Rozdział 4.
Poznawanie podstawowych
poleceń Linuksa
Rozdział wyjaśnia, jak rozpocząć pracę z systemem Linux. Przedstawia, w jaki sposób uruchamiać go, logować
się, wydawać polecenia, kończyć pracę oraz zamykać system. Ukazuje sposób używania polecenia man, które
zawiera pomoc na temat stosowania innych poleceń. W rozdziale opisana jest także organizacja danych w
linuksowych systemach plików, czyli katalogów i plików oraz w jaki sposób współpracują z nim np. napędy
dyskietek. Na koniec opisano sporządzanie raportów o stanie systemu, prosty edytor tekstu zwany ae oraz
polonizację konsoli znakowej.
Cykl pracy systemu
W podrozdziale przedstawiamy metodę efektywnego korzystania z systemu Linux. Jeśli jesteś użytkownikiem
Microsoft Windows, to jesteś już zaznajomiony z pewnym cyklem pracy:
" Uruchomienie systemu.
" Identyfikacja użytkownika.
" Użytkowanie systemu.
" Zamknięcie systemu.
Z podobnym modelem mamy do czynienia także w przypadku Linuksa, chociaż sposób wykonywania zadań jest
zdecydowanie inny.
Uruchamianie systemu
Większość użytkowników systemu Linux uruchamia go z dysku twardego. Oczywiście, jeśli posiadasz dyskietkę
startową przygotowaną jeszcze podczas instalacji systemu, możesz jej użyć do uruchomienia Linuksa. Wpierw
jednak musisz przygotować system do uruchomienia. Jeśli jakiś system już pracuje, musisz go najpierw
zamknąć. Na przykład, jeśli pracujesz w systemie Microsoft Windows, kliknij Start; następnie wybierz menu
Zamknij, a w nowo otwartym oknie dialogowym zaznacz opcję Zamknij. Po kilku sekundach Windows
wyświetli napis na ekranie monitora mówiący, że możesz teraz bezpiecznie wyłączyć komputer. Wyłącz
zasilanie lub, jeśli twój komputer wyłącza się automatycznie, poczekaj aż to zrobi.
Kolejnym krokiem jest ponowne uruchomienie systemu z wyznaczonego napędu. Aby wystartować system
z dysku twardego, usuń nośniki ze wszystkich stacji dysków wymiennych. Jeśli chcesz jednak uruchomić system
z dyskietki, pozostaw ją w napędzie.
Teraz jesteś już gotów do uruchomienia komputera. Włącz zasilanie i obserwuj wyniki testu pamięci oraz innych
urządzeń. Wkrótce powinieneś zobaczyć na ekranie monitora znak zachęty boot:. Jeśli chcesz, możesz
wyświetlić listę dostępnych konfiguracji uruchamiania systemu wciskając klawisz Tab. Aby uruchomić system,
wpisz nazwę żądanej konfiguracji i naciśnij Enter lub po prostu naciśnij Enter, aby uruchomić komputer z
domyślną konfiguracją startową.
Po wczytaniu konfiguracji, Linux rozpoczyna rozpoznawanie urządzeń komputera, wyświetlając rezultaty na
ekranie monitora. Informacje o stanie komputera i systemu są bardzo przydatne zwłaszcza wtedy, gdy system nie
uruchamia się poprawnie. Komunikaty na ekranie są niezwykle przydatne, ponieważ wskazują one, w którym
momencie wystąpił błąd.
Kiedy Linux skończy start systemu, na ekranie monitora pojawi się znak zachęty procedury logowania:
Debian GNU/Linux 2.2 debian1 tty1
debian1 login:
Logowanie
Zanim będziesz mógł pracować na komputerze, musisz zostać zidentyfikowany przez system. Program
instalacyjny systemu Linux stworzył specjalnego użytkownika zwanego root; logując się jako ten użytkownik,
uzyskujesz dostęp do całego systemu. Szczególne przywileje, których brak innym użytkownikom systemu,
pozwalają użytkownikowi root na wszystkie działania administracyjne.
Aby się zalogować, wpisz nazwę użytkownika root i naciśnij Enter. System zapyta o hasło, które nadałeś mu
podczas instalacji Linuksa. Wpisz je i naciśnij Enter. Aby uniemożliwić komukolwiek poznanie tego hasła (oraz
haseł innych użytkowników), Linux nie wyświetla podczas wpisywania hasła na ekranie żadnych znaków. Jeśli
podejrzewasz, że podałeś nieprawidłowe hasło, po prostu naciśnij Enter i zacznij procedurę logowania od
początku lub naciśnij klawisz Backspace tyle razy, ile wpisałeś znaków i ponownie wpisz hasło. Jeśli podałeś
nieprawidłowe dane (użytkownika i (lub) jego hasło), system Linux wyświetli informację  nieprawidłowe
logowanie i poprosi, abyś spróbował ponownie.
Uwaga:
Podobnie jak systemy uniksowe, tak i Linux rozpoznaje wielkość liter (case sensitive). Upewnij się, że wpisujesz
nazwę użytkownika root, zapisując ją tak, jak zapisujemy ją w książce  całe słowo pisane jest małymi
literami. Tak samo w przypadku hasła  musi być ono identycznie wpisane, jak zostało wprowadzone w oknie
dialogowym Root Password podczas instalacji systemu.
Niektóre programy linuksowe wymagają naciśnięcia kombinacji klawiszy Ctrl+Backspace, zamiast samego
klawisza Backspace. Jeśli wciśniesz klawisz Backspace i zobaczysz ^H na ekranie konsoli, spróbuj podanej
kombinacji.
Kiedy już poprawnie się zalogujesz, zobaczysz znak zachęty systemu:
root@debian1: /root#
Informuje on, że powłoka Linuksa bash jest gotowa na przyjmowanie poleceń.
Wprowadzanie poleceń
Składnikiem systemu Linux, który jest odpowiedzialny za interpretację i wykonywanie poleceń jest tak zwana
powłoka (shell). Linux udostępnia jednak wiele różnych powłok, a do najbardziej popularnych należy powłoka
bash. Ten rozdział przedstawia krótko podstawy używania tej powłoki; więcej na jej temat dowiesz się
z rozdziału 13.  Podbój powłoki BASH .
Powłoka bash posiada interfejs wiersza poleceń (CLI  command line interface  znany użytkownikom
systemu Windows, którzy pracowali w oknie programu MS-DOS). Wpisujemy tekstowe polecenie, a system
wyświetla tekstowe odpowiedzi na ekranie monitora. Jako pierwsze polecenie wpisz w i naciśnij Enter. Na
ekranie monitora pojawi się:
1
UID  userid  specjalny numer identyfikacyjny użytkownika.
root@debian1: /root# w
11:12am up 6 min, 1 user, load average: 0.00, 0.08, 0.05
USER TTY FROM LOGIN@ IDLE JCPU PCPU WHAT
root tty1 11:13am 0.00s 0.20s 0.11 -bash
Polecenie w wyświetla informacje o stanie systemu oraz listę wszystkich zalogowanych użytkowników.
W podanym przykładzie wyjście polecenia to informacje o godzinie (11:12), czasie pracy systemu (6 minut) i
zalogowanym użytkowniku, którym jest root. Zauważ, że odpowiedz
systemu na to polecenie jest bardzo
zwięzła i zawiera wiele informacji w kilku zaledwie wierszach. Takie wyjście (odpowiedz
na polecenie) jest
typowe dla systemu Linux. Na początku może się wydawać nieczytelne i tajemnicze, ale z czasem nauczysz się
doceniać wydajność i zwięzłość, z jaką Linux udziela niezbędnych informacji.
System Linux posiada, oprócz polecenia w, wiele innych  jest ich tak dużo, że możesz napotkać trudności w
opanowaniu wszystkich. Tak naprawdę liczba poleceń, których będziesz regularnie używał jest stosunkowo
niewielka. Te opanujesz dość szybko i będziesz się nimi posługiwał z łatwością.
Teraz wypróbuj drugie polecenie  date:
root@debian1: /root# date
Tue Aug 16 22:23:46 CEST 2001
Polecenie to wyświetla aktualną datę i czas.
Uwaga:
Jeśli praca w środowisku MS-DOS sprawia ci wiele trudności, to prawdopodobnie zbyt szybko nie spodoba ci
się również praca z wierszem poleceń systemu Linux. Jednakże spróbuj poświęcić trochę czasu i cierpliwości,
aby się przyzwyczaić do takiego sposobu pracy. Wiersz poleceń systemu posiada kilka ważnych właściwości,
które ułatwiają jego używanie, a także dają przewagę nad systemem MS-DOS. Jeśli jednak po kilku dniach
pracy z wierszem poleceń systemu Linux, stwierdzisz, że kompletnie nic z tego nie rozumiesz, nie załamuj się!
Linux posiada także graficzny interfejs użytkownika jako dodatek do interfejsu wiersza poleceń. Więcej o
graficznym interfejsie użytkownika możesz przeczytać w rozdziale 6.  Praca w graficznym środowisku X
Window .
Poprawianie z
le wprowadzonych poleceń
Czasami może zdarzyć się tak, że niepoprawnie wpiszesz polecenie lub jego parametry  system wyświetla
wtedy wiadomość o błędzie. Na przykład załóżmy, że wpisałeś dat zamiast date:
root@debian1: /root# dat
bash: dat: command not found
W takim przypadku koniecznie sprawdz
pisownię danego polecenia i spróbuj ponownie. Jeśli zauważysz błąd,
zanim naciśniesz Enter, możesz użyć klawisza Backspace, aby wrócić do miejsca, w którym występuje błąd i
naprawić go.
Tak jak przeglądarka sieci Web zapamiętuje ostatnio odwiedzane strony WWW, tak powłoka bash systemu
Linux rejestruje ostatnio używane polecenia. Ich listę  zwaną historią  można przeglądać za pomocą
klawiszy: strzałka w górę (od ostatnio wydanego polecenia do pierwszego w historii) i strzałka w dół (od
pierwszej do ostatnio używanej komendy). Kojarzyć się to może z przyciskami Wstecz oraz Dalej, które znajdują
się na pasku narzędzi Eksploratora Windows. Tak naprawdę historia poleceń daje kilka bardzo dobrych
sposobów, które umożliwiają łatwiejsze zapamiętanie i ponowne użycie często stosowanych poleceń, tak jak to
przedstawia rozdział 13.
Klawisze strzałka w górę i strzałka w dół pozwalają poruszać się po liście ostatnio używanych poleceń. Jest
to użyteczna właściwość, kiedy chcesz coś na przykład powtórzyć. Po prostu użyj strzałki w górę w celu
znalezienia żądanego polecenia i naciśnij Enter, aby wykonać ją ponownie. Możesz także używać historii
w przypadku, gdy chcesz wykonać polecenie, które jest podobne (w pisowni) do jednego z ostatnio używanych.
Naciśnij klawisz strzałka w górę w celu znalezienia odpowiedniego polecenia. Następnie za pomocą klawiszy
strzałka w lewo oraz strzałka w prawo umieść kursor w miejscu, w którym chcesz wprowadzić poprawki. Na
końcu naciśnij klawisz Enter, aby wykonać polecenie.
Wirtualna konsola
W systemie Microsoft Windows możesz aktywować kilka okien MS-DOS jednocześnie. I chociaż powłoka
bash nie posiada graficznego interfejsu użytkownika, możesz, dzięki wirtualnym konsolom, pracować z
kilkoma odpowiednikami powłoki. System Linux posiada sześć wirtualnych konsol, a do przełączania między
nimi służy specjalna kombinacja klawiszy Alt+Fn, gdzie n oznacza numer kolejnej (1  6) wirtualnej konsoli.
Na przykład, jeśli chcesz pracować na konsoli numer 2, naciśnij jednocześnie klawisz Alt i F2. Możesz oglądać
jedną wirtualną konsolę na raz, ale za to możesz się między nimi szybko przełączać.
Wirtualne konsole są przydatne wtedy, gdy rozpocząłeś czasochłonne zadanie, a chciałbyś mieć możliwość
wykonania innego, bez przerywania już rozpoczętego zadania. Okażą się również użyteczne podczas logowania.
Możesz się zalogować jako inny użytkownik na jednej wirtualnej konsoli, podczas gdy jesteś zalogowany na
kolejnej konsoli jako ktoś inny.
Wirtualne konsole posiadają wygaszacz ekranu podobny do tego, który jest używany w Microsoft Windows.
Jeśli wirtualna konsola jest nieaktywna przez pewien określony czas, Linux wygasza ekran monitora. W celu
przywrócenia ekranu bez wprowadzania zmian jego zawartości wciśnij klawisz Shift.
Kończenie pracy
Kiedy kończysz pracę w systemie Linux, powinieneś się wylogować za pomocą polecenia exit, po wpisaniu
którego należy oczywiście wcisnąć klawisz Enter. Podczas operacji wylogowania system zwalnia pamięć
i inne zasoby, które zostały zaalokowane podczas logowania, udostępniając zwolnione zasoby innym
użytkownikom systemu.
Po wykonaniu procedury wylogowania, system Linux natychmiast wyświetla znak zachęty ponownego
logowania. Jeśli zmieniłeś zdanie i chciałbyś jeszcze trochę popracować, zaloguj się podając nazwę użytkownika
oraz odpowiadające mu hasło.
Zamknięcie systemu
Nie powinno się wyłączać zasilania podczas pracy systemu Linux, zamiast tego należy zamknąć system
operacyjny, a dopiero potem wyłączyć zasilanie. Aby zamknąć system Linux, użyj polecenia shutdown, które
znajduje się w katalogu /sbin:
root@debian1: /root# /sbin/shutdown  h now
Nie wpisuj znaku zachęty, który automatycznie pojawia się w wierszu poleceń. Tylko użytkownik root może
zainicjować polecenie shutdown. Jeśli chcesz ponownie uruchomić system (zrestartować), użyj alternatywnej
formy polecenia shutdown przedstawionej poniżej:
root@debian1: /root# /sbin/shutdown  r now
Możesz również użyć metody bardziej konwencjonalnej, znanej także w systemie MS-DOS składającej się
z kombinacji trzech klawiszy: Ctrl+Alt+Del, których jednoczesne wciśnięcie inicjuje shutdown  na
zawołanie .
Kiedy zamykasz system, Linux automatycznie wylogowuje wszystkich innych użytkowników, przerywa
wszystkie działające programy oraz zamyka wszystkie otwarte pliki. Przed zamknięciem systemu Linux
powinieneś upewnić się, czy na innych wirtualnych konsolach nie jest uruchomione żadne ważne zadanie. Jeśli
jest, powinieneś opóz
nić zamknięcie systemu tak, aby zostało zakończone.
Praca z wierszem poleceń systemu Linux
Aby ułatwić używanie poleceń systemu Linux, wprowadzono wspólny i prosty sposób ich wprowadzania.
Podrozdział opisuje ten sposób oraz wyjaśnia, jak uzyskać informacje pomocnicze na temat dostępnych poleceń.
Struktura poleceń
Polecenia systemu Linux mają podobną konstrukcję:
polecenie opcja(e) argument(y)
Polecenie określa nazwę programu, który chcesz wykonać. Nazwa polecenia w systemie Linux zawsze składa
się z małych liter oraz liczb. Zapamiętaj, że Linux, w przeciwieństwie do Microsoft Windows, jest systemem
typu case sensitive, czyli rozpoznaje wielkość znaków; upewnij się, że każdy znak wpisywanego polecenia ma
odpowiednią wielkość (duża litera  za pomocą klawisza Shift lub Caps Lock, mała litera bez wciśniętych
klawiszy).
Większość poleceń pozwala na podanie opcji i (lub) argumentów. Jednakże nie w każdym przypadku zachodzi
potrzeba ich używania. Na przykład, wpisując polecenie w bez żadnych opcji i argumentów spowodujemy
wyświetlenie listy aktualnie zalogowanych użytkowników.
Opcje modyfikują sposób działania poleceń. Większość opcji składa się z pojedynczej litery poprzedzonej
myślnikiem. Częst można podać więcej niż jedną opcję; kiedy wymieniamy kilka opcji, oddzielamy je spacją lub
tabulatorem, czasami jednak tego nie robimy. Na przykład opcja  h polecenia w powoduje, że na wyjściu
pomijane są nagłówki wiersza, które wskazują czas i nazwę wyświetlanych pól:
root@debian1: /root# w  h
Powyższy przykład użycia polecenia w z opcją  h powoduje wyświetlenie listy zalogowanych użytkowników
bez nagłówków opisujących główne pola tej listy.
Argumenty określają nazwy plików lub inne cele (wyjścia), do których przekierowywana jest akcja polecenia.
Na przykład polecenie w pozwala na użycie userid jako swojego argumentu, co powoduje, że polecenie to
wyświetli listę tylko użytkowników o danym identyfikatorze użytkownika (userid). Wpisanie:
root@debian1: /root# w root
spowoduje wyświetlenie aktualnych logowań użytkownika root. Niektóre polecenia pozwalają na stosowanie
wielu argumentów, które są od siebie oddzielane za pomocą spacji lub tabulatora.
Szukanie pomocy
Ponieważ system Linux posiada wiele poleceń, które mają dużo opcji i argumentów, nie łatwym zadaniem (jeśli
w ogóle możliwym) jest zapamiętanie ich wszystkich. Dlatego opracowano polcenia man i apropos, które
umożliwiają dostęp do bazy pomocy opisującej każde polecenie wraz z jego opcjami i argumentami.
Polecenie man
Każde polecenie systemu Linux jest opisane przez specjalny plik zwany manual page (strona podręcznika). Pliki
te są przechowywane w grupie katalogów składających się na bazę danych pomocy. Aby wejść do tej bazy, użyj
polecenia man, która jest odpowiednikiem polecenia help systemu MS-DOS. Na przykład, w celu otrzymania
pomocy na temat polecenia w wpisz:
root@debian1: /root# man w
Rysunek 4.1 ukazuje rezultat powyższego polecenia, które wyświetla jedną stronę pomocy. Zwróć uwagę na
dwukropek znajdujący się w lewym dolnym rogu ekranu. Aby przejść do następnej strony, naciśnij klawisz
spacji; stronę wcześniej  naciśnij klawisz b. Aby wyjść z programu man, naciśnij klawisz q.
Strony podręcznika są poukładane według określonego wzoru. Na początku strony znajduje się jej nazwa oraz
umieszczony w nawiasach rekord, z którego pochodzi strona. Z rysunku 4.1 możemy odczytać, że strona
dotyczy polecenia w, które zostało umieszczone w rekordzie pierwszym bazy pomocy. Poniżej znajduje się
tabela 4.1, która przedstawia rekordy bazy pomocy; większość z nich jest głównie przedmiotem zainteresowania
programistów. Jako użytkownik i administrator systemu najczęściej będziesz korzystał z rekordów 1 oraz 8.
Tabela 4.1. Rekordy bazy danych pomocy man
Rekord Opis
1 Programy wykonywalne oraz polecenia powłoki
2 Wywołania systemowe (wychodzące od jądra systemu)
3 Wywołania bibliotek (wychodzące od bibliotek systemowych)
4 Pliki specjalne (na przykład pliki urządzeń)
5 Formaty plików i związane z tym konwencje formatowania
6 Gry
7 Makropakiety i konwencje
8 Komendy administracyjne
9 Niestandardowe procedury jądra
Rysunek 4.1. Typowa strona man
Drugą informacją znajdującą się na stronie podręcznika jest nazwa oraz krótki opis polecenia. Następnie
przedstawiona jest jego składnia, która zawiera dostępne do wykorzystania opcje oraz argumenty. Nawiasy
kwadratowe zawierają dodatkowe atrybuty poleceń, które albo możesz załączyć, albo pominąć. Znajdziesz także
szczegółowy opis działania polecenia wraz z dokładnym opisem wszystkich opcji.
Podczas nauki posługiwania się systemem Linux może okazać się przydatnym zarezerwowanie jednej wirtualnej
konsoli dla pomocy manualnej. Tym sposobem możesz wykonywać polecenia na jednej konsoli, a na innej
przeglądać opcje i argumenty dla tego polecenia. Jest to bardzo dobry sposób na szybkie poznanie poleceń oraz
ich opcji.
Stosowanie polecenia apropos
Polecenie man szuka odpowiednich stron podręcznika i wyświetla szczegółowe informacje. Polecenie
apropos również przeszukuje bazę stron podręcznika, jednakże wyświetla podsumowane informacje o
znalezionych stronach, które zawierają sprecyzowane słowo kluczowe (przeszukiwanie jest ograniczone do
krótkiego opisu, który znajduje się zawsze na początku każdej strony podręcznika). Na przykład wpisując
polecenie apropos w następujący sposób:
root@debian1: /root# apropos files
otrzymamy listę stron podręcznika man wraz z numerami sekcji, które zawierają słowo kluczowe files, tak
jak na rysunku 4.2.
Rysunek 4.2. Wyjście polecenia apropos
Polecenie apropos jest bardzo przydatne, kiedy nie potrafisz sobie przypomnieć nazwy polecenia. Wpisując
związane z nim słowo kluczowe, otrzymujesz listę poleceń (nazwy stron man są ściśle związane z nazwami
poleceń; chociaż nie wszystkie), na której możesz wyszukać to, czego potrzebujesz.
Jak system Linux organizuje dane?
W celu wydajnego używania systemu Linux musisz najpierw zrozumieć, jak ten system organizuje dane. Jeśli
korzystałeś wcześniej z Microsoft Windows lub innego systemu operacyjnego, to nauczenie się sposobu, w który
Linux organizuje dane będzie łatwym zadaniem, ponieważ większość systemów operacyjnych używa podobnych
metod. Wkrótce wyjaśnimy, jakie są sposoby organizowania danych w systemie Linux. Przedstawimy także
kilka ważnych poleceń służących do pracy z katalogami i plikami.
Urządzenia
Linux otrzymuje dane z, wysyła je do oraz przechowuje je w urządzeniach (devices). Urządzenie zazwyczaj
odpowiada jednostce sprzętowej, takiej jak na przykład klawiatura czy port szeregowy. Jednakże urządzenie nie
zawsze posiada odpowiednik sprzętowy; jądro systemu (kernel) tworzy kilka pseudourządzeń, które nie istnieją
fizycznie, ale za to można uzyskać do ich dostęp jakby rzeczywiście istniały. Co więcej, jednostka sprzętowa
może odpowiadać kilku urządzeniom, na przykład Linux definiuje każdą partycję dysku twardego jako osobne
urządzenie. Tabela 4.2 opisuje parę typowych urządzeń systemu Linux; nie każdy system posiada wszystkie te
urządzenia, a niektóre systemy posiadają urządzenia, których nie ma w tej tabeli.
Tabela 4.2. Typowe urządzenia systemu Linux
Urządzenie Opis
atibm
Mysz magistralowa
audio
Karta dz
więkowa
cdrom
Napęd CD-ROM
console
Aktualnie używana konsola wirtualna
fdn Napęd dyskietek (n oznacza napęd, na przykład fd0 jest pierwszym napędem 
A: w Windows, fd1 jest drugim, czyli odpowiada B: w systemie Windows)
ftape
Napęd taśmowy bez możliwości przewijania
hdxn Dysk twardy (ale nie SCSI), gdzie x określa napęd, a n określa partycję. Na
przykład: hda1 to pierwsza partycja pierwszego dysku twardego
inportbm
Mysz magistralowa
lpn Port równoległy (n określa numer urządzenia, na przykład: lp0 jest pierwszym
portem równoległym lpt1 w systemie Microsoft Windows)
modem
Modem
mouse
Mysz
nftape
Napęd taśmowy obsługujący przewijanie
nrftn Napęd taśmowy obsługujący przewijanie (n określa numer urządzenia, na przykład:
nrft0 to pierwszy napęd taśmowy, nrft1 to drugi i tak dalej)
nstn Napęd taśmowy SCSI bez przewijania (n określa numer urządzenia, na przykład:
nst0 to pierwszy napęd taśmowy SCSI, nst1 to drugi)
null
Pseudourządzenie, które przyjmuje nieograniczone wyjście
printer
Drukarka
psaux
Pomocnicze urządzenie wskazujące takie jak trackball lub gałka w urządzeniu
Thinkpad firmy IBM
rftn Napęd taśmowy bez przewijania (n oznacza numer urządzenia, na przykład: rft0
jest pierwszym napędem taśmowym)
scdn Urządzenie SCSI (n określa numer urządzenia, na przykład: scd1 jest drugim
urządzeniem SCSI w systemie)
sdxn Dysk twardy SCSI (x oznacza napęd, a n określa partycję, na przykład: sda1 jest
pierwszą partycją pierwszego dysku SCSI)
srn SCSI CD-ROM (n określa napęd, na przykład: sr0 jest pierwszym napędem SCSI
CD-ROM)
stn Napęd taśmowy SCSI obsługujący przewijanie (n określa numer urządzenia, na
przykład: st0 jest pierwszym napędem taśmowym SCSI)
ttyn Wirtualna konsola (n oznacza kolejną wirtualną konsolę, na przykład: tty0 jest
pierwszą wirtualną konsolą)
ttySn Port szeregowy (n określa port, na przykład: ttyS0 oznacza pierwszy port
szeregowy)
zero
Pseudourządzenie, które dostarcza niewyczerpanych potoków zer
Systemy plików
Czy używasz systemu Microsoft Windows, czy też Linux, pierwszą rzeczą, jaką musisz zrobić, aby móc
przechowywać dane na dysku, jest utworzenie na nim partycji i sformatowanie jej. Kiedy formatujesz partycję,
system Linux zapisuje na niej specjalne dane zwane systemem plików (filesystem). System plików organizuje
dostępne miejsce oraz katalog, który pozwala na nadanie nazwy każdemu plikowi, który jest składnikiem
przechowywanych danych. Możesz również grupować pliki w katalogi, które spełniają podobne funkcje do
folderów tworzonych za pomocą Eksploratora Windows: katalogi przechowują informacje na temat wszystkich
plików, które się w nich znajdują.
Każdy dysk CD-ROM oraz każda dyskietka również musi posiadać system plików. System plików każdej płyty
CD-ROM jest zapisywany podczas jej tworzenia, natomiast dla dyskietki tworzony jest przy każdym jej
formatowaniu.
Microsoft Windows 95 pozwala sformatować partycję jako FAT lub FAT32. Linux obsługuje więcej typów
systemów plików; tabela 4.3 przedstawia te najbardziej popularne. Najważniejszym systemem plików jest ext2,
który jest używany dla rodzimej partycji systemu Linux, oprócz tego Linux obsługuje takie systemy plików jak:
msdos, który jest używany dla partycji typu FAT (oraz dyskietek) stworzonych przez systemy MS-DOS i
Microsoft Windows oraz iso9660, który jest stosowany w CD-ROM-ach. Obsługiwany jest także system plików
vfat, który jest używany przez partycje FAT32 stworzone przez Microsoft Windows 9x; Linux umożliwia także
czytanie danych z partycji NTFS systemu Windows NT, ale jak dotąd nie jest możliwe zapisywanie danych na
partycje w tym systemie plików.
Tabela 4.3. Systemy plików obsługiwane przez system Linux
System Plików Opis
coherent System plików kompatybilny z systemem używanym przez Coherent Unix
ext Przodek systemu ext2, obsługiwany w celu zachowania kompatybilności
ext2 Standardowy system plików Linuksa
hpfs System plików kompatybilny z systemem używanym przez OS/2 firmy
IBM
iso9660 Standardowy system plików dla CD-ROM-ów
minix Stary system plików Linuksa, wciąż jeszcze używany na dyskietkach
msdos System plików kompatybilny z FAT; używany przez MS-DOS oraz
Windows
nfs System plików kompatybilny z sieciowym systemem plików (Network
File System) firmy Sun
ntfs System plików zgodny z NTFS; używany przez Windows NT
sysv System plików kompatybilny z systemem używanym przez V Unix firmy
AT&T
vfat System plików zgodny z FAT32; używany przez Microsoft Windows 9.x
xenix System plików kompatybilny z systemem używanym przez Xenix
Katalogi
Jeżeli kiedykolwiek używałeś systemu MS-DOS, to znasz już organizację plików i katalogów oraz różne
polecenia tego systemu służące do operowania na plikach i katalogach. W systemie Linux istota obsługi jest
bardzo podobna, natomiast sama implementacja oraz współpraca z plikami i katalogami została znacznie
ulepszona.
Katalogi domowe i robocze
Kiedy logujesz się do systemu Linux, przenosisz się do specjalnego katalogu nazywanego katalogiem domowym
(home directory). Zasadniczo, każdy użytkownik posiada oddzielny, własny katalog domowy, gdzie tworzy,
edytuje i zapisuje swoje pliki. Ułatwia to użytkownikom znajdowanie wcześniej utworzonych plików, ponieważ
są one przechowywane z dala od plików innych użytkowników.
Katalog roboczy lub (jak często też jest określany) bieżący katalog roboczy jest to katalog, w którym aktualnie
pracujesz. Podczas logowania do systemu Linux twoim katalogiem roboczym jest katalog domowy. Za pomocą
polecenia cd (poznasz je za moment) możesz zmienić katalog roboczy.
Drzewo katalogowe
Katalogi systemu Linux są zorganizowane hierarchicznie. System ten, w odróżnieniu od systemu MS-DOS,
tworzy osobną hierarchię dla każdej partycji, tworzy tylko jeden system plików dla każdej dostępnej partycji.
Katalogiem, który znajduje się u samego szczytu tej struktury (tzw. drzewa katalogowego) jest katalog root
(korzeń), oznaczony jako  / (forward slash), odwrotnie niż w systemie MS-DOS, gdzie katalog root oznaczony
jest za pomocą  \ (backward slash).
Rysunek 4.3 przedstawia hipotetyczne drzewo katalogowe systemu Linux. Główny katalog (root) zawiera sześć
podkatalogów: bin, dev, etc, home, tmp oraz usr. Katalog home posiada dwa podkatalogi; każdy
z nich jest katalogiem domowym użytkownika i oznaczony jest jego identyfikatorem. Użytkownik magda
stworzył dwa podkatalogi w swoim katalogu domowym: praca i dom. Drugi użytkownik ewa stworzył tylko
jeden katalog: dom.
Rysunek 4.3. Hipotetyczne drzewo katalogowe systemu Linux
Każdy katalog (inny niż katalog główny root) znajduje się w katalogu znanym jako katalog nadrzędny (parent
directory). Na przykład katalogiem nadrzędnym dla katalogu magda jest home.
Bezwzględne oraz względne nazwy ścieżek
Zwróć uwagę, że na powyższym rysunku istnieją dwa katalogi o tej samej nazwie: dom. Jeden z nich jest
podkatalogiem znajdującym się w katalogu magda, drugi znajduje się w katalogu ewa. Aby uniknąć
zamieszania, które mogłoby powstać przy istnieniu kilku katalogów o tych samych nazwach, zastosowano
nazwy ścieżek, którymi opisuje się katalogi. Istnieją dwa rodzaje nazw ścieżek: bezwzględne (absolute) oraz
względne (relative). Bezwzględna nazwa ścieżki śledzi położenie katalogu zaczynając od głównego katalogu
root; nazwę ścieżki tworzymy z nazw katalogów oddzielonych od siebie znakami  / (forward slash). Na
przykład bezwzględna ścieżka unikatowego katalogu magda wygląda tak: /home/madga. Natomiast
bezwzględna nazwa ścieżki dla podkatalogu dom znajdującego się w katalogu magda to /home/magda/dom.
Nazwa bezwzględna dla tego samego podkatalogu, ale znajdującego się w katalogu ewa przedstawia się
następująco: /home/ewa/dom.
Kiedy podkatalog znajduje głęboko w strukturze innych podkatalogów, jego bezwzględna nazwa ścieżki może
być bardzo długa i nieporęczna. W takim przypadku lepiej jest używać wzglednej nazwy ścieżki, która używa
jako punktu startowego aktualnego katalogu zamiast katalogu root. Na przykład przypuśćmy, że katalog magda
jest bieżącym katalogiem roboczym; możemy się odwołać do znajdującego się w nim katalogu dom za pomocą
relatywnej nazwy ścieżki dom. Zauważ, że względne nazwy ścieżek nigdy nie zaczynają się od znaku forward
slash (/), podczas gdy bezwzględne nazwy muszą się tym znakiem rozpoczynać. W drugim przykładzie
załóżmy, że katalog domowy /home jest abieżącym katalogiem roboczym. Względna nazwa ścieżki dla
podkatalogu dom, który znajduje się w katalogu magda będzie wyglądała tak: magda/dom, natomiast dla tego
samego podkatalogu, ale znajdującego się w katalogu ewa wygląda tak: ewa/dom.
System Linux używa dwóch specjalnych nazw katalogów. Pierwszą nazwą jest pojedyncza kropka (.), która
jako nazwa katalogu jest odpowiednikiem określającym katalog roboczy. Zastosowanie dwóch kropek (..)
w nazwie ścieżki przenosi nas o jeden poziom do góry w aktualnej ścieżce do katalogu nadrzędnego. Na
przykład, jeśli katalogiem roboczym jest /home/magda, dwie kropki odwołują się do katalogu /home. Podobnie,
nazwa ścieżki, która przyjmie postać ../ewa/dom odnosi się do katalogu /home/ewa/dom.
Praca z katalogami
Teraz, kiedy już rozumiesz podstawy organizacji danych w systemie Linux, jesteś gotowy, aby poznać kilka
nowych polecen, które wykonują różne operacje na katalogach. Możesz przeczytać ten podrozdział, ale
powinieneś raczej zalogować się do systemu i wypróbować samemu działanie opisanych poleceń. Tylko w ten
sposób rozwiniesz swoje umiejętności oraz szybciej poznasz główne polecenia powłoki.
Określanie katalogu roboczego
Aby wyświetlić aktualny katalog roboczy, wydaj polecenie pwd. Nie wymaga ono żadnych opcji ani
argumentów.
root@debian1: /root# pwd
/root
Polecenie pwd wyświetla bezwzględną nazwę ścieżki katalogu roboczego.
Zmiana katalogu roboczego
Do zmiany katalogu roboczego służy polecenie cd, które jako argument przyjmuje nazwę ścieżki nowego
katalogu roboczego. Argumentem może być zarówno bezwzględna jak i relatywna nazwa ścieżki. Na przykład,
aby zmienić katalog roboczy na katalog /bin, wpisz następujące polecenie:
root@debian1: /root# cd /bin
[root@debian1 /bin]#
Zauważ, jak zmienia się znak zachęty, kiedy zmieniasz katalog na /bin.
Możesz szybko wrócić do katalogu domowego, wydając polecenie cd bez żadnych argumentów:
[root@debian1 /bin]# cd
root@debian1: /root#
Ponownie zwróć uwagę na zmianę znaku zachęty, który wskazuje nowy katalog roboczy.
Jeśli zechcesz (lub wydasz polecenie przez przypadek) zmienić katalog roboczy na katalog, który nie istnieje,
Linux wyświetli komunikat o błędzie:
root@debian1: /root# cd /kat
bash: /kat: No such file or directory (Nie ma takiego pliku ani katalogu)
Wyświetlanie zawartości katalogów
Do wyświetlania zawartości katalogów służy polecenie ls. Posiada ono wiele użytecznych opcji, które
pozwalają na manipulowanie wyjściem polecenia na różne sposoby.
Najprostsza forma polecenia ls nie posiada żadnych opcji ani też argumentów. Skutkiem wydania samego
polecenia ls jest lista zawartości katalogu roboczego zawierająca pliki i podkatalogi (wyjście działania
polecenia ls w twoim systemie będzie się różniło ze względu na zawartość katalogu roboczego). Spójrz na
rysunek 4.4.1.
Rysunek 4.4.1. Typowy ekran polecenia ls
Działanie polecenia ls jest w powyższym przykładzie przedstawiono w porządku alfabetycznym, w dwóch
kolumnach. Zauważ, że pliki, których nazwy zaczynają się dużą literą znajdują się na początku listy, a dopiero
po nich ułożone są pliki o nazwach pisanych małą literą.
Bardziej profesjonalna forma polecenia ls zawiera opcję  l, która pozwala na wyświetlenie zawartości katalogu
wraz ze szczegółowymi informacjami opisującymi pliki i katalogi, tak jak ilustruje to rysunek 4.4.2.
Pierwszy wiersz wyjścia polecenia ls  l pokazuje ilość miejsca na dysku używanego przez katalog roboczy
i jego zawartość, która mierzona jest w kB (kilobajtach). Każdy następny wiersz opisuje pojedynczy plik
lub katalog. Kolumny oznaczają:
Typ (Type)
Typ (rodzaj) pliku: katalog oznaczony jest literą d, zwykły plik oznaczony znakiem  - . Jeśli system obsługuje
kolory, to Linux wyświetli listę plików w taki sposób, że wiersze, które należą do katalogów będą zaznaczone na
niebiesko, a wiersze należące do plików na biało.
Tryb dostępu (Access mode)
Tryb dostępu określa, czy użytkownik może lub nie może przeglądać, edytować, zapisywać pliki i podkatalogi
w danym katalogu.
Rysunek 4.4.2. Wyjście polecenia ls -l
Linki (Links)
Ilość plików i katalogów dowiązanych do danego pliku lub katalogu.
Właściciel ( User )
Nazwa użytkownika, który jest właścicielem danego pliku lub katalogu.
Grupa (Group)
Nazwa grupy, która jest właścicielem danego pliku lub katalogu.
Rozmiar (Size)
Rozmiar pliku lub katalogu w bajtach.
Data modyfikacji (Modification Date)
Data i czas ostatniej modyfikacji pliku lub katalogu.
Nazwa (Name)
Nazwa pliku lub katalogu.
O trybach dostępu, dowiązaniach oraz grupach dowiesz się więcej w kolejnych podrozdziałach.
Jeśli katalog zawiera bardzo dużo plików, to wyjście polecenia ls  l zajmie więcej niż jeden ekran. Aby
obejrzeć rezultaty działania polecenia ekran po ekranie, wpisz następujące polecenie:
ls  l | more
Polecenie używa potoku (znaczenie  | jest wyjaśnione w rozdziale 13.), wysyłając wyjście polecenia ls do
programu more, który przedstawia wyniki działania polecenia ls po jednym ekranie. Możesz sterować
działaniem programu more za pomocą poniżej wymienionych klawiszy:
" Spacja przesuwa jedną stroną na przód.
" B cofa o jedną stronę
" Q kończy działanie programu i powraca do znaku zachęty systemu.
Jeśli chcesz wyświetlić zawartość innego katalogu niż katalog roboczy, wpisz nazwę tego katalogu jako
argument polecenia ls. System Linux wyświetli wtedy zawartość żądanego katalogu, ale nie zmieni katalogu
roboczego. W ten sam sposób możesz zbierać informacje na temat plików, wpisując nazwę pliku jako argument
polecenia. Co więcej, polecenie to akceptuje nieokreśloną liczbę argumentów, które oddziela się za pomocą
spacji lub tabulatora.
Kiedy nazwa pliku lub katalogu rozpoczyna się od kropki (.), wtedy na wyjściu programu ls nie zobaczymy
takich plików, ponieważ są one ukryte. Aby wyświetlić ukryte pliki lub katalogi, użyj polecenia ls z opcją  a.
Na przykład, aby wyświetlić wszystkie pliki i katalogi w katalogu bieżącym, wpisz:
root@debian1: /root# ls  a  l
lub, jeśli wolisz, możesz połączyć obie opcje, co wygląda mniej więcej tak:
root@debian1: /root# ls  al
W katalogu domowym użytkownika zazwyczaj znajduje się kilka plików ukrytych, które zawierają informacje o
konfiguracji różnych programów. Na przykład plik .profile zawiera informacje konfiguracyjne dla powłoki
systemu Linux.
Polecenie ls wyposażono w mnóstwo dodatkowych i użytecznych opcji, zajrzyj na strony podręcznika
systemowego (man), aby dowiedzieć się więcej.
Tworzenie katalogu
Katalog w systemie Linux tworzymy za pomocą polecenia mkdir. Argumentem polecenia jest nazwa katalogu.
System tworzy żądany katalog jako podkatalog katalogu roboczego. Na przykład stwórzmy podkatalog o nazwie
office:
root@debian1: /root# mkdir office
Jeśli nie chcesz, aby nowy katalog powstał w katalogu roboczym, wpisz bezwzględną lub względną nazwę
ścieżki jako argument polecenia mkdir. Na przykład w celu utworzenia katalogu dokumenty w katalogu root
wydaj polecenie:
root@debian1: /root# mkdir /root/dokumenty
Ten sposób działa bez względu na bieżący katalog roboczy.
Nazwę katalogu lub pliku określają ścisłe reguły. Na przykład nie może zawierać znaku  / (slash). Nazwy
plików i katalogów mogą zawierać litery (małe i duże), cyfry, kropki oraz znak podkreślenia  _ . Można też
używać innych znaków, takich jak spacja, ale sprawia to pewne problemy, ponieważ powłoka nadaje plikom o
takich nazwach specjalne znaczenie. Jeśli już musisz użyć nazwy zawierającej znaki specjalne, zamknij całą
nazwę w pojedynczym cudzysłowie. Cudzysłów nie staje się częścią nazwy pliku, która jest przechowywana na
dysku. Ta metoda jest używana przy dostępie do systemu plików Microsoft Windows; w przeciwnym przypadku
miałbyś duże problemy podczas pracy z plikami i katalogami takimi jak Moje Dokumenty, których nazwy
zawierają spacje.
Większość nazw plików systemu MS-DOS zawiera kropkę, a większość plików systemu Linux wręcz
przeciwnie. W systemie MS-DOS kropki oddzielają część nazwy pliku od części zwanej rozszerzeniem pliku,
która to część służy do określania rodzaju pliku. Na przykład plik tata.txt będzie rozpoznawany przez system
MS-DOS jako plik tekstowy. Znaczna część programów systemu Linux automatycznie określa rodzaj pliku,
dlatego w tym systemie pliki nie potrzebują rozszerzeń.
Usuwanie katalogu
Aby usunąć katalog, użyj polecenia rmdir. Na przykład w celu usunięcia katalogu niechciany, który jest
podkatalogiem katalogu roboczego wpisz:
root@debian1: /root# rmdir niechciany
Jeżeli katalog, który chcesz usunąć nie jest podkatalogiem katalogu roboczego, możesz go usunąć podając jego
względną lub bezwzględną nawę ścieżki.
Za pomocą polecenia rmdir nie można usunąć katalogów i podkatalogów zawierających pliki. Należy najpierw
usunąć te pliki, a następnie usunąć podkatalogi, na końcu zaś sam katalog. Jednakże polecenie rm  r usuwa
rekursywnie pliki z katalogu i potem sam katalog.
Praca z plikami
Katalogi zawierają w sobie pliki i inne podkatalogi. Pliki służą do przechowywania danych. Podrozdział
przedstawia kilka użytecznych poleceń do pracy z plikami.
Wyświetlanie zawartości plików
Pliki systemu Linux, podobnie jak systemu Microsoft Windows, mogą zawierać zwykły tekst oraz informacje
binarne. Zawartość plików binarnych ma znaczenie tylko dla biegłych programistów, ale możesz z łatwością
obejrzeć zawartość plików tekstowych. Po prostu użyj polecenia cat, podając nazwę pliku tekstowego jako
argument dla tego polecenia. Np.
root@debian1: /root# cat /etc/passwd
wyświetla zawartość pliku /etc/passwd, w którym znajduje się baza danych użytkowników zarejestrowanych w
systemie.
Jeśli plik jest zbyt duży, aby mógł być wyświetlony na pojedynczym ekranie, będziesz mógł obejrzeć jedynie
ostatnie wiersze tego pliku. Aby temu zapobiec, zastosuj polecenie more:
root@debian1: /root# more /etc/passwd
Polecenie wyświetla zawartość pliku w taki sam sposób, w jaki polecenie man przedstawia strony podręcznika.
Możesz użyć klawisz Spacji i klawisza b, aby przesunąć strony oraz klawisza q, aby zakończyć działanie
polecenia.
Usuwanie pliku
W celu usunięcia pliku, użyj polecenia rm, podając nazwę pliku jako argument. Np.
root@debian1: /root# rm złyplik
usuwa plik o nazwie złyplik znajdujący się w katalogu roboczym. Jeśli natomiast plik znajduje się gdzie indziej,
usuwamy go podając bezwzględną lub względną nazwę ścieżki.
Uwaga
Kiedy już raz usuniesz plik w systemie Linux, jego zawartość jest stracona na zawsze. Bądz
ostrożny przy
usuwaniu plików, które zawierają ważne informacje systemowe.
Opcja  i dla polecenia rm powoduje, że polecenie weryfikuje decyzje o usunięciu pliku. Jeśli nie masz
pewności co do swoich umiejętności i wiedzy, opcja ta na pewno się przyda.
Kopiowanie plików
Do kopiowania plików służy polecenie cp. Podajemy również nazwę pliku (lub ścieżkę), który chcemy
skopiować oraz nazwę (lub ścieżkę) miejsca docelowego, do którego chcemy plik skopiować. Np.
root@debian1: /root# cp /etc/passwd plik
kopiuje plik /etc/passwd do pliku o nazwie plik do katalogu roboczego.
Jeżeli plik docelowy już istnieje, jego zawartość zostanie zmieniona. Należy jednak uważać, aby nie nadpisać
pliku, który zawiera ważne informacje. Zanim skopiujesz plik, użyj polecenia ls, aby upewnić się, że żaden plik
nie zostanie nadpisany lub wykorzystaj opcję  i polecenia cp, która zapyta, czy na pewno chcesz zamienić
istniejący plik.
Zmiana nazwy lub przeniesienie pliku
Aby zmienić nazwę pliku, użyj polecenia mv podając nazwę (lub ścieżkę) istniejącego pliku oraz nową nazwę
(lub ścieżkę). Np.
root@debian1: /root# mv stary_plik nowy_plik
Powoduje zmianę nazwy stary_plik na nowy_plik. Jeżeli plik docelowy już istnieje, jego zawartość zostanie
zmieniona, należy zatem uważać, aby nie nadpisać pliku, który zawiera ważne informacje. Zanim zmienisz
nazwę pliku, użyj polecenia ls, aby upewnić się, że żaden plik nie zostanie nadpisany lub wykorzystaj opcję  i
polecenia mv, która zapyta, czy na pewno chcesz zamienić istniejący plik.
Szukanie pliku
Jeśli znasz nazwę pliku, ale nie wiesz, w którym katalogu się znajduje, możesz posłużyć się poleceniem find.
Na przykład
root@debian1: /root# find .  name 'szukany'  print
próbuje znalez
ć plik o nazwie szukany w (lub poniżej) katalogu roboczym (.). Jeśli plik zostanie znaleziony,
polecenie find ma za zadanie podać jego bezwzględną nazwę ścieżki.
Jeśli nie znasz pełnej nazwy pliku (lub kojarzysz tylko część jego nazwy), podaj tylko jej część wraz ze znakiem
 * (asterix2):
root@debian1: /root# find / -name '*iss*'  print
W tym przykładzie szukamy pliku, który w nazwie posiada litery iss, a przeszukiwanie zaczyna się od głównego
katalogu systemu (/).
Drukowanie pliku
Jeśli do komputera podłączona jest drukarka, możesz drukować pliki za pomocą polecenia lpr. Np.
root@debian1: /root# lpr /etc/passwd
spowoduje wysłanie pliku /etc/passwd na drukarkę.
Jeśli plik jest dość długi, może minąć trochę czasu, zanim się wydrukuje. W tym czasie możesz wysyłać do
drukarki inne zadania (wydrukować zawartość innych plików). Polecenie lpq sprawdza kolejkę drukowania:
root@debian1: /root# lpq
lp is ready and printing (drukarka jest gotowa i drukuje)
Rank Owner Job Files Total Size
Active root 155 /etc/passwd 1030 bytes
Każde aktywne oraz oczekujące zadanie drukowania posiada numer. Za pomocą polecenia lprm możesz
anulować drukowanie pliku podając numer zadania drukowania. Np.
root@debian1: /root# lprm 155
powoduje przerwanie drukowania zadania numer 155. Jednakże tylko użytkownik, który zażądał drukowania
danego pliku (lub tylko użytkownik specjalny root) może anulować zadanie drukowania.
Praca ze skompresowanymi plikami
Kompresja danych służy do oszczędzania miejsca na dysku twardym oraz do przyśpieszenia ściągania plików
z sieci. Z reguły skompresowane pliki z danymi mają zakończenie nazwy .gz, jednakże system Linux nie
wymaga przestrzegania tej reguły.
Do rozwinięcia spakowanego pliku stosuje się polecenie gunzip. Na przykład załóżmy, że mamy plik
ogromny_plik.gz. Wpisując polecenie:
root@debian1: /root# gunzip ogromny_plik.gz
2
asterix  gwiazdka, odsyłacz.
rozpakowujemy plik ogromny_plik i usuwamy skompresowany plik ogromny_plik.gz.
Do kompresji plików używa się programu gzip. Aby skompresować plik ogromny_plik, wpisz polecenie:
root@debian1: /root# gzip ogromny_plik
Tworzy ono plik ogromny_plik.gz oraz usuwa ogromny_plik.
Czasami wygodnie jest przechowywać kilka plików (lub zawartość kilku katalogów bądz
też podkatalogów)
w jednym pliku. Jest to przydatne, na przykład podczas tworzeniu kopii zapasowych plików systemowych lub
przy archiwizacji danych. Polecenie tar systemu Linux tworzy pojedynczy plik, który zawiera dane z kilku
plików lub też katalogów. W przeciwieństwie do programu gzip polecenie tar nie narusza oryginalnych
plików.
W celu utworzenia pliku tar (bo tak nazywane są pliki stworzone w wyniku działania polecenia tar) wykonaj:
root@debian1: /root# tar  cvf tarfile files-or-directories
W tym przykładzie tarfile oznacza nazwę pliku tar, który chcemy utworzyć, a files-or-directories określają
listę plików i katalogów, z których ma się składać archiwum oddzielonych od siebie spacją lub tabulatorem.
Możesz używać bezwzględnych oraz względnych nazw ścieżek w celu sprecyzowania plików i katalogów. Z
reguły nazwa pliku archiwum kończy się na .tar, ale system Linux nie wymaga przestrzegania tej reguły.
Kolejny przykład. Aby stworzyć plik tar o nazwie backup.tar, który zawiera wszystkie pliki ze wszystkich
podkatalogów katalogu /home/magda, wpisz:
root@debian1: /root# tar  cvf backup.tar /home/magda
Polecenie tworzy plik backup.tar w bieżącym katalogu roboczym.
Zawartość każdego pliku tar można wyświetlić za pomocą tego samego polecenia w następujący sposób:
root@debian1: /root# tar  tvf tarfile | more
Polecenie | more powoduje wysłanie wyjścia polecenia tar  tvf do polecenia more tak, że możesz
przewijać strony. Jeśli plik tar zawiera tylko kilka plików, możesz pominąć polecenie | more.
Aby rozpakować zawartość archiwum tar, użyj polecenia zgodnie ze wzorem:
root@debian1: /root# tar  xvf tarfile
Polecenia rozpakowuje pliki i katalogi zawarte w pliku tar do katalogu roboczego. Jeśli jakiś plik
lub katalog już istnieje, zostanie on zmieniony bez jakiegokolwiek ostrzeżenia.
Polecenie tar posiada wiele pożytecznych opcji i argumentów, których można używać podczas tworzenia
archiwum. Aby poznać je wszystkie, zajrzyj do stron podręcznika systemowego tego polecenia.
Popularną metodą jest kompresja archiwów tar. Można tego dokonać w bardzo łatwy sposób, mianowicie
zamieniając opcję  cvf na opcję  czvf. Nazwy tak spakowanych archiwów są z reguły zakończone .tgz. W
celu zdekompresowania i rozpakowania skompresowanego archiwum tar posłuż się opcją  xzvf zamiast -
xvf.
Polecenie tar nie używa popularnej metody kompresji ZIP, która jest powszechną w środowisku Microsoft
Windows. Jednakże Linux może z łatwością operować i tworzyć pliki przy użyciu tej metody. W celu
utworzenia pliku ZIP, który będzie zawierał skompresowane pliki lub katalogi zainicjuj następujące polecenie:
root@debian1: /root# zip  r zipfile files_to_zip
gdzie zipfile określa nazwę skompresowanego pliku ZIP, a files_to_zip oznacza pliki i katalogi, które
mają zostać skompresowane.
Aby zdekompresować istniejący plik ZIP, wydaj polecenie:
root@debian1: /root# unzip zipfile
Dowiązania
Microsoft Windows 9x posiada funkcję zwaną skrótem, która pozwala odwołać się do pliku lub katalogu
(w przypadku tego systemu  folderu) poprzez kilka nazw. Skróty umożliwiają także na umieszczenie pliku w
innych katalogach . W systemie Linux można osiągnąć podobne rezultaty (jeśli nie identyczne) za pomocą
polecenia ln, które łączy wiele nazw w jeden plik lub katalog. Te nazwy są określane mianem dowiązań
symbolicznych.
Aby połączyć nową nazwę z istniejącym plikiem lub katalogiem, wpisz polecenie ln według wzoru:
root@debian1: /root# ln  s stary nowy
gdzie stary oznacza istniejący plik, a nowy oznacza nowy plik (dowiązanie).
Na przykład załóżmy, że katalog roboczy zawiera plik mirek. Aby móc odwołać się do tego pliku poprzez
alternatywną nazwę hirek, wpisz:
root@debian1: /root# ln  s mirek hirek
Rezultat naszych działań:
root@debian1: /root# ls  l
lrwxrwxrwx 1 root root 7 Feb 27 13:58 hirek->mirek
-rw-r--r-- 1 root root 1030 Feb 27 12:15 mirek
Nowy plik hirek został określony poprzez typ l, co oznacza, że jest to dowiązanie, a nie zwykły plik czy
katalog. Co więcej, polecenie ls ukazuje nazwę pliku, do którego dowiązanie się odwołuje (mirek).
Jeśli pominiemy opcję  s, system utworzy tak zwane dowiązanie sztywne (lub twarde), które musi być
przechowywane w tym samym systemie plików, w którym zostało stworzone. Tym właśnie różni się on od
dowiązania symbolicznego. Ilość zliczanych odwołań do dowiązania, która jest wyświetlana przez polecenie ls
odnosi się tylko do dowiązań sztywnych; linki symboliczne są ignorowane.
Prawa dostępu do plików i katalogów
W przeciwieństwie do Windows 98, ale podobnie jak Windows NT oraz inne odmiany Unixa, system Linux jest
wieloużytkownikowym systemem operacyjnym. Z tego względu posiada on mechanizmy, które chronią dane
przed nieautoryzowanym dostępem. Główny mechanizm ochronny ogranicza dostęp do plików i katalogów,
bazując na identyfikacji użytkownika, który domaga się dostępu do danych oraz na trybie dostępu do każdego
pliku i katalogu  tryb ten często jest nazywany prawem dostępu.
Każdy katalog i plik posiada użytkownika zwanego właścicielem, który stworzył dany plik lub katalog.
Natomiast każdy użytkownik należy do jednego lub więcej zbioru użytkowników zwanego grupą. Każdy katalog
i plik posiada związaną z nim grupę, która jest przypisywana danemu plikowi lub katalogowi podczas jego
tworzenia.
Grupy mogą być używane do umożliwienia użytkownikom innym niż root wykonywania zadań
administracyjnych. Na przykład Debian GNU/Linux posiada grupę zwaną dialout; tylko członkowie tej
grupy oraz root mogą uzyskać dostęp do urządzenia modemowego w celu zainicjowania połączenia
telefonicznego. Poprzez zezwolenie tylko członkom poszczególnych grup na dostęp do określonego programu
lub urządzenia możesz ustanowić elastyczny i bardzo efektywny system ochronny.
Aby ograniczyć dostęp do pliku lub katalogu, ustawia się prawa dostępu. Tabela 4.4 przedstawia wszystkie
możliwe prawa oraz wyjaśnia ich znaczenie. Zauważ, że prawa działają inaczej dla katalogów i dla plików. Na
przykład prawo czytania r oznacza możliwość wyświetlenia zawartości katalogu lub możliwość przeczytania
zawartości pliku. Plik i katalog mogą mieć ustawione więcej niż jedno prawo dostępu (maksymalnie trzy).
Obowiązują tylko prawa nadane; jakiekolwiek inne operacje są niedozwolone, np. użytkownik, który posiada
prawo rw do pliku może przeczytać zawartość tego pliku oraz zapisywać zmiany, ale nie może go uruchomić
(wykonywać).
Tabela 4.4. Prawa dostępu
Prawa Znaczenie dla katalogów Znaczenie dla plików
rWyświetlanie zawartości katalogu Czytanie zawartości pliku
w Tworzenie i usuwanie plików Zapisywanie zmian
xDostęp do plików i podkatalogów Wykonywanie
Tryby dostępu katalogu i pliku składają się z trzech grup uprawnień:
Owner (właściciel)
Odnosi się do właściciela pliku.
Group (grupa)
Dotyczy użytkowników, którzy są członkami grupy przypisanej do pliku bądz
katalogu.
Other (inni)
Odnosi się do pozostałych użytkowników.
Polecenie ls wyświetla tryby dostępu do plików i katalogów w drugiej kolumnie długiego formatu
wyjściowego, tak jak to pokazano na rysunku 4.5. Kolumna składa się z dziewięciu znaków: pierwsze trzy
określają prawa przysługujące właścicielowi pliku lub katalogu, kolejne trzy wyznaczają prawa dostępu dla
użytkowników należących do tej samej grupy, a ostatnie trzy dotyczą pozostałych użytkowników (patrz rysunek
4.6).
[root@debian1/root]# ls  l
total 1524
drwxr-xr-x 5 root root 1024 Aug 23 13:48 GNUstep
-rw-r r-- 1 root root 331 Aug 23 15:50 Xrootenv.0
tryby dostępu właściciel grupa
Rysunek 4.5. Tryby dostępu wyświetlane przez polecenie ls
uprawnienia dostępu dla grupy
rwx rw- r--
uprawnienia uprawnienia dostępu pozostałych użytkowników
dostępu właściciela
Rysunek 4.6. Tryby dostępu określają trzy uprawnienia
Tryby dostępu są ustawiane dla katalogów lub plików za pomocą polecenia chmod, którego używamy według
wzoru:
chmod nnn directory-or-file (katalog-lub-plik)
Argument nnn jest trzycyfrowym numerem, który podaje tryb dostępu dla właściciela, grupy oraz pozostałych
użytkowników. Tabela 4.5 przedstawia każdą możliwą cyfrę oraz jej odpowiednik prawa dostępu. Na przykład,
argument 751 jest odpowiednikiem dla rwxr-x--x, który nadaje właścicielowi wszystkie możliwe prawa
dostępu, grupie daje prawo czytania i wykonywania, a pozostałym użytkownikom tylko prawo wykonywania.
Tabela 4.5. Wartości numeryczne odpowiadające trybom dostępu
Wartość Znaczenie
---
0
-x
1
-w-
2
-wx
3
r-
4
r-x
5
rw-
6
rwx
7
Jeśli jesteś specjalnym użytkownikiem root, możesz zmienić prawo własności do pliku lub katalogu za pomocą
polecenia chown. Następujące polecenie przypisuje użytkownikowi ewa prawo własności do pliku
gorący_kartofel.
root@debian1: /root# chown ewa gorący_kartofel
Właściciel pliku lub katalogu (oraz oczywiście użytkownik root) może również zmienić grupę przypisaną do
tego pliku lub katalogu. Kolejny przykład przypisuje nową grupę o nazwie nowag do pliku gorący_kartofel:
root@debian1: /root# chgrp nowag gorący_kartofel
Grupa, którą przypisujesz do pliku lub katalogu musi istnieć. Obowiązujące w systemie grupy znajdują się w
pliku /etc/group, do którego dostęp ma tylko administrator systemu.
Użytkownik root może przypisać dowolnego użytkownika do jednej lub więcej grup. Kiedy logujesz się do
systemu, jesteś domyślnie dopisywany do jednej z założonych grup  grupy logowania. Jeśli chcesz zmienić tę
grupę na inną, do której zostałeś przypisany, użyj polecenia newgrp. Na przykład, aby zmienić bieżącą grupę
na inną zwaną druga_grupa, zastosuj poniżej podaną składnię:
root@debian1: /root# newgrp druga_grupa
Jeśli będziesz próbował zmienić grupę na inną, która nie istnieje lub do której nie zostałeś dopisany, powyższe
polecenie zakończy swe działanie komunikatem o błędzie. Tworząc póz
niej plik lub katalog, zostanie on
automatycznie przypisany grupie, do której należysz.
Uruchamianie programów
W systemie Linux, podobnie jak w MS-DOS i Microsoft Windows, programy są przechowywane w plikach.
Często można uruchomić program, wpisując jego nazwę w wierszu poleceń. Jednakże takie postępowanie
wynika z założenia, że plik znajduje się w zbiorze katalogów określonych ścieżką dostępu. O katalogu
należącym do tego zbioru mówi się, że znajduje się on na ścieżce. Jeśli pracowałeś kiedyś pod kontrolą systemu
MS-DOS, to zapewne pamiętasz ścieżki systemowe, które podobnie działają w systemie Linux. Więcej na temat
zasad działania i ustalania ścieżek znajdziesz w rozdziale 13.
Jeżeli plik, który chcesz uruchomić nie znajduje się w katalogu ze ścieżki, możesz go wtedy wykonać podając
bezwzględną ścieżkę dostępu do tego pliku. Linux uruchomi wtedy program pomimo tego, że nie znajduje się on
na ścieżce. Jeżeli program, który chcesz uruchomić znajduje się w katalogu roboczym wpisz ./nazwa_programu.
Zostanie on wykonany pomimo faktu, że nie ma go na ścieżce.
Na przykład załóżmy, że program zwany konwersja znajduje się w katalogu /home/magda, który jest
aktualnym katalogiem roboczym i że akurat znajduje się on na ścieżce dostępu. Można ten program uruchomić
na kilka sposobów:
root@debian1: / home/magda# konwersja
root@debian1: / home/magda # ./konwersja
root@debian1: / home/magda # /home/magda/konwersja
Pierwszy sposób zakłada, że katalog, w którym znajduje się program jest na ścieżce dostępu. Druga metoda
opiera się na założeniu, że program znajduje się w aktualnym katalogu roboczym. Trzeci przypadek nie bierze
pod uwagę żadnych założeń o miejscu lokalizacji pliku (ponieważ miejsce to jest podane za pomocą absolutnej
ścieżki).
Praca z urządzeniami
W podrozdziale przedstawiono polecenia, które operują na urządzeniach. Dowiesz się, jak zamontować i usuwać
urządzenia oraz jak sformatować dyskietkę.
Montowanie i usuwanie napędów
Nie uzyskasz dostępu do partycji dysku twardego, CD-ROM-u lub dyskietki, zanim nie zamontujesz danej
partycji lub napędu. Montowanie napędu sprawdza status danego urządzenia oraz jego gotowość do
użytkowania. System Linux można skonfigurować tak, aby automatycznie montował urządzenie lub partycje
w czasie swojego startu, ale inne urządzenia i partycje należy montować ręcznie.
Uwaga
Jeśli system jest skonfigurowany tak, aby automatycznie montować takie urządzenie, a nośnika nie ma w
urządzeniu, wystąpi błąd. Z tego względu urządzenia, które używają wymienialne nośniki danych (należą do
nich także CD-ROM-y) nie są konfigurowane do automatycznego montowania.
Zanim wyjmiesz nośnik danych z urządzenia, musisz go najpierw odmontować. Linux odmontowuje także
wszystkie urządzenia w trakcie procedury zamykania systemu. Montowanie i odmontowanie urządzeń jest
operacją uprzywilejowaną; zazwyczaj tylko użytkownik root może ręcznie zamontować i odmontować
urządzenie.
Do montowania napędów lub partycji służy polecenie mount o następującej składni:
root@debian1: /root# mount opcje urządzenie katalog
gdzie:
opcje montowania napędu (zazwyczaj określają system plików).
urządzenie (napęd), które chcemy zamontować.
katalog, w którym lub do którego montujemy dany napęd.
Polecenie mount posiada wiele opcji, zazwyczaj jednak używamy tego polecenia bez żadnych opcji. Zajrzyj do
stron podręcznika systemowego dla tego polecenia, aby dowiedzieć się, jakich opcji ono używa i do czego służą.
Uwaga
Można używać polecenia mount bez żadnych opcji, ponieważ plik /etc/fstab określa urządzenia systemowe
oraz rodzaj znajdującego się na nich systemu plików. Jeśli masz zamiar dodać nowy napęd lub partycję do
systemu, zmień zawartość pliku lub sprecyzuj odpowiednie opcje podczas montowania urządzenia (partycji).
Musisz podać urządzenie, które chcesz zamontować oraz katalog zwany punktem montowania (mount point).
Aby ułatwić dostęp do różnych urządzeń i partycji, Linux traktuje zamontowane urządzenie jak katalog;
montując dane urządzenie łączysz je z katalogiem o ustalonej nazwie. Na przykład popularną operację
montowania dysku CD-ROM można wykonać, wpisują następujące polecenie:
root@debian1: /root# mount /dev/cdrom /cdrom
Plik /dev/cdrom jest dowiązaniem wskazującym na aktualny plik urządzenia powiązany z urządzeniem CD-
ROM. Katalog /cdrom jest katalogiem stworzonym przez program instalacyjny systemu Linux używanym jako
punkt montowania urządzenia CD-ROM. Po wykonaniu polecenia możesz przeglądać pliki i katalogi znajdujące
się na płycie CD-ROM poprzez /cdrom tak samo, jak przeglądasz zwykłe pliki i katalogi. Aby wyświetlić
zawartość katalogu głównego płyty CD-ROM, wpisz:
root@debian1: /root# ls /cdrom
W celu zamontowania dyskietki ze stacji dyskietek a: (litera napędu), wpisz:
root@debian1: /root# mount /dev/fd0 /floppy
Aby odmontować urządzenie (napęd), podaj jego punkt montowania jako argument polecenia unmount. Dla
przykładu usuńmy dysk CD-ROM:
root@debian1: /root# unmount /cdrom
Teraz dopiero możesz wyjąć płytę CD-ROM z napędu. Tylko użytkownik root może odmontować urządzenie.
Co więcej urządzenie może zostać odmontowane tylko wtedy, gdy nie jest używane. Jeśli na przykład
katalogiem roboczym użytkownika jest punkt montowania (katalog), to dane urządzenie nie może zostać
usunięte.
Uwaga
Jeżeli nie możesz odmontować napędu, to sprawdz
każdą wirtualną konsolę, czy aby przypadkiem na którejś
z nich nie ma uruchomionej sesji wykorzystującej punkt montowania jako katalog roboczy. Jeśli tak jest, to
albo zakończ sesję na tej konsoli, albo zmień katalog roboczy na inny nie związany z danym urządzeniem.
Formatowanie dyskietek
Zanim będziesz mógł zapisywać dane na dyskietce, musisz ją najpierw sformatować. Poleceniem systemu Linux
służącym do formatowania dyskietek jest fdformat. Po prostu wpisz po nazwie polecenia argument
określający napęd oraz pojemność dyskietki (odpowiednie argumenty określające pojemności dyskietek są
przedstawione w tabeli 4.6). Sformatujmy dla przykładu dyskietkę o pojemności 1,44 MB w napędzie (A:) stacji
dyskietek:
root@debian1: /root# fdformat /dev/fd0H1440
Kiedy już sformatujesz dyskietkę, możesz ją zamontować (zauważ, że formatujesz niezamontowany dysk!),
a potem zapisywać i odczytywać dane z dyskietki. Upewnij się, że odmontowałeś dyskietkę, zanim wyjmiesz ją
z napędu. Odmontowanie dyskietki zapewnia, że wszystkie dane zostały zapisane na nośniku (system Linux
najpierw wrzuca dane do pamięci RAM, a dopiero przy odmontowywaniu zapisuje na dyskietkę); w przeciwnym
przypadku dyskietka może okazać się bezużyteczna ze względu na złe dane.
Tabela 4.6. Desygnatory stacji dyskietek
Oznaczenie Znaczenie
/dev/fd0 Dyskietka 3,5 cala w stacji A: (1,44 MB)
/dev/fd0d360 Dyskietka 5,25 cala w stacji A: (360 kB)
/dev/fd0D720 Dyskietka 3,5 cala w stacji A: (720 kB)
/dev/fd0h1200 Dyskietka 5,25 cala w stacji A: (1,2 MB)
/dev/fd0H1440 Dyskietka 3,5 cala w stacji A: (1,44 MB)
/dev/fd0H2880 Dyskietka 3,5 cala w stacji A: (2,88 MB)
/dev/fd1 Dyskietka 3,5 cala w stacji B: (1,44 MB)
/dev/fd1d360 Dyskietka 5,25 cala w stacji B: (360 kB)
/dev/fd1D720 Dyskietka 3,5 cala w stacji B: (720 kB)
/dev/fd1h1200 Dyskietka 5,25 cala w stacji B: (1,2 MB)
/dev/fd1H1440 Dyskietka 3,5 cala w stacji B: (1,44 MB)
/dev/fd1H2880 Dyskietka 3,5 cala w stacji B: (2,88 MB)
Użyteczne programy systemu Linux
Podrozdział opisuje kilka programów, które mogą się przydać podczas pracy w systemie Linux. Poznasz kilka
poleceń raportujących stan systemu oraz nauczysz się obsługiwać prosty edytor tekstowy ae.
Oglądanie informacji systemowych
Linux ma wiele poleceń, które umożliwiają wykonanie raportu o stanie systemu. Najbardziej powszechne
programy są przedstawione w tabeli 4.7. Pozwalają one zlokalizować problemy i zidentyfikować zatory zasobów
systemowych. Chociaż każde polecenie może być użyte bez opcji i argumentów, to posiadają one kilka opcji
i argumentów, które pozwalają szybciej wykonywać żądaną operację oraz dają dokładniejsze wyniki. Zajrzyj do
odpowiednich stron podręcznika systemowego po więcej szczegółów na temat opcji tych programów.
Tabela 4.7. Pożyteczne polecenia systemu Linux
Polecenie Opis
df
Pokazuje ilość wolnego i zajętego miejsca (jako 1k-bloki) na każdym zamontowanym
systemie plików.
du
Pokazuje ilość miejsca na dysku (jako 1k-bloki) używanego przez katalog roboczy i
jego podkatalogi.
free
Statystyka wykorzystania pamięci, wraz z całkowitą ilością wolnej pamięci, pamięci
używanej, pamięci fizycznej, dzielonej, podręcznej (swap) oraz buforów pamięci
używanych przez jądro systemu (kernel).
ps
Wyświetla aktywne procesy systemu (żądania działających programów), związane z
aktualną sesją. Opcja  a pozwala na wyświetlenie wszystkich procesów systemu.
top
Przedstawia aktualizowane na bieżąco aktywne procesy oraz zasoby przez nie
wykorzystywane. Wpisz q, aby wyjść z programu.
uptime
Pokazuje obecny czas, czas trwania sesji, liczbę użytkowników zalogowanych oraz
przeciętne obciążenie systemu.
users
Wyświetla każdą sesję logowania.
w
Przedstawia podsumowanie wykorzystania systemu, obecnie zalogowanych
użytkowników oraz aktywne procesy.
who
Wyświetla nazwy zalogowanych użytkowników, nazwy terminali, z których
korzystają, czas trwania sesji poszczególnych użytkowników oraz nazwę komputera z
którego się zalogował (jeśli istnieje).
Praca z edytorem ae
Edytor ae jest prostym edytorem tekstowym systemu Linux, o którym można powiedzieć, że jest
odpowiednikiem dodatkowego programu Notepad systemu Microsoft Windows. Aby go uruchomić, wpisz po
prostu ae w wierszu poleceń powłoki lub jeśli chcesz edytować określony, plik wpisz nazwę pliku tuż za nazwą
programu (lub ścieżkę dostępu do pliku ae, jeśli nie znajduje się on w aktualnym katalogu roboczym). Na
przykład, aby edytować plik moje_dane, wpisz:
root@debian1: /root# ae moje_dane
Rysunek 4.7 ukazuje standardowy ekran edytora ae. Na samej górze ekranu ae znajduje się wiersz stanu, który
pokazuje nazwę oraz aktualny rozmiar edytowanego pliku. Jeśli plik był modyfikowany, to na pasku stanu
pojawi się słowo Modified (zmodyfikowany). Poniżej wiersza stanu znajduje się lista dostępnych poleceń edycji.
Większość z nich wymaga przyciśnięcia klawisza Ctrl po to, aby polecenia mogły zostać odróżnione od
zwykłych znaków wstawianych do bufora pliku. Na przykład ^X oznacza kombinację klawiszy Ctrl+X. Aby
zapisać aktualny stan pliku, naciśnij najpierw Ctrl+X, a następnie Ctrl+S. Wpisywane zwykłe znaki są
wstawiane w obecnej pozycji kursora. Możesz użyć klawiszy kursora (strzałek) do przemieszczania się po
ekranie edytora; a klawiszy Delete lub Backspace do usuwania niechcianych znaków. Tabela 4.8 podsumowuje
najczęściej używane polecenia edytora ae.
Rysunek 4.7. Edytor ae
Tabela 4.8. Podstawowe komendy edytora ae
Komenda Opis
Ctrl+X I Wczytanie pliku do edytora
Ctrl+X Ctrl+S Zapisanie obecnego pliku
Ctrl+X Ctrl+C Zapisanie pliku i wyjście z edytora
Ctrl+Q Zakończenie pracy edytora bez zapisywania zmian
Ctrl+L Odświeżenie ekranu
Polskie znaki na konsoli
Debian GNU/Linux jest w pełni spolonizowanym systemem, ponieważ posiada przetłumaczony interfejs
(znakowy i graficzny). Nie oznacza to, że wszystkie programy dostarczone wraz z dystrybucją będą
komunikowały się z użytkownikiem w jego języku ojczystym. W poniższych podrozdziałach opisano, co należy
zrobić, aby na konsoli graficznej można było używać polskich znaków.
Ustawienia językowe i kulturowe
W systemie Linux istnieją trzy metody dostosowywania programów do reguł językowych i kulturowych. Są to
L10N, I18N, M17N. Nas interesuje tylko druga metoda, ponieważ programy, które spełniają wymogi I18N muszą
być przystosowane do obsługi wielu języków lub systemów kodowania, pod warunkiem że jednocześnie mogą
być wykorzystywane tylko dwa z nich (w tym jeden to język angielski). System Linux obsługuje bezpośrednio
metodę I18N poprzez mechanizmy locale i gettext.
Mechanizm locale
Zastosowanie tego mechanizmu umożliwia dostosowanie programu do reguł językowych i kulturowych danego
kraju. Za jego pomocą możemy określić format wyświetlania daty i czasu, jednostkę monetarną, a nawet sposób,
w jaki mają być sortowane wyrazy. Wyboru dokonuje się poprzez zdefiniowanie odpowiednich zmiennych
środowiskowych; zmienne te nie zostaną tu wymienione oprócz jednej: LC_ALL. Jest to zmienna globalna
ustalająca wszystkie zmienne mechanizmu locale. Wartość tej zmiennej dla polskich ustawień to pl_PL, wpisać
ją należy do plików: /etc/profile i (lub) /etc/environment. Pierwszy plik jest wczytywany podczas startu powłoki
bash, natomiast drugi przy uruchamianiu serwera X Window.
Aby określić język polski i inne ustawienia narodowe na konsoli, należy w pliku /etc/profile wprowadzić
następujący tekst:
LC_ALL=pl_PL
export pl_PL
Po ustaleniu głównego języka należy skonfigurować polskie znaki i fonty, tak aby były poprawnie wyświetlane
na ekranie monitora.
Konfiguracja fontów i znaków diakrytycznych
Do ustawienia polskich znaków i fontów potrzebne są następujące pakiety:
console-tools
console-tools-libs
console-data
fonty
Pliki konfiguracyjne tych pakietów znajdują się w katalogu /etc/console-tools. Najważniejsze z nich to: plik
default.kmap.gz, który zawiera definicję układu klawiatury oraz plik config, który jest używany do ustawiania
fontów. Pliki te są czytane podczas startu systemu przez skrypty startowe.
Pamiętasz z poprzedniego rozdziału, że układ klawiatury jest wybierany na początku instalacji systemu i jest to
qwerty/pl. Możesz zmienić układ klawiatury, jeśli nie wybrałeś qwerty/pl. Aby tego dokonać, musisz zamienić
plik /etc/console-tools/default.kmap.gz na /usr/share/keymaps/i386/qwerty/pl.kmap.gz.
Kolejnym krokiem jest wybranie odpowiednich fontów. Dokonuje się tego podczas instalacji pakietu fonty;
jeśli tego nie zrobiłeś lub podczas instalacji tego pakietu wybrałeś fonty inne niż iso2, uruchom program dpkg:
dpkg-reconfigure fonty
i wybierz fonty iso2 dla wszystkich sześciu konsoli.
Następnie, aby uruchomić wprowadzone zmiany, musisz ponownie uruchomić skrypty systemowe: keymaps-
lct.sh oraz console-screen.sh, wydając następujące polecenie:
/etc/init.d/keymaps-lct.sh
/etc/init.d/console-screen.sh
Ponieważ w pliku /etc/locale masz już zmienną określającą język i inne ustawienia narodowe, możesz również
zrestartować system, co spowoduje automatyczne uruchomienie skryptów.
Teraz za pomocą klawisza Alt możesz wprowadzać wszystkie polskie znaki diakrytyczne na konsoli, co więcej
możesz podawać polskie nazwy plików.