dwór, zjawił się tam nie pozbawiony dumy, "każąc miecz nieść pod sobą". Bolesław, wykorzystując okazję, podstępnie go oślepił. Zbigniew wkrótce potem zmarł. |
|
Bolesław Krzywousty |
8 |
|
|
Władca prywatnie. Bolesław urodził się w 1085 roku jako syn księżnej czeskiej Judyty i Władysława Hermana. Zgodnie z kanonem wychowania monarszego i rycerskiego, od dzieciństwa opanowywał sprawności potrzebne na łowach i w boju. Przekaz mówi, że już jako pacholę szedł na łowy z oszczepem, bijąc dwie sztuki. Mając siedem lat uczestniczył przy boku Sieciecha w wyprawie łupieskiej na Morawy. Był wykształcony - znał zapewne język niemiecki i ruski, łacinę, posiadł pewną znajomość modlitw łacińskich. Odznaczał się odwagą, zdolnościami i opanowaniem. Był ambitny i okrutny. Przykładem tego może być jego postępowanie wobec brata. Jednak w swej bezwzględności nie odbiegał wiele od innych władców tej epoki. Był bardzo zręcznym politykiem, świetnie wybrnął z trudnej dla siebie sytuacji po śmierci brata Zbigniewa. W 1103 (lub 1102) roku zawarł związek małżeński ze Zbysławą, córką Świętopełka II, wielkiego księcia kijowskiego. Małżeństwo to miało zapewnić mu sojuszników ze strony książąt ruskich w konflikcie z bratem. Z powodu ślubu miał nawet pewne kłopoty. Zbysława była bowiem cioteczną wnuczką Kazimierza Odnowiciela i zbyt bliskie pokrewieństwo budziło opory ze strony Kościoła. Protegowany księcia na biskupstwo krakowskie Baldwin udał się do Rzymu z interwencją w tej sprawie. Ze Zbysławą miał Bolesław dwoje dzieci: syna Władysława oraz córkę Ryksę, którą wydał za króla Danii i Szwecji. Małżeństwo to zakończyło się rychłą śmiercią Ryksy w 1108 roku. Z normalizacją stosunków z Cesarstwem na początku drugiego dziesięciolecia XII wieku wiąże się drugie małżeństwo Bolesława Krzywoustego z Salomeą, córką Hneryka hrabiego Bergu (około 1115 roku). Salomea dała mężowi szczęście małżeńskie oraz liczne potomstwo - co najmniej 11 dzieci. Ze związku tego Bolesław miał pięciu lub sześciu synów (ostatni, Kazimierz, urodził się już po śmierci ojca) i co najmniej trzy córki. |
|
Władysław II Wygnaniec |
9 |
wskutek konfliktu z braćmi i przegranej wojny uciekł z Polski do Niemiec, gdzie pozostał aż do śmierci |
|
Władca prywatnie. Władysław był najstarszym, pierworodnym synem Bolesława Krzywoustego i Zbysławy, księżniczki kijowskiej. Matka wcześnie osierociła chłopca i jego młodszą siostrę (Władysław miał wtedy zaledwie 3 lata). Gdy miał lat 10, jego ojciec poślubił Salomeę, która wkrótce obdarzyła męża licznym potomstwem. Władysław był wyróżniany przez ojca i traktowany jako następca tronu, wprawiał się przy ojcu do zajęć władcy. Świetne małżeństwo, jakie zawarł w 1125 roku z Agnieszką, wnuczką cesarza Henryka IV, umocniło jego pozycję. Jednak rywalizacja między nim, a drugą żoną ojca i jej synami osłabiła tę pozycję, a w efekcie doprowadziła do jego upadku. Władysław był zręcznym politykiem, szukającym wzorców w przeszłości, człowiekiem ambitnym i twardym. Nie odniósł jednak znaczących sukcesów. Legendy mówią, że jego żona Agnieszka, była "złym duchem", namawiającym męża do walki z braćmi i okrutnych czynów. Niewątpliwie była ona zwolenniczką silnej władzy książęcej. Była bardzo dumna, co nie zyskiwało jej sympatii otoczenia. Prawdopodobnie jednak to, co czynił Władysław, było wynikiem jego własnych dążeń i przekonań. Synowie tej pary mieli kontakt z polityką od najmłodszych lat. Był to zresztą zgodne z tradycjami na dworze. Synowie w pełni popierali politykę ojca. Po jego śmierci władali Śląskiem i antagonizm między najstarszą linią Piastów, a młodszymi liniami pogłębiał się. |
|
Bolesław Kędzierzawy |
10 |
zwany Kędzierzawym od swych kręconych włosów |
|
Władca prywatnie. Bolesław był czwartym synem księcia Bolesława Krzywoustego, a trzecim jakiego miał Krzywousty z księżną Salomeą. W wieku 13 lat został wyznaczony przez opozycję możnowładczą na przyszłego władcę. Zdobycie władzy zawdzięczał nie tyle własnym zdolnościom i zasługom co poparciu możnych oraz współdziałaniu z braćmi. Pierwsza żona Bolesława, księżniczka Wierzchosława przybyła do Polski mając około 10 lat. Po dojściu do pełnoletności poślubiła księcia polskiego. Syn zrodzony z tego małżeństwa, książę Bolesław, zmarł jeszcze za życia ojca. Drugą żoną Bolesława Kędzierzawego była nieznana nam bliżej Maria. Ze związku tego narodził się syn Leszek. Był on słabego zdrowia i nie wróżono mu długiego życia. Przed śmiercią Bolesław przekazał mu we władanie dzielnicę kujawsko-mazowiecką powierzając opiekę nad nim jego bratu, Kazimierzowi. |
|
Mieszko III Stary |
11 |
zwany Starym dla odróżnienia od syna, również Mieszka
|
|
Władca prywatnie. Mieszko urodził się około 1126 roku jako piąty syn Bolesława Krzywoustego. Jako jeden z młodszych synów, nie był traktowany jak następca tronu ojca. Dopiero testament przewidywał przekazanie mu władzy według kolejności. Od wczesnej młodości wykazywał Mieszko zdolności polityczne, wytrwałość i upór oraz umiejętność przewidywania. Był porywczy i popędliwy. Stosunki z braćmi układały się nieźle, być może ze względu na brak zdecydowania Bolesława i brak ambicji politycznych Henryka. Około 1140 roku poślubił Elżbietę węgierską, która urodziła mu syna Odona. Z drugą żoną, księżniczką kijowską Eudoksją, miał co najmniej trzech synów i kilka córek. Wyraźnie faworyzował synów z tego małżeństwa, co doprowadziło do konfliktu z pierworodnym Odonem. Jego życie nie było zbyt szczęśliwe, spór z najstarszym synem, przedwczesna śmierć trzech innych synów i ciągłe walki o władzę nie dały mu szczęścia. Większość życia spędził w Wielkopolsce, a w ostatnich latach swoją rezydencję miał prawdopodobnie w Kaliszu. Ufundował tam kolegiatę Świętego Pawła, która miała się stać się miejscem pochówku księcia i jego rodziny. Gdy zmarł w 1202 roku pochowano go tam u boku wcześniej zmarłego syna, Mieszka. Grobowce ich odkryto w czasie wykopalisk na terenie grodu kaliskiego. |
|
Kazimierz Sprawiedliwy |
12 |
Sprawiedliwy- kronikarz Kazimierza, Wincenty Kadłubek, ani razu nie użył tego określenia wobec księcia, podobnie jak pozostałe źródła z epoki. (Długosz w XV wieku, wymieniając jego zalety nazywa go sprawiedliwym, nie traktuje tego jednak jako przydomka). Dopiero historycy XVI stulecia zaczęli go używać (wywodząc go od wydarzenia, które nigdy nie miało miejsca).
|
|
Władca prywatnie. Kazimierz był najmłodszym dzieckiem Bolesława Krzywoustego i Salomei. Był tzw. pogrobowcem, tzn. przyszedł na świat po śmierci ojca. W wieku lat sześciu utracił matkę i znalazł się pod opieką starszych braci, Bolesława Kędzierzawego i Mieszka Starego. Jako osiemnastoletni młodzieniec został przez braci wysłany jako zakładnik na dwór cesarza Fryderyka Barbarossy. Przebywał w Niemczech około pięciu lat. Po powrocie bracia znaleźli mu żonę, Helenę, córkę dzielnicowego księcia znojemskiego, Konrada II. Żona przeniosła na dwór księcia tradycje i zwyczaje czeskie. Kazimierz miał z Heleną pięcioro dzieci: najstarszą córkę, i czterech synów. Pierwszy z synów zmarł w dzieciństwie, kolejny, Bolesław został jako kilkunastoletni chłopiec przygnieciony drzewem. Najmłodsi, Leszek i Konrad przeżyli ojca. Niewiele wiemy o edukacji Kazimierza, jednak sądząc po jego zainteresowaniach, musiał posiadać pewne wykształcenie. Lubił grać w kości i uwielbiał wystawne uczty choć nie nadużywał alkoholu. Od swych, często pijanych, gości wyciągał wieści o intrygach i spiskach. Mistrz Wincenty Kadłubek przedstawił nam Kazimierza jako ideał władcy. Wydaje się jednak, że obraz ten nie w pełni odpowiadał rzeczywistości. Książę bez wątpienia odznaczał się rozsądkiem i łagodnością oraz szczodrobliwością. Interesował się sztuką i literaturą. Zmarł nagle w czasie uczty, nie wiadomo, czy w skutek choroby czy trucizny. Pozostawił wdowę Helenę i dwóch małoletnich synów, siedmioletniego Leszka i sześcioletniego Konrada. Pochowany został w katedrze na Wawelu. |
|
Przemysł II |
13 |
Ryksa Elżbieta, druga żona Wacława II, króla czeskiego i polskiego
|
|
Władca prywatnie. Przemysł II był synem księcia poznańskiego Przemysła I oraz Elżbiety, córki Henryka Pobożnego wrocławskiego. Urodził się w 1257 roku już po śmierci ojca. Opiekę nad nim objął stryj, książę kaliski Bolesław Pobożny, jeden z najwybitniejszych książąt tego okresu. Pod jego okiem młody Przemysł przygotowywał się do sprawowania władzy. Młody książę cieszył się wielką sympatią społeczeństwa. Bolesław ożenił szesnastoletniego bratanka z córką księcia Meklemburgii, Ludgardą. Historia tego związku należy do najbardziej ponurych w dziejach dynastii piastowskiej. Po 10 latach małżeństwa, w 1283 roku Ludgarda zmarła w tajemniczych okolicznościach. Mimo okazałego pogrzebu i żałoby księcia, było powszechnie wiadomym, że kazał on udusić żonę. Powodem była bezpłodność księżnej. Wydarzenie to wywołało ogromne wrażenie na poddanych Przemysła. Układali pieśni o nieszczęsnej kobiecie zamordowanej na rozkaz męża. Czyn ten nie wpłynął na polityczną karierę Przemysła jedynie dzięki jego bliskim stosunkom z arcybiskupem Świnką. W 1285 roku książę ożenił się powtórnie. Żoną jego została Ryksa, królewna szwedzka. Z tego małżeństwa Przemysł doczekał się jednej córki, Ryksy Elżbiety. Wydał ją za Wacława II, króla czeskiego, potem polskiego. Po śmierci Ryksy, zawarł kolejne polityczne małżeństwo, tym razem z córką margrabiego brandenburskiego. Przemysł II nie był człowiekiem wybitnym, autorami jego sukcesów był Bolesław Pobożny i, przede wszystkim, arcybiskup Świnka. Był człowiekiem niecierpliwym, okrutnym, o niskim morale. Był bezwzględny wobec najbliższych (stryj, żona). Rzecznikiem sprawy narodowej stał się pod wpływem wybitnych osobowości z jego otoczenia. |
|
Wacław II |
14 |
|
|
Władca prywatnie. Wacław był synem króla czeskiego Przemysła Ottokara II z dynastii Przemyślidów, wybitnego polityka, który chciał sięgnąć po koronę cesarską. Ojciec Wacława zginął w tragicznej bitwie pod Suchymi Krutami (1278 rok), kiedy Wacław miał zaledwie siedem lat. Regencję w Czechach objął margrabia brandenburski. Dzieciństwo miał Wacław trudne i smutne. Uwięziony przez regenta w Berlinie, samotny i zaniedbany, nie nauczył się nawet czytać i pisać. Gdy w 1283 roku margrabia Otton zrzekł się (za odszkodowaniem) regencji, 12-letni Wacław wrócił do Pragi. Znalazł się wtedy pod opieką matki, Kunegundy i jej faworyta, rycerza Zawiszy z Falkensteinu. Zawisza stał się z czasem niekoronowanym władcą Czech i zarazem wychowawcą Wacława, wprowadzającym go w arkana wielkiej polityki. Młody Wacław, wcześniej pozbawiony przyjaciół, bardzo przywiązał się do Zawiszy. Nie zdawał sobie sprawy, że związek rycerza z jego matką uważany był za skandal, a powszechna opinia o obyczajach panujących na dworze praskim, jak najgorsza. Gdy w 1285 roku doszło do zaślubin Wacława z Gutą, córką króla rzymskiego Rudolfa Habsburga, Zawisza nie został dopuszczony do udziału w uroczystościach. Aby nie dopuścić do zgorszenia nieletniej panny młodej na zdemoralizowanym dworze, została ona wywieziona po ślubie przez ojca. Wszystko to spowodowało, że Wacław był człowiekiem pełnym wewnętrznych sprzeczności. Był wybitnie inteligentny, kochał poezję rycerską, podobno nawet sam układał wiersze miłosne. Jego ideałem był Aleksander Wielki. Wacław był niezwykle ambitny. Chciał, śladem ojca, rozszerzyć granice swego panowania. Pobożny i zabobonny, rozpustę i ekscesy z licznymi kochankami przeplatał z biczowaniem i długimi okresami postu odbywanymi w klasztorze. Maniakalnie kolekcjonował relikwie. Wierzył, że są one w stanie uchronić go przed nieszczęściami. Był bezwzględny i wiarołomny, podejrzliwy i nerwowy, bał się burzy i ciemności. Wacław był przy tym urodziwym, choć fizycznie słabym mężczyzną. Rudolf Habsburg wydał za niego swą córkę tylko dlatego, że liczył na rychłą sukcesje władzy w Czechach. Po śmierci matki, gdy Guta przybyła na dwór Wacława, ten zaczął ulegać wpływom żony. Jego dawny opiekun, Zawisza, popadł w niełaskę, został zdradziecko uwięziony i zabity. Niespokojne sumienie Wacława miała ukoić dokonana przezeń fundacja klasztoru w Zbrasławiu. Po śmierci Guty Wacław zawarł małżeństwo z Ryksą, córką Przemysła II. Nie był to udany związek. Wacław bez oporów zdradzał żonę z wieloma kochankami. |
|
Wacław III |
15 |
|
Władca prywatnie. Urodzony w 1289 roku Wacław III był synem Wacława II z dynastii Przemyślidów, oraz Guty, córki króla rzymskiego Rudolfa Habsburga. Ambitny Wacław II planował dla syna wspaniałą przyszłość. Wacław III był zdolnym i wykształconym młodzieńcem. Znał czeski, węgierski, niemiecki i łacinę. Nie potrafił jednak po przejęciu władzy opanować młodzieńczych wybryków i nie wykazywał się dojrzałością. W otoczeniu Wacława panowały dość swobodne obyczaje. Często odbywały się pijatyki kończące się wyprawami do miasta "na dziewczęta". Polityczne posunięcia króla nie były jednak pozbawione rozsądku. W 1298 roku ojciec zaręczył dziewięcioletniego Wacława z córką Andrzeja III węgierskiego, Elżbietą, dziedziczką ostatniego z Arpadów. Drugą żoną Wacława III była córka księcia cieszyńskiego, Elżbieta Wiola. Z małżeństwa zawartego w 1305 roku król nie zdążył doczekać się potomstwa. W 1306 roku zginął zamordowany ciosami noża przez najemnego żołnierza. Nie wiadomo, kto był rzeczywistym autorem tej zbrodni. Morderca zginął w czasie ucieczki, a inni żołnierze zrabowali mienie króla. |
|
Władysław I Łokietek |
16 |
Łokietek, Łokieć - familiarne określenie władcy niewielkiego wzrostu
|
|
Władca prywatnie. Władysław Łokietek urodził się przypuszczalnie w 1260 roku. Był synem księcia kujawskiego i łęczycko-sieradzkiego, Kazimierza I oraz Euforyzmy, córki Kazimierza I księcia opolskiego. Jego kariera polityczna jest imponująca. Z księcia o lokalnym znaczeniu stał się królem Polski. Zawdzięczał to sprzyjającym okolicznościom, ale i wyjątkowym cechom swojej osobowości. Łokietek nigdy nie rezygnował z wyznaczonego celu, był cierpliwy i wytrwały. Mimo braku talentu politycznego, potrafił wyciągać wnioski z popełnionych błędów i z biegiem czasu wyrósł na zręcznego polityka. Patriotyzm i osobistą dzielność łączył z łagodnością, skromnością i cierpliwością. Jego małżeństwo z Jadwigą, córką księcia Bolesława kaliskiego, było wzorem dla poddanych. Pobożny Łokietek przeżył ze swą żoną 40 lat, dochowując się dwóch córek i syna Kazimierza. Łagodność i cierpliwość pozwoliła mu na trwałe skupić wokół siebie zwolenników zjednoczenie. W sytuacji, gdy jedność państwa była krucha stanowiło to dowód przezorności politycznej. Autorytet władzy centralnej trzeba było budować od podstaw. Władysław Łokietek pochowany został w katedrze krakowskiej, gdzie do dziś podziwiać możemy sarkofag z jego wizerunkiem. |
|
Kazimierz III Wielki |
17 |
Wielki - był wybitnym politykiem, jego zasługi dla wzmocnienia wewnętrznego kraju i pozycji międzynarodowej Polski są nieocenione.
|
|
Władca prywatnie. Kazimierz Wielki był jedynym synem Władysława Łokietka i Jadwigi, księżnej wielkopolskiej. Urodził się w 1310 roku, wyrósł na wysokiego i postawnego mężczyznę, nosił dość długą brodę. Od dzieciństwa ojciec przygotowywał go do objęcia władzy. Kazimierz nie odznaczał się wojowniczą, jak ojciec, naturą. Oskarżano go nawet o tchórzostwo, czego dowodem miało być opuszczenie pola bitwy pod Płowcami. Wydaje się jednak, że to ojciec, w trosce o bezpieczeństwo jedynego syna, odwołał go stamtąd. Kazimierz miał wielki temperament, był gwałtowny i okrutny. Jednocześnie już jako młody człowiek był rozważny, trzeźwo i elastycznie myślący. Umiał dobierać sobie współpracowników i wykorzystywać istniejącą sytuację. Miał szerokie horyzonty i patrzył daleko w przyszłość. Król Kazimierz wiele czasu poświęcał na rozrywki, lubił uczty i polowania. Współcześni krytykowali Kazimierza za nadmierne zainteresowanie kobietami. Rzeczywiście, prowadził bogate życie erotyczne. Już w czasie swego poselstwa na Węgry w 1329 roku, gdzie miał zabiegać o pomoc dla Polski w wojnie z Krzyżakami, stał się sprawcą skandalu na dworze swego szwagra, Karola Roberta. Podobno uwiódł Klarę Zach, córkę jednego z możnych węgierskich. Pierwszą żoną Kazimierza Wielkiego była Litwinka, Aldona Anna, córka księcia Giedymina. Zmarła nie urodziwszy następcy tronu. Pozostawiła Kazimierzowi dwie córki, Elżbietę i Kunegundę. W 1341 roku Kazimierz ożenił się z Adelajdą Heską. Nowa żona była bezpłodna. Pożycie małżonków nie układało się do tego stopnia, że po pewnym czasie król ją od siebie oddalił. Spędziła wiele samotnych lat w zamku w Żarnowcu. Po latach Kazimierz Wielki zaczął starać się w Rzymie o unieważnienie małżeństwa. Sprawa ciągnęła się przez lata. W tym czasie Kazimierz miał następne żony. Pojawiły się oskarżenia o bigamię, a nawet poligamię. Z pewnością dwa ostatnie małżeństwa Kazimierza były nielegalne. Natura ludzka sprawia, że przygody miłosne Kazimierza zjednały mu sympatię potomnych. Krystyna Rokiczańska, wdowa po rajcy praskim, tak bardzo spodobała się Kazimierzowi, że zgodził się poślubić kobietę niższego stanu. Jej pochodzenie uniemożliwiało uznanie ewentualnego potomka za legalnego dziedzica korony. Ten morganatyczny związek i popełniona przez króla bigamia (żyła przecież w Żarnowcu jego legalna małżonka Adelajda) wywołały powszechne oburzenie. Nie wiadomo, jak i kiedy skończyło się to małżeństwo, chociaż Długosz przekazuje nam o tym interesującą relację. W 1365 roku Kazimierz Wielki wziął ślub z Jadwigą, córką księcia głogowsko-żagańskiego. Ponieważ Kazimierzowi nie udało się unieważnić małżeństwa z Adelajdą Heską, to z punktu widzenia prawa kanoniczego ślub z Jadwigą był nieważny. Ostatnie małżeństwo króla Kazimierza wydaje się udane. Królewskiej parze urodziły się trzy córki (jedna z nich zmarła w dzieciństwie). Oprócz czterech żon, Kazimierz miał też wiele konkubin. Najbardziej znana to Cudka, a bodaj najsłynniejsza Żydówka Esterka (nie zachowały się szczegółowe relacje dotyczące tego związku). Życie osobiste Kazimierza Wielkiego było bardzo urozmaicone, ale przyniosło mu też wiele rozczarowań. Należały do nich bez wątpienia: dwa nieudane małżeństwa, śmierć trzech córek jeszcze za życia króla oraz brak upragnionych, legalnych synów. Kazimierz miał kilku synów, ale wszyscy oni pochodzili z nieformalnych związków króla z jego faworytami (np. z Cudką). Król uposażył synów w testamencie, jednak woli jego nie uszanowano. Tuż przed śmiercią, nie mając męskiego, legalnego potomka i nie będąc zadowolonym z układu o sukcesji z Ludwikiem Andegaweńskim, Kazimierz Wielki adoptował ulubionego wnuka, Kaźka Słupskiego. Pragnął przekazać mu władzę w przypadku bezpotomnej śmierci Ludwika. Król Kazimierz zmarł w 1370 roku i pochowany został w katedrze krakowskiej. |
|
Ludwik Andegaweński |
18 |
|
|
Władca prywatnie. Ludwik Andegaweński urodził się w 1326 roku jako syn króla Węgier, Karola Roberta i Elżbiety Łokietkówny, siostry Kazimierza Wielkiego. Zgodnie ze zwyczajem dworu andegaweńskiego, otrzymał staranne wykształcenie. Znał się na literaturze, interesował się astronomią, posiadał także zasobną bibliotekę. Według opisów ówczesnych kronikarzy był "słusznego wzrostu, o wyniosłym spojrzeniu, z brodą i włosami kędzierzawymi, pogodnym obliczem, o wydatnych wargach". Był chorowity, raczej słabego zdrowia. Uchodził za bardzo przystojnego. Ożenił się z miłości z Elżbietą, córką Stefana Bośniackiego. Ludwik był człowiekiem dużego formatu. Mądry i zdecydowany, dobry administrator i zręczny dyplomata, słynął z pobożności - podobno dwieście razy dziennie odmawiał modlitwę Zdrowaś Mario. Był bardzo przywiązany do swej matki i zawsze liczył się z jej zdaniem. Nie miał synów. Z trzech córek najstarsza zmarła młodo, a dwóm kolejnym starał się zapewnić tron polski i węgierski. Król Ludwik Andegaweński zmarł w 1282 roku. Pochowany został w nekropolii królów węgierskich w Białogrodzie. |
|
Jadwiga |
19 |
|
|
Władczyni prywatnie. Nie znamy dokładnie daty urodzenia Jadwigi. Prawdopodobnie przyszła na świat w 1374 roku. Była najmłodszą córką króla Węgier i Polski, Ludwika Andegaweńskiego i Elżbiety Bośniaczki. Jej osobowość ukształtowało wychowanie we dworze w Budzie. Był to w owych czasach jeden z najznakomitszych dworów Europy. Kontakty polityczne i kulturalne z Francją i Włochami umożliwiły przeniesienie tamtejszego obyczaju rycerskiego na dwór węgierski. Rezydencja królewska była wspaniała. Często urządzano zabawy dworskie i turnieje. Węgry przeżywały wtedy rozkwit kultury, rozwijało się szkolnictwo, piśmiennictwo i sztuki plastyczne. Z dworu węgierskiego wyniosła Jadwiga znajomość i zamiłowanie do życia dworskiego a także wykształcenie. Przyszła królowa umiała czytać, władała kilkoma językami, interesowała się literaturą, muzyką, sztuką i nauką. Jadwiga dużo czytała, specjalnie dla niej przeznaczony był "Psałterz floriański", dla niej tłumaczono na język polski wiele ksiąg. Na codzień starała się realizować ideał życia kontemplacyjno-czynnego poświęcając się działalności charytatywnej. Jednocześnie chętnie brała udział w życiu dworskim. Miała własny dwór, rycerzy i dworzan, własną kancelarię, chętnie otaczała się też uczonymi. Utrzymywała muzyków, jeździła konno, polowała. Jadwiga była kobietą niepospolitą. Jej piękność sławili wszyscy współcześni. Wyróżniała się urodą, wzrostem (około 180 cm), inteligencją i charakterem. Przybywając do Polski miała około 10 lat. Problem jej małżeństwa rozwiązali panowie małopolscy, wybierając dla niej męża poganina, o dwadzieścia lat starszego, litewskiego księcia Jagiełłę. Legenda opowiada o pięknej, młodej królewnie, która poświęciła swą młodzieńczą miłość do księcia Wilhelma Habsburga dla dobra kraju i chrystianizacji Litwy. Pamiętajmy jednak, że Jadwiga miała wtedy 11-12 lat, a szesnastoletniego Wilhelma znała niewiele. Wilhelm przybył do Krakowa i próbował dochodzić swych praw do małżeństwa z młodziutką Jadwigą. Zorganizowano spotkanie młodych w klasztorze Franciszkanów. Później udało się Wilhelmowi dostać nawet na Wawel, ale mimo sympatii Jadwigi dla młodego księcia panowie małopolscy nie dopuścili do związku i wygnali Habsburga. Jadwiga przed wyrażeniem ostatecznej zgody na ślub z Jagiełłą wysłała swego zasłużonego dworzanina, Zawiszę z Oleśnicy do księcia, aby mu się dokładnie przyjrzał. Zawisza przekazał królowej, że Jagiełło "jest kształtny, ciało ma dobrze zbudowane, wzrost średni, spojrzenie wesołe, twarz podłużną, bez żadnego jednak śladu szpetoty, a obyczaje poważne i godne księcia". Wiadomości przekazane królowej uspokoiły ją i ostatecznie w 1386 roku odbył się ślub. Młoda królowa mieszkała w tzw. Kurzej Stopie na wawelskim zamku. Małżonkowie długo nie mogli doczekać się potomstwa. Dopiero po 13 latach Jadwiga zaszła w ciążę. Jegiełło, zachwycony, rozsyłał listy po dworach europejskich zawiadamiając o dziecku. Niestety po ciężkim porodzie dziecko i matka były bardzo słabe. Dziewczynka zmarła po kilku dniach, a królowa wkrótce po niej (1399). Umierała jako władczyni otoczona czcią i podziwem. Pochowane zostały razem z córką w katedrze wawelskiej. Obecnie prochy ich spoczywają we współczesnym, alabastrowym sarkofagu. |
|
Władysław Jagiełło |
20 |
Władysław Jagiełło nie miał przydomka, Jagiełło jest jego właściwym imieniem litewskim, natomiast drugie imię, Władysław, otrzymał przyjmując chrzest. |
|
Władca prywatnie. Jagiełło był synem wielkiego księcia litewskiego Olgierda i księżniczki twerskiej Julianny. Miał jedenastu braci, wychował się w ostatnim pogańskim państwie w Europie. W podbitej przed Olgierda Rusi. panowało już prawosławie. Zdecydował się przyjąć chrzest w obrządku katolickim z powodów politycznych. Przyjął wtedy imię Władysław (1386 rok). Był mężczyzną średniego wzrostu, o nieco podłużnej twarzy i wesołym spojrzeniu. Odznaczał się rzadko spotykanym wówczas zamiłowaniem do higieny, co dzień bowiem zażywał łaźni. Był wstrzemięźliwy, jadał zawsze proste potrawy i pił tylko wodę, a unikał piwa i syconych miodów. Nie posiadał wykształcenia, ale potrafił docenić wiedzę i rolę nauki. Świadczyć może o tym jego dbałość o Uniwersytet. Lubił malarstwo cerkiewne i muzykę, a jego namiętnością były polowania. Był wrażliwy na piękno przyrody. W obyciu był człowiekiem prostym i bezpośrednim. Po bitwie pod Koronowem Jagiełło odwiedził wszystkich rannych rycerzy i nagrodził ich za poświęcenie w boju. Jako polityk był elastyczny i sprytny, choć nie zawsze lojalny. Bywał drażliwy i uparty, ale zwykle spokojny. Z relacji Długosza wyłania się obraz Władysława, jako wyjątkowo podejrzliwego i zazdrosnego męża. Jagiełło był przywiązany do swej litewskiej ojczyzny. Co rok w końcu listopada jechał na Litwę, aby tam spędzić Boże Narodzenie i Nowy Rok. Przebywając w Koronie unikał Wawelu, którego nie lubił. Wolał przebywać w swojej rezydencji w Korczynie. Władysław Jagiełło był człowiekiem tolerancyjnym w sprawach religijnych. Dzięki temu udawało mu się utrzymywać dobre stosunki z ludnością prawosławną. Darzył sympatią ruch husycki. Musiał jednocześnie bardzo dbać o swój wizerunek prawowiernego neofity i tu szukać należy przyczyn wydania edyktu wieluńskiego. Władysław Jagiełło początkowo myślał o poślubieniu córki księcia moskiewskiego Dymitra Dońskiego. Ostatecznie uległ pokusie otrzymania korony polskiej Doszło do ślubu z Jadwigą, córką Ludwika Andegaweńskiego, królową Polski. Mimo znacznej różnicy wieku, małżeństwo układało się harmonijnie. Niestety królowa zmarła młodo, nie pozostawiwszy następcy tronu. Drugą żoną Władysława Jagiełły była Anna Cylejska, wnuczka Kazimierza Wielkiego. Aby wzmocnić swoje prawo do tronu polskiego, Jagiełło postanowił ożenić się z Piastówną (1402 rok). Małżeństwo nie było udane, królową oskarżono o zdradę. Z tego związku urodziła się królewna Jadwiga, długo uważana za następczynie tronu. Jagiełło nie był zbyt mocno związany emocjonalnie z córką. Gdy zmarła, "na pogrzebie królewny nie widziano, żeby chociaż łzę uronił albo najmniejszy smutek okazał". Po śmierci Anny król zaskoczył wszystkich i trzecie małżeństwo przygotowano w tajemnicy. Wybranką króla była Elżbieta Granowska, wdowa po trzech mężach, matka czworga dzieci, najbogatsza dziedziczka w państwie, w dodatku dama o wyjątkowo bogatej przeszłości. Mimo gwałtownego oporu i oburzenia swego otoczenia, 66-letni Jagiełło ożenił się z Elżbietą (miała wtedy około 45 lat). Wszystko wskazywało na to, że był to najbardziej szczęśliwy związek ze wszystkich małżeństw króla Władysława. Po śmierci żony 70-letni monarcha nadal nie miał syna, a że był jeszcze w dobrej formie, szukano mu nowej kandydatki na żonę. Wybór padł na 17-letnią księżniczkę Sonkę Holszańską. Po przejściu księżniczki na katolicyzm, w 1421 roku odbył się ślub. Trzy lata później urodził się pierwszy syn, Władysław, a wkrótce dwóch następnych. Mimo tego, a może właśnie dlatego, oskarżono królową o niewierność. Co prawda oczyściła się z zarzutów i uznano legalne pochodzenie synów Zofii, jednak popsuło to stosunki między małżonkami. Król Władysław zmarł w 1434 roku w wieku około 83 lat. Po wieczornym spacerze w lesie przeziębił się i dostał zapalenia płuc. Pozostawił po sobie młodą jeszcze wdowę, Zofię i dwóch synów, Władysława i Kazimierza. Zapewnił im sukcesję po sobie. Pochowany został w Katedrze na Wawelu. |
|
Władysław III Warneńczyk |
21 |
pochodzi od nazwy miasta Warna, gdzie król Władysław dowodził wojskami węgierskimi przeciw Turkom i gdzie zginął
|
|
Władca prywatnie. Władysław Warneńczyk był synem Władysława Jagiełły i Zofii Holszańskiej. Przyszedł na świat w 1424 roku, kiedy tracono już nadzieję, że sędziwy król doczeka się męskiego potomka. Matka jego miała wtedy zaledwie około 18 lat. Król ojciec niezwykle szczęśliwy, cały dzień spędził w Kościele dziękując Bogu za syna. Uroczysty chrzest królewicza odbył się w Krakowie, a ojcem chrzestnym został papież Marcin. Niewiele mamy informacji o osobowości Władysława, żył zbyt krótko. Wydaje się, że był podatny na wpływy, a gdy pojawiła się możliwość podjęcia samodzielnej decyzji, brak doświadczenia zaowocował niedojrzałą oceną sytuacji i straceńczym pomysłem. Na pewno był Władysław człowiekiem odważnym, o duszy przepojonej ideałami rycerskimi. Był młodym, skromnym człowiekiem, miłym w obejściu, choć niezbyt wielkiej urody. Nie miał żony, jego planowane małżeństwo z Elżbietą nie doszło do skutku. Jest zresztą wiele informacji świadczących o tym, że wolał raczej towarzystwo mężczyzn niż kobiet. Zginął, nie pozostawiwszy potomka. Na Węgrzech uczczono go, zbudowanym w 1935 roku, mauzoleum. |
|
Kazimierz Jagiellończyk |
22 |
|
|
Władca prywatnie. Kazimierz Jagiellończyk urodził się w 1427 roku. Był trzecim, najmłodszym synem księżnej Zofii Holsztańskiej i starego króla Władysława Jagiełły. Narodziny kolejnych synów były dla ojca wielkim wydarzeniem. Wszystkie wysiłki włożył w zapewnienie im tronu po swojej śmierci. Swą szczególną uwagę skupił na Władysławie. Kazimierz był zbyt mały, by u boku ojca uczyć się polityki. Wychowała go matka, był z nią bardzo związany emocjonalnie, choć w sprawach politycznych nigdy jej nie ulegał. Jako młody chłopak rozstał się z nią, został bowiem wysłany jako namiestnik na Litwę. Kazimierz był pod wieloma względami podobny do ojca. Współczesny mu historyk pisał, że król był "postaci wyniosłej, twarzy podłużnej i pełnej". Tak jak ojciec, uwielbiał łowy, zamiast wina i miodów pił wodę oraz lubił łaźnię. Uwielbiał biesiady, nie stronił też od miłostek. Jako polityk był rozważny, słowny i prawdomówny, pełen energii i silnej woli, a nawet uporu. Był tolerancyjny i cenił umiejętność krytycznego myślenia. Wychowanie swych synów powierzył Długoszowi, mimo, że był on związany z Oleśnickim i krytykował zarówno Kazimierza, jak i jego ojca. W 1454 roku ożenił się z Elżbietą Habsburżanką, córką Albrechta króla rzymskiego, węgierskiego i czeskiego. Jej matka była po śmierci męża rywalką do tronu brata kazimierzowego, Władysława Warneńczyka. Małżeństwo to trwało 38 lat i było bardzo udane. Kazimierz miał z Elżbietą trzynaścioro dzieci: sześciu synów i siedem córek. Mimo, że podobno sam nie miał wykształcenia, troszczył się o edukację synów. Żonę Kazimierza nazywano matką królów, bowiem czterech jej synów zasiadło na tronie. Jeden z nich, zmarły młodo Kazimierz, został kanonizowany (1602 rok), zaś kolejny, Fryderyk, zrobił błyskotliwą karierę duchowną i osiągnął najwyższą godność w kościele polskim jako arcybiskup gnieźnieński i kardynał. Król zmarł w wieku 65 lat w 1492 roku. Został pochowany na Wawelu w kaplicy Świętej Trójcy. Ciało króla spoczywa w sarkofagu dłuta Wita Stwosza, uznanym za wspaniałe osiągnięcie sztuki gotyckiej. |
|
Jan Olbracht |
23 |
Olbracht to spolszczona forma imienia Albrecht, otrzymał je na pamiątkę dziadka Albrechta II Habsburga.
|
|
Władca prywatnie. Jan I Olbracht urodził się w Krakowie w 1459 roku. Był trzecim synem Kazimierza Jagiellończyka i Elżbiety Habsburżanki. Miał dziesięcioro rodzeństwa. Był ulubieńcem matki. Rozbudzała ona w nim dumę królewską, przekonanie o własnej wyższości i wielkie ambicje. Był wykształcony. Jego nauczycielami byli Jan Długosz i Kallimach. Znał łacinę, niemiecki i włoski, potrafił pięknie przemawiać. Interesował się muzyką i malarstwem. Od piętnastego roku życia uczył się rządzić na dworze królewskim, uczestnicząc przy boku ojca na wszystkich ważniejszych wydarzeniach politycznych. Gdy starszy brat Władysław objął tron czeski, a Kazimierz zmarł, Jan Olbracht stał się naturalnym następcą ojca. Gorąco popierała go matka. Jan Olbracht był wysoki, tęgi i silny, miał piwne oczy. Twarz miał "z pewnym wyrzutem i wysiękiem", a włosy rzadkie. Lubił wygody, uwielbiał dobrze zjeść. Był bardzo wybredny. Lubił uciechy i zabawy, dużo pił. Wdał się nawet kiedyś po pijanemu w uliczną burdę w Krakowie. Został w niej zraniony. Miał liczne i niewyszukane miłostki. Efektem tego było nabawienie się "choroby francuskiej". Miał opinię mężnego rycerza i dobrego dowódcy. Nie ożenił się i nie pozostawił potomków. W 1501 roku, przygotowując się w Toruniu do wojny z Krzyżakami, tknięty paraliżem utracił mowę. Zmarł wkrótce mając niewiele ponad 40 lat. Pochowany został w katedrze krakowskiej, a jego wczesnorenesansowy nagrobek ufundowała matka. |
|
Aleksander |
24 |
|
|
Władca prywatnie. Aleksander był synem Kazimierza Jagiellończyka i Elżbiety Habsburżanki. Urodził się w 1461 roku. Podobnie jak bracia, otrzymał staranne wykształcenie, będąc najpierw uczniem Jana Długosza i Kallimacha, a potem ucząc się polityki u boku ojca. Współczesny mu historyk, Maciej z Miechowa opisuje go jako silnego, muskularnego młodzieńca. Ustępował rodzeństwu pod względem zdolności umysłowych, nie potrafił się np. ładnie wypowiadać. Zawsze jednak cenił ludzi mądrych i wykształconych, posiadł umiejętność dobierania sobie zdolnych i mądrych doradców i współpracowników. Był typem milczka. Lubił się stroić, był rozrzutny. Po matce odziedziczył wielką religijność. Małżeństwo królewicza Aleksandra było oczywiście sprawą polityczną. Ojciec jego już w latach 80-ych rozpoczął rozmowy na temat ślubu królewicza Aleksandra z córką wielkiego księcia moskiewskiego. Po uregulowaniu stosunków politycznych, zrealizowano wcześniej planowane małżeństwo Aleksandra z 19-letnią Heleną (rok 1495). Księżniczka była bardzo piękna i łagodna. Małżeństwo było szczęśliwe i udane. Helena była kochającą żoną i lojalną współpracownicą męża. Popierała zabiegi męża o pokojowe ułożenie stosunków z Moskwą. Helena była wyznania prawosławnego i ojciec jej, godząc się na ślub, uzyskał obietnicę, że nie będzie zmuszana do zmiany wiary. Matka Aleksandra, osoba głęboko religijna, początkowo w ogóle sprzeciwiała się temu związkowi, potem usiłowała nawrócić synową na katolicyzm. Miała w tym poparcie biskupów polskich. Wszyscy jednak musieli ustąpić przed racją stanu. Odmówili jednak koronacji prawosławnej Heleny na królową Polski. Ta jednak, na życzenie męża, tytułowała się królową. Helena i Aleksander nie mieli dzieci. Król zmarł w wieku 45 lat na syfilis (podobnie jak jego bracia). Pochowany został w podziemiach katedry wileńskiej. Grób jego został całkowicie zapomniany i odnaleziono go dopiero po I wojnie światowej. |
|
Zygmunt I Stary |
25 |
początkowo było to określenie króla Zygmunta I używane dla odróżnienia go od syna Zygmunta Augusta, szczególnie od momentu koronacji królewicza, potem utrwaliło się przy imieniu ojca jako przydomek. |
|
Władca prywatnie. Zygmunt I Stary urodził się w 1467 roku jako piąty syn Kazimierza Jagiellończyka i Elżbiety Habsburżanki. Żródła opisują go jako postawnego, nieco otyłego mężczyznę o bardzo białych rękach i ładnych, czerwonych ustach. "Urody był to pan krasnej i siły wielkiej" pisał kronikarz Marcin Bielski. Król Zygmunt był człowiekiem skrupulatnym, dostojnym i poważnym, chociaż potrafił być dowcipny. Był sprawiedliwy i wyrozumiały, dysponował prawdziwie królewskim majestatem. Przywiązywał wielką wagę do ustalonej hierarchii stanów i grup, mimo, że sam wielu umożliwił awans społeczny. Był przystępny dla szlachty, chętnie słuchał jej uwag. Odpowiadał mu patriarchalny model władcy. Cechowała go rozwaga i przezorność, często rezygnował z doraźnych korzyści na rzecz dalszych perspektyw. Jego wadą było niezdecydowanie, zbyt długo namyślał się przed podjęciem decyzji. Ulegał wpływom osób, które darzył zaufaniem. Często przynosiło to złe skutki i było szczególnie ostro widoczne w jego kontaktach z drugą żoną, Boną Sforza, która miała znaczny wpływ na monarchę. W momencie wstąpienia na tron Zygmunt I nie był żonaty, żył jednak w stałym związku z Katarzyną Telniczanką, piękną Morawianką. Urodziła mu ona syna i dwie córki. Później król wydał ją za mąż za jednego z magnatów, a syna, Jana uczynił biskupem wieleńskim i poznańskim. Pierwszą żoną króla została Barbara Zapolya z możnowładczej rodziny węgierskiej (rok 1512). Małżeństwo było szczęśliwe, mimo znacznej różnicy wieku między małżonkami (17 lat i 46 lat), ale trwało krótko. Barbara zmarła, pozostawiając dwie córki, Jadwigę i Annę (ta druga wkrótce też umarła). W 1518 roku 52-letni Zygmunt Stary ożenił się z Boną Sforza, księżniczką mediolańską, o 27 lat młodszą od niego. Bona byłą kobietą o niezwykle silnym charakterze, ambitną i zachłanną. Wywierała na męża znaczny wpływ. W historiografii występują dość rozbieżne poglądy na jej temat, przeważają jednak opinie negatywne. Bona dbała głównie o interesy osobiste i dynastyczne, starając się odzyskać rodowe księstewka włoskie - Bari i Rossano. Próbowała narzucić Polsce obce metody rządzenia, skrupulatnie gromadziła majątek, administrując osobiście królewszczyznami. Rola polityczna królowej Bony rosła w miarę, jak starzejący się król tracił energię. Niechęć szlachty do poczynań królowej przysparzała kłopotów królowi, ponieważ szlachta traciła zaufanie i do monarchy. Życie prywatne małżonków układało się dobrze. Mimo wybuchowego charakteru Bona była troskliwą i opiekuńczą żoną. Królowa urodziła sześcioro dzieci, w tym jednego syna - Zygmunta Augusta. Zygmunt Stary był szczęśliwy z powodu narodzin dziedzica, niewielki miał jednak wpływ na jego wychowanie. Gdy syn dorastał, był już zresztą starym człowiekiem. Zygmunt I Stary zmarł w wieku 81 lat w 1548 roku. Pochowany jest w katedrze wawelskiej. |
|
Zygmunt II August |
26 |
|
|
Władca prywatnie. Zygmunt August był jedynym synem Zygmunta Starego i Bony Sforza. Urodził się w 1520 roku. Był ukochanym dzieckiem swoich rodziców. Jak przystało na monarchę epoki Odrodzenia, był dobrze wykształcony. Oprócz polskiego znał łacinę, włoski i niemiecki. Na jego wychowanie decydujący wpływ miała matka, która nie potrafiła odmówić zachciankom syna. Oskarżano królową, że królewicz prowadzi nierycerski tryb życia, wśród niewiast, śpiewów i pląsów, a trudy kampanii wojennej są dla niego zbyt uciążliwe. Silna osobowość matki całkowicie zdominowała Zygmunta Augusta. Zygmunt jako 17-letni młodzieniec nie wykazywał żadnych ambicji politycznych, a matka nie zachęcała go do tego, pragnąc sama kierować jego losem. Zygmunt był bardzo przywiązany do matki, doceniał też jej mądrość. W późniejszym okresie doszło do głębokiego konfliktu między nimi. Z człowieka bliskiego niegdyś, choć przytłaczającego swoją indywidualnością osobowość syna, Bona zamieniła się ostatecznie w znienawidzonego przeciwnika. Zygmunt August był niewysoki, szczupły, o śniadej twarzy i rzadkiej czarnej brodzie. Miał słabe zdrowie, dokuczała mu podagra. Ubierał się zawsze na czarno. Ściany jego osobistych komnat pokrywały czarne obicia. Król zwykle jadał samotnie. Lubił muzykę, miał bogatą bibliotekę, założył w Wilnie galerię obrazów. Interesował się współczesną sztuką wojskową i ludwisarstwem, a także poglądami teologów protestanckich. Zygmunt miał miły sposób bycia, bywał niezdecydowany (współcześni nazywali go "dojutrkiem"), ale w podjętych postanowieniach był niezachwiany i stanowczy. Gospodarność odziedziczył po matce, potrafił być też niezwykle hojny (np. wobec swoich kochanek). Zygmunt August miał trzy pasje - konie, klejnoty i kobiety. Oprócz trzech żon miał wiele kochanek, pochodzących zresztą z różnych stanów społecznych. W 1543 roku Zygmunt August ożenił się z arcyksiężniczką Elżbietą Austriaczką, córką Ferdynanda I. Nie kochał żony, która była chorobliwie nieśmiała i cierpiała na epilepsję. Stosunki między nimi układały się źle, a matka buntowała go przeciw Elżbiecie. Wkrótce Bona, rozdzielając małżonków, wysłała syna na Litwę. Tam Zygmunt uwolnił się od wpływów matki i zaczął się usamodzielniać. Zakochał się w pięknej wdowie po wojewodzie trockim - Barbarze z Radziwiłłów Gasztołdowej. Początkowo co dzień pisywał do matki, ale gdy ta nie zaakceptowała jego związku z Barbarą, stosunki między Zygmuntem a Boną popsuły się i pozostawały wrogie aż do śmierci. W 1547 roku Zygmunt potajemnie ożenił się z Barbarą (Elżbieta zmarła w 1545 roku) wywołując prawdziwą burzę w kraju. Barbarę przedstawiano jako "nierządnicę", która miała rzekomo aż 38 kochanków. Nie chcieli uznać tego związku ani rodzice ani szlachta. Zygmunt August jednak postawił na swoim i zmusił wszystkich, aby uznali jego małżonkę. W 1550 roku doprowadził w do jej koronacji. Ukochana żona jednak wkrótce zmarła (rok 1551), nie pozostawiając królowi dziedzica. Mimo głębokiego smutku w 1553 roku król żeni się po raz trzeci, z siostrą swej pierwszej żony, Habsburżanką, Katarzyną Austriaczką. Zmorą jego życia był brak potomstwa. Ostatnie małżeństwo króla przyniosło mu rozczarowanie - nieładna żona nie urodziła upragnionego dziedzica, w dodatku była, podobnie jak jej siostra, chora na padaczkę. Król oddalił żonę i szukał pocieszenia w ramionach licznych kochanek. Po wielu latach separacji Katarzyna Austriaczka opuściła Polskę i zmarła w 1572 roku, opuszczona i samotna, w Linzu. Wspomnieć jeszcze należy o ostatniej towarzyszce życia, kochance królewskiej Barbarze Giżance. Była to warszawska mieszczanka, córka burmistrza, podsunięta królowi przez Mikołaja Mniszka. Była uderzająco podobna do ukochanej Barbary. Romans nawiązany w końcu 1570 roku zaowocował w 1571 roku urodzeniem córeczki. Król oszalał z radości, wierząc, że Barbara urodzi mu także syna. Mało kto jednak wierzył w to ojcostwo. Uważano powszechnie, że sprytna faworyta postarała się o dziecko, chcąc króla mocniej przywiązać do siebie. Jej pozycja na dworze była silna. Król planował nawet poślubić Barbarę, a na łożu śmierci obdarował ją olbrzymią sumą pieniędzy 13.000 dukatów. Zygmunt August zmarł bezpotomnie w wieku 52 lat w Knyszynie. Pochowany został w kaplicy Zygmuntowskiej przy katedrze wawelskiej. |
|
Henryk Walezy |
27 |
Walezy, to spolszczona forma nazwiska rodowego Henryka - de Valois. |
|
Władca prywatnie. Henryk Walezy był synem Henryka II de Valois, króla Francji i Katarzyny Medycejskiej. Jego brat, Karol IX, był aktualnym królem francuskim. Matka za wszelką cenę chciała osadzić wszystkich swych synów na tronie, i gdy nie powiodły się inne plany wobec Henryka, zdecydowała się starać o egzotyczny dla Francuzów tron polski. Henryk Walezy obejmując władzę w Polsce miał 23 lata i niewiele doświadczenia politycznego. Był wszechstronnie wykształcony, odważny i niezwykle ambitny. Henryk lubił wspaniałe, zdobione drogimi kamieniami stroje, nosił biżuterię i używał pachnideł. Miał przekłute uszy i nosił podwójne, wysadzane perłami, kolczyki z wisiorkami. W Polsce powszechnie uznano te upodobania za przejaw zniewieściałości. Na dworze Henryka było wielu mężczyzn malujących sobie twarze, strojących się w klejnoty i perfumy. Podobno niektórzy z nich pełnili rolę królewskich kochanek. Henryk nie znał polskiego, więc udział w życiu publicznym niezmiernie go nudził. Wieczory i noce spędzał na rozrywkach, za dnia najchętniej spał. Aby uniknąć przyjmowania interesantów potrafił spędzić dwa tygodnie w łóżku, pozorując chorobę. Grał w karty i przegrywał olbrzymie sumy, pobierane ze skarbu państwa. Na wydawanych przez króla ucztach występowały nagie dziewczęta. Zachowywał się jak rozkapryszone dziecko i nie traktował poważnie obowiązków królewskich. Uzgadniając elekcję Walezego, planowano jego małżeństwo z Anną Jagiellonką, siostrą Zygmunta II Augusta. Była ona jednak starsza od Henryka prawie o 30 lat, toteż młody król nie spieszył się z małżeństwem. Otrzymawszy wiadomość o chorobie i śmierci brata, Henryk potajemnie wyjechał do Francji. |
|
Stefan Batory |
28 |
|
|
Władca prywatnie. Stefan Batory był synem wojewody (księcia) Siedmiogrodu, Stefana. Urodził się w 1533 roku. Od 1571 roku panował w Siedmiogrodzie i walczył o władzę z rywalem popieranym przez Habsburgów. Batory był przeciwieństwem Walezego. Pretendując do korony polskiej był mężczyzną po czterdziestce, znanym z sukcesów na polach bitew. Zamiłowanie do wojny, demonstrowane przez Batorego, wzbudzało entuzjazm szlachty. Król Stefan miał talent wojskowy, był też zdolnym strategiem. Mówił pięknie po łacinie. Lubił historię i geografię, zbierał mapy, czytał Cezara i innych dziejopisarzy. Był bardzo pracowity, oszczędny i głęboko wierzący. W odróżnieniu od swego poprzednika na tronie - mało wrażliwy na wdzięki niewieście. Powszechnie uważano go za okrutnego, chociaż potrafił być wielkoduszny. Wiązało się to ze ścięciem głowy S. Zborowskiemu i wielu magnatom - opozycjonistom w Siedmiogrodzie. Batory był tęgim mężczyzną, nosił brodę i wąsy. Zgodnie z decyzją szlachty na sejmie elekcyjnym poślubił starszą o 10 lat Annę Jagiellonkę. Jednak małżeństwo nie było udane. Stefan Batory unikał żony, wymykał się w nocy z sypialni, ciągle wyjeżdżał. W Grodnie miał syna. Zachowywano jednak pozory zgodnego małżeństwa. W 1586 roku w wieku 53 lat król rozchorował się nagle w trakcie polowania i zmarł. Pochowany został w katedrze wawelskiej, ale zgodnie z wolą żony, nie w Kaplicy Zygmuntowskiej, a w specjalnie przygotowanej tzw. Mariackiej. |
|
Zygmunt III Waza |
29 |
Waza - to nazwisko dynastyczne królów szwedzkich, nazwa pochodzi od snopka (vasa), który znajdował się w herbie rodu.
|
|
Władca prywatnie. Zygmunt III, syn króla szwedzkiego Jana III Wazy i Katarzyny, córki Zygmunta I Starego, był po kądzieli Jagiellonem. Urodził się w 1566 roku w Szwecji w więzieniu, do którego wtrącił jego rodziców szalony i okrutny stryj, król Szwecji Eryk XIV. Wychowywał się w atmosferze okropności dziejących się wokół za rządów Eryka. Matka i jezuici przebywający na dworze wpajali mu niechęć do różnowierców i fanatyzm religijny. Zygmunt otrzymał bardzo staranne wykształcenie. Znał polski, szwedzki, włoski, niemiecki i łacinę. Interesował się złotnictwem i alchemią. Szlachta nie chciała mu wybaczyć wykonywania prac ręcznych, np. tokarstwa i złotnictwa. Wyrabiane przez siebie naczynia liturgiczne przekazywał w darze kościołom. Był mecenasem sztuki, na jego dworze przebywali malarze, muzycy, złotnicy. Sam Zygmunt III także malował (miano mu to zresztą za złe). Jeden z jego obrazów uważano przez pewien czas za dzieło Rubensa. Król lubił też śpiewać i grał na klawicymbale. Słynna kapela na jego dworze liczyła 60 muzyków a koszt jej utrzymania był ogromny. Wzbogacił kolekcję arrasów, przebudowywał królewskie rezydencje w Warszawie, Krakowie i Łobzowie. Zygmunt miał szereg zwyczajów, w ówczesnej Polsce uważanych za oburzające i ośmieszające. Należały do nich zainteresowania sportowe i artystyczne. Szczególnie ośmieszał króla w oczach szlachty fakt, że zajmował się ogrodnictwem i własnoręcznie szczepił melony. Król lubił uczty, polowania, teatr i grę w piłkę. Sport ten wydawał się szlachcie wielce kompromitujący. Podobnie było z puszczaniem latawców i zabawami z kartami. Zygmunt był pod silnymi wpływami niemieckimi. Niemieccy nauczyciele wychowywali jego dzieci. Szaty nosił król na wzór hiszpański. Był obowiązkowy i pracowity. Wolno podejmował decyzję, ale był stanowczy i uparty. W trudnych sytuacjach potrafił być opanowany i odważny. Był małomówny i powściągliwy. Szlachta krytykowała jego nieprzystępność i nadmierny dystans wobec ludzi. Zygmunt dużo uwagi poświęcał poprawnym formom zachowania i domagał się od otoczenia przestrzegania hiszpańskiej etykiety, cechującej się powagą, sztywnością i ścisłą hierarchią. Ceremoniał ten został w Polsce zmieniony, ale i tak bardzo drażnił brać szlachecką. Zygmunta cechowała monarsza godność i majestat, a także łaskawość. Był człowiekiem głęboko religijnym i cnotliwym. Oba jego małżeństwa były udane i stanowiły wzór dla poddanych. W 1592 roku ożenił się z Anną Habsburżanką. W tym małżeństwie urodziło się pięcioro dzieci, troje z nich zmarło w niemowlęctwie. Królewicz Władysław został następcą tronu. Królowa Anna zmarła młodo po kilku latach małżeństwa, pozostawiając króla zrozpaczonego i załamanego. W 1605 roku król Zygmunt poślubił siostrę swej pierwszej żony, arcyksiężniczkę Konstancję. Małżeństwo to także było udane i szczęśliwe. Konstancja urodziła siedmioro dzieci. Przeżyło czterech synów i córka. Królowa miała duży wpływ na męża oraz była dla niego oparciem do końca życia. Gdy zmarła, król rozchorował się ze zmartwienia. Przy łożu sparaliżowanego Zygmunta czuwała wierna ochmistrzyni Urszula Meyerin. Król zmarł w 1632 roku mając 68 lat. Pochowano go wraz z żoną w kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu. |
|
Władysław IV |
30 |
|
|
Władca prywatnie. Władysław IV był drugim dzieckiem Zygmunta III Wazy i jego ukochanej żony, Anny. Urodził się w 1595 roku. Wydarzenie to wywołało wielkie poruszEnie w kraju. Był ulubieńcem szlachty i od początku widziano w nim dziedzica tronu. Władysławem opiekowała się zaufana ochmistrzyni matki, Urszula Meyerin (królowa Anna zmarła, gdy syn miał zaledwie trzy lata). Królewicz bardzo kochał Urszulę, która przez dłuższy czas zastępowała mu matkę. Wielokrotnie dostawał od niej srogie lanie, czasem musiał interweniować sam król - ojciec. Zygmunt III bardzo kochał Władysława. Jego druga żona, Konstancja Austriaczka, po przybyciu na dwór zatrzymała ochmistrzynię przy sobie. Darzyła ją pełnym zaufaniem. Od pierwszej chwili pobytu w Polsce Konstancja zajęła się swym, 10-letnim wówczas, pasierbem. Darzyła go wielką życzliwością i wiele czasu spędzali razem. Gdy urodziła własnych synów, jej stosunek do królewicza Władysława nie zmienił się. Przyrodnie rodzeństwo chowało się zgodnie i Władysław kochał swych braci, a szczególnie najstarszego, Jana Kazimierza. Królewicz Władysław jako chłopiec miał twarz piękną i miłą, jasne włosy, żywe spojrzenie i ujmujący sposób bycia. W dojrzałym wieku bardzo utył. Od dzieciństwa znał świetnie niemiecki, nieźle włoski. Pobierał nauki z wielu dziedzin, ale głównie z historii i wojskowości. Od małego interesował się także sztukami plastycznymi i muzyką. Był ulubieńcem Piotra Skargi. Chłopcy znajdowali się głównie pod kontrolą kobiet - matki i Urszuli. Przyrodni bracia długo mieszkali w jednym pokoju zanim otrzymali własne apartamenty. Władysław jako najstarszy posiadał oddzielne pomieszczenia. Gdy Władysław dorósł, doszło do konfliktu między nim a macochą. Była ona niezadowolona z prowadzenia się pasierba i demonstrowania przez niego odmiennych od królewskiej pary postaw. 28-letni Władysław incognito, w stroju mieszczańskim, zabawiał się z rówieśnikami, popijał i bywał u upadłych kobiet. Hulanki sporo kosztowały a ponieważ Władysław zawsze był rozrzutny, to stale tonął w długach. Zdarzało się, że monarcha nie miał żadnych pieniędzy, kucharze na zamku nie mieli czego gotować, król zadowalał się wtedy najskromniejszym posiłkiem, a dworzanie żywili się u znajomych mieszczan. Kupcy warszawscy nie sprzedawali Władysławowi nic na kredyt, domagając się gotówki. Aby spłacić olbrzymie długi monarchy, których głównymi wierzycielami byli kupcy gdańscy, sejm uchwalił specjalne podatki. Królewicz był tolerancyjny i serdeczny, posiadał wielką umiejętność zjednywania sobie ludzi uśmiechem i dowcipem. Łatwo nawiązywał kontakty z obcymi. Ten młody, inteligentny i ambitny mężczyzna za życia ojca miał za mało zajęć. Uczestniczył czasem w obradach sejmu, w kampaniach wojennych, jednak było to za mało dla jego energicznej natury. Udało mu się wywalczyć zgodę ojca i macochy i w latach 1624 - 25 wyruszył w podróż po dworach Europy, zapoznając się z miejscowymi zwyczajami. Władysław posiadał znaczną teoretyczną wiedzę wojskową, w podróży zapoznał się ze sztuką wojenną państw zachodnich. Interesował się artylerią i marynarką. Drugą dziedziną, która pasjonowała Władysława była sztuka. Król propagował muzykę, głównie twórczość operową. Na dworze utrzymywał orkiestrę i chór, stworzył na zamku warszawskim salę widowiskową i stały teatr dworski, opłacał szereg śpiewaków i kompozytorów. Za panowania Władysława wystawiono 10 oper, 7 komedii i 6 baletów. W niektórych przedstawieniach występowała królowa i siostra króla. Władysław IV gromadził też obrazy, rzeźby i kobierce, interesował się architekturą. Podarował Warszawie jeden z najpiękniejszych pomników, kolumnę Zygmunta III, która z czasem stała się jednym z symboli stolicy. Władysław lubił czytać dzieła historyczne, poezje, interesował się dysputami naukowymi. Mimo swych wojskowych upodobań, król Władysław IV był bardzo chorowity. Przypuszczalnie cierpiał na reumatyzm i podagrę, miał w każdym razie silne bóle. Przy ich nawrotach jego zachowanie mocno odbiegało od rycerskiego. Podobno jęczał i krzyczał tak głośno, że słychać go było w całym zamku. W czasie porodu królowej, król miał atak choroby i krzyczał głośniej niż rodząca królowa. Władysław całymi tygodniami leżał w łóżku lub był noszony w lektyce, był niecierpliwy i dokuczliwy wobec otoczenia, obnosił się ze swą chorobą, każąc nosić się z łóżkiem na posiedzenia senatu. W 1638 roku król Władysław z żoną Cecylią Renatą odbyli podróż leczniczą do uzdrowiska w Baden. Towarzyszył im orszak 1300 osób. Przy okazji odwiedzono Wiedeń i nastąpiło spotkanie z cesarzem. W wyniku leczenia u wód stan zdrowia króla poprawił się, ale tylko na krótko. Całą powrotną drogę spędził już w lektyce. Szukając sprzymierzeńca przeciwko Szwecji król Władysław IV zwrócił swe oczy ku Habsburgom. Małżeństwo króla z córką cesarza Ferdynanda II, Cecylią Renatą (rok 1637) miało przypieczętować sojusz Habsburgów z Wazami. Władysław nie znalazł jednak szczęścia w związku z nieładną Habsburżanką. Urodził im się syn, ale był słabego zdrowia i zmarł w wieku 7 lat. Także drugie małżeństwo króla, zawarte po śmierci pierwszej żony, miało podtekst polityczny. Król podjął próbę zbliżenia z Francją i w 1646 roku pojął za żonę księżniczkę Ludwikę Marię Gonzagę de Nevers, córkę księcia Mantui. Żona rozczarowała go i stosunki między małżonkami układały się źle. W czasach kawalerskich i potem w trakcie trwania obu niezbyt szczęśliwych małżeństw, Władysław miał liczne przygody miłosne. Wydaje się, że silniejszym uczuciem związany był jedynie ze swą kochanką, Jadwigą Łuszkowską, mieszczanką lwowską. Ich związek trwał wiele lat, a Jadwiszka mieszkała na Zamku, choć rzadko pokazywała się publicznie. Król musiał wydalić ją ze dworu i uczynił to dosłownie w przeddzień przybycia pierwszej żony do Warszawy. Przeniósł Jadwiszkę do Pałacu Ujazdowskiego. Po tym jak okazało się, że faworyta królewska zaszła w ciążę, wskutek nalegań żony, król wydał ją za mąż za dworzanina Jana Wypyskiego. Wraz z mężem opuściła ona Warszawę. Odtąd Władysław szukał pociechy i zapomnienia w przelotnych romansach. Spotykał się również od czasu do czasu z Łuszkowską. Syn królewski przewędrował całą Europę używając nazwiska hrabiego Wazy (Wasenau, Wasenhof). Siedzibę monarszą był Zamek Warszawski. Król zajmował siedem pokoi w północno-wschodnim narożniku zamku. W czasie swego panowania przebudował zamek, wzniósł murowany pałac w Ujazdowie, rozbudował także pałac zwany obecnie Kazimierzowskim. |
|
Jan Kazimierz |
31 |
Ludwika Maria Gonzaga, córka Karola I, księcia Mantui.
Maria Anna Teresa - zmarła w niemowlęctwie Jan Zygmunt - zmarł po urodzeniu
|
|
Władca prywatnie. Jan Kazimierz był najstarszym synem Zygmunta III Wazy i jego drugiej żony, Konstancji Austriaczki. Urodził się w 1609 roku. Miał pięcioro rodzeństwa (w tym przyrodniego, starszego brata Władysława). Był ulubieńcem matki. Wychowywano go, podobnie jak i jego braci, w dużej izolacji od społeczeństwa. Zgodnie z etykietą, chłopca otaczał cudzoziemski dwór. Wychowywała go matka i zaufana ochmistrzyni, Urszula Meyerin. Jego nauczycielami byli jezuici. Królewicz w dzieciństwie mówiąc po polsku robił błędy. Uczył się długo (do 23 roku życia), ale bez określonego planu. Interesował się teologią, znał dobrze łacinę i niemiecki, gorzej włoski i francuski. Był dość zdolny. Podobno królowa Konstancja rozpuszczała dzieci, ale wychowawcy traktowali je surowo. Jan Kazimierz przez wiele lat mieszkał w jednym pokoju z braćmi i nie miał oddzielnej służby. Jan Kazimierz od dziecka miał niezrównoważony charakter, był znerwicowany, brak mu było równowagi emocjonalnej. Okresowo popadał w apatię, depresję, którą przeplatały okresy aktywności i przypływu energii. Szczególnie uwidoczniło się to w czasie potopu szwedzkiego, kiedy w pewnym okresie król był kompletnie bierny, zniechęcony, myślał o abdykacji, a innym razem świetnie dowodził wojskiem i organizował opór społeczeństwa przeciw Szwedom. Brak mu było wytrwałości. Zarzucano mu, że w życiu nie zdobył się na przeczytanie do końca ani jednej książki. Podobnie nużyło go rządzenie. Przez kilkanaście lat marzył o porzuceniu Rzeczypospolitej i życiu na obczyźnie z dala od swoich. Jednocześnie potrafił wysiedzieć po 34 godziny jednym ciągiem w sali sejmowej aby nie dopuścić do zerwania sesji parlamentu. Charakter miał więc chwiejny i kapryśny, usposobienie dziwaczne i drażliwe. Często zmieniał zdanie. Kochał teatralne sytuacje, a będąc bardzo religijnym uwielbiał składać uroczyste śluby. W czasie swego panowania Jan Kazimierz odbył co najmniej dziewięć pielgrzymek do samej tylko Częstochowy. Podobne zachowanie w dobie kontrreformacji nie było niczym niezwykłym. Mając tak chwiejny charakter, łatwo ulegał wpływom. Był szczególnie psychicznie uzależniony od żony, kobiety o silnej osobowości. Był też inteligentny, odważny, miał talent wojskowy i miał uzdolnienie dowódcze. Lubił malarstwo i muzykę, otaczał się chętnie karłami, psami, małymi ptaszkami i małpami. Lubił samotność. Jan Kazimierz sprawiał rodzinie wiele kłopotów. Jego sytuacja w Rzeczypospolitej była zupełnie nieokreślona, co sprzyjało powstawaniu u niezrównoważonego królewicza nieodpowiedzialnych reakcji. Zakochał się w dwórce swej siostry i, ku przerażeniu Władysława IV, chciał się z nią żenić. Brat uniemożliwił to małżeństwo i zawiedziony Jan Kazimierz pokłócił się z nim i wkrótce opuścił Polskę. Wyruszył w podróż do Wiednia, potem do Hiszpanii, gdzie spodziewał się dostać atrakcyjne stanowisko wicekróla Portugalii. W drodze został aresztowany przez Francuzów (miało to dotknąć, związanego z Habsburgami, Władysława IV). Pobyt na dworze francuskim nie był przyjemny. Nie traktowano go jak równego sobie. W Paryżu Jan Kazimierz poznał swoją późniejszą bratową i żonę - Ludwikę Marię. W pewnym momencie swego życia Jan Kazimierz powziął myśl zostania jezuitą. Władysław IV odmówił wydania na to zgody, więc w 1643 roku królewicz wyjechał do Rzymu, gdzie wstąpił do nowicjatu. Wkrótce otrzymał kapelusz kardynalski, mimo że nie posiadał jeszcze święceń kapłańskich. W 1646 roku wrócił do Warszawy, występując nieoczekiwanie z zakonu. Godności kardynalskiej nie lubił i nosił się po świecku, wreszcie na żądanie brata zrzekł się kapelusza kardynalskiego. Królowa zyskała ogromny wpływ na Jana Kazimierza i wytypowała go na swego następnego męża. Po śmierci brata został wybrany królem. Uzyskawszy dyspensę, ożenił się z wdową po bracie, Ludwiką Marią (rok 1649). Miał wtedy 41 lat, królowa zaś 38. Jan Kazimierz był z żoną bardzo związany, odnosił się do niej dobrze, mimo częstych kłótni. Niektórzy historycy uważają, że był bezwolnym narzędziem w rękach swej małżonki. Z pewnością stanowiła dla niego oparcie. Dwoje dzieci, które urodziło się w tym małżeństwie, zmarło w niemowlęctwie. Przez cały okres trwania tego małżeństwa Jan Kazimierz zdradzał żonę. Główną siedzibą króla Jana Kazimierza i jego małżonki był zamek w Warszawie i Pałac Kazimierzowski. W czasie potopu szwedzkiego Warszawa została zniszczona i obrabowana. Szczególnie ucierpiał Zamek, gdzie Szwedzi zdzierali ze ścian kosztowne obicia, wywozili kominki, meble, obrazy i posadzki, a nawet szyby, wyskrobywali złoto z listew ozdobnych. Do Sztokholmu wywieziono całą bibliotekę królewską. Zamek nie nadawał się zupełnie do zamieszkania. Po wojnie Zamek odbudowano, a środki na to uzyskał król zastawiając u gdańskich bankierów arrasy Zygmunta Augusta. Apartamenty królewskie odbudowywano najdłużej i do końca panowania nie nadawały się do zamieszkania. Gdy król dowiedział się o śmierci żony, zareagował bardzo gwałtownie i zdecydował się na abdykację (miał na to ochotę już wcześniej) (rok 1668) Jan Kazimierz wyjechał do Francji, gdzie, zgodnie z wcześniej zawartą umową, otrzymał od króla Ludwika XIV siedem opactw. Zamieszkał w Nevers. Podobno ożenił się z Marią Mignot, wdową po marszałku Francji, dawną praczką z Grenoble. Przed śmiercią zamierzał wrócić do Polski. W 1672 roku, na wieść o upadku Kamieńca Podolskiego, zachorował. Prosił papieża o udzielenie Polsce pomocy przeciw Turkom. Zmarł w 1672 roku w wieku 63 lat w Nevers. Jego ciało przewieziono do Polski i złożono na Wawelu. Serce króla znajduje się do dziś w kościele Saint - Germain des Pres w Paryżu. |
|
Michał Korybut Wiśniowiecki |
32 |
Eleonora Maria Józefa, arcyksiężniczka habsburska, siostra cesarza Leopolda I, córka cesarza Ferdynanda III.
|
|
Władca prywatnie. Michał Korybut Wiśniowiecki był synem potężnego magnata, wojewody ruskiego, Jeremiego Wiśniowieckiego, popularnego wodza, znanego z walk na Ukrainie oraz Gryzeldy z Zamoyskich, wnuczki wielkiego kanclerza Jana. Do czasów powstania kozackiego na Ukrainie Wiśniowieccy byli właścicielami olbrzymich, bajecznych wprost dóbr z 230 tysiącami poddanych i 600 tysiącami złotych polskich dochodu rocznego. Była to suma na owe czasy ogromna. Michał Korybut Wiśniowiecki urodził się w 1641 i dość wcześnie został osierocony przez ojca. Na jego wychowanie wpływ miała głównie matka. W wyniku wojen kozackich Wiśniowiecki utracił prawie cały majątek ojca. Michał Korybut studiował w Pradze, Dreźnie i Wiedniu. Posiadł znajomość ośmiu języków ale, jak piszą historycy, niewiele miał w nich do powiedzenia. Był przeciętnym, nijakim człowiekiem, pozbawionym ambicji politycznych i energii. Mało przedsiębiorczy i słaby, potrafił jednak zdobyć się na stanowczość, gdy prymas Prażmowski zażądał złożenia korony: "Wiem, żeś waszmość mnie jeden koronował, ale nie jeden obierał" -odpowiedział mu król. Wiśniowiecki nie miał rycerskiego usposobienia, szkoda też, że nie potrafił pozyskać takich wodzów, jak Sobieski. Był podejrzliwy, mściwy i wygodny. Otaczał się cudzoziemcami i strój nosił cudzoziemski. Był brzydki - drobny i łysy, stale nosił perukę. Zgodnie z sugestią Olszowskiego w 1670 roku król Michał ożenił się w Częstochowie z młodziutką arcyksiężniczką habsburską Eleonorą. Była to piękna i dobra dziewczyna, w której król Michał zyskał wierną towarzyszkę życia. Nie opuściła ona męża nawet w trudnych chwilach. Dzięki swym zaletom młoda królowa szybko umiała zjednać sobie sympatię i szacunek. Do polityki się nie mieszała. Król Michał cierpiał na chorobę wrzodową, przez dłuższy czas niedomagał i zmarł w przeddzień bitwy chocimskiej w 1673 roku w wieku 32 lat. Pochowany został w katedrze na Wawelu. |
|
Jan III Sobieski |
33 |
|
|
Władca prywatnie. Jan Sobieski urodził się w 1629 roku na zamku w Olesku. Był synem Jakuba Sobieskiego, kasztelana Krakowskiego, czyli pierwszego świeckiego senatora Rzeczypospolitej. Jego matką była Zofia Teofila z domu Daniłowicz, córka wojewody ruskiego. Był po kądzieli wnukiem hetmana Żółkiewskiego. Pochodził wprawdzie ze znakomitego i starego rodu, nie najpierwszej jednak wielkości w Rzeczypospolitej. Z tego punktu widzenia oddanie mu korony królewskiej jest ciekawym wydarzeniem w naszej historii. Dzieciństwo i młodość spędził Jan Sobieski podobnie jak wielu chłopców z rodzin magnackich. Jego ojciec, sam człowiek gruntownie wykształcony, przywiązywał wyjątkowe znaczenie do edukacji. Jan, wraz z bratem, uczył się najpierw w słynnej szkole Nowodworskiego w Krakowie. W latach 1643 - 46 studiowali na Wydziale Filozoficznym Akademii Krakowskiej, potem zaś dwa i pół roku uzupełniali edukację za granicą. Do kraju ściągnęła ich wieść o śmierci króla Władysława IV i wybuchu powstania Chmielnickiego. Dziesięć następnych lat Sobieski spędził na wojnie. W jednej z bitew (pod Beresteczkiem) został ciężko ranny. Jan Sobieski był człowiekiem wybitnym, o szerokich horyzontach i otwartym umyśle oraz nieprzeciętnej osobowości. Oprócz spraw wojska i polityki, interesowała go także nauka i literatura. Był mecenasem nauki (opiekował się astronomem J.Heweliuszem, matematykiem A.Kochańskim) oraz sztuki. Jako trwały pomnik swych zainteresowań pozostawił Pałac w Wilanowie, pomyślany jak podstołeczna siedziba monarchy a wzniesiony w końcu XVII wieku przez nadwornego architekta królewskiego, Augustyna Locciego. Specjalni agenci artystyczni dokonywali dla króla zakupów dzieł sztuki w całej Europie (meble, malarstwo, sztuka chińska). Po śmierci króla pałac pozostał w rękach jego synów. Sobieski znał kilka języków obcych (po hiszpańsku nauczył się czytać mając 50 lat). Interesował się teologią, filozofią, matematyką i historią. Pięknie pisał, próbował malować. Swoją przyszłą żonę, Marię Kazimierę d'Arquien Jan Sobieski poznał na dworze królowej Ludwiki Marii. Znalazł się tam, w obozie Jana Kazimierza, w czasie potopu. Była to wielka miłość jego życia. Romans został przerwany, ponieważ Maria poślubiła Jana Zamoyskiego. Koleje losu sprawiły jednak, że w 1665 roku Sobieski poślubił Marysieńkę, jak ją potem powszechnie nazywano. Jego listy do ukochanej uznano za perły siedemnastowiecznej epistolografii, a Jan Sobieski dzięki nim uzyskał swój wkład do literatury staropolskiej. Sobieski przez całe życie bardzo kochał żonę. Była ona piękną kobietą. Rozbudzała jego ambicje, przyczyniając się do wybrania go na króla. Wśród szlachty była bardzo niepopularna. W małżeństwie tym król dochował się trzech synów i córki. Pod koniec panowania stan zdrowia monarchy pogorszył się, król stracił całą swoją energię i najchętniej przebywał w ulubionym Wilanowie. Zmagania ze szlachtą i liczne niepowodzenia spowodowały, że Sobieski przedwcześnie zestarzał się. Pełen goryczy, okropnie osamotniony, zdziwaczały, stał się małostkowy i chciwy. Zmarł w ukochanym Wilanowie w 1696 roku. |
|
August II Mocny |
34 |
|
|
Władca prywatnie. Fryderyk August urodził się w roku 1670. Był synem Jana Jerzego III Wettina, elektora saskiego oraz Anny Zofii, królewny duńskiej. Jego starszy brat i następca tronu Saksonii był chorowitym intelektualistą i niezbyt lubił tryskającego życiem brata. Ten brak serdeczności przerodził się we wrogość i nawet matka nie potrafiła pogodzić synów. Fryderyk August był jej ulubieńcem. Otrzymał typowe dla owego czasu wykształcenie dworskie, dające ogólne i powierzchowne rozeznanie w ówczesnym stanie wiedzy. Uzupełnił je podróżami po dworach europejskich. Interesował się alchemią, kabalistyką i astrologią a także sztuką. Na codzień miał jednak bardziej pospolite gusta. Wszelkiego rodzaju zabawy, biesiady, hulanki i pijaństwa należały do jego ulubionych zajęć. Mówiono, że poświęciłby wygranie bitwy dla urządzenia udanej imprezy. Przy tym wszystkim utrzymywał świetną kondycję, był niezwykle odporny na wszelkie trudy fizyczne i zawsze zdumiewał wszystkich swoją energią. Fryderyk August obejmując władzę w Polsce przyjął imię August II. Był atletycznej budowy, przy tym niezwykle przystojny i pociągający. Słynął ze swej herkulesowej siły - łamał podkowy, giął żelazo, dźwigał bloki skalne, był mężczyzną o ogromnej sile witalnej i temperamencie. Była to postać barwna i nietuzinkowa, stanowiąca mieszaninę zalet męża stanu i cynicznego oszusta. August II był inteligentny i błyskotliwy, miał wyrobiony smak artystyczny. Przy tym odznaczał się cynizmem, bezwzględnością i uporem. Był odważnym i bitnym żołnierzem, ale nie miał uzdolnień operacyjnych i był bardzo złym wodzem, do czego nigdy nie chciał się przyznać. Cechowała go ogromna pewność siebie i wiara we własne, nieograniczone możliwości. Przy wygórowanych ambicjach brak mu było jednak wytrwałości. Historycy określają go jako chimerycznego fantastę, który nie miał poczucia rzeczywistości. August II słynął z braku zasad moralnych, dopuszczał się kłamstwa i zdrady. Był niezwykle wrażliwy na wdzięki niewieście. Miał mnóstwo kobiet ze wszystkich warstw społecznych. Mimo, że był żonaty przez 34 lata niektóre z jego kochanek zaznały sławy tak dużej, że przyćmiła ona znaczenie prawowitej żony króla-elektora. Niemniej August nigdy nie obrażał żony, zachowywał pozory poprawnego związku, dbał by okazywano jej szacunek i zawsze zaspokajał jej materialne potrzeby. Jednocześnie naśladując Króla - Słońce, trzymał oficjalne metresy i otaczał je splendorami. W 1693 roku ożenił się z Krystyną Eberhardyną, margrabianką Bayreuth. Mimo urody żony, szybko zaczął szukać wrażeń gdzie indziej. Krystyna urodziła Augustowi syna, Fryderyka Augusta. August II zawsze odnosił się do żony z szacunkiem. Żyli w separacji, ale w zgodzie mimo, że Krystynę Eberhardynę mierził tryb życia męża i jego cynizm. Jedyny poważny konflikt między małżonkami dotyczył wymuszonej przez króla zmiany wyznania syna, oddanego pod opiekę jezuitów. Pierwszą słynną faworytą Augusta była Aurora von Konigsmark. Była to piękna i mądra kobieta odznaczająca się wielkim taktem. August długo musiał zabiegać o jej względy. Urodziła syna, Maurycego, w obliczu nowej kochanki króla usunęła się bez walki z życia Augusta. August hojnie ją za to wynagrodził, a synem, jak wszystkimi swymi dziećmi, opiekował się troskliwie. Kolejną faworytą Augusta Mocnego była Esterla hrabianka Lamberg. Była to bezwzględna i podstępna kobieta, z którą król rozstał się w gniewie. Jej następczynią u boku Augsta II była Urszula Lubomirska, siostrzenica prymasa Radziejowskiego. Król doprowadził do unieważnienia jej małżeństwa i załatwił jej tytuł księżnej cieszyńskiej. Słynna dzięki powieści Kraszewskiego hrabina Cosel (ten tytuł uzyskał dla niej król od cesarza), miała ogromny wpływ na Augusta. Nazywała się Anna Konstancja baronowa von Hoym. Uzyskała od króla, w razie śmierci legalnej małżonki, obietnicę małżeństwa. Ponieważ nie chciała po cichu ustąpić miejsca swej następczyni, rozgniewany król osadził ją w twierdzy do końca życia. Po niej August II miał jeszcze wiele romansów i przygód. Podkreślić należy, że opiekował się wszystkimi dziećmi, które miał ze swymi kochankami. Zaopatrywał je w dobra, tytuły, umożliwiał im karierę u swego boku. W 1733 roku, w czasie ostatniej, dramatycznej rozgrywki o reformę państwa, król po wielkim pijaństwie zjechał chory do Warszawy. Zmarł na Zamku, przeklinając tych, co go do Polski przywiedli. Jego ostatnie słowa miały brzmieć: "Całe moje życie było jednym nieprzerwanym grzechem. Boże, zlituj się nade mną." |
|
August III Wettin |
35 |
|
|
Władca prywatnie. Fryderyk August, występujący w Polsce jako August III, urodził się w 1696 roku w Dreźnie. Był synem elektora saskiego i króla polskiego, Augusta II Mocnego. Matką jego była Krystyna Eberhardyna, margrabianka Bayreucka. Małżeństwo jego rodziców nie układało się najlepiej, matka z ojcem żyli w separacji. August początkowo wychowywał się na luterańskim dworze w Saksonii, u boku matki i babki Anny Zofii. Potem, wyrwawszy się spod skrzydeł matki, podróżował po Europie pod opieką ojca. August obserwował samotność matki i niezliczone miłostki ojca oraz napięcie między nimi na tle zmiany wiary przez Augusta II. Matka wychowywała go w nienawiści do papistów i w żarliwym protestantyzmie. Ojciec zaś, widząc go na tronie polskim, rozumiał konieczność przejście królewicza na katolicyzm. W takiej atmosferze ostrej rywalizacji kształtowała się osobowość przyszłego króla. Niewielu królów było równie troskliwie przygotowywanych do pełnienia swej roli jak August. Zapowiadał się znakomicie, był bardzo lubiany na dworze wersalskim i wiedeńskim. Przez ostatnie dziesięć lat panowania Augusta Mocnego syn uczył się przy boku ojca rządzenia państwem. Brał systematyczny udział w posiedzeniach tajnego gabinetu, uczestniczył w rokowaniach międzynarodowych. Najwybitniejsi ministrowie pisali mu wskazówki dotyczące prowadzenia wielkiej polityki. August III był ociężały i ograniczony, stanowił przeciwieństwo swego dynamicznego i awanturniczego ojca. Dobrze zapowiadający się młodzieniec zmienił się w bezmyślnego, biernego i nieudolnego mężczyznę. Historycy sugerują, że takie zmiany w charakterze Augusta III spowodowane były dramatycznymi okolicznościami zmiany wiary przez królewicza. W sumieniu młodego Augusta pojawiło się poczucie winy wobec matki (której zaprzysiągł, że nie porzuci wiary luterańskiej) oraz wobec saskich poddanych. Królewicz utracił także wiarę we własne możliwości. Przez kilka lat jego kontakty z otoczeniem były mocno ograniczone, jego nadzorcy nie dopuszczali do niego niepożądanych ludzi. W przyszłości August miał skłonności do podporządkowywania się zaleceniom doradców, zamykania się w wąskim kręgu rodziny i jezuickich powierników. Był, w odróżnieniu od ojca, gorliwym katolikiem. Nie miał ambicji i chętnie pozostawiał rządy swoim ministrom. Z trudem i powoli podejmował decyzje, ale gdy to już uczynił był niesłychanie uparty. Był niewątpliwie dobrym człowiekiem i wspaniałomyślnym monarchą. August był zapalonym myśliwym i strzelcem, ale w dość specyficznym znaczeniu tych słów. Bardziej niż rzeczywiste polowanie w lasach podobało mu się wybijanie napędzanej mu do parku zwierzyny lub wręcz celowanie z okien pałacu do psów zwabionych na podwórze pałacowe wyłożoną przynętą. Do nielicznych namiętności władcy należała sztuka. Był prawdziwym znawcą plastyki, szczególnie malarstwa włoskiego. Sprowadzał do Drezna wiele dział malarskich. Uwielbiał też muzykę, głównie operę włoską. Sprowadzał malarzy, architektów i muzyków na dwór drezdeński, a także, u schyłku panowania, do Warszawy. Przyczynił się do tego, że Drezno stało się poważnym ośrodkiem kultury europejskiej. Na tle zastoju kulturalnego w Rzeczypospolitej specjalnego znaczenia nabrała przebudowa Zamku w Warszawie. Ciągnęła się 12 lat. Szlachcie ogromnie imponował bogaty i wymyślny stół monarszy (podobno do obiadu podawano królowi 20 potraw), a także przepych i luksus, którymi lubił się otaczać. August III zaprowadził na swym dworze surowy, wzorowany na wiedeńskim, ceremoniał dworski. Często, odcięty od otoczenia, spędzał czas na prostackich zabawach z błaznami lub wycinaniem figurek z papieru. August był bardzo wysokim i dobrze zbudowanym mężczyzną, w późniejszym okresie dość tęgim. "Minę miał wspaniałą i zawsze wesołą, wzrok i chód powolny". Chętnie nosił się po polsku, choć nie potrafił mówić w tym języku. Po 45 roku życia na skutek choroby nóg miał trudności w chodzeniu, a ponieważ słynął z obżarstwa - ogromnie się roztył. W 1719 roku August III poślubił córkę cesarza Józefa I - Marię Józefę. Po kilku, przelotnych miłostkach Augusta, żona całkowicie go opanowała. Górowała nad nim charakterem i inteligencją, kierowała poczynaniami Augusta i jego doradców. Małżeństwo było udane i trwałe, a świadczyć o tym może imponująca liczba potomstwa. August dochował się czternaściorga dzieci. Następcą tronu był Fryderyk Krystian, bardzo zdolny, ale przykuty do fotela. Ulubieńcem króla był młodszy syn, Konrad. To jego widział ojciec w przyszłości na tronie Rzeczypospolitej. Ostatni rok małżeństwa król i królowa spędzili oddzielnie. W czasie okupacji Saksonii przez wojska pruskie królowa zdecydowała się pozostać w Dreźnie, aby osłaniać kraj przed bezwzględnością Fryderyka II. Tam wkrótce zmarła. Większość czasu król z rodziną spędzał w ulubionym Dreźnie. W Polsce przebywał jedynie w czasie wojny o tron polski, w czasie wojny siedmioletniej, w czasie sejmów i rad senatu. W Warszawie siedzibą monarszą był Zamek Królewski, przebudowywany na życzenie króla przez Jakuba Fontanę oraz Pałac Saski. Natychmiast po zakończeniu konfliktu z Prusami król powrócił do Saksonii. Przeżył tam jeszcze kilka pogodnych miesięcy, oddając się ulubionym rozrywkom. Zmarł w Dreźnie w 1763 roku i został pochowany u boku żony w krypcie kościoła dworskiego w Dreźnie. |
|
Stanisław August Poniatowski |
36 |
|
|
Władca prywatnie. Stanisław Antoni Poniatowski urodził się w 1732 roku (imię August przyjął po elekcji). Jego matką była ambitna kobieta, Konstancja Czartoryska, a ojcem Stanisław, twórca wielkości rodu Poniatowskich, związany przez małżeństwo z Familią Czartoryskich. Ojciec był mądrym i zręcznym politykiem, jednym z bardziej światłych przedstawicieli Familii. Podróżując często, prowadził burzliwą działalność. Synów wychowywał surowo. Nakazał im unikania alkoholu i przestrzegał przed wczesnym ożenkiem. Stanisław miał liczne rodzeństwo. W przyszłości syn jego brata, Andrzeja - książę Józef, stał się ulubieńcem króla. Stanisław August był człowiekiem o wybitnej inteligencji i niezwykle szerokich zainteresowaniach. Miał ujmujący sposób bycia, talent oratora i rozmówcy oraz łatwość w dobieraniu argumentów. Dzięki temu łatwo wywierał duży wpływ na otaczających go ludzi. Stanisław miał miłą powierzchowność, choć nie uważano go za okaz tak zwanej męskiej urody. Poniatowski był Europejczykiem w każdym calu. Uzyskał staranne wykształcenie, zjeździł obce kraje, posługiwał się swobodnie kilkoma językami. Był, dążącym do celu najrozmaitszymi środkami, pragmatykiem. Uważany był za elastycznego polityka, odznaczającego się trzeźwością sądów i wspaniałomyślnością. W wieku 23 lat został sekretarzem posła angielskiego w Petersburgu. Tam też, na uroczystym obiedzie, poznał wielką księżnę Katarzynę. Zrobiła ona na nim wielkie wrażenie, zresztą nawzajem przypadli sobie do gustu. Rozpoczął się ich romans (rok 1755) trwający kilka lat. Doświadczona Katarzyna była pierwszą kobietą i miłością Stanisława. Mieli ze sobą córeczkę, ale zmarła ona w wieku dwóch lat. Romansu Stanisława i Katarzyny nie udało się utrzymać w tajemnicy. Wybuchł skandal (Katarzyna była mężatką), który z trudem udało się załagodzić. W późniejszym okresie Stanisław August, już jako władca, miał stale do czynienia z carycą. Po dawnym sentymencie nie pozostało jednak śladu. Gdy jego brat usiłował doprowadzić do małżeństwa Poniatowskiego z którąś z Habsburżanek Katarzyna, nie życząc sobie wzmocnienia potęgi polskiego króla, udaremniła jego wysiłki. Do końca życia spotykały Stanisława upokorzenia z strony carycy. Po abdykacji ostatnie dwa lata życia spędził Stanisław August w Petersburgu. Zmarł tam w Pałacu Marmurowym w roku 1798, otoczony niesławą i obojętnością rodaków. Pochowany został w Petersburgu, potem jego szczątki przeniesiono do kościoła w Wolborzu, aby wreszcie ostatecznie sprowadzić je do kraju. |
|
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Poczet królów Polski, Polska
Poczet królów Polski (PREZENTACJA)
Poczet Królów Polskich, Dokumenty Textowe, Nauka
Poczet Królów Polskich
Poczet królów Polski krótkie notki, portrety wg Matejki
Poczet Królów Polskich Ukryta historyczna prawda
Poczet krolow i ksiazat polskich
Król Polski definicja, poczet królów
Średniowiecze Poczet Królów i książąt Polski
Jasnogórski poczet królów i książąt polskich - nieznany i ukrywany obraz na Jasnej Górze, tymczasowy
Poczet krolow i ksiazat polskich
Poczet krolow i ksiazat polskich
więcej podobnych podstron