monter sieci komunalnych 713[03] z2 07 u

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Agnieszka Rozwadowska

Montaż i instalacja pompowni kanalizacyjnych

713[03].Z2.07

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Elwira Krzemieniewska
mgr inż. Małgorzata Skowrońska

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Agnieszka Rozwadowska

Konsultacja:
mgr inż. Mirosław Żurek

Korekta:

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 713[03].Z2.07

„Montaż i instalacja pompowni kanalizacyjnych” zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu „Monter sieci komunalnych”.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Przepisy bhp i ochrony ppoż. przy montażu i eksploatacji pompowni kanalizacyjnych

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Rodzaje i zadania pompowni kanalizacyjnych

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Urządzenia do podnoszenia i tłoczenia ścieków

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Elementy i wyposażenie pompowni kanalizacyjnych

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Aparatura kontrolno-pomiarowa i automatyka w pompowniach kanalizacyjnych

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Montaż pompowni kanalizacyjnych i ich wyposażenia

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

4.7. Próba szczelności połączeń i rurociągów oraz odbiór pompowni kanalizacyjnej

4.7.1. Materiał nauczania

4.7.2. Pytania sprawdzające

4.7.3. Ćwiczenia

4.7.4. Sprawdzian postępów

4.8. Eksploatacja pompowni kanalizacyjnych

4.8.1. Materiał nauczania

4.8.2. Pytania sprawdzające

4.8.3. Ćwiczenia

4.8.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o zasadach montażu urządzeń,

przewodów i uzbrojenia pompowni kanalizacyjnych.

W poradnik zamieszczono:

−

wymagania wstępne, stanowiące wykaz niezbędnych wiadomości i umiejętności, które
powinieneś mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,

−

cele kształcenia jednostki modułowej, czyli wiadomości i umiejętności, jakie
ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania, który obejmuje niezbędne wiadomości teoretyczne umożliwiające
samodzielne przygotowanie się do wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Chcąc
dobrze przygotować się do ćwiczeń wykorzystaj oprócz poradnika wskazaną literaturę
oraz inne źródła informacji,

−

zestaw pytań, który umożliwi Ci sprawdzenie opanowania podanego materiału nauczania,

−

ćwiczenia, dzięki którym będziesz mógł zweryfikować swoje wiadomości teoretyczne
oraz ukształtować umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów, dzięki któremu określisz zakres posiadanej wiedzy. Zaliczenie
tego sprawdzianu z wynikiem pozytywnym potwierdzi Twoją wiedzę i umiejętności
z zakresu jednostki modułowej. Wynik negatywny jest wskazaniem do powtórzenia
materiału nauczania i poprawienia umiejętności z pomocą nauczyciela,

−

sprawdzian osiągnięć stanowiący przykładowy zestaw pytań testowych, dzięki któremu
sprawdzisz czy opanowałeś materiał w stopniu umożliwiającym zaliczenie całej jednostki
modułowej,

−

wykaz literatury uzupełniającej.

Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem materiału nauczania lub ćwiczenia, to poproś

nauczyciela lub instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz
daną czynność.

Jednostka modułowa: „Montaż i instalacja pompowni kanalizacyjnych”, której treści

teraz poznasz jest jednym z modułów koniecznych do zapoznania się z technologią montażu
sieci komunalnych – schemat 1.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

713[03].Z1/2/3/4.03

Montaż rurociągów stalowych

Moduł 713[03].Z2

Technologia montażu sieci kanalizacyjnych

713[03].Z1/2/3/4.01

Prace przygotowawczo – zakończeniowe przy

montażu sieci komunalnych

713[03].Z1/2/3/4.02

Montaż instalacji z rur stalowych

713[03].Z2.06

Montaż sieci kanalizacyjnej

713[03].Z1/2/3/4.04

Montaż rurociągów z tworzyw sztucznych

713[03].Z1/2/3/4.05

Montaż rurociągów żeliwnych, kamionkowych

i innych

713[03].Z2.07

Montaż i instalacja pompowni

kanalizacyjnych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej „Montaż i instalacja pompowni

kanalizacyjnych” powinieneś umieć:

−

posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu budownictwa,

−

posługiwać się dokumentacją techniczną,

−

rozróżniać materiały budowlane,

−

rozróżniać sieci komunalne,

−

rozróżniać rodzaje ścieków,

−

rozróżniać rodzaje sieci kanalizacyjnych,

−

wykonywać roboty przygotowawczo-zakończeniowe przy montażu sieci komunalnych,

−

wykonywać roboty montażowe przy budowie sieci kanalizacyjnej,

−

oceniać stan techniczny rur i kształtek kanalizacyjnych oraz uzbrojenia sieci
kanalizacyjnej,

−

wykonywać połączenia rur z tworzyw sztucznych, rur stalowych sieciowych, rur
żeliwnych, kamionkowych i betonowych,

−

dobrać sprzęt, narzędzia i materiały do montażu połączeń rur sieciowych oraz do
wykonania prac przygotowawczo-zakończeniowych i prac montażowych przy budowie
sieci kanalizacyjnej,

−

lokalizować i usuwać usterki oraz awarie eksploatowanych sieci kanalizacyjnych,

−

organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,

−

przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

współpracować w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

zastosować przepisy bhp i ochrony ppoż. przy montażu pompowni kanalizacyjnych
i rurociągów tłocznych,

−

zaplanować kolejność wykonywanych robót przy montażu pompowni kanalizacyjnych
i rurociągów tłocznych,

−

przygotować materiały potrzebne do montażu pompowni kanalizacyjnych i rurociągów
tłocznych,

−

ocenić stan techniczny pompowni kanalizacyjnych przewidzianych do montażu,

−

dobrać sprzęt i narzędzia do montażu pompowni kanalizacyjnych i rurociągów tłocznych,

−

dobrać środki do transportu elementów pompowni kanalizacyjnych i rurociągów
tłocznych na miejsce montażu,

−

dostarczyć elementy pompowni kanalizacyjnych i rurociągów tłocznych na miejsce
montażu,

−

zamontować lub zainstalować pompownie kanalizacyjne,

−

zamontować w pompowniach kanalizacyjnych pompy do przepompowywania ścieków i
ich osprzęt,

−

wykonać w pompowniach rurociągi technologiczne,

−

zainstalować w pompowniach kanalizacyjnych urządzenia AKP i automatykę,

−

zamontować rurociągi tłoczne,

−

zdemontować urządzenia i osprzęt pompowni kanalizacyjnych,

−

przeprowadzić ciśnieniowe próby szczelności połączeń po wykonaniu montażu urządzeń
pompowni ścieków i rurociągów tłocznych,

−

zastosować wymagania zawarte w instrukcji montażu urządzeń stosowanych
w pompowniach kanalizacyjnych,

−

usunąć usterki powstałe podczas montażu urządzeń pompowni ścieków i rurociągów
tłocznych,

−

skontrolować pracę pomp do ścieków i pompowni kanalizacyjnych,

−

skontrolować pracę urządzeń pomiarowych i dokonać odczytu,

−

zlokalizować awarie eksploatowanych pompowni kanalizacyjnych i rurociągów
tłocznych,

−

usunąć awarie eksploatowanych pompowni kanalizacyjnych i rurociągów tłocznych,

−

sporządzić obmiar wykonanych robót,

−

wykorzystać budowlaną dokumentację techniczną.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Przepisy bhp i ochrony ppoż. przy montażu i eksploatacji

pompowni kanalizacyjnych

4.1.1. Materiał nauczania

Zgodnie z Kodeksem pracy pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez

środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego przewidzianych do
stosowania na danym stanowisku. Odzież ochronna zabezpiecza pracownika przed
niekorzystnymi wpływami środowiska zewnętrznego. Środki ochrony indywidualnej,
w jakie powinien być wyposażony pracownik przy montażu pompowni kanalizacyjnej, to:

−

odzież robocza: ubranie drelichowe, kurtka lub kamizelka ciepłochronna, kurtka
przeciwdeszczowa, kamizelka z elementami odblaskowymi,

−

środki ochrony kończyn dolnych: trzewiki skórzano-gumowe,

−

środki ochrony kończyn górnych: rękawice ochronne drelichowe lub gumowe,

−

środki ochrony głowy: kask ochronny,

−

sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości: linki, szelki bezpieczeństwa [4, s. 53-57].
Budowa pompowni kanalizacyjnej jest związana z wykonaniem bardzo głębokich

wykopów. Dlatego wszelkie prace związane z wykonaniem wykopów, ich zabezpieczeniem
przez obudowę i odwodnieniem oraz rozbiórką obudowy i zasypywaniem należy prowadzić
bardzo starannie. W czasie budowy pompowni kanalizacyjnej:

−

należy starannie wykonać obudowę wykopu przestrzegając wytycznych zawartych
w dokumentacji projektowej i obowiązujących przepisów,

−

należy prawidłowo wykonać odwodnienie wykopu i stale kontrolować jego działanie,
gdyż napływ wód gruntowych może powodować wymywanie ziemi zza obudowy
wykopu, a następnie rozluźnienie rozpór i załamanie obudowy i zawalenie się wykopu,

−

niedopuszczalne jest przebywanie pracowników w obrębie pracującego sprzętu
ciężkiego,

−

urobku nie wolno składować w odległości mniejszej niż 0,7 m od krawędzi wykopu,

−

każdego dnia przed wejściem do wykopu pracownicy są zobowiązani do sprawdzenia
stanu

obudowy, a szczególnie stanu rozpór, podobnie należy postępować po każdym

ulewnym lub długotrwałym deszczu,

−

niedopuszczalne jest wchodzenie do wykopu w przypadku stwierdzenia wadliwego stanu
jego obudowy i możliwości jego zawalenia,

−

elementy pompowni i jej wyposażenie należy składować w odległości większej niż 1 m
od krawędzi wykopu, zabezpieczając je przed stoczeniem,

−

niedopuszczalne jest zrzucanie do wykopu narzędzi oraz materiałów montażowych,

−

przy opuszczaniu do wykopu elementów konstrukcyjnych pompowni należy używać
odpowiedniego sprzętu, sprawdzając wcześniej jego stan.

−

należy ustawić bariery ochronne oznakowane w sposób widoczny zarówno w dzień jak
i w nocy,

−

po skończonej pracy wykop należy zabezpieczyć tak, aby uniemożliwić wpadnięcie do
wykopu osobom postronnym,

−

do montażu pomp wraz z silnikami należy używać odpowiednich urządzeń i sprzętu np.
prowadnic, łańcuchów, haków, wciągarek,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

w czasie wykonywania prac związanych z obróbką rur przy montażu rurociągów należy
używać odpowiednich i nieuszkodzonych narzędzi, a obrabiane elementy powinny być
właściwie zamocowane,

−

na stanowisku roboczym powinien panować ład i porządek oraz powinny znajdować się
tylko niezbędne narzędzia,

−

używając elektronarzędzi przed ich uruchomieniem trzeba sprawdzić czy są właściwie
uziemione i sprawne,

−

prace spawalnicze powinny wykonywać osoby z odpowiednimi kwalifikacjami
wyposażone we właściwy sprzęt techniczny i ochrony osobistej [1, s. 56-57, 312, 338].
Aby zapewnić obsłudze odpowiednie warunki pracy w czasie eksploatacji pompowni

kanalizacyjnej, zgodne z przepisami bhp i przepisami ochrony ppoż., wykonanie obiektu,
jakim jest pompownia powinno odpowiadać następującym warunkom technicznym:

−

pomieszczenia pomp i armatury powinny mieć wygodne i bezpieczne dojścia
o szerokości co najmniej 0,6 m,

−

pompownie jednokomorowe i pompownie z pompami zatapialnymi powinny mieć włazy
kanalizacyjne i montażowe dostosowane do wymiarów pomp i armatury, ale również do
ewakuacji pracownika obsługi w razie zasłabnięcia,

−

pompownie z wydzielonymi zbiornikami czerpalnymi powinny mieć szczelne ściany
oddzielające pomieszczenie pomp od zbiornika,

−

w pomieszczeniu pomp powinny być przewidziane schody lub otwory ewakuacyjne
(mogą to być otwory montażowe urządzeń, jeżeli zamontowane urządzenia nie będą
przeszkadzać w ewakuacji),

−

praca pomp w pompowniach jednokomorowych powinna być zautomatyzowana,

−

zasuwy odcinające przepływ ścieków powinny być obsługiwane z poziomu terenu,

−

pomieszczenia technologiczne pompowni, w których czasowo mogą przebywać ludzie,
powinny być wyposażone w skuteczną wentylację grawitacyjną i mechaniczną, powinna
w nich panować temperatura co najmniej +5

−

zbiorniki czerpalne w pompowniach powinny mieć wentylację grawitacyjną
zapewniającą co najmniej 2 wymiany powietrza w czasie 1 h oraz możliwość
zainstalowania wentylatorów przewoźnych, zapewniających co najmniej 10 wymian
w czasie 1 h,

−

zbiorniki czerpalne zlokalizowane poza budynkiem pomp, powinny mieć dwa rodzaje
włazów: kanalizacyjne i montażowe, dostosowane do potrzeb ewakuacyjnych,

−

zejścia na dno zbiorników czerpalnych, których głębokość nie przekracza 6 m, powinny
być wyposażone w klamry złazowe, a w zbiornikach czerpalnych o głębokości ponad 6 m
należy stosować dodatkowe pomosty (stropy pośrednie, galerie, spoczniki) [2, s. 140].
Budynki pompowni ścieków ze stałą obsługą, powinny odpowiadać przepisom

budowlanym dotyczącym pomieszczeń przeznaczonych na stały pobyt ludzi. Stąd dla
pracowników należy przewidzieć pomieszczenia socjalno – bytowe oraz higieniczno –
sanitarne w obiekcie pompowni lub zapewnić możliwość korzystania z takich pomieszczeń
w innych obiektach blisko zlokalizowanych (np. na terenie oczyszczalni ścieków) [2, s. 141].

Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, które obowiązują pracowników obsługi

pompowni kanalizacyjnej podczas eksploatacji, remontów i konserwacji są następujące:

−

wejście pracowników do pomieszczeń zagłębionych lub do zagłębień przy kratach
powinno być poprzedzone zbadaniem czystości powietrza i zawartości tlenu, w tym celu
należy zastosować przyrządy kontrolno pomiarowe do wykrywania gazów
niebezpiecznych lub lamp bezpieczeństwa,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

wszyscy pracownicy powinni być wyposażeni w urządzenia do wykrywania gazów
niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia oraz w szelki bezpieczeństwa z linką
asekuracyjną odpowiedniej długości,

−

każdy pracownik schodzący do pomieszczeń zagłębionych lub zagłębień przy kratach
powinien być asekurowany przez co najmniej dwie osoby,

−

nad wejściem do takich pomieszczeń powinno znajdować się urządzenie umożliwiające
wydobycie pracownika w przypadku jego zasłabnięcia lub utraty przytomności,

−

osoby asekurujące powinny być wyposażone w co najmniej dwa aparaty powietrzne,
linki asekuracyjne oraz przewoźne urządzenie do wydobywania poszkodowanego
z miejsca zagrożonego, w pozycji głową do góry,

−

w czasie przeglądu, konserwacji lub remontu pomp, podnośników ślimakowych itp.
urządzenia napędowe powinny być wyłączone i skutecznie zabezpieczone przed
przypadkowym włączeniem,

−

zabronione jest palenie tytoniu i używanie otwartego ognia, oraz wykonywanie prac
mogących spowodować pożar w pomieszczeniach technologicznych pompowni [2, s. 141].

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie środki ochrony indywidualnej powinien posiadać pracownik przy montażu

pompowni kanalizacyjnej?

2. Jakie są szczegółowe przepisy bhp przy montażu pompowni kanalizacyjnej?
3. Jakie warunki techniczne powinna spełniać pompownia kanalizacyjna ze względu na

bezpieczeństwo i higienę pracy obsługi?

4. Jakie warunki higieniczno sanitarne należy zapewnić pracownikom obsługi pompowni

kanalizacyjnej?

5. Jakie środki ochrony indywidualnej powinien posiadać pracownik przy pracach

eksploatacyjnych w pompowni kanalizacyjnej?

6. Jakie są szczegółowe przepisy bhp i ochrony ppoż. przy wykonywaniu prac

eksploatacyjnych w pompowni kanalizacyjnej?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ rodzaj i przeznaczenie środków ochrony indywidualnej w jakie powinien być

wyposażony pracownik wykonujący prace eksploatacyjne w pompowni kanalizacyjnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z rodzajami środków ochrony indywidualnej,
2) przeanalizować uzyskane informacje,
3) rozpoznać na ilustracjach, modelach lub w warunkach rzeczywistych poszczególne

środki ochrony indywidualnej,

4) określić przeznaczenie każdego z nich,
5) wyniki swoich spostrzeżeń zapisać w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

środki ochrony indywidualnej: odzież i obuwie robocze, lampa bezpieczeństwa,
urządzenia wykrywające szkodliwe gazy, linki asekuracyjne itd.

–

zdjęcia i ilustracje przedstawiające środki ochrony indywidualnej,

–

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Określ skutki nieprzestrzegania przepisów bhp związanych z montażem pompowni

kanalizacyjnej i jej wyposażenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy przy montażu

pompowni kanalizacyjnej i jej wyposażenia,

2) obejrzeć film, zdjęcia lub ilustracje przedstawiające montaż pompowni kanalizacyjnej

i stosowanie przepisów bhp,

3) przeanalizować uzyskane informacje,
4) wskazać dlaczego konieczne jest stosowanie przepisów bhp przy montażu sieci

kanalizacyjnej,

5) zapisać wyniki swoich spostrzeżeń w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

film przedstawiający montaż pompowni kanalizacyjnej,

–

zdjęcia lub ilustracje z miejsc budowy pompowni kanalizacyjnej,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Określ skutki nieprzestrzegania przepisów bhp i ochrony ppoż związanych

z prowadzeniem prac eksploatacyjnych w pompowni kanalizacyjnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy przy

eksploatacji pompowni kanalizacyjnej,

2) obejrzeć film, zdjęcia lub ilustracje przedstawiające przebieg prac eksploatacyjnych

w pompowni kanalizacyjnej i stosowanie przepisów bhp,

3) przeanalizować uzyskane informacje,
4) wskazać dlaczego konieczne jest stosowanie przepisów bhp przy eksploatacji pompowni

kanalizacyjnej,

5) zapisać wyniki swoich spostrzeżeń w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

film przedstawiający prace eksploatacyjne pompowni kanalizacyjnej,

–

zdjęcia lub ilustracje prac eksploatacyjnych pompowni kanalizacyjnej,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 4

Posługując się dokumentacją techniczną pompowni kanalizacyjnej przedstawioną przez

nauczyciela określ, jakie warunki techniczne powinna spełniać pompownia kanalizacyjna ze
względu na bezpieczeństwo i higienę pracy obsługi.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi warunków technicznych jakim powinna

odpowiadać pompownia kanalizacyjna,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) przeanalizować uzyskane informacje,
3) posługując się dokumentacją techniczną przedstawioną przez nauczyciela wskazać

spełnienie warunków technicznych w danej pompowni kanalizacyjnej,

4) wyniki swojej pracy przedstawić grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

dokumentacja techniczna pompowni kanalizacyjnej (rzuty i przekroje poprzeczne obiektu),

–

literatura z rozdziału 6.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) podać szczegółowe przepisy bhp związane z montażem pompowni

kanalizacyjnej?

¨ ¨

2) podać szczegółowe przepisy bhp i ochrony ppoż związane

z wykonywaniem prac eksploatacyjnych w pompowni kanalizacyjnej?

¨ ¨

3) podać środki ochrony indywidualnej stosowane przez pracowników

przy montażu i eksploatacji pompowni kanalizacyjnej?

¨ ¨

4) określić wymagania odnośnie warunków technicznych jakim powinna

odpowiadać pompownia kanalizacyjna ze względu na bezpieczeństwo
i higienę pracy obsługi?

¨ ¨

5) zastosować przepisy bhp przy wykonywaniu prac montażowych

pompowni kanalizacyjnej?

¨ ¨

6) zastosować przepisy bhp przy wykonywaniu prac eksploatacyjnych

w pompowni kanalizacyjnej?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Rodzaje i zadania pompowni kanalizacyjnych

4.2.1. Materiał nauczania

Pompownia kanalizacyjna jest to budowla nadziemna lub podziemna z zamontowanym

wewnątrz zespołem pomp i przewodów służących do podnoszenia ścieków lub osadów, wraz
z urządzeniami i wyposażeniem umożliwiającym prawidłowe użytkowanie i obsługę
eksploatacyjną pomp i przewodów [2, s. 116].

Pompownie ścieków i osadów są podstawowym elementem układów kanalizacyjnych.

Najkorzystniejszym rozwiązaniem odprowadzania ścieków jest ich grawitacyjny spływ. Ale
w praktyce, w układach kanalizacji konwencjonalnej (grawitacyjnej), często występuje
konieczność ich podnoszenia ze względu na naturalne ukształtowanie terenu oraz poziom
lustra wody w odbiorniku [1, s. 313; 2, s. 116].

W zależności od usytuowania w układzie kanalizacji konwencjonalnej (grawitacyjnej)

możemy wyróżnić: pompownie sieciowe, centralne i technologiczne, czyli zlokalizowane na
terenie oczyszczalni ścieków.

Pompownie sieciowe buduje się na sieci kanalizacyjnej, a ich zadaniem jest pompowanie

ścieków z jednego położonego niżej układu kanałów do układu położonego wyżej. Dzięki
temu można stosunkowo płytko prowadzić przewody sieci kanalizacyjnej. Pompownie są
wówczas lokalizowane w miejscach, gdzie zagłębienie przekracza 6

8 m. Jeżeli teren jest

płaski i jednocześnie kolektor bardzo długi, to na jednym kolektorze sytuuje się kilka
pompowni [1, s. 313; 2, s. 116].

Rys. 1. Schematy pompowni ścieków a) sieciowej, b) centralnej przed oczyszczalnią ścieków, c) końcowej;

1 – kanał grawitacyjny, 2 – zbiornik wyrównawczy, 3 – krata, 4 – pomieszczenie pomp, 5 – pompa,

6 – przewód tłoczny, 7 – oczyszczalnia ścieków, 8 – kanał grawitacyjny omijający pompownie, 9 – zasuwa

odcinająca [2, s. 118].

Pompownie centralne umożliwiają przepompowanie ścieków z całego układu

kanalizacyjnego bezpośrednio przewodem tłocznym do oczyszczalni ścieków lub do kanału
grawitacyjnego odprowadzającego ścieki do oczyszczalni [1, s. 313; 2, s. 117].

Pompownie technologiczne lokalizuje się na terenie oczyszczalni ścieków. Mogą one

pełnić szereg zadań. Będą to pompownie:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

recyrkulacyjne – zapewniające recyrkulację ścieków i osadów w układach
technologicznych,

−

osadowe

–

zapewniające

transport

osadów

między

urządzeniami

ich

unieszkodliwiania i przeróbki,

−

dawkujące – zapewniające dawkowanie reagentów chemicznych wspomagających
procesy oczyszczania ścieków i przeróbki osadów.
Pompownie, których zadaniem jest odprowadzenie oczyszczonych ścieków do

odbiornika nazywamy pompowniami końcowymi [2, s.117].

Ze względu na konstrukcję, pompownie ścieków można podzielić na:

−

jednokomorowe – bez wydzielonej części suchej na silnik i armaturę oraz z wydzieloną
częścią suchą na silnik i armaturę,

−

dwukomorowe – z oddzielnym zbiornikiem na ścieki i oddzielnym pomieszczeniem na
pompy, silniki, armaturę i osprzęt.
Ponadto pompownie mogą mieć w rzucie kształt kołowy lub prostokątny [1, s. 315; 2, s. 117].

Rys. 2. Pompownie ścieków a) o rzucie kołowym b) o rzucie prostokątnym;
1 – zbiornik ścieków, 2 – pompa, 3 – zagłębienie w dnie zbiornika pod smok pompy,
4 – pomieszczenia dla obsługi, 5 – krata, 6 – dopływ ścieków kolektorem, 7 – silnik pompy,
8 – zasuwy, 9 – zawór zwrotny, 10 – odpływ ścieków przewodem tłocznym [1, s. 314].

Uwzględniając sposób sterowania pracą pomp można wyróżnić pompownie ścieków:

−

sterowane ręcznie – decyzje dotyczące pracy pompowni podejmuje obsługa,

−

sterowane półautomatycznie – część funkcji pełnionych przez pompownie jest
realizowana automatycznie, ale generalnie sterowanie odbywa się ręcznie,

−

sterowane automatycznie – cała praca pompowni jest zaprogramowana zgodnie z jej
przewidywanym zadaniem [2, s. 117].
Biorąc pod uwagę wyposażenie pompowni ścieków można wyróżnić pompownie

z urządzeniami do rozdrabniania skratek lub bez tych urządzeń oraz pompownie
z urządzeniami do pomiaru natężenia przepływu ścieków lub bez tych urządzeń [2, s. 117].

Wymuszony transport ścieków

może

być transportem hydraulicznym

lub

pneumatycznym. Transport hydrauliczny polega na zastosowaniu urządzeń umożliwiających
mechaniczne wytworzenie wyższego ciśnienia w celu przetłoczenia ścieków do określonego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

punktu docelowego. Jest on najbardziej rozpowszechniony i nazywany potocznie
„pompowaniem”. Urządzenia stosowane do transportu hydraulicznego to pompy wirowe
i wyporowe. Pneumatyczne tłoczenie ścieków odbywa się przy wykorzystaniu powietrza
poddanego działaniu podciśnienia lub nadciśnienia. Fizyczna zasada działania tego rodzaju
transportu polega na wyporze cieczy przez sprężone powietrze. Zarówno w przypadku
transportu hydraulicznego jak również pneumatycznego stosuje się różne warianty tj.
hydrauliczny transport ścieków przewodami grawitacyjno-ciśnieniowymi oraz kombinację
tłoczenia pneumatycznego: podciśnieniowego i nadciśnieniowego będącą instalacją ssąco-
tłoczącą [7, s. 59, 78].

Rozwiązania

mają

swoje

odzwierciedlenie

systemach

kanalizacji

niekonwencjonalnych. Zasada pracy kanalizacji ciśnieniowej polega na wymuszeniu
przepływu w sieci przewodów dzięki pompowaniu ścieków. Ścieki spływają grawitacyjnie do
urządzeń zbiornikowo tłocznych, skąd są tłoczone przewodami ciśnieniowymi do kolektora
grawitacyjnego lub bezpośrednio do oczyszczalni ścieków. W systemie kanalizacji
podciśnieniowej pompy próżniowe zamontowane w dużej stacji próżniowej wytwarzają
w zbiornikach podciśnienie 60÷70 kPa. Podciśnienie to poprzez rurociągi doprowadzane jest
do przyłączy domowych. Po otwarciu zaworów opróżniających na przyłączach domowych
ścieki i powietrze zostają zassane do rurociągu i płyną nim do stacji próżniowej. Powietrze
jest czynnikiem transportującym, zabierającym ze sobą ścieki. W zbiornikach próżniowych
stacji próżniowej powietrze jest odsysane przez pompy próżniowe, a ścieki są okresowo
przesyłane ze zbiorników do oczyszczalni [2, s. 217, 231].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 3 Urządzenie zbiornikowo – tłoczne f-my KSB
System CB 100 złożony ze studzienki monolitycznej,
sterownika na wolnym powietrzu oraz podziemnej
stacji napowietrzania przewodu tłocznego: 1–
sterownik poziomu ścieków w studzience, 2 –
pokrywa studzienki, 3 – stacja napowietrzania
przewodów tłocznych, 4 – sterowanie, 5 –
kompresor,

–

otwór

odpowietrzający

lub

doprowadzenie kabla, 7 – podłączenie dopływu wody
płuczącej, 8 – odgałęzienie ciśnieniowe, 9 – zasuwa,
10 – zawór zwrotny, 11 – pałąk, 12 – rura
ciśnieniowa,13 – wlot, 14 – ścieki, 15 – rurka
spiętrzająca, [2, s. 233].

Rys. 4. Schemat stacji próżniowej: 1 – zawór
odcinający, 2 – przyrząd pomiarowy, 3 – zawór
izolacyjny, 4 – zbiornik ściekowy, 5- czujniki poziom
uścieków, 6 – pompy ściekowe, 7- przewody
wyrównawcze, 8 – zawór zwrotny, 9 – główny
przewód tłoczny, 10 – zbiornik próżniowy osuszający
powietrze (zapas- owy) 11 – zawór bezpieczeństwa,
12 – pompy próżniowe, 13 –wentylator [2, s. 226].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest pompownia kanalizacyjna?
2. Jakie zadania pełnią pompownie kanalizacyjne w układach odprowadzania ścieków?
3. Jakie są rodzaje pompowni kanalizacyjnych?
4. Jakie są sposoby wymuszonego transportu ścieków?
5. W jaki sposób przebiega transport ścieków w układach kanalizacji niekonwencjonalnej?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej (schematu)

układu kanalizacyjnego na terenie Twojej miejscowości określ rodzaj, lokalizację i zadania
pompowni kanalizacyjnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś

1) zapoznać się z zadaniami i rodzajami pompowni kanalizacyjnych (materiał nauczania

pkt. 4.2.1),

2) zapoznać się z dokumentacją techniczną (schematem) układu kanalizacyjnego na terenie

Twojej miejscowości,

3) zidentyfikować i nazwać występujące na danym terenie pompownie kanalizacyjne,
4) określić zadania jakie pełnią w układzie kanalizacyjnym,
5) wyniki zapisać w zeszycie,
6) zaprezentować wyniki grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

dokumentacja techniczna (schemat) układu kanalizacyjnego danej miejscowości,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Określ w jaki sposób można realizować wymuszony transport ścieków.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z rodzajami pompowni kanalizacyjnych i sposobami wymuszonego

transportu ścieków,

2) scharakteryzować poszczególne sposoby wymuszonego transportu ścieków,
3) określić zastosowanie poszczególnych sposobów wymuszonego transportu ścieków,
4) wyniki zapisać w zeszycie,
5) zaprezentować wyniki grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

schematy układów kanalizacji konwencjonalnej (grawitacyjnej) i niekonwencjonalnej
(ciśnieniowej i podciśnieniowej),

–

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcie pompowni kanalizacyjnej

¨ ¨

2) określić zadania pompowni w układzie kanalizacji grawitacyjnej?

¨ ¨

3) sklasyfikować rodzaje pompowni kanalizacyjnych?

¨ ¨

4) określić sposoby wymuszonego transportu ścieków?

¨ ¨

5) scharakteryzować transport ścieków w kanalizacji ciśnieniowej?

¨ ¨

6) scharakteryzować transport ścieków w kanalizacji podciśnieniowej?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Urządzenia do podnoszenia i tłoczenia ścieków

4.3.1. Materiał nauczania

Urządzenia stosowane w systemach kanalizacyjnych do podnoszenia i tłoczenia ścieków

to różnego rodzaju pompy, które różnią się warunkami pracy i konstrukcją. Urządzenia te
stosuje się również do tłoczenia i podnoszenia osadów oraz innych mediów o specjalnym
charakterze.

Pompy mogą pracować w różnych warunkach, jako:

−

pompy ssące (lewarowe),

−

ssąco tłoczące,

−

przetłaczające (pracujące z napływem cieczy).
Pompy są wyposażone w napęd mechaniczny – zazwyczaj jest to silnik elektryczny.

Bardzo rzadko stosuje się pompy napędzane silnikami spalinowymi lub parowymi.
W zależności od miejsca montażu i warunków tam panujących, silnik pompy może mieć
zabezpieczenie zwykłe lub przeciwwybuchowe (oznaczenie: Ex). Pompy stosowane
w kanalizacji mogą współpracować z silnikami o prędkości obrotowej stałej lub zmiennej.
Silnik o zmiennej prędkości obrotowej jest wyposażony w tzw. falownik, czyli przetwornik
częstotliwości [2, s. 122].

Uwzględniając sposób podnoszenia ścieków można wyróżnić pompy wyporowe, wirowe

i o konstrukcjach specjalnych.

W pompach wyporowych ruchomy element roboczy jest szczelnie dopasowany do

kadłuba, w którym się porusza. Powoduje to zassanie, a następnie wytłoczenie cieczy ze
względu na powstanie różnicy ciśnienia między obszarami przed i za elementem roboczym.
Pompy wyporowe stosowane w kanalizacji to pompy:

−

tłokowe w których elementem roboczym jest tłok lub nurnik umieszczony w cylindrze
i wykonujący ruchy posuwisto-zwrotne,

−

śrubowe zwane również obrotowymi, w których elementami roboczymi są
współpracujące wirniki śrubowe obracające się dookoła osi w ten sposób, że grzbiet
jednego wchodzi w bruzdę drugiego,

−

ślimakowe, w których elementem roboczym jest ślimak współpracujący z kołem
ślimakowym,

−

dawkujące (dozujące), czyli podające ciecz w określonych dawkach, których objętość
może być zmienna w pewnych granicach [2, s. 123].
Najczęściej stosowanymi w kanalizacji pompami wyporowymi są pompy ślimakowe do

podnoszenia ścieków jak również osadów na niewielkie wysokości oraz pompy dawkujące do
dawkowania reagentów w procesach oczyszczania ścieków i unieszkodliwiania osadów.
Zastosowanie pomp ślimakowych umożliwia przetłaczanie ścieków ze zbiornika dolnego do
górnego bez stosowania układu rurociągów ssawnych i tłocznych [2, s. 123].

Rys. 5. Schemat przetłaczania ścieków za pomocą pompy ślimakowej: H

– różnica wysokości między dolnym

i górnym poziomem ścieków, H

– wysokość podnoszenia pompy ślimakowej [2, s. 123].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W pompach wirowych elementem roboczym jest odpowiednio ukształtowany wirnik.

W urządzeniach tych ciecz otrzymuje energię od obracającego się wirnika, którego ruch
powoduje wzrost ciśnienia i energii ruchu cieczy. Pompy wirowe można podzielić według
kierunku przepływu cieczy przez pompę na pompy:

−

odśrodkowe czyli pompy wirowe krętne o promieniowym przepływie cieczy przez
wirnik,

−

helikoidalne, w których ciecz odpływa z wirnika kierowana spiralą lub kierownicą
bezłopatkową, połączoną z kanałem tłocznym o stałym przekroju,

−

diagonalne czyli pompy krętne o promieniowo – osiowym kierunku przepływu,

−

śmigłowe będące również pompami krętnymi, ale o przepływie osiowym z wirnikiem
w kształcie śmigła [2, s. 124].

Rys. 6. Schematy pomp wirowych: a) odśrodkowa, b) helikoidalna, c) diagonalna, d) śmigłowa;
1- wał, 2- przewód ssawny, 3- wirnik, 4- tarcza przednia, 5- tarcza tylna, 6- łopatka wirnika,
7- łopatka kierująca, 8- dławica niskociśnieniowa, 9- dławica wysokociśnieniowa, 10- korpus
pompy, 11- dyfuzor wylotowy, 12- przewód tłoczny [2, s. 124].

Najczęściej stosowanymi obecnie pompami do przetłaczania ścieków i osadów są pompy

wirowe zatapialne tzw. zanurzane. Ich konstrukcja opiera się na zastosowaniu stopy
sprzęgłowej, dzięki czemu możliwy jest zdalny montaż i demontaż pompy wraz z silnikiem
elektrycznym w wodoszczelnej obudowie. Pompy zatapialne mogą być instalowane
w pompowni ma sucho lub na mokro w zależności od sposobu chłodzenia silnika.
W

pompach instalowanych na sucho silniki są chłodzone cieczą wtłaczaną do płaszcza

chłodzącego. Pozwala to na montowanie pompy w zbiorniku na ścieki lub w wydzielonej
suchej komorze pompowni. Pompy instalowane na mokro mają silnik chłodzony pompowaną
cieczą, stąd aby zapewnić skuteczny stopień chłodzenia silnika pompa powinna być zanurzona
w ściekach do poziomu nie mniejszego niż w połowie wysokości silnika [2, s. 126].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 7. Schematy instalacji pomp wirowych zatapialnych: a) na sucho w zbiorniku na ścieki, przy stałym
poziomie ścieków poniżej silnika pompy, b) na sucho w suchym pomieszczeniu pomp, c) na mokro [2, s. 125].

Pompy wirowe charakteryzują się różną konstrukcją wirników. Aby skutecznie

przetłaczać ścieki i osady zawierające różnego rodzaju zanieczyszczenia, kształt wirnika
powinien być tak dobrany, aby przez kanały międzyłopatkowe wirnika i korpusu pompy
mogły przepłynąć zanieczyszczenia o określonej wielkości oraz zanieczyszczenia włókniste
[1, s. 126].

Rys. 8. Wirniki pomp wirowych przeznaczonych do przetłaczania ścieków i osadów: a) zamknięty

wielołopatkowy, b) kanałowy, c) otwarty, d) otwarty o swobodnym przepływie, e) otwarty z rozdrabniaczem

[2, s. 123].

Pompy zatapialne są przystosowane do pracy w różnych warunkach i mają możliwość

przetłaczania ścieków i osadów zawierających różne zanieczyszczenia. Umożliwia to nie
tylko konstrukcja wirnika, ale również wyposażenie pompy w układ tnący do rozdrabniania
zanieczyszczeń [2, s. 126].

Pompy specjalne stosowane w kanalizacji to pompy pneumatyczne i strumieniowe.
W pompach pneumatycznych czynnikiem wymuszającym przepływ ścieków lub

osadów w rurociągu tłocznym jest sprężone powietrze. Najczęściej stosowana pompa tego
typu to pompa „Mamut”. Działanie tej pompy polega na wtłoczeniu do komory mieszania
przez dmuchawę sprężonego powietrza. Tam następuje mieszanie z osadem i powstanie
emulsji osadowo-powietrznej, która jako lżejsza od osadu jest wypychana przewodem do
górnego zbiornika, a w nim emulsja ulega rozdzieleniu. Pompa typu „Mamut”
wykorzystywana jest głównie do podnoszenia osadów z komór osadowych urządzeń do
sedymentacji zanieczyszczeń ze ścieków [2, s. 127].

Pompy strumieniowe tzw. strumienice są stosowane głównie do napowietrzania

ścieków. Ich działanie polega na wykorzystaniu zjawiska obniżenia ciśnienia w wyniku
wzrostu prędkości przepływu w zwężce. Ścieki będące cieczą roboczą przepływają pod
wysokim ciśnieniem rurociągiem zasilającym do dyszy i wpływają do komory mieszania.
W wyniku tego wzrasta prędkość przepływu, natomiast maleje ciśnienie. Stąd powietrze
znajdujące się w przewodzie ssawnym zostaje zassane do komory mieszania. Mieszanina
ścieków i powietrza przepływa przez dyfuzor do rurociągu tłocznego. W dyfuzorze następuje
spadek prędkości przepływu i wzrost ciśnienia [2, s. 128].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 9. Zasada działania pompy „Mamut”;

Rys. 10. Zasada działania pompy strumieniowej;

1 – przewód sprężonego powietrza, 2 – komora

1 – rurociąg zasilający, 2 – dysza, 3 – komora

mieszania, mieszania, 3 – przewód tłoczny, 4 – zbiornik

4 – przewód ssawny, 5 – dyfuzor, 6 – rurociąg

tłoczny górny [2, s. 127].

[2, s. 128].

Wielkości, które charakteryzują pracę agregatu pompowego, czyli pompy z silnikiem ją

napędzającym, to:

−

wysokość podnoszenia, która obejmuje geometryczną wysokość podnoszenia (zazwyczaj
różnica wysokości między poziomem zwierciadła ścieków w zbiorniku dolnym
i górnym) oraz wysokość strat ciśnienia liniowych i miejscowych w rurociągu ssawnym
i tłocznym,

−

wydajność, czyli natężenie przepływu osiągane przez pompę w czasie jej pracy,

−

moc na wale pompy i moc silnika,

−

sprawność działania agregatu pompowego.
Aby uzyskać właściwe parametry pracy pompowni przetłaczającej ścieki czasem nie jest

wystarczające zainstalowanie jednej pompy. Zmianę wydajności lub wysokości można
uzyskać instalując pompy w układach szeregowym lub równoległym.

Rys. 11. Schemat układów pomp : a) szeregowy, b) równoległy: P

, P

– oznaczenia pomp, Q

- wydajność

układu, Q

i Q

– wydajności pojedynczych pomp [2, s. 129].

Szeregowa współpraca pomp polega na tym, że przewód tłoczny pierwszej pompy jest

połączony z przewodem ssawnym drugiej. W ten sposób uzyskuje się zwiększenie wysokości
podnoszenia, która jest w przybliżeniu równa sumie wysokości podnoszenia poszczególnych
pomp.

Równoległa współpraca pomp polega na tym, że przewody tłoczne dwu lub więcej pomp

są włączone do wspólnego przewodu. Wówczas następuje zwiększenie wydajności całego
układu, która jest w przybliżeniu równa sumie wydajności poszczególnych pomp.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jakich warunkach mogą pracować urządzenia do podnoszenia i tłoczenia ścieków?
2. Z czego składa się agregat pompowy?
3. Jakie wielkości charakteryzują agregat pompowy?
4. Jakie są rodzaje pomp stosowanych w pompowniach kanalizacyjnych?
5. Czym się charakteryzują pompy wirowe stosowane w kanalizacji?
6. Czym się charakteryzują pompy wyporowe?
7. Czym się charakteryzują pompy specjalne?
8. Jakie są sposoby instalacji pomp wirowych w pompowni kanalizacyjnej?
9. Na czym polega szeregowa i równoległa współpraca pomp?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ budowę, zasadę działania oraz sposób instalacji w pompowni pomp wirowych do

ścieków.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z rodzajami pomp stosowanych w kanalizacji i ich charakterystyką,
2) zapoznać się z modelami, schematami, zdjęciami przedstawiającymi pompy wirowe

stosowane w kanalizacji,

3) określić budowę i zasadę działania poszczególnych pomp wirowych,
4) określić, jakie wymagania musi spełniać pompa wirowa, jej wirnik i napęd, aby mogła

przetłaczać ścieki i osady oraz pracować zanurzona w ściekach,

5) określić sposób instalacji różnych pomp wirowych w pompowni kanalizacyjnej,
6) wyniki zapisać w zeszycie,
7) zaprezentować wyniki grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

modele i schematy pomp wirowych,

–

katalogi producentów pomp dla kanalizacji,

–

schematy przedstawiające sposoby instalacji pomp wirowych w pompowni
kanalizacyjnej,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Porównaj budowę i zasadę działania kanalizacyjnych pomp wyporowych i specjalnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z rodzajami pomp stosowanych w kanalizacji i ich charakterystyką,
2) zapoznać się z modelami, schematami, zdjęciami przedstawiającymi pompy wyporowe

i specjalne stosowane w kanalizacji,

3) określić budowę i zasadę działania poszczególnych pomp wyporowych i specjalnych,
4) zestawić cechy pomp wyporowych i specjalnych w formie porównania,
5) wyniki zapisać w zeszycie, np. w formie tabeli,
6) zaprezentować wyniki grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

modele i schematy pomp wyporowych i specjalnych stosowanych w kanalizacji,

–

katalogi producentów pomp dla kanalizacji,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Posługując się dokumentacją techniczną pompowni kanalizacyjnych w układzie

szeregowym i równoległym porównaj oba te układy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z rodzajami układów współpracy pomp w pompowni kanalizacyjnej,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną pompowni kanalizacyjnych w układach

szeregowym i równoległym,

3) określić cechy poszczególnych układów,
4) zestawić cechy układu szeregowego i równoległego w formie porównania,
5) wyniki zapisać w zeszycie, np. w formie tabeli,
6) zaprezentować wyniki grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

dokumentacja techniczna pompowni kanalizacyjnych układzie szeregowym i równoległym,

–

literatura z rozdziału 6.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) sklasyfikować rodzaje pomp kanalizacyjnych?

2) określić wielkości charakteryzujące agregaty pompowe?

3) określić budowę i zasadę działania pomp wirowych?

4) porównać sposoby instalacji pomp wirowych w pompowniach

kanalizacyjnych?

5) określić budowę i zasadę działania pomp wyporowych?

6) określić budowę i zasadę działania pomp specjalnych?

7) zidentyfikować i nazwać rodzaj urządzenia do podnoszenia i tłoczenia

ścieków?

8) zidentyfikować i nazwać układ pomp współpracujących ze sobą?

9) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Elementy i wyposażenie pompowni kanalizacyjnych

4.4.1. Materiał nauczania

Pompownie kanalizacyjne to budowle, w których można wyróżnić:

−

pomieszczenia technologiczne takie jak zbiornik ścieków i pomieszczenie (halę)
z zainstalowanymi pompami,

−

pomieszczenia pomocnicze, w których są zainstalowane urządzenia zapewniające zasilanie
agregatów pompowych w energię elektryczną, magazyny części zamiennych itp,

−

pomieszczenia towarzyszące, czyli pomieszczenia dla obsługi (socjalne i sanitarne)
[1,s. 315].
Aby zapewnić właściwą pracę agregatów pompowych, odpowiednie warunki eksploatacji

oraz możliwość sterowania pracą pompowni, konieczne jest jej wyposażenie w:

−

zbiornik czerpalny zwany również wyrównawczym,

−

urządzenia zabezpieczające pompy przed napływem zanieczyszczeń stałych o wymiarach
większych niż określone przez producenta pompy,

−

rurociągi ssawny i tłoczny z zamontowaną na nich armaturą,

−

urządzenia sterujące i pomiarowe,

−

urządzenia do tłumienia uderzeń hydraulicznych,

−

urządzenia do montażu i demontażu pomp,

−

wyposażenie zabezpieczająco-ochronne zgodne z wymogami bhp [2, s. 130].
Zbiorniki czerpalne mają w planie zwykle kształt prostokąta, koła lub części koła. Ich

dno powinno być odpowiednio ukształtowane tak, aby zapewnić odpowiednie warunki
dopływu ścieków do leja ssawnego pompy oraz ograniczyć sedymentację osadów. Dno
zbiornika powinno posiadać zagłębienie pod lejem ssawnym oraz spadek w kierunku tego
zagłębienia wynoszący co najmniej 10%. Pojemność (wysokość) użyteczna zbiornika zależy
od ilości dopływających ścieków i parametrów pracy pomp. Zbiorniki wykonuje się jako
żelbetowe konstrukcje wykonane bezpośrednio na budowie lub zbudowane z elementów
prefabrykowanych, a w przypadku małych pompowni jako zbiorniki z tworzyw sztucznych
lub polimerbetonu. Firmy produkujące gotowe pompownie kanalizacyjne ze zbiornikami
z tworzyw sztucznych stosują różne rozwiązania konstrukcyjne dna zbiornika – produkowane
są zbiorniki ze specjalną wkładką części dennej wyposażoną w stopy sprzęgające, co
powoduje zwiększoną turbulencję porywającą osady z dna zbiornika, tak by można je było
wypompować ze ściekami (dno TOP f-my FLYGT).

Skutki sedymentacji osadów na dnie zbiornika można wyeliminować przez zastosowanie

zaworów płuczących montowanych do korpusu pomp zatapialnych. Zawór płuczący jest
automatycznie działającym urządzeniem, które wykorzystuje pracę pompy do wytworzenia
silnego strumienia cieczy płuczącego całą pompownię. Zawór otwiera się przy każdym
rozpoczęciu cyklu pompowania, zamieniając pompę w mieszadło (na około 30 sekund).
Wówczas następuje intensywna turbulencja ścieków w zbiorniku, dzięki czemu osady są
porywane i pompowane ze ściekami. Rozwiązanie to pozwala również na natlenienie ścieków
[Katalog producenta].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 12. Zasada działania zaworu płuczącego;

Rys. 13. Krata rzadka oczyszczana ręcznie;

[Katalog producenta]

1– konstrukcja kraty, 2 – rynna ociekowa na skratki,
3 – grabie do usuwania skratek, 4 – konstrukcja kanału
[2, s. 278].

W celu zabezpieczenia pomp przed skutkami napływu zawartych w ściekach lub osadach

większych zanieczyszczeń tj. przed zatkaniem lub uszkodzeniem wirnika, należy
w pompowni zainstalować specjalne urządzenia do wydzielenia tych zanieczyszczeń takie jak
kraty i sita.

Kraty służą do usuwania ze ścieków zanieczyszczeń o dość dużych rozmiarach.

Ich zasadniczą konstrukcję stanowi rząd metalowych prętów ustawionych pochyło lub
pionowo, rzadziej poziomo, w poprzek kanału, którym płyną ścieki. Rozstaw prętów zależy
od wymagań stawianych przez producenta pompy i może wynosić 10÷30 mm. Kraty mogą
być oczyszczane ręcznie lub mechanicznie. Rozwiązania konstrukcyjne krat oczyszczanych
mechanicznie są bardzo zróżnicowane. Sita są wyposażone w przegrody powłokowe
z otworami okrągłymi lub szczelinami, i wykonane zazwyczaj w kształcie bębnów o ścianach
z siatki perforowanej. Zanieczyszczenia zatrzymane na kratach lub sitach określa się jako
skratki [2, s. 273].

Wydzielone ze ścieków skratki mogą być wywożone na wysypisko śmieci lub

rozdrabniane za pomocą rozdrabniarek. Są to urządzenia mechaniczne wyposażone
w elementy rozdrabniające umieszczone w specjalnej obudowie. Elementem rozdrabniającym
są np. tnące noże osadzone na wirującej tarczy (rozdrabniarka nożowa) lub elementy
miażdżące (rozdrabniarka młotkowa). Rozdrabniarki mogą pracować jako zatopione
w ściekach (przepływowe) lub nie zatopione (wolno stojące). Rozdrobnione skratki są
odprowadzane do ścieków i przepływają wraz z nimi przez pompy. Dzięki temu eliminuje się
problem zagospodarowania skratek w pompowni i ułatwia jej obsługę

W pompowniach bezobsługowych wyposażonych w pompy zatapialne nie stosuje się

urządzeń do wydzielania ze ścieków zanieczyszczeń stałych, ale montuje się tam pompy
wyposażone w wirniki o odpowiedniej konstrukcji lub w urządzenia rozdrabniające. Takie
pompy są produkowane między innymi przez f-mę FLYGT – pompa z wirnikiem typu F
wyposażona w nóż tnący oraz pompa typu M z wirnikiem rozdrabniającym.

Pompy F posiadają otwarty wirnik w kształcie litery "S" z utwardzonymi krawędziami

tnącymi, współpracującymi z płytą tnącą na wlocie pompy. W ten sposób pompa tnie
i rozdrabnia różne materiały włókniste oraz odpady stałe na małe elementy, które nie blokują
pompy ani nie zatykają przewodów tłocznych. Części tnące pompy działają jak nożyce.
Wszystkie materiały włókniste lub stałe, które dostaną się do wlotu pompy zostają zepchnięte
przez wirnik w jedną z trzech zatok płyty tnącej wykonanej ze stali chromowej, tam zostają
przecinane przez ostre utwardzone krawędzie wirnika.

Pompy rozdrabniające typu M zostały skonstruowane specjalnie dla ciśnieniowych sieci

kanalizacyjnych. Pompy te posiadają skuteczne urządzenie rozdrabniające, wykonane ze

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

stopu chromowego i stali nierdzewnej. Wszystkie zanieczyszczenia znajdujące się
w pompowanej cieczy zostają rozdrobnione na elementy o wymiarach nie większych, niż
5x15mm, co umożliwia stosowanie przewodów tłocznych o małych średnicach [Katalog
producenta].

Rys. 14. Pompa typu M f-my FLYGT z wirnikiem;

Rys. 15. Pompa typu F f-my FLYGT z wirnikiem

rozdrabniającym; 1 – wirnik, 2 – silnik, 3 – chłodzenie

wyposażonym w nóż tnący; 1 – elektryczna komora

silnika, 4 – wał, 5 – uszczelnienie pompy, 6 – komora

łączeniowa, 2– łożyska toczne, 3– chłodzenie silnika,

olejowa, 7 – komora łączeniowa, 8 – łożyska [katalog

4 – silnik, 5 – uszczelnienia czołowe, 6 – otwarty

producenta].

wirnik w kształcie litery S z hartowanymi
krawędziami tnącymi, 7 – automatyczne sprzęgło
przeciążeniowe [katalog producenta].

Przewody w pompowni kanalizacyjnej wykonuje się z rur stalowych, żeliwnych oraz

z rur z tworzyw sztucznych. Materiały rurowe muszą charakteryzować się maksymalną
wytrzymałością i odpornością na działanie ścieków, siły kohezji (procesy ścierania), korozję
oraz zapewniać długotrwałą eksploatację. Przewody stalowe dają możliwość zastosowania
spawanych połączeń a tym samym ograniczenie ilości połączeń kołnierzowych. Ponadto są
one bardziej odporne na działanie obciążeń dynamicznych związanych z nierównomiernym
osiadaniem budowli i wahaniami temperatury. Rury te można łatwo przycinać i przedłużać,
a w przypadku małych średnic giąć. Rurociągi stalowe zabezpiecza się przed korozją
powłokami ochronnymi. Rury żeliwne są natomiast bardziej odporne na korozję i działanie
zanieczyszczeń zawartych w ściekach. Mimo to stosowane w pompowniach rury żeliwne
zabezpiecza się powłokami ochronnymi, najlepiej, jeśli jest to powłoka wykonana fabrycznie.
Stosowane w pompowniach rury z tworzyw sztucznych to przede wszystkim rury
polietylenowe i z polichlorku winylu. Są one łatwe w obróbce i montażu, odporne na
działanie ścieków. Jednak odporność na drgania i uderzenia hydrauliczne nie jest tak duża jak
np. rur stalowych [7, s.267-271].

Rurociąg ssawny pompy powinien być wyposażony w kosz ssawny, który stanowi

zabezpieczenie przed napływem zanieczyszczeń stałych o dużych rozmiarach, lej ssawny,
który zmniejsza opory dopływu ścieków do rurociągu ssawnego, zawór stopowy, którego
zadaniem jest zatrzymanie ścieków lub osadów w rurociągu ssawnym i pompie w czasie jej
postoju. Na rurociągu ssawnym nie wolno montować zasuw, zaworów odcinających
i przepustnic, z wyjątkiem pomp pracujących z napływem [2, s. 130-131].

Rurociąg tłoczny powinien być wyposażony w zawór lub klapę zwrotną chroniącą

pompę przed cofnięciem się strumienia ścieków lub osadów z rurociągu tłocznego, zasuwę,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zawór lub przepustnicę do odcinania przepływu w celu wymiany pompy, zaworu zwrotnego
oraz sterowania pracą agregatu pompowego, lej odpływowy, mający za zadanie zmniejszenie
prędkości wypływu cieczy z przewodu tłocznego [2, s. 130-131].

Armatura stosowana na rurociągach w pompowni powinna być wykonana

z odpowiednich materiałów i mieć konstrukcję przystosowaną do specyfiki przetłaczanego
czynnika.

Armatura odcinająca montowana na rurociągach to przede wszystkim zasuwy. Zawory

odcinające mają ograniczone zastosowanie, ponieważ w ich konstrukcji występują martwe
strefy umożliwiające odkładanie się osadów. Wyjątek stanowi zawór kątowy z funkcją
szybkiego zamykania się za pomocą wrzeciona – tzw. zasuwa szybko zamykająca się. Daje
on możliwość zmiany kierunku przepływu ścieków i ma szeroki wolny przelot, ale
maksymalna średnica tego zaworu wynosi 150 mm. W małych pompowniach wyposażonych
w pompy rozdrabniające jako armaturę odcinającą stosuje się tańsze kurki [7, s. 274].

Rys. 16. Zawór kątowy [7, s. 275].

Rys. 17. Zasuwy klinowe

Rys. 18. Zasuwa nożowa

[7, s. 272; Katalog producenta].

[Katalog producenta].

Stosowane w pompowniach kanalizacyjnych zasuwy mogą mieć różną konstrukcję, są to:

zasuwa klinowa płaska z uszczelnieniem miękkim mająca żeliwny korpus z króćcami

kołnierzowymi o gładkim przelocie uniemożliwiającym odkładanie się osadów,

zasuwa nożowa mająca niewielką długość umożliwiającą jej wbudowanie między

kołnierzami, może być wyposażona w napęd elektromechaniczny [7, s. 272-276].
Jako armaturę zwrotną zapobiegającą cofaniu się, czyli przepływowi wstecznemu

pompowanych ścieków lub osadów, stosuje się:
-

klapy zwrotne zbudowane z korpusu żeliwnego, wewnątrz którego znajduje się klapa

zamykająca na dźwigni, a korpus jest wyposażony w pokrywę umożliwiającą dostęp do
jego wnętrza, gdy osadzające się zanieczyszczenia zablokują klapę zamykającą,

kulowe zawory zwrotne o konstrukcji najbardziej przystosowanej do właściwości

ścieków, w których elementem roboczym jest kula umieszczona w żeliwnym korpusie,
funkcjonalność zapewnia opływowy kształt wewnętrznej części zaworu oraz wolny
przelot, w korpusie znajduje się otwór rewizyjny umożliwiający wymianę kuli bez
demontażu zaworu [7, s. 275-278].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 19. Klapa zwrotna z zaworem tłumiącym

Rys. 20. Kulowy zawór zwrotny [7, s. 278].

uderzenie hydrauliczne [7, s. 276].

Zarówno klapy zwrotne, jak kulowe zawory zwrotne są produkowane w wersjach

specjalnych. Są to klapy zwrotne wyposażone w wewnętrzny bocznik sterowany zaworem
sprężynowym, który umożliwia przepływ zwrotny przewodem obiegowym zapobiegając
skutkom uderzenia hydraulicznego. Ponadto występują kulowe zawory pływakowe
wyposażone w pływającą kulę, zamykanie tego zaworu opiera się na wykorzystaniu siły
wyporu [7, s. 275-278].

Rys. 21. Kulowy zawór pływakowy [7, s. 278].

Rys. 22. Zawór na- i odpowietrzający [7, s. 281].

W przypadku ciśnieniowych systemów kanalizacyjnych przewody tłoczne są układane

zgodnie z ukształtowaniem terenu. W ten sposób powstają punkty o zróżnicowanym
położeniu: w najwyższych punktach gromadzi się powietrze, co zwiększa opory przepływu
i wymusza stosowanie przewymiarowanych urządzeń. Aby tego uniknąć należy zastosować
zawory na- i odpowietrzające. Problem ten dotyczy układów z pompami wirowymi [7, s. 279].

Uderzenie hydrauliczne jest zjawiskiem powstającym w wyniku nagłego zatrzymania

pompy lub zamknięcia przepływu w rurociągu tłocznym. Następują wówczas chwilowe
wzrosty i spadki ciśnienia przemieszczające się wzdłuż rurociągu tłocznego (przebieg falowy)
mogące doprowadzić do uszkodzeń. Jako urządzenia do tłumienia uderzeń hydraulicznych
stosuje się: zbiorniki wodno – powietrzne i zawory upustowe sprężynowe. Wadą tych
urządzeń jest to, że stykają się bezpośrednio z zanieczyszczeniami zawartymi w ściekach, co
może doprowadzić do ograniczenia ich prawidłowego działania [2, s.131; 7, s. 282].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Urządzenia do montażu i demontażu pomp, które są na stałe zamontowane

w pompowni kanalizacyjnej to właz o wymiarach dostosowanych do gabarytów pomp
i urządzeń oraz prowadnice do ich podnoszenia i opuszczania [2, s.131].

Obecnie wiele firm oferuje kompleksowe rozwiązania pompowni kanalizacyjnych

dostosowane do warunków pracy konkretnego układu kanalizacyjnego. Są to bezobsługowe
i w pełni zautomatyzowane pompownie zbiornikowe jak również duże układy systemowe,
w tym również układy kanalizacji ciśnieniowej i podciśnieniowej.

Rys. 23. Pompownia ścieków KPS-2 f-my POWEN

1 – zbiornik pompowni, 2 – pompa, 3 – kolano zaczepu, 4 – zawór zwrotny, 5 – zasuwa odcinająca, 6 – króciec

tłoczny, 7 – króciec dopływu, 8 – rura wywiewna, 9 – prowadnica, 10 – sygnalizator poziomu ścieków, 11 –

skrzynka sterownicza, 12 – drabina, 13 – klapa, 14 – klapa podestu, 15 – trójnóg podnośnika pompy, 16 –

łańcuch, 17 – podstawa betonowa, 18 – przewód rozmywający osady, 19 – wentylator [7, s. 134].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie znasz podstawowe elementy pompowni kanalizacyjnej?
2. Czym się charakteryzuje zbiornik czerpalny?
3. W jaki sposób eliminuje się skutki napływu większych zanieczyszczeń w ściekach?
4. Czym się charakteryzują rurociągi w pompowni kanalizacyjnej?
5. Jaką armaturę odcinającą stosuje się w pompowni kanalizacyjnej?
6. Czym się charakteryzuje stosowana w pompowni armatura zwrotna?
7. W jaki sposób zabezpiecza się pompownię kanalizacyjną przed skutkami uderzeń

hydraulicznych?

8. Jakie zadanie pełnią zawory na – i odpowietrzające?
9. Jakie wyposażenie służy do montażu i demontażu pomp i urządzeń pompowni

kanalizacyjnej?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Posługując się dokumentacją techniczną przedstawioną przez nauczyciela zidentyfikuj

i scharakteryzuj poszczególne elementy konstrukcyjne pompowni kanalizacyjnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z elementami konstrukcyjnymi pompowni kanalizacyjnej,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną różnych pompowni kanalizacyjnych,
3) rozpoznać poszczególne elementy pompowni kanalizacyjnych i je scharakteryzować,
4) zapisać wyniki swojej pracy w zeszycie,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

dokumentacja techniczna różnych pompowni kanalizacyjnych,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Scharakteryzuj rozwiązania techniczne stosowane w pompowniach kanalizacyjnych

w celu zapobiegania skutkom napływu zanieczyszczeń o większych rozmiarach, które
znajdują się w ściekach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z elementami wyposażenia pompowni kanalizacyjnej,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną pompowni kanalizacyjnych, rysunkami,

schematami i zdjęciami krat, sit, rozdrabniarek, itp.,

3) określić problemy wynikające z napływu zanieczyszczeń o większych rozmiarach do

pompowni kanalizacyjnej,

4) scharakteryzować rozwiązania techniczne stosowane w pompowniach i umożliwiające

usuwanie lub rozdrabnianie większych zanieczyszczeń,

5) zapisać swoje spostrzeżenia w zeszycie,
6) przedyskutować w grupie wyniki swoich spostrzeżeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

dokumentacja techniczna pompowni kanalizacyjnych,

–

rysunki, schematy, zdjęcia przedstawiające kraty, sita, rozdrabniarki i pompy o specjalnej
konstrukcji umożliwiającej rozdrabnianie zanieczyszczeń,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Posługując się przedstawioną przez nauczyciela dokumentacją techniczną pompowni

kanalizacyjnej scharakteryzuj elementy wyposażenia pompowni kanalizacyjnej - rurociągi,
armaturę oraz pozostałe urządzenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z elementami wyposażenia pompowni kanalizacyjnej,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną pompowni kanalizacyjnych, rysunkami,

schematami i zdjęciami elementów wyposażenia pompowni,

3) scharakteryzować poszczególne elementy wyposażenia pompowni określając ich zadanie,

budowę i zasadę działania,

4) zapisać swoje spostrzeżenia w zeszycie zestawiając cechy poszczególnych elementów

wyposażenia pompowni w formie porównania,

5) zaprezentować efekty swojej pracy grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

dokumentacja techniczna pompowni kanalizacyjnych,

–

rysunki, schematy, zdjęcia przedstawiające elementy wyposażenia pompowni
kanalizacyjnych,

–

katalogi techniczne rur i armatury stosowanej w pompowniach kanalizacyjnych,

–

literatura z rozdziału 6.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) określić elementy pompowni kanalizacyjnej?

¨ ¨

2) określić sposoby eliminowania skutków napływu większych

zanieczyszczeń do pompowni kanalizacyjnej?

¨ ¨

3) określić charakterystyczne cechy zbiornika czerpalnego?

¨ ¨

4) scharakteryzować rurociągi w pompowni kanalizacyjnej?

¨ ¨

5) określić jaką armaturę stosuje się w pompowni kanalizacyjnej?

¨ ¨

6) określić sposoby eliminowania skutków uderzeń hydraulicznych

w pompowni kanalizacyjnej?

¨ ¨

7) zidentyfikować poszczególne urządzenia i armaturę w pompowni

kanalizacyjnej?

¨ ¨

8) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Aparatura kontrolno-pomiarowa i automatyka w pompowniach

kanalizacyjnych

4.5.1. Materiał nauczania

Prawidłowe działanie pompowni kanalizacyjnej wymaga zastosowania aparatury

kontrolno – pomiarowej, która umożliwia pomiar i rejestrację parametrów pracy pompowni.

Pomiar ciśnienia odbywa się przy użyciu manometrów umieszczonych na przewodach

tłocznych pomp oraz wakuometrów montowanych na przewodach ssawnych. Manometry
mierzą nadciśnienie czyli różnicę między ciśnieniem absolutnym większym od
atmosferycznego i ciśnieniem atmosferycznym, a wakuometry mierzą podciśnienie.
Manometry stosowane na rurociągach w pompowniach kanalizacyjnych to manometry prężne
przeponowe, w których pod wpływem różnicy ciśnień nad i pod przeponą następuje jej
odkształcenie. Odkształcenie to przenosi się za pomocą drążka i dźwigni z segmentem
zębatym na kółko ze wskazówką. W przypadku montowania rurociągu w pompowni ścieków
agresywnych należy dobrać manometr z przeponą wykonaną ze stali nierdzewnej lub pokrytej
odpowiednią powłoką. Wakuometry składają się z dwukrotnie załamanej rurki łączącej
przewód ssawny z naczyniem otwartym wypełnionym cieczą manometryczną. Jeżeli
w rurociągu będzie panowało podciśnienie a na zwierciadło w naczyniu otwartym będzie
działać ciśnienie atmosferyczne to ciecz w rurce podniesie się na pewną wysokość
pozwalającą określić wartość podciśnienia w rurociągu.

Do pomiaru wartości granicznych ciśnienia stosuje się przetworniki ciśnienia. Ich zasada

działania polega na tym, że przepływające rurociągiem ścieki wywierają nacisk na membranę
znajdującą się w oddzielnej komorze pomiarowej. Jeżeli ciśnienie przepływających ścieków
wzrasta, to membrana dotyka do styku powodując emisję sygnału. Ze względu na specyfikę
ścieków należy stosować przetworniki z membraną o możliwie dużej powierzchni, aby
ewentualne zanieczyszczenia nie prowadziły do zakłóceń w eksploatacji [7, s.261].

Pomiar natężenia przepływu ścieków umożliwiają, przepływomierze indukcyjno-

-magnetyczne, przepływomierze z sondami ultradźwiękowymi lub zwężki pomiarowe.

W pompowni należy również zainstalować liczniki czasu pracy pompy, które

umożliwiają w sposób pośredni określenie ilości przetłoczonej cieczy w jednostce czasu przy
znanej charakterystyce pompy. Rozwiązanie to jest stosowane wówczas, gdy nie ma
typowych urządzeń do pomiaru przepływu. Do pomiaru napięcia i natężenia prądu stosuje się
woltomierze i amperomierze [2, s. 131].

Pompownie kanalizacyjne mogą być obsługiwane:

ręcznie, czyli wszystkie czynności niezbędne do prawidłowego działania pompowni

takie, jak obserwacje wskazań przyrządów pomiarowych, porównanie tych wskazań
z odpowiednimi wartościami wykonuje obsługa pompowni,

półautomatycznie, w tych pompowniach praca ludzi ogranicza się do obserwacji

wskazań przyrządów pomiarowych i oddziaływania na przyrządy sterownicze
w zależności od zaobserwowanych wskazań,

automatycznie, taka pompownia pracuje całkowicie bez udziału obsługi, rola

pracowników ogranicza się do prac konserwacyjnych, nastawiania zadanych wartości
parametrów oraz okresowej kontroli działania pompowni.
Ze względów ekonomicznych oraz wymagań odnośnie bezpieczeństwa i higieny pracy,

najkorzystniejszym rozwiązaniem jest pompownia całkowicie zautomatyzowana oraz zdalnie
(na odległość) sterowana. W pompowniach kanalizacyjnych generalnie nie stosuje się
armatury regulacyjnej. Natomiast powszechną metodą jest regulacja prędkości obrotowej
wirnika pompy oraz dobór pomp o odpowiednich wydajnościach. Stosuje się również zasuwy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

nożowe napędzane silnikiem elektrycznym, które otwierają się lub zamykają w zależności od
natężenia przepływu.

Podstawowym warunkiem zautomatyzowania urządzeń pompowni kanalizacyjnej jest

stała dostawa energii elektrycznej. Elektrotechniczne wyposażenie każdej pompowni
kanalizacyjnej składa się z:
-

układu zasilającego, który obejmuje wszystkie podzespoły i części, które są konieczne do

zasilania pompowni w energię elektryczną,

układu mocy dla instalacji wewnętrznej budynków oraz dla wyposażenia pompowni,

które obejmują wszystkie podzespoły elektryczne niezbędne do rozdzielania, kontroli
sterowniczego zabezpieczania napięcia elektrycznego,

układu sterowniczego pompowni, który obejmuje elementy pozwalające na przetwarzanie

i analizowanie zarejestrowanych sygnałów związanych z przebiegiem procesu tłoczenia
ścieków.
Układy sterowania, regulacji i automatyzacji muszą być dostosowane do konkretnych

rozwiązań technologicznych przetłaczania ścieków [7, s. 235-237].

Podstawowym elementem w całym układzie sterowniczym pompowni jest układ

sterowania przy pomocy poziomu ścieków w zbiorniku czerpalnym, gdyż zazwyczaj
automatyczne włączanie i wyłączanie agregatów pompowych oraz rozdrabniarek uzależnia
się od tego parametru. Układy sterujące i regulujące za pomocą położenia lustra cieczy są
urządzeniami pomiarowymi służącymi do rejestrowania stanów napełnienia zbiornika
ściekami i ewentualnie ich wartości granicznych. Są one zespolone z przetwornikiem danych
pomiarowych, który ma za zadanie wysyłanie sygnałów koniecznych do sterowania danym
procesem. Konstrukcja układów sterowania, a szczególnie elementu pomiarowego powinna
być dobrana do charakteru ścieków. Jako elementy pomiarowe stosuje się między innymi
przełączniki pływakowe. Umożliwiają one sygnalizowanie osiągnięcia zadanego położenia
lustra ścieków w zbiorniku czerpalnym. Wysyłany jest wówczas sygnał określający jeden
z dwóch parametrów: „włączone” lub „wyłączone”. Gdy zachodzi konieczność rejestrowania
kilku poziomów należy zamontować kilka przełączników odpowiednio je rozmieszczając na
głębokości zbiornika.

Rys. 24. Przełączniki pływakowe [Katalogi producenta].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie elementy aparatury kontrolno-pomiarowej stosuje się w pompowni kanalizacyjnej?
2. Jakie urządzenia służą do pomiaru ciśnienia w pompowni kanalizacyjnej?
3. Jakie urządzenia służą do pomiaru natężenia przepływu ścieków?
4. Z jakich układów składa się wyposażenie elektrotechniczne pompowni kanalizacyjnej?
5. Jaki może być zakres automatyzacji pracy pompowni kanalizacyjnej?
6. Jaka jest zasada działania przełączników pływakowych?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Posługując się przedstawioną przez nauczyciela dokumentacją techniczną zidentyfikuj

elementy aparatury kontrolno-pomiarowej i nazwij urządzenia do pomiaru natężenia
przepływu i ciśnienia w pompowni kanalizacyjnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z elementami aparatury kontrolno-pomiarowej w pompowni kanalizacyjnej

i ich charakterystyką,

2) zapoznać się z dokumentacją techniczną pompowni kanalizacyjnej,
3) przeanalizować rysunki, zdjęcia i modele urządzeń do pomiaru przepływu ścieków

i ciśnienia,

4) zidentyfikować i nazwać elementy AKP w pompowni kanalizacyjnej,
5) zapisać wyniki swoich spostrzeżeń w zeszycie,
6) zaprezentować efekty swojej pracy grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

dokumentacja techniczna pompowni kanalizacyjnej,

–

modele, rysunki i zdjęcia elementów AKP w pompowniach kanalizacyjnych,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Scharakteryzuj metody sterowania pracą pompowni kanalizacyjnej w zależności od

poziomu ścieków.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami automatyzacji i sterowania w pompowniach kanalizacyjnych,
2) określić cel i korzyści automatyzacji pracy pompowni kanalizacyjnej,
3) scharakteryzować sposób sterowania pracą pompowni w zależności od poziomu ścieków

w zbiorniku czerpalnym,

4) zapisać wyniki swoich spostrzeżeń w zeszycie,
5) zaprezentować efekty swojej pracy grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

modele, rysunki i zdjęcia urządzeń do sterowania pracą pompowni kanalizacyjnej,

–

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) wymienić elementy aparatury – kontrolno pomiarowej w pompowni

kanalizacyjnej?

¨ ¨

2) rozpoznać i nazwać urządzenia do pomiaru ciśnienia?

¨ ¨

3) rozpoznać i nazwać urządzenia do pomiaru natężenia przepływu?

¨ ¨

4) określić jakie układy stanowią wyposażenie elektrotechniczne

w pompownikanalizacyjnej?

¨ ¨

5) określić dlaczego najczęściej pracą pompowni steruje się w zależności

od poziomu ścieków w zbiorniku?

¨ ¨

6) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Montaż pompowni kanalizacyjnych i ich wyposażenia

4.6.1. Materiał nauczania

Budowa obiektów pompowni oraz montaż urządzeń, rurociągów wraz z armaturą oraz

aparatury kontrolno-pomiarowej i automatyki powinien się odbywać ściśle według
dokumentacji technicznej.

Transport i magazynowanie materiałów

Przed przystąpieniem do prac montażowych należy dostarczyć na miejsce budowy

niezbędne materiały i odpowiednio je zmagazynować.

Prefabrykowane elementy budowli pompowni należy poddać oględzinom czy nie mają

pęknięć i rys, oraz czy krawędzie połączeniowe nie są popękane i uszkodzone. Podczas
transportu i rozładunku tych elementów należy zachować szczególną ostrożność.

Dostarczone na budowę rury stalowe i żeliwne powinny być proste, czyste wewnątrz i na

zewnątrz. Nie powinny mieć widocznych wżerów i ubytków spowodowanych korozją lub
uszkodzeniami. Rury żeliwne przed użyciem należy sprawdzić przez opukanie metalowym
młotkiem – rury uszkodzone wydają głuchy dźwięk. Rury z tworzyw sztucznych dostarczone
w odcinkach powinny być proste, bez widocznych uszkodzeń, zgnieceń i zniekształceń.

Rury stalowe mogą być składowane na budowie na krótki czas – w stosach, ale przede

wszystkim na regałach pod wiatą. Rury te powinny być podzielone według rodzaju
(oddzielnie rury ze stali szlachetnej) oraz według średnic. Rury żeliwne można składować na
otwartym powietrzu układając je w stosach na utwardzonym, suchym i wyrównanym terenie.
Wysokość składowania nie może przekroczyć 2,0 m. Rury żeliwne kielichowe należy układać
kielichami na przemian. Rury z PVC i PE można również składować na otwartym powietrzu,
ale temperatura otoczenia nie może być niższa niż -5

C i należy zabezpieczyć je przed

promieniami słonecznymi i opadami. Podłoże, na którym składuje się rury z tworzyw
sztucznych musi być równe tak, aby rura była podparta na całej swojej długości. Wysokość
stosu rur nie powinna przekraczać 1,0 m [6, s. 12].

Armatura dostarczona na miejsce budowy powinna być sprawdzona na szczelność. Przed

jej zamontowaniem należy sprawdzić: czy na korpusie nie występują widoczne pory,
pęknięcia lub inne uszkodzenia, czy wrzeciona zasuw nie są skrzywione oraz czy przy
ręcznym obracaniu pokrętła zawieradło zasuwy zmienia swoje położenie i dochodzi do
położenia zamknięcia i czy armatura jest wewnątrz czysta. Armaturę należy składować
w zamkniętych magazynach lub pod wiatami na podkładach drewnianych – dotyczy to
armatury o większych średnicach. Jako zabezpieczenie przed korozją należy stosować
tłuszcze techniczne. Otwory powinny być zaślepione zaślepkami fabrycznymi lub
wykonanymi na miejscu [6, s. 12].

Pompy oraz silniki elektryczne powinny mieć trwale przymocowaną tabliczkę

znamionową z blachy zawierającą takie dane jak: nazwa producenta, parametry techniczne
urządzenia, datę produkcji i numer wyrobu oraz znak kontroli technicznej. Dostarczone na
budowę urządzenia należy sprawdzić czy nie mają widocznych uszkodzeń oraz czy dane
z tabliczki znamionowej są zgodne z dokumentacją techniczną. Magazynowanie agregatów
pompowych powinno mieć miejsce w zamkniętych pomieszczeniach [6, s. 16].

Dostarczona na budowę aparatura kontrolno-pomiarowa powinna odpowiadać

wymaganiom odpowiednich norm oraz powinna mieć ważne cechy legalizacyjne. Aparatura
kontrolno-pomiarowa oraz elementy sterowania automatycznego powinny być dostarczane
i magazynowane w opakowaniach fabrycznych lub w skrzyniach zabezpieczających je przed
uszkodzeniem. Podobnie materiały pomocnicze takie jak łączniki, kołnierze, uszczelnienia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Magazynowanie

tych

materiałów

montażowych

powinno

być

zamkniętych

pomieszczeniach [6, s. 12].

Do przemieszczania urządzeń, rur i armatury należy używać środków transportu

o odpowiedniej ładowności i nośności lub udźwigu. Elementy wyposażenia pompowni
kanalizacyjnej o ciężarze do 50 kg mogą być przenoszone na miejsce montażu ręcznie przez
jednego pracownika z wyjątkiem rur o długości 4 m i ciężarze do 30 kg, które muszą być
przenoszone przez dwóch pracowników [4, s. 77].

Roboty ziemne

Budowa obiektu pompowni kanalizacyjnej jest związana z wykonaniem wykopu.

Wymiary wykopu zależą od wielkości pompowni i określa się je na podstawie dokumentacji
technicznej. Często są to wykopy o znacznej głębokości. Wykonuje się je o ścianach
skarpowych lub obudowanych w celu zabezpieczenia przed osunięciem. Przy czym wykopy
z zabezpieczeniem ścian zajmują mniej miejsca w terenie. Przy głębokim posadowieniu
budowli pompowni kanalizacyjnej zachodzi konieczność obniżenia poziomu wód
gruntowych, ale tylko do poziomu zapewniającego prawidłowe wykonanie konstrukcji
budowlanej [7, s. 292].

Rys. 25. Wykop o ścianach skarpowych [7, s. 293].

Rys. 26. Wykop o ścianach obudowanych [7, s. 293]

Roboty związane z wykonaniem budowli pompowni

Większość pompowni kanalizacyjnych jest wykonywana z betonu. Są to zazwyczaj

większe pompownie z pompami ustawionymi na sucho oraz obiekty podziemne, które są
poddane działaniu obciążeń spowodowanych ruchem drogowym. Do wykonania żelbetowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

części pompowni należy stosować beton wodoszczelny, dostarczany na miejsce budowy
w formie płynnej. Zbrojenie należy stosować zgodnie z obliczeniami wytrzymałościowymi
zawartymi w dokumentacji technicznej. Powierzchnia stali zbrojeniowej powinna być czysta
i nie natłuszczona, aby nie osłabiać wytrzymałości żelbetonu. Ponadto przed wylaniem
betonu zbrojenie należy zabezpieczyć przed przesunięciem. Odstępy między poszczególnymi
elementami zbrojenia muszą być na tyle duże by kruszywo zawarte w betonie dobrze się
mieściło między nimi oraz żeby nie wystąpiły problemy z zagęszczaniem. Ważne jest również
zachowanie minimalnego przykrycia elementów zbrojenia betonem. W przypadku, gdy
konstrukcja betonowa będzie posadowiona bezpośrednio na gruncie, należy wykonać warstwę
podbetonu o grubości co najmniej 5 cm [7, s. 286-287].

Wylewany beton powinien być możliwie świeży. Jego temperatura powinna wynosić od

C do +30

C. Temperatura powietrza nie może być niższa od +5

C. Nie wolno wylewać

betonu ze zbyt dużej wysokości oraz nie wolno betonować na zamarzniętym gruncie. Płynny
beton należy wylewać warstwami, a przed wykonaniem kolejnej warstwy należy nawilżyć
powierzchnię już stwardniałego betonu. Zagęszczenie mokrego betonu należy wykonać
bardzo starannie, tak by usunąć z niego pęcherzyki powietrza [7, s. 288].

Szalunki należy wykonać z desek lub płyt szalunkowych, w sposób gwarantujący

odpowiednią jakość powierzchni betonu. Szalunki przy budowie pompowni kanalizacyjnej
powinny mieć prawidłowe wymiary, otwory do czyszczenia zgodne z ich konstrukcją.
Elementy szalunków należy pokryć środkiem antyadhezyjnym, narożniki i krawędzie
powinny być sfazowane, a połączenia elementów zabezpieczone uszczelkami [7, s. 288-289].

Świeżo wylany beton powinien być chroniony przed szkodliwymi czynnikami

zewnętrznymi i przedwczesnym wysychaniem za pomocą odpowiedniej osłony, ale
z dostępem powietrza. Okres stosowania zabiegów ochronnych uzależniony jest od temperatury
i składu betonu. Podczas pielęgnacji beton powinien być regularnie nawilżany [7, s. 289].

Pompownie buduje się również z elementów prefabrykowanych. Głównie są to

pompownie o rzucie kołowym. Zastosowanie elementów prefabrykowanych pozwala na
szybkie i tanie wykonanie prac budowlanych. Standardowe elementy prefabrykowane do
budowy studzienki pompowni mają średnice od 800 do 2000 mm. Możliwe jest również
wykonanie studzienki o średnicy do 5 m. W przypadku budowli pompowni o rzucie
prostokątnym dostępne są prefabrykaty o zróżnicowanych wymiarach, gdyż ich produkcja jest
łatwiejsza. Ograniczenia wymiarów elementów prefabrykowanych wynikają z ograniczeń
związanych z transportem, przy czym możliwe jest podzielenie na części danego elementu.
Zastosowanie elementów prefabrykowanych jest związane z koniecznością zapewnienia
wymaganej szczelności konstrukcji. Dlatego przy wykonywaniu połączeń poszczególnych
elementów należy zwrócić uwagę na staranne ich wykonanie. Aby sprawdzić szczelność
konstrukcji przed wykonaniem prac wykończeniowych należy napełnić wodą komorę
zbiornika wyrównawczego, a pozostałe części pompowni poddać działaniu wód gruntowych
lub sztucznie wytworzyć podobne warunki [7, s. 290-291].

W przypadku wystąpienia uszkodzeń lub nieszczelności w konstrukcji pompowni

kanalizacyjnej wykonanej z betonu metodą „na mokro” lub z elementów prefabrykowanych,
należy je naprawić. Można to wykonać przez wstrzykiwanie żywicy epoksydowej w powstałe
rysy [7, s. 291].

Gdy nie ma możliwości obniżenia poziomu wód gruntowych, budowlę pompowni

kanalizacyjnej wykonuje się metodą „opuszczanej studni”. Krąg studni, bez dna, jest
betonowany na powierzchni terenu. Do jego dolnej krawędzi przymocowuje się wieniec
tnący. Wybudowany krąg studni opuszcza się pod wpływem własnego ciężaru w wyniku
wybierania gruntu z jego środka. Po osiągnięciu wymaganej głębokości należy wykonać dno
studni z betonu tężejącego pod wodą. A po jego stwardnieniu wypompowuje się wodę
z wnętrza studni. W ten sposób można wykonać gotowy obiekt pompowni jak również

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

stabilne fundamenty w trudnych warunkach gruntowych. Sposób wydobywania urobku może
być ręczny lub mechaniczny. Jest to uzależnione od wymiarów studni [7, s. 294-295].

Konstrukcja budowlana umieszczona poniżej poziomu wód gruntowych jest poddana

działaniu siły wyporu, wynikającej z maksymalnego stanu wód gruntowych. Aby
zabezpieczyć budowlę pompowni kanalizacyjnej przed „wypłynięciem” należy zastosować
jedno z rozwiązań:
-

zastosować ciężkie elementy konstrukcyjne,

wykonać kołnierz płyty fundamentowej wystający poza krawędzie budowli,

wykonać balast betonowy na kołnierzu płyty fundamentowej [7, s. 296].

Wykonaną budowlę pompowni kanalizacyjnej należy zabezpieczyć przed agresywnym

działaniem wód gruntowych i ścieków.

Montaż pompowni zbiornikowych z pompami zatapialnymi

Pompownie kanalizacyjne ze zbiornikami z tworzyw sztucznych charakteryzują się

stosunkowo niewielkimi wymiarami: średnica do 2,0 m i głębokość do 3,5 m. Jest to
związane z ograniczoną sztywnością materiału zbiornika oraz jego małym ciężarem
i możliwością wypierania z gruntu przez wody gruntowe. Pompownie takie są dostarczane
przez producenta jako kompletne zespoły, a ich montaż ogranicza się zazwyczaj do
wykonania wykopu analogicznie, jak przy budowie studzienek kanalizacyjnych,
posadowienia pompowni z wykonaniem obciążenia dna zbiornika, wykonania połączeń
z rurociągami systemu kanalizacyjnego, przeprowadzenia próby szczelności i zasypania
wykopu [7, s. 300].

Montaż wyposażenia pompowni kanalizacyjnej

Montaż wyposażenia pompowni umożliwiają odpowiednie otwory montażowe oraz dźwigi

i podnośniki. Dzięki nim można łatwo ustawić agregaty pompowe i pozostałe urządzenia,
często o znacznym ciężarze oraz wykonać prace konserwacyjne i remontowe związane
z demontażem. Dźwigi i podnośniki mogą być stałe lub przenośne. Ponadto do montażu
i demontażu używa się przenośnych urządzeń dźwigowych takich jak haki, szyny nośne,
wsporniki itp. Rodzaj stosowanych urządzeń montażowych zależy od charakteru i wielkości
pompowni kanalizacyjnej [7, s. 299].

Rys. 27. Montaż i demontaż pomp zatapialnych [Katalog producenta pomp]

Urządzenia mechaniczne stanowiące wyposażenie pompowni oraz agregaty pompowe

ustawione na sucho powinny być umieszczone na równych, trwałych i dopasowanych
(mających odpowiednie wymiary) fundamentach wydzielonych z konstrukcji budynku za
pomocą dylatacji. Górna krawędź fundamentu powinna znajdować się około 30÷80 mm nad
poziomem posadzki w pompowni, szczególnie jeśli posadzka ma spadek w kierunku
studzienki odwadniającej. Jeżeli praca urządzeń powoduje drgania, należy urządzenia
wyposażyć w amortyzatory drgań i hałasu, a ich fundamenty powinny posiadać niezależne
posadowienie oddzielone dylatacją od płyty podłogowej [6, s. 57; 7, s. 298-299].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rurociągi powinny być prowadzone w sposób umożliwiający ich przegląd konserwację

i ewentualną wymianę. Przy montażu rurociągów w pompowni kanalizacyjnej należy spełnić
następujące warunki:
-

montaż rurociągów należy rozpocząć od połączeń z pompami,

rurociągi ssawne powinny być ułożone ze stałym wzniesieniem, co najmniej 5%

w kierunku pompy,

otwór wlotowy rurociągu ssawnego powinien znajdować się na głębokości 0,5÷1,0 m od

najniższego poziomu ścieków w zbiorniku wyrównawczym,

zmiana średnicy rurociągu powinna być wykonana za pomocą zwężki redukcyjnej

jednostronnie skośnej, której skos powinien być poniżej osi rurociągu poziomego
o zredukowanej średnicy,

liczba połączeń kołnierzowych powinna być jak najmniejsza, ale wystarczająca do

prawidłowego zamontowania oraz ewentualnego demontażu urządzeń i armatury,

rurociągi poziome w pompowni powinny mieć spadek co najmniej 3%,

odchylenie rurociągów pionowych od pionu nie może przekraczać 1%,

odcinki przewodów przyłączonych do pomp i urządzeń należy odpowiednio umocować,

aby siły pochodzące od ciężaru oraz ugięcia i wydłużenia nie były przenoszone na
urządzenia,

wszystkie rurociągi powinny przylegać do wsporników i być ściśle zamocowane,

przejścia rurociągów przez ściany zbiornika wyrównawczego i przez ściany budynku

pompowni należy wykonać jako szczelne [6, s. 58-60].
Rury przed ich bezpośrednim użyciem do montażu należy wewnątrz i na stykach

starannie oczyścić. Nie wolno używać rur uszkodzonych lub pękniętych. Izolację
antykorozyjną rur stalowych, która została uszkodzona w czasie transportu lub
magazynowania należy przed montażem naprawić starannie usuwając uszkodzenia
i wykonując nową izolację sięgającą, co najmniej 5 cm poza miejsca uszkodzone [6, s. 13].

Armaturę przed montażem trzeba starannie oczyścić i zdjąć zaślepienia. Miejsca montażu

armatury w pompowni kanalizacyjnej powinny być łatwo dostępne tak, aby była możliwa
prosta obsługa eksploatacyjna. Armatura o ciężarze większym niż 30 kg powinna być
ustawiona na trwałych podparciach niezależnie od średnicy rurociągu tak, aby nie nastąpiło
jego przeciążenie. Najkorzystniej jest, gdy na przewodach poziomych armaturę odcinającą
montuje się z wrzecionem skierowanym do góry i leżącym w płaszczyźnie pionowej
przechodzącej przez oś przewodu. Zasuwy odcinające należy ustawiać tak, aby kierunek
strzałki na korpusie był zgodny z kierunkiem przepływu w przewodzie. Klapy zwrotne należy
montować na odcinkach pionowych tak, aby przy przepływie do góry klapa znajdowała się
w pozycji otwarcia przepływu [6, s. 16, 59].

Montaż aparatury kontrolno – pomiarowej i elementów układów sterowniczych należy

przeprowadzić zgodnie z warunkami podanymi przez producenta oraz ściśle według
dokumentacji technicznej pompowni. Przykładowo montując przepływomierz indukcyjno –
magnetyczny należy go ustawić pionowo tak, aby przepływ był w kierunku ku górze. Ponadto
należy zachować odcinki proste: przed przepływomierzem o długości równej 3÷5 krotnej
średnicy nominalnej rurociągu oraz za nim o długości równej 2 krotnej średnicy rurociągu.
Przyrządy do pomiaru ciśnienia należy instalować możliwie jak najbliżej punktu
pomiarowego, w miejscach nie narażonych na wibracje i wstrząsy. Przy montażu
przełączników pływakowych należy zwrócić uwagę, aby nie były narażone na wstrząsy oraz
by nie było możliwości osadzania się na nich ciał pływających. Przed zamontowaniem
pływak należy zbadać na szczelność [7, s. 246, 257; 6, s.62].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są zasady transportu materiałów do budowy pompowni kanalizacyjnej?
2. W jaki sposób należy składować materiały montażowe do budowy pompowni

kanalizacyjnej?

3. Jak sprawdza się materiały montażowe do budowy pompowni kanalizacyjnej?
4. W jaki sposób należy wykonać roboty ziemne przy budowie pompowni kanalizacyjnej?
5. W jaki sposób wykonuje się prace przy wykonaniu budowli pompowni kanalizacyjnej?
6. Jakie są zasady montażu kompletnych pompowni ze zbiornikami z tworzyw sztucznych?
7. Jakie są zasady montażu wyposażenia pompowni kanalizacyjnej?
8. Jaki sprzęt i narzędzia są potrzebne do wykonania robót montażowych?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

podstawie

dokumentacji

technicznej

pompowni

kanalizacyjnej

sporządź

zapotrzebowanie materiałowe.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami montażu pompowni kanalizacyjnej i elementów jej wyposażenia,
2) zapoznać się z projektem pompowni kanalizacyjnej przedstawionym przez nauczyciela,
3) określić rodzaj i ilość materiałów montażowych potrzebnych do budowy pompowni,
4) wykonać zestawienie materiałów zapisując je w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

projekt budowlany pompowni kanalizacyjnej,

–

instrukcja dla ucznia obejmująca zasady sporządzania zapotrzebowania materiałowego,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Sprawdź stan i jakość pompowni kanalizacyjnej ze zbiornikiem z tworzywa sztucznego

i pompami zatapialnymi, która jest przewidziana do montażu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami sprawdzania stanu materiałów do budowy pompowni

kanalizacyjnej,

2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń,
3) zapoznać się z instrukcją producenta pompowni,
4) dokonać sprawdzenia stanu poszczególnych elementów pompowni,
5) swoje spostrzeżenia zapisać w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

stanowisko do wykonania ćwiczenia powinno być wyposażone w kompletną pompownię
ze zbiornikiem z tworzywa sztucznego oraz pompami zatapialnymi (najkorzystniej by

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na miejscu budowy
pompowni kanalizacyjnej),

–

instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Określ zasady transportu i składowania materiałów montażowych do budowy pompowni

kanalizacyjnej (rur, armatury, urządzeń).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami transportu i składowania materiałów montażowych do budowy

pompowni kanalizacyjnej,

2) obejrzeć film, zdjęcia lub ilustracje przedstawiające zasady transportu oraz składowania

materiałów do budowy pompowni kanalizacyjnej,

3) określić sposób transportu poszczególnych materiałów w zależności od ich rodzaju oraz

dobrać odpowiedni sprzęt i środki transportu,

4) wyniki swojej pracy zapisać w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

film, zdjęcia ilustracje przedstawiające zasady transportu materiałów do budowy
pompowni kanalizacyjnej,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 4

Na podstawie dokumentacji technicznej pompowni kanalizacyjnej i instrukcji producenta

określ zasady montażu aparatury kontrolno - pomiarowej (przetwornika ciśnienia,
przepływomierza) oraz układu sterowniczego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami montażu aparatury kontrolno – pomiarowej w pompowni

kanalizacyjnej,

2) zapoznać się z dokumentacją techniczną pompowni kanalizacyjnej i instrukcją

producenta elementów aparatury kontrolno – pomiarowej oraz układu sterowniczego,

3) określić zasady montażu aparatury kontrolno - pomiarowej oraz układu sterowniczego

w pompowni,

4) wyniki swojej pracy zapisać w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

dokumentacja techniczna pompowni kanalizacyjnej,

–

instrukcje producenta aparatury kontrolno - pomiarowej (przetwornika ciśnienia,
przepływomierza) oraz układu sterowniczego,

–

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 5

Na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej i instrukcji

producenta wykonaj montaż agregatu pompowego oraz odcinków rurociągu ssawnego
i tłocznego wraz z armaturą i osprzętem. Następnie zdemontuj urządzenia i osprzęt.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi montażu urządzeń, rurociągów i armatury

w pompowni kanalizacyjnej,

2) zapoznać się z dokumentacją techniczną pompowni kanalizacyjnej,
3) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz

czynności związane z przebiegiem i warunkami technicznymi montażu urządzeń,
rurociągów i armatury w pompowni kanalizacyjnej,

4) określić w kolejności czynności związane z montażem,
5) dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu,
6) przygotować potrzebne do montażu materiały,
7) wykonać montaż agregatu pompowego oraz odcinków rurociągu ssawnego i tłocznego

wraz z armaturą i osprzętem,

8) wykonać demontaż urządzeń i osprzętu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

stanowisko symulacyjne do montażu elementów wyposażenia pompowni kanalizacyjnej
(najkorzystniej by ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na
miejscu budowy pompowni kanalizacyjnej),

–

dokumentacja techniczna pompowni kanalizacyjnej,

–

instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznymi montażu,

–

sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu (łańcuchy, haki, szyny nośne itp. oraz klucze do
skręcania śrub przy połączeniach kołnierzowych),

–

materiały potrzebne do montażu (agregat pompowy, gotowe króćce do wykonania
rurociągów, zasuwy odcinające, klapa zwrotna).

4.6.4. Sprawdzian postępów

Tak Nie

Czy potrafisz:
1) określić zasady transportu i składowania materiałów montażowych

do budowy pompowni kanalizacyjnej?

¨ ¨

2) sprawdzić stan materiałów montażowych do budowy pompowni?

¨ ¨

3) sporządzić na podstawie dokumentacji technicznej zapotrzebowanie

materiałowe?

¨ ¨

4) zaplanować czynności związane z montażem pompowni kanalizacyjnej?

¨ ¨

5) dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu pompowni

kanalizacyjnej i elementów jej wyposażenia?

¨ ¨

6) wykonać montaż i demontaż agregatów pompowych, rurociągów

i armatury w pompowni kanalizacyjnej?

¨ ¨

7) określić zasady montażu aparatury kontrolno – pomiarowej i układów

sterowania?

¨ ¨

8) określić zasady montażu kompletnej pompowni kanalizacyjnej?

¨ ¨

9) zastosować przepisy bhp przy montażu pompowni kanalizacyjnej

i elementów jej wyposażenia?

¨ ¨

10) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Próba szczelności połączeń i rurociągów oraz odbiór

pompowni kanalizacyjnej

4.7.1. Materiał nauczania

Po zakończeniu robót montażowych i przed oddaniem pompowni kanalizacyjnej do

eksploatacji należy wykonać próbę szczelności połączeń i rurociągów. Próbę na szczelność
wykonuje się tak, jak w przypadku rurociągów wodnych. Badania w porze zimowej należy
wykonywać w temperaturze powyżej 0

C. Badania szczelności należy wykonać przed

zakryciem rurociągów i robotami malarskimi. Badane rurociągi należy zakorkować i napełnić
wodą wodociągową lub z innego źródła jednocześnie dokładnie je odpowietrzając. Po
napełnieniu należy przeprowadzić kontrolę szczelności wszystkich połączeń na danym
rurociągu poddając je oględzinom. Po stwierdzeniu szczelności połączeń należy rurociąg
poddać próbie podwyższonego ciśnienia za pomocą ręcznej pompki lub przenośnego agregatu
pompowego przystosowanego do wykonywania prób ciśnieniowych. Ciśnienie próbne
powinno wynosić 1,5 wartości ciśnienia roboczego, z wyjątkiem sytuacji, gdy wymogi
producenta nakazują inaczej. Rurociąg poddawany próbie podwyższonego ciśnienia nie
powinien wykazywać przecieków, podobnie jak połączenia. Ponadto manometr nie powinien
wskazywać spadku ciśnienia w ciągu 20 min. [3, s. 49, 66].

Po przeprowadzeniu badań ciśnieniowych i po usunięciu wszelkich usterek, rurociągi

należy przepłukać dwukrotnie wodą z możliwie dużą szybkością – powinna być o 50%
większa od prędkości roboczej. Następnie należy zbadać prawidłowość działania pompowni
pod ciśnieniem roboczym. W czasie badania sprawdzeniu podlega:
-

prawidłowość działania urządzeń do tłoczenia oraz ich szczelność,

szczelność zamykania zasuw i zaworów,

szczelność połączeń kołnierzowych przy armaturze i urządzeniach,

prawidłowość działania armatury zwrotnej, zaworów stopowych,

działanie aparatury kontrolno – pomiarowej.

Nieprzerwany czas pracy pomp powinien wynosić 12 godzin. Podczas pracy bieg pomp

powinien być cichy i równomierny, bez drgań i nadmiernego nagrzewania się [6, s. 66].

Wykonaną pompownię kanalizacyjną należy poddać komisyjnemu odbiorowi. Jeżeli

dotyczy on tylko fragmentów instalacji pompowni jest to odbiór częściowy. Natomiast, jeżeli
odbiorowi podlega cały obiekt pompowni to jest to odbiór końcowy. Ponadto w trakcie robót
montażowych przeprowadza się odbiory międzyoperacyjne.

Technicznemu odbiorowi międzyoperacyjnemu podlegają następujące elementy robót:

−

kanały pod rurociągi,

−

fundamenty pod pompy, silniki itp.,

−

otwory w przegrodach budowlanych,

−

pompy, silniki po ich ustawieniu w miejscu montażu,

−

spawy rurociągów [6, s. 67].
Częściowy odbiór robót przeprowadza się po próbach ciśnieniowych na szczelność.

W czasie tego odbioru sprawdzeniu podlegają:

−

odcinki rurociągów w kanałach nieprzełazowych, które muszą być zakryte przed
zakończeniem całości robót montażowych,

−

ustawienie koszy ssących i zaworów stopowych na rurociągach ssawnych pomp
niezalanych [6, s. 67].
Wyniki odbiorów międzyoperacyjnych i częściowych powinny być spisane w formie

protokołu, wpisane do dziennika budowy i podpisane przez członków komisji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Odbiór techniczny końcowy obejmuje sprawdzenie:

−

zgodności wykonania robót montażowych z dokumentacją techniczną i zapisami
w dzienniku budowy,

−

użycia do montażu właściwych materiałów, elementów wyposażenia, aparatury kontrolno
– pomiarowej i urządzeń,

−

prawidłowości wykonania połączeń rurociągów i jakości zastosowanego szczeliwa przy
połączeniach,

−

spadków rurociągów,

−

jakości wykonanych gięć przewodów z rur stalowych,

−

prawidłowości wykonania kształtek spawanych,

−

trwałość umocowania przewodów do konstrukcji obiektu pompowni,

−

skompletowanie i prawidłowość zamontowania armatury rurociągów, agregatów
pompowych oraz aparatury kontrolno-pomiarowej i automatyki [6, s. 67-68].
Wyniki odbioru końcowego należy ująć w protokole

Po zakończeniu prac montażowych w pompowni kanalizacyjnej należy wykonać obmiar

wykonanych robót według następujących zasad:

−

długości rurociągów określa się w metrach, podając rodzaj materiału z jakiego są
wykonane, sposób wykonania połączeń oraz średnicę rur,

−

długości rurociągów obmierza się wzdłuż ich osi,

−

obmierzając długości rurociągów nie odlicza się długości łączników oraz armatury
łączonej przez spawanie i na gwint, natomiast należy odliczyć długość wbudowania
armatury łączonej na kołnierze,

−

urządzenia i elementy uzbrojenia stanowiące wyposażenie pompowni kanalizacyjnej
obmierza się w sztukach lub kompletach podając rodzaj urządzenia, typ i średnicę
zasuwy lub zaworu, rodzaj elementów AKP i ich charakterystyki techniczne,

−

ilości robót związane z wykonaniem obiektów betonowych, żelbetowych, murowanych
z cegły lub prefabrykatów stanowiących elementy konstrukcyjne obiektu pompowni oraz
fundamentów pod urządzenia, obmierza się na podstawie projektu we właściwych dla
tych robót jednostkach, np. w tonach dla przygotowania i montażu zbrojenia, w metrach
kwadratowych dla deskowań i robót murowych itd

−

wykonanie zbiorników pompowni kanalizacyjnych w formie studzienek z prefabrykatów
betonowych określa się w kompletach, w zależności od średnicy, rodzaju gruntu
i głębokości, którą wyznacza się jako różnicę rzędnych włazu i dna studzienki,

−

długości odcinków rurociągów do próby szczelności mierzy się w ich osi stosując podział
według rodzaju i średnic rur,

−

ilość robót związanych z wykonaniem powłok antykorozyjnych obmierza się określając
powierzchnię w metrach kwadratowych z dokładnością do 0,1 m

bez odejmowania

powierzchni

nieizolowanych mniejszych niż 0,025 m

[3, s. 113-121].

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaki jest cel przeprowadzenia próby szczelności połączeń i rurociągów w pompowni

kanalizacyjnej?

2. Jaki jest przebieg i warunki techniczne próby szczelności?
3. Co podlega sprawdzeniu w czasie odbioru częściowego?
4. Co podlega sprawdzeniu w czasie odbioru końcowego wykonanej pompowni

kanalizacyjnej?

5. Jakie są zasady obmiaru robót związanych z montażem pompowni kanalizacyjnej i jej

wyposażenia?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opisz czynności związane z wykonaniem próby szczelności połączeń i rurociągów

w pompowni kanalizacyjnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi przeprowadzenia próby szczelności połączeń

i rurociągów w pompowni kanalizacyjnej,

2) obejrzeć film, zdjęcia lub schemat z przeprowadzenia próby szczelności,
3) opisać przebieg próby szczelności,
4) wskazać dlaczego konieczne jest badanie na szczelność połączeń i rurociągów

w pompowni kanalizacyjnej,

5) zapisać wyniki swojej pracy w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

film przedstawiający wykonanie próby szczelności,

–

zdjęcia lub schematy z przeprowadzenia próby szczelności,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Wykonaj próbę szczelności przewodu tłocznego w pompowni kanalizacyjnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi przeprowadzenia próby szczelności połączeń

i rurociągów w pompowni kanalizacyjnej,

2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz

czynności i warunki techniczne związane z przebiegiem próby szczelności,

3) dobrać sprzęt do wykonania próby szczelności,
4) określić przebieg próby szczelności,
5) wykonać próbę szczelności,
6) określić wynik próby.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

stanowisko

symulacyjne

zamontowanym

odcinkiem

przewodu

tłocznego

(najkorzystniej by ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na
miejscu budowy pompowni kanalizacyjnej),

–

sprzęt do wykonania próby szczelności (urządzenie do prób ciśnieniowych z manometrem),

–

instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
próby szczelności i warunkami technicznymi.

Ćwiczenie 3

Porównaj zakres i przebieg odbioru międzyoperacyjnego, częściowego i końcowego

w pompowni kanalizacyjnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi przeprowadzenia odbiorów robót w pompowni

kanalizacyjnej,

2) określić zakres i przebieg odbioru międzyoperacyjnego, częściowego, końcowego,
3) porównać rodzaje odbiorów robót,
4) zapisać swoje spostrzeżenia w zeszycie,
5) wyniki swojej pracy przedstawić grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 4

Dokonaj obmiaru wykonanych robót związanych z montażem pompowni kanalizacyjnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami obmiaru robót przy budowie pompowni kanalizacyjnej,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą zasady obmiaru robót oraz przepisy bhp na

stanowisku do ćwiczeń,

3) przygotować sprzęt do wykonania pomiarów,
4) dokonać niezbędnych pomiarów i obliczeń,
5) zapisać wyniki swojej pracy w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

stanowisko symulacyjne z zamontowanymi urządzeniami do pompowania ścieków,
rurociągami tłocznym i ssawnym oraz armaturą (najkorzystniej by ćwiczenie zostało
wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na miejscu budowy pompowni kanalizacyjnej),

–

sprzęt do wykonania obmiaru (suwmiarka i przymiar taśmowy lub składany),

–

instrukcja dla ucznia zawierająca zasady obmiaru robót oraz przepisy bhp na stanowisku
do ćwiczeń,

–

literatura z rozdziału 6.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) określić cel badania połączeń i rurociągów na szczelność?

¨ ¨

2) przygotować sprzęt do wykonania próby szczelności?

¨ ¨

3) określić przebieg próby szczelności?

¨ ¨

4) wykonać próbę szczelności połączeń i rurociągów w pompowni

kanalizacyjnej?

¨ ¨

5) określić co podlega sprawdzeniu w czasie odbioru częściowego?

¨ ¨

6) określić co podlega sprawdzeniu w czasie odbioru końcowego?

¨ ¨

7) wykonać obmiar robót związanych z montażem pompowni kanalizacyjnej

i jej wyposażenia?

¨ ¨

8) wykorzystać zdobyte umiejętności w praktyce?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8. Eksploatacja pompowni kanalizacyjnych

4.8.1. Materiał nauczania

Dla każdej pompowni kanalizacyjnej powinna być opracowana instrukcja eksploatacji, na

podstawie której przeprowadza się wszelkie prace eksploatacyjne. Instrukcję opracowuje
projektant lub kierownik rozruchu w oparciu o projekt i rozruch pompowni.

Eksploatacja obejmuje swym zakresem racjonalne użytkowanie urządzeń i obiektów, ich

konserwację i naprawę, czyli:

−

rozruch urządzeń,

−

przyjęcie do eksploatacji wszystkich urządzeń i obiektów w wyniku dokładnego zbadania
ich stanu technicznego i sprawności działania,

−

kontrolę przebiegu i efektów procesów technologicznych i kierowanie działaniem
urządzeń,

−

konserwację oraz przeprowadzanie przeglądów i remontów urządzeń i obiektów,

−

prowadzenie dokumentacji eksploatacyjnej [5, s. 443].
Najważniejsze dokumenty związane z eksploatacją pompowni to:

−

instrukcja obsługi,

−

książka ruchu pompowni (lub pliki w komputerze),

−

instrukcje montażu i obsługi pomp i urządzeń pompowni,

−

instrukcje eksploatacji silników elektrycznych,

−

instrukcje dotyczące przestrzegania przepisów bhp w czasie eksploatacji pompowni
[2, s. 137].
Rozruch pompowni kanalizacyjnej jest ostatnim etapem budowy. Jego celem jest

sprawdzenie działania pompowni pod pełnym obciążeniem, w odpowiednio długim czasie
tak, aby było możliwe ustalenie rzeczywistych parametrów pracy urządzeń oraz osiąganych
efektów np. charakterystyk zainstalowanych pomp. Rozruch powinien być dobrze
przygotowany i poprzedzony odbiorem robót, sprawdzeniem warunków bhp pracy obsługi,
gotowości urządzeń do uruchomienia i kwalifikacji personelu obsługującego. Rozruch
wykonuje się wg sporządzonego harmonogramu w kolejnych fazach. Rozruch mechaniczny
jest ukierunkowany na sprawdzenie prawidłowości działania urządzeń mechanicznych,
rozruch hydrauliczny obejmuje sprawdzenie funkcjonowania urządzeń technologicznych
pod względem ich szczelności, przepływności, uzyskanych parametrów pracy, rozruch
technologiczny obejmuje natomiast sprawdzenie pracy układu w warunkach jego
rzeczywistego obciążenia [5, s. 443].

Podstawą prawidłowej obsługi pompowni kanalizacyjnej jest ciągłe rejestrowanie

danych dotyczących pracy pomp. W pompowniach niezautomatyzowanych wszystkie
informacje zapisuje się w książce ruchu pompowni. Natomiast w pompowniach
zautomatyzowanych, wyposażonych w urządzenia do monitoringu pracy, informacje są
gromadzone i przetwarzane przy użyciu komputera. Dzięki ciągłej kontroli pracy pompowni
można szybko zidentyfikować usterki, nieprawidłowości i awarie oraz planować remonty
i modernizacje, gdyż możliwe jest ujawnienie pogarszania się z czasem parametrów ruchu
[2, s. 137].

Prace konserwacyjne i remonty w pompowni kanalizacyjnej mają na celu

zabezpieczenie urządzeń, rurociągów, armatury przed korozją, ścieraniem przez
zanieczyszczenia w ściekach itp., przez utrzymanie ich we właściwym stanie technicznym.
Konserwację agregatów pompowych i pozostałych urządzeń przeprowadza się zgodnie
z instrukcjami dostarczonymi przez ich producenta. Zabiegi konserwacyjne w odniesieniu do
zespołów pompowych to przeglądy prowadzone zazwyczaj co 3÷6 miesięcy i polegające na

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

oględzinach pompy w czasie pracy ze zwróceniem uwagi na drgania i wskazania przyrządów
pomiarowych, wymianie oleju w łożyskach i uszczelnieniu dławic. Remonty bieżące
zespołów pompowych przeprowadzane są, co 6÷9 miesięcy. Ich celem jest usunięcie
występujących usterek w czasie pracy pomp. Remonty średnie pomp wirowych obejmują
demontaż pompy, przegląd jej części składowych i ewentualną ich wymianę lub naprawę
i ponowny montaż pompy. Remonty kapitalne przeprowadza się, co 2÷4 lata, a po nich
wymagany jest rozruch pompy jak przy uruchomieniu nowej [5, s. 448].

W czasie eksploatacji pompowni mogą wystąpić różnego rodzaju problemy. Ich zakres

i częstotliwość zależy od przestrzegania instrukcji rozruchu, zasad eksploatacji, zaleceń
producentów urządzeń i armatury oraz terminów bieżących przeglądów i prac
konserwacyjnych. Przyczyny wadliwej pracy pompowni mogą być bardzo różne. Najczęstsze
problemy, ich przyczyny i środki zaradcze przedstawia tabela [2, s. 137]

Tabela 1 .Zakłócenia w pracy pomp i sposoby ich likwidacji [1, s. 138-139]

Objawy

Możliwe przyczyny

Kontrola

Sposób zaradzenia

Pompa jest niewłaściwie
dobrana do warunków
pracy

Wskazania przyrządów
pomiarowych

Warunki uruchomienia i
pracy są niewłaściwe

Parametry inne od
oczekiwanych

Stan pompy jest
niewłaściwy (zatkany
wirnik)

Wymiana pompy

Parametry inne od
oczekiwanych

Stan instalacji i
przyrządów pomiarowych
jest niewłaściwy

Wskazania przyrządów
pomiarowych
stacjonarnych i
kontrolnych

Wymiana przyrządów
pomiarowych

Powietrze w rurociągach i
pompie

Właściwe
odpowietrzenie układu

Kawitacja

Zmniejszenie
geometrycznej
wysokości ssania
(zwiększenie wysokości
napływu)
Wymiana wirnika lub
pompy

Niewłaściwe warunki
pracy pompy

Zapewnienie
projektowanych
warunków pracy pompy
Wymiana pompy

Zły stan fundamentów i
rurociągów

Naprawa fundamentów
i rurociągów

Zły stan napędu i
łożyskowania lub brak
smarowania

Smarowanie
Remont pompy

Drgania i głośna praca

Źle dobrana pompa

Obserwacja pracy pompy

Wymiana pompy

Praca na sucho

Zalanie pompy
Otworzenie zasuw na
rurociągu ssawnym

Grzanie lub zatykanie

Praca poza zalecanym
zakresem charakterystyki
pompy (w dolnej części)

Obserwacja pracy pompy
i wskazań przyrządów
pomiarowych

Zdławienie pompy po
stronie tłocznej
Wymiana pompy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Objawy

Możliwe przyczyny

Kontrola

Sposób zaradzenia

Praca w warunkach silnie
rozwiniętej kawitacji i
zakłóceń dopływu
powodujących zerwania
strumienia i silne drgania

Zmniejszenie
geometrycznej
wysokości ssania
(zwiększenie wysokości
napływu)
Wymiana wirnika lub
pompy

Niewłaściwa procedura
uruchamiania

Uruchomienie zgodnie
z DTR

Pompowanie cieczy zbyt
lepkich lub zbyt gęstych

Wymiana wirnika lub
pompy

Pompowanie cieczy zbyt
zanieczyszczonych

Wymiana wirnika lub
zainstalowanie kraty
przed pompą

Grzanie lub zatykanie

Silne drganie powodujące
ocieranie części
wirujących o części
nieruchome

Obserwacja pracy pompy
i wskazań przyrządów
pomiarowych

Remont pompy

Uszkodzenia ścian
kanałów przepływowych
pompy spowodowane
kawitacją, erozją lub
korozją
Powiększenie szczelin
dławiących w wyniku
erozji
Uszkodzenia mechaniczne
wewnątrz pompy,
zatkanie kanałów

Utrata parametrów

Pogorszenie stanu
instalacji i armatury

Obserwacja pracy pompy
i wskazań przyrządów
pomiarowych
Przegląd pomp i
rurociągów zgodnie z
instrukcją DTR

Naprawa, remont lub
wymiana pomp lub
elementów instalacji
i armatury

Jako podstawę eksploatacji kanalizacji ciśnieniowej, użytkownikom przekazuje się

schemat przepływów z zaznaczonymi przewodami sieci obwodowej i wszystkimi elementami
tego systemu. Urządzenia zbiornikowo – tłoczne z zainstalowanymi agregatami pompowymi
poddaje się przeglądom raz w roku, wymieniając uszkodzone lub skorodowane części. Sieć
przewodów ciśnieniowych nie wymaga konserwacji z wyjątkiem napraw uszkodzeń [2, s. 242].

Konserwacja

kanalizacji

podciśnieniowej

obejmuje

konserwację

zaworów

opróżniających oraz stacji próżniowych. Zawory opróżniające należy wymieniać co 10 lat.
Stary zawór należy zdemontować i wyczyścić z nagromadzonych osadów. Podczas
ponownego montażu zaworu należy wymienić i dokładnie dopasować elementy zapewniające
jego zamykanie. Okresowa kontrola stacji próżniowej obejmuje:

−

codzienne sprawdzanie poziomu oleju w pompach próżniowych, kontrolę czujników
świetlnych, zapisanych wykresów podciśnienia oraz zapisanego dziennego wykresu
pracy pomp próżniowych,

−

cotygodniowe sprawdzenie baterii, zapasowego generatora prądotwórczego, sprawdzenie
i ewentualne uzupełnienie poziomu oleju w pompach próżniowych, sprzątnięcie stacji,
skontrolowanie telefonicznego systemu alarmowego, wymiana taśm zapisu podciśnienia,
sprawdzenie poziomu oleju w uszczelnieniach ciśnieniowych,

−

comiesięczne oczyszczenie szklanych wzierników, sprawdzenie połączeń pomp
próżniowych i ściekowych, ręczne otwarcie i zamknięcie wszystkich korków
zaworowych, zmiana oleju i filtrów w pompach próżniowych,

−

coroczne smarowanie wszystkich silników, wymiana wlotów powietrza i wymiana
filtrów w pompach próżniowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ponadto w pięcioletnich odstępach czasu wszystkie główne maszyny i systemy kontroli

powinny być sprawdzone oraz dopuszczone do użytku. Wszystkie wadliwe elementy trzeba
naprawić lub wymienić [2, s. 230].

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaki jest zakres eksploatacji pompowni kanalizacyjnej?
2. Jaka dokumentacja jest niezbędna w czasie eksploatacji pompowni kanalizacyjnej?
3. Na czym polega rozruch pompowni kanalizacyjnej?
4. Jaki jest cel rejestrowania danych dotyczących pracy pompowni kanalizacyjnej?
5. Na czym polegają prace konserwacyjne w pompowni kanalizacyjnej?
6. Jaki jest zakres i częstotliwość remontów w pompowni kanalizacyjnej?
7. Jakie problemy mogą wystąpić w czasie eksploatacji pompowni kanalizacyjnej?
8. Na czym polega eksploatacja systemów kanalizacji ciśnieniowej i podciśnieniowej?

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

podstawie

przedstawionych

przez

nauczyciela

dokumentów

związanych

z eksploatacją pompowni kanalizacyjnej, określ sposób kontroli pracy pomp do ścieków
i pompowni kanalizacyjnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami eksploatacji pompowni kanalizacyjnej,
2) zapoznać się z przedstawionymi przez nauczyciela dokumentami związanymi

z eksploatacją pompowni kanalizacyjnej (instrukcją obsługi pompowni, danymi
dotyczącymi ruchu pompowni, instrukcjami obsługi agregatów pompowych i urządzeń
pompowni, itp.),

3) określić zasady kontroli pracy pomp do ścieków oraz całej pompowni,
4) zapisać wyniki swojej pracy w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

dokumenty związane z eksploatacją pompowni kanalizacyjnej, takie jak: instrukcja
obsługi pompowni, dane dotyczące ruchu pompowni, instrukcje obsługi agregatów
pompowych i urządzeń pompowni, itp. (najkorzystniej by to ćwiczenie przeprowadzić
w warunkach rzeczywistych – w pompowni kanalizacyjnej),

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Skontroluj pracę urządzeń pomiarowych np. manometru lub przetwornika ciśnienia

i dokonaj odczytu zarejestrowanych przez te urządzenia wartości ciśnienia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami eksploatacji pompowni kanalizacyjnej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) zapoznać się z przedstawionymi przez nauczyciela dokumentami związanymi

z eksploatacją pompowni kanalizacyjnej, a w szczególności instrukcją obsługi urządzeń
pomiarowych,

3) skontrolować pracę manometru (przetwornika ciśnienia),
4) dokonać odczytu zarejestrowanych wartości ciśnienia,

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

manometr lub przetwornik ciśnienia zamontowane na stanowisku symulacyjnym
(najkorzystniej by to ćwiczenie przeprowadzić w warunkach rzeczywistych –
w pompowni kanalizacyjnej),

–

dokumenty związane z eksploatacją pompowni kanalizacyjnej, a w szczególności
instrukcja obsługi urządzeń pomiarowych,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Określ zasady lokalizacji awarii w pompowni kanalizacyjnej oraz sposoby ich usuwania

dla typowych problemów, które mogą wystąpić w trakcie eksploatacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z typowymi problemami jakie mogą wystąpić w czasie eksploatacji

pompowni kanalizacyjnej,

2) zapoznać się z przedstawionymi przez nauczyciela dokumentami związanymi z eksploatacją

pompowni kanalizacyjnej (instrukcją obsługi pompowni, danymi dotyczące ruchu
pompowni, instrukcjami obsługi agregatów pompowych i urządzeń pompowni, itp.),

3) opisać sposób usuwania typowych awarii eksploatowanych pompowni kanalizacyjnych

i rurociągów tłocznych,

4) zapisać wyniki swojej pracy w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

opracowania opisujące typowe problemy i awarie związane z eksploatacją pompowni
kanalizacyjnych,

–

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8.4. Sprawdzian postępów

Tak Nie

Czy potrafisz:
1) wymienić główne cele i zakres eksploatacji pompowni kanalizacyjnej?

¨ ¨

2) określić, jaka dokumentacja jest niezbędna w czasie eksploatacji

pompowni kanalizacyjnej?

¨ ¨

3) określić na czym polega rozruch pompowni kanalizacyjnej?

¨ ¨

4) określić zakres prac konserwacyjnych i remontowych w pompowni

kanalizacyjnej?

¨ ¨

5) dokonać odczytu wskazań urządzeń pomiarowych w pompowni?

¨ ¨

6) skontrolować pracę pomp i urządzeń w pompowni?

¨ ¨

7) skontrolować pracę urządzeń pomiarowych?

¨ ¨

8) scharakteryzować typowe problemy jakie mogą wystąpić w czasie

eksploatacji pompowni kanalizacyjnej?

¨ ¨

9) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktyce?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego dołączone są 4 możliwości odpowiedzi. Tylko jedna

z nich jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi stawiając w odpowiedniej

rubryce znak X. W przypadku pomyłki błędną odpowiedź należy zakreślić kółkiem
a następnie ponownie zaznaczyć odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Gdy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, odłóż jego rozwiązanie na

później i wróć do tego zadania, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 40 minut.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Jaki rodzaj pompowni kanalizacyjnej przedstawia schemat:

a) pompownia centralna.
b) pompownia technologiczna.
c) pompownia sieciowa.
d) pompownia przydomowej oczyszczalni ścieków.

2. Jaki rodzaj uzbrojenia należy zamontować na rurociągu tłocznym w pompowni kanalizacyjnej

oprócz zaworu zwrotnego:
a) zasuwę odcinającą.
b) zawór stopowy.
c) zawór redukcyjny.
d) zawór bezpieczeństwa.

3. Ile wyniesie rzeczywista długość odcinka przewodu tłocznego, jeżeli na rysunku rzutu

pompowni w skali 1:50 długość tego odcinka przewodu wynosi 4,70 cm:
a) 2,35 m.
b) 3,50 m.
c) 4,70 m.
d) 5,00 m

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. Rurociągi tłoczne w pompowni kanalizacyjnej wykonuje się z:

a) rur stalowych, żeliwnych, z PVC i PE.
b) rur stalowych, betonowych, z PVC i PE.
c) rur żeliwnych, kamionkowych, z PVC i PE.
d) rur żeliwnych, kamionkowych, z PP i PE.

5. Praca pomp w pompowniach jednokomorowych powinna być:

a) sterowana ręcznie.
b) sterowana automatycznie.
c) sterowana półautomatycznie.
d) sposób sterowania może być dowolny.

6. Połączenia rur żeliwnych na rurociągach tłocznych w pompowni kanalizacyjnej to

połączenia:
a) klejone.
b) zgrzewane.
c) spawane.
d) kołnierzowe

7. Schemat przedstawia pompę:

a) wirową śmigłową.
b) wirową odśrodkową.
c) wyporową tłokową.
d) ślimakową.

8. Przy tłoczeniu agresywnych ścieków przemysłowych o podwyższonej temperaturze

najlepiej zastosować:
a) rury PVC.
b) rury PE.
c) rury żeliwne.
d) rury stalowe.

9. Przedstawione na rysunku oznaczenie graficzne uzbrojenia pompowni kanalizacyjnej

przedstawia:
a) zasuwę odcinającą kołnierzową.
b) zasuwę odcinającą kielichową.
c) zawór redukcyjny kołnierzowy.
d) zawór zwrotny kołnierzowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10. Ciśnienie próbne w czasie próby szczelności rurociągów w pompowni kanalizacyjnej:

a) może być takie samo jak ciśnienie robocze.
b) może być mniejsze od ciśnienia roboczego.
c) musi być o 50% większe od ciśnienia roboczego.
d) musi być o 100% większe od ciśnienia roboczego.

11. Na podstawie charakterystyki pompy i rurociągu określ wydajność i wysokość podnoszenia

w punkcie pracy:

a) Q= 4 dm

/s, H=20 mH

b) Q= 5 dm

/s, H=20 mH

c) Q= 6 dm

/s, H=25 mH

d) Q= 7 dm

/s, H=25 mH

12. Montując przepływomierz indukcyjno – magnetyczny należy zachować odcinki proste

o długościach odpowiednio równych:
a) 2 krotnej średnicy nominalnej rurociągu przed urządzeniem oraz 1 krotnej średnicy

rurociągu za nim.

b) 3÷5 krotnej średnicy nominalnej rurociągu przed urządzeniem oraz 2 krotnej

średnicy rurociągu za nim.

c) 6 krotnej średnicy nominalnej rurociągu przed urządzeniem oraz 4 krotnej średnicy

rurociągu za nim.

d) nie ma wymagań w tym zakresie.

13. Klapy zwrotne należy montować:

a) nie ma wymagań w tym zakresie.
b) na poziomych odcinkach rurociągów.
c) na pionowych odcinkach rurociągów.
d) na odcinkach pionowych tak, aby przy przepływie do góry klapa znajdowała się

w pozycji otwarcia przepływu.

14. Aby chronić budynek pompowni przed hałasem i przenoszeniem drgań należy:

a) osłaniać agregaty pompowe specjalną obudową.
b) montować agregaty pompowe na fundamentach betonowych.
c) montować agregaty pompowe na fundamentach betonowych z amortyzatorami.
d) zakładać na agregaty pompowe izolację dźwiękochłonną.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15. Jaki sprzęt będzie ci potrzebny do transportu i ustawienia elementów wyposażenia

w pomieszczeniach pompowni kanalizacyjnej:
a) liny konopno – bawełniane .
b) prowadnice, łańcuchy i haki.
c) żuraw.
d) dźwig.

16. Przy wykonaniu rurociągów w pompowni kanalizacyjnej montaż przewodów ssawnych

i tłocznych rozpoczynamy od:
a) wykonania powłok malarskich.
b) wykonanie połączeń z pompami.
c) wykonania połączeń z armaturą.
d) wykonania szczelnych przejść przez ściany zbiornika.

17. Elementy pompowni i jej wyposażenia należy składować na miejscu budowy w odległości

od krawędzi wykopu:
a) mniejszej niż 1 m
b) większej niż 1 m
c) mniejszej niż 0,5 m
d) dowolnej

18. Które z podanych środków ochrony indywidualnej stosuje się w czasie prac eksploatacyjnych

w pompowni kanalizacyjnej:
a) rękawice ochronne, fartuch skórzany i tarcza spawalnicza
b) hełm ochronny i nauszniki przeciwhałasowe
c) urządzenia do wykrywania szkodliwych gazów, szelki bezpieczeństwa i linki

asekuracyjne

d) szelki z jednopunktowym zaczepem piersiowym i hełm ochronny

19. Jaki jest tryb postępowania (po odcięciu dopływu prądu) w czasie udzielania pomocy

przedlekarskiej poszkodowanemu, który został porażony prądem niskiego napięcia i jest
przytomny:
a) wezwać specjalistyczne służby ratownicze, opatrzyć ewentualne oparzenia i obrażenia

oraz podjąć kroki ograniczające skutki wstrząsu

b) opatrzyć poszkodowanego, podjąć kroki ograniczające skutki wstrząsu i w razie

potrzeby wezwać pomoc

c) wykonać sztuczne oddychanie i masaż serca
d) wezwać pogotowie ratunkowe i przystąpić do sztucznego oddychania

20. W czasie eksploatacji pompowni kanalizacyjnej obsługa zauważyła, że nastąpiły

zakłócenia w pracy pomp polegające na grzaniu pompy, co może świadczyć o:
a) złym stanie fundamentów
b) złym stanie rurociągów
c) pracy pompy na sucho
d) uszkodzeniu mechanicznym wewnątrz pompy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko.............................................................................................................................

Montaż i instalacja pompowni kanalizacyjnych

Zakreśl poprawną odpowiedź

zadania

Odpowiedź

Punkty

9..

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Cieślowski S., Krygier K.: Instalacje sanitarne, cz. 1 i 2 Technologia. WSiP, Warszawa

2000

2. Heidrich Z.: Wodociągi i Kanalizacja, cz. 1 i 2 WSiP, Warszawa 1998.
3. Kowalczyk Z., Loska F., Czarkowski M.,: Kosztorysowanie w budownictwie. WSiP

Warszawa 1995.

4. Roj-Chodacka A.: Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska. KOWEZ, Warszawa 2002.

5. Szpindor A.: Zaopatrzenie w wodę i kanalizacja wsi. Arkady 1992.
6. Warunki Techniczne Wykonania i Odbioru Robót Budowlano–Montażowych, Tom II.

Instalacje Sanitarne i Przemysłowe. Arkady, 1988.

7. Weismann D.: Komunalne przepompownie ścieków, Wyd. „Seidel–Przywecki” Sp. z o.o.

Warszawa 2001.

Czasopisma:
1. Gaz, Woda i Technika Sanitarna,
2. Polski Instalator,
3. Rynek instalacyjny
4. Instalacje sanitarne

Obowiązujące normy:
PN-B 01700:1999

Wodociągi i kanalizacja – Urządzenia i sieć zewnętrzna –
Oznaczenia graficzne

PN-EN 752-1:2000

Zewnętrzne systemy kanalizacyjne – Pojęcia ogólne i definicje

PN-EN 752-2:2000

Zewnętrzne systemy kanalizacyjne – Wymagania

PN-EN 12050-1:2002

Przepompownie ścieków w budynkach i ich otoczeniu – Część 1:
Przepompownie zawierające fekalia

PN-EN 12050-2:2002

Przepompownie ścieków w budynkach i ich otoczeniu – Część 2:
Przepompownie bez fekaliów

PN-EN 12050-3:2002

Przepompownie ścieków w budynkach i ich otoczeniu – Część 3:
Przepompownie zawierające fekalia do ograniczonego zakresu
zastosowania

PN-EN 12050-4:2002

Przepompownie ścieków w budynkach i ich otoczeniu – Część 4:
Zawory zwrotne do przepompowni ścieków bez fekaliów i z fekaliami

Katalogi techniczne producentów i dystrybutorów: pompowni kanalizacyjnych,
elementów wyposażenia pompowni i układów sterowania oraz informacje techniczne
zawarte na stronach internetowych tych firm.