o1 05 u rysunek tech 311[32]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ

Agnieszka Różycka

Wykonywanie, odczytywanie i interpretowanie szkiców,
schematów i rysunków 311[32].O1.05

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
dr inż. Stanisław Miklaszewski
mgr inż. Mirosława Łukawska

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Jacek Pacholec

Konsultacja:
mgr inż. Teresa Jaszczyk

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej Wykonywanie,

odczytywanie i interpretowanie szkiców, schematów i rysunków 311[32].O1.05 zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu technik technologii drewna.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Formaty arkuszy. Znormalizowane elementy rysunku technicznego

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Rzuty aksonometryczne i prostokątne

4.2.1 Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Widoki i przekroje

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Technika kreślenia oraz ogólne i porządkowe zasady wymiarowania

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Wymiarowanie elementów przedmiotu

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Tolerancje i pasowania

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

4.7. Rodzaje rysunku technicznego

4.7.1. Materiał nauczania

4.7.2. Pytania sprawdzające

4.7.3. Ćwiczenia

4.7.4. Sprawdzian postępów

4.8. Oznaczenia dodatkowe na rysunkach. Uproszczenia rysunkowe

4.8.1. Materiał nauczania

4.8.2. Pytania sprawdzające

4.8.3. Ćwiczenia

4.8.4. Sprawdzian postępów

4.9. Sporządzanie i odczytywanie schematów kinematycznych

4.9.1. Materiał nauczania

4.9.2. Pytania sprawdzające

4.9.3.Ćwiczenia

4.9.4. Sprawdzian postępów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.10. Numerowanie rysunków. Składanie i przechowywanie rysunków

i kopii rysunków

4.10.1. Materiał nauczania

4.10.2.Pytania sprawdzające

4.10.3.Ćwiczenia

4.10.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Jednostka modułowa „Wykonywanie, odczytywanie i interpretowanie szkiców,

schematów i rysunków” jest elementem modułu 311[32].O1 Podstawy procesów
technologicznych. Do tej jednostki modułowej opracowałam Poradnik dla ucznia, który
będzie pomocny w przyswajaniu wiedzy o rysunku technicznym. Wiedzę tę będziesz
wykorzystywał w szkole i w domu, a przede wszystkim w przyszłej pracy zawodowej.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania – „pigułkę” wiadomości teoretycznych niezbędnych do opanowania
treści jednostki modułowej,

−

zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś podane treści,

−

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik sprawdzianu
potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas lekcji i że zdobyłeś wiedzę i umiejętności
z zakresu tej jednostki modułowej,

−

literaturę.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp

i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych
prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

311[32].O1.09

Promowanie i

sprzedaż wyrobów

drzewnych

311[32].O1.05
Wykonywanie,

odczytywanie

i interpretowanie

szkiców schematów i

rysunków

311[32].O1.07

Wykorzystywanie

metrologii technicznej

Moduł 311[32].O1

Podstawy procesów

technologicznych

311[32].O1.01

Przestrzeganie

przepisów

bezpieczeństwa,

higieny pracy,

ochrony

przeciwpożarowej

oraz ochrony

środowiska

311[32].O1.06

Rozpoznawanie

typowych części i

zespołów maszyn

311[32].O1.02

Korzystanie z

przepisów kodeksu

pracy

311[32].O1.03

Rozpoznawanie metali

i ich stopów

311[32].O1.04

Rozpoznawanie

składowanie

i zabezpieczanie

drewna

311[32].O1.08

Wykorzystywanie techniki

komputerowej i

dokumentacji techniczno -

technologicznej

311[32].O1.09

Promowanie i sprzedaż

wyrobów drzewnych

311[32].O1.05

Wykonywanie,

odczytywanie

i interpretowanie szkiców

schematów i rysunków

311[32].O1.07

Wykorzystywanie

metrologii technicznej

Moduł 311[32].O1

Podstawy procesów

technologicznych

311[32].O1.01

Przestrzeganie przepisów

bezpieczeństwa, higieny

pracy, ochrony

przeciwpożarowej oraz

ochrony środowiska

311[32].O1.06

Rozpoznawanie typowych

części i zespołów maszyn

311[32].O1.02

Korzystanie z przepisów

kodeksu

pracy

311[32].O1.03

Rozpoznawanie metali

i ich stopów

311[32].O1.04

Rozpoznawanie

składowanie

i zabezpieczanie drewna

311[32].O1.08

Wykorzystywanie techniki

komputerowej i dokumentacji

techniczno-technologicznej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu techniki,

−

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,

−

dobrać przybory i materiały do wykonania rysunku,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

uczestniczyć w dyskusji,

−

prezentować efekty swojej pracy,

−

współpracować w grupie,

−

wyciągać i uzasadniać wnioski z wykonanych ćwiczeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

zastosować normy w rysunku technicznym,

−

posłużyć się materiałami i sprzętem kreślarskim,

−

wykonać rysunek szkicowy,

−

wykonać rysunki w rzutach prostokątnych,

−

zastosować kłady i obroty w rysunkach,

−

zwymiarować rysunek,

−

odczytać schematy kinematyczne maszyn i urządzeń,

−

złożyć rysunki techniczne,

−

zinterpretować rysunek techniczny maszynowy i budowlany.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Formaty arkuszy. Znormalizowane elementy rysunku

technicznego

4.1.1. Materiał nauczania

Rysunek techniczny stanowi źródło informacji o konstrukcjach, wynalazkach

i usprawnieniach. Zaletą rysunku technicznego jest to, że opiera się na jednolitych zasadach
stosowanych we wszystkich krajach. Stwarza to możliwość wygodnej wymiany myśli
technicznej.

Wytworzenie wyrobu w warsztacie czy zakładzie produkcyjnym wymaga opracowania

dokumentacji technicznej, w skład której wchodzą rysunki. Liczba potrzebnych rysunków
zależy od rodzaju produkcji (produkcja masowa, seryjna, jednostkowa) oraz rodzaju
konstrukcji.

Rysunki techniczne są sporządzane według jednolitych zasad i przepisów ustalanych

przez Polski Komitet Normalizacyjny. Właściwie wykonany rysunek techniczny powinien
dokładnie uwzględniać te przepisy, aby uniknąć nieporozumień między wytwórcą a odbiorcą,
a także między projektantem a wykonawcą.

Ze względu na specyficzne potrzeby produkcyjne w poszczególnych gałęziach

przemysłu zaistniała potrzeba stworzenia odrębnych norm, np. dla rysunku maszynowego,
budowlanego, meblowego i innych. Są to tzw. normy branżowe.

Formaty arkuszy

Formatem zasadniczym arkusza jest format A4 o wymiarach 210x297. Formaty A3, A2,

A1 i A0 powstają przez zwielokrotnienie formatu A4 (dłuższy bok formatu jest równy
krótszemu bokowi formatu o jeden stopień większego).

Rys. 1. Tworzenie z formatu A4 formatów podstawowych większych od niego i mniejszych [2, s.11]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Formaty od A4 do A0 noszą nazwę formatów podstawowych w odróżnieniu od

formatów pochodnych tworzonych przez zwielokrotnienie krótszych boków formatów
podstawowych. Oznaczenie formatu pochodnego składa się z oznaczenia formatu
podstawowego i jego wielokrotności (w liczbach całkowitych), np. A4x6.

Rys. 2. Przykłady formatów pochodnych [2, s.11]

Formatem arkusza jest format kopii (odbitki) rysunku po jej obcięciu.

Rys. 3. Rozmiary oryginału i kopii rysunku [2, s.11]

Każdy arkusz powinien mieć obramowanie pola rysunku, w odległości a od linii obcięcia

kopii, przy czym a = 5mm na formatach A3 i mniejszych oraz a = 7–10 mm na formatach
większych. Grubość linii obramowania min. 0,7 mm.

Materiały i przybory rysunkowe

Do materiałów rysunkowych zalicza się różnorodne materiały niezbędne do wykonania

rysunków technicznych, jak: papier, ołówki, tusz, pióra, gumki i inne.

Papier jest podstawowym materiałem kreślarskim. W zależności od przeznaczenia

rysunku stosujemy papier zwykły, karton lub kalkę kreślarską. Papier zwykły (czysty lub
w kratkę) stosujemy do wykonywania odręcznych szkiców ołówkiem. W pierwszym etapie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

nauki szkicowania szczególnie przydatny jest papier w kratkę. Karton kreślarski (brystol)
nadaje się do rysowania ołówkiem i kreślenia tuszem. Na kalce kreślarskiej również można
kreślić ołówkiem bądź tuszem.

Ołówki do rysowania i kreślenia charakteryzują się różnym stopniem twardości ich

grafitowego rdzenia. Do sporządzania rysunków technicznych stosuje się ołówki
o następującej twardości:

Nazwa ołówka

Znak twardości

Miękki

4B, 3B, 2B

Średniej twardości

B, HB, F

Twardy

H, 2H, 3H, 4H

Bardzo twardy

5H, 6H, 7H, 8H, 9H

Do odręcznego szkicowania przedmiotów stosujemy ołówki o twardości B i HB. Do

kreślenia na brystolu używamy ołówków twardych H i 2H, a do kreślenia na kalce – jeszcze
twardszych (od 3H do 5H).

Przyborami kreślarskimi nazywamy zestaw narzędzi, z użyciem których sporządza się

rysunki techniczne. Do najniezbędniejszych przyborów kreślarskich należą: rysownica,
przykładnica, trójkąty, przybornik kreślarski z kompletem cyrkli, grafionów lub
rapidografów, przymiar rysunkowy, kątomierz, krzywiki i wzorniki.

Rysownica, popularnie zwana deską kreślarską, jest to prostokątna drewniana płyta, na

której mocuje się arkusz do rysowania.

Przykładnica służy przede wszystkim do kreślenia na przytwierdzonym (do rysownicy

stołu kreślarskiego) papierze linii równoległych poziomych.

Trójkąty służą do wykreślania linii prostopadłych do linii wykreślonych za pomocą

przykładnicy oraz do wykreślania linii skośnych pod różnymi kątami nachylenia. Stosuje się
zazwyczaj trójkąty z kątami 30°, 60° i 90° oraz 45°, 45° i 90°.

Przymiar rysunkowy (linijka) służy do odmierzania na rysunku wymiarów rysowanego

przedmiotu.

Kątomierz służy do mierzenia i przenoszenia kątów z małą dokładnością pomiarową.
Krzywików używa się do rysowania tych linii krzywych, których nie można narysować

cyrklem.

Przybornik kreślarski zawiera od kilku do kilkunastu precyzyjnych cyrkli i innych

przyborów przeznaczonych do kreślenia ołówkiem lub tuszem.

Znormalizowane elementy rysunku technicznego

Rodzaje linii rysunkowych i ich zastosowania
Do wykonywania rysunków technicznych służą następujące rodzaje linii:

a) linia ciągła,
b) linia kreskowa,
c) linia punktowa,
d) linia dwupunktowa,
e) linia falista,
f) linia zygzakowa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys.4. Rodzaje linii rysunkowych [2, s.12]

Tabela 1. Grubości linii rysunkowych w mm

Grupa linii

Nazwa linii

Bardzo gruba

1,0

1,4

2,0

Gruba

0,5

0,7

1,0

1,4

Cienka

0,18

0,25

0,35

0,5

Linie o grubościach podanych tłustym drukiem są uprzywilejowane

Źródło: Dobrzański T.: Rysunek techniczny maszynowy. WNT, Warszawa 1994, s.13

Grubość linii grubych należy dobierać głównie w zależności od wielkości rysowanego

przedmiotu, stopnia złożoności jego budowy i przeznaczenia rysunku. Wybrana grupa
grubości linii (bardzo grubych, grubych i cienkich) powinna być jednakowa dla wszystkich
rysunków wykonawczych na jednym arkuszu i w jednakowej podziałce.

Kropki w liniach punktowych i dwupunktowych rysuje się w praktyce jako bardzo

krótkie kreski, o długości nie przekraczającej potrójnej grubości linii.

Zasady prawidłowego rysowania przecinających się i łączących się linii ciągłych,

kreskowych i punktowych przedstawiono na rys.5.

Rys. 5. Prawidłowe rysowanie: a) – c) łączących się i przecinających linii ciągłych, punktowych i kreskowych,

d), e) równoległych linii ciągłych, kreskowych, punktowych i zygzakowych. [2, s.13]

Z rysunku tego widać, że:

a) linie kreskowe i punktowe powinny zaczynać się i kończyć kreskami,
b) linie kreskowe i punktowe powinny przecinać się i łączyć kreskami,
c) załamania i wygięcia linii kreskowych i punktowych należy wykonywać kreskami,
d) przy rysowaniu krótkich osi symetrii – gdy wymiar przedmiotu w miejscu przecięcia

jego zarysu z tą osią nie przekracza 12 mm – linię punktową można zastąpić linią ciągłą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Poza tym w równoległych liniach kreskowych i punktowych położonych blisko siebie

przerwy między elementami linii powinny być wzajemnie przesunięte. Dotyczy to także
zygzaków w równoległych liniach zygzakowych.

Tabela 2. Zastosowanie podstawowych linii rysunkowych

Nazwa linii

Zastosowanie

ciągła gruba

zarysy i krawędzie widoczne, widoczne miejsca styku części, kłady przesunięte, ślady
płaszczyzn przekrojów, uproszczenia rysunkowe, obramowanie rysunku, zarys
tabliczki rysunkowej i jej rubryk

ciągła cienka

kreskowanie przekrojów, linie wymiarowe, linie odniesienia, kłady miejscowe,
oddzielenie kolumn i wierszy w rubrykach tabliczek rysunkowych, znaki kierunku
włókien, oklein i obłogów na widokach i przekrojach, znaki spoin klejowych, linie
ograniczające powiększony szczegół, uproszczenia rysunkowe, okleina na przekrojach

kreskowa cienka

zarysy i krawędzie niewidoczne, niewidoczne miejsca styku części

punktowa cienka

osie i płaszczyzny symetrii, umowne oznaczenia powtarzających się łączników

dwupunktowa
cienka

skrajne lub ważne odmienne położenie ruchomych części przedmiotu, zarys części
przedstawionej w rozwinięciu

falista cienka

urywanie i przerywanie rzutów, linie odgraniczające widok od przekroju, linie
ograniczające cząstkowy widok lub przekrój

zygzakowa cienka

urywanie lub przerywanie rzutów

Źródło: Opracowanie własne

W przypadkach, gdy na rysunku pokrywają się częściowo dwie lub więcej linii różnego

rodzaju lub o odmiennym przeznaczeniu, należy uwzględnić następującą kolejność
pierwszeństwa linii:
1) widoczne zarysy przedmiotu (linia ciągła gruba lub cienka),
2) niewidoczne zarysy przedmiotu (linia kreskowa cienka),
3) ślad płaszczyzny przekroju (kreski grube),
4) osie i ślady płaszczyzn symetrii (linia punktowa cienka),
5) linie środka ciężkości (linia dwupunktowa),
6) linie pomocnicze (linia ciągła cienka).

Pismo techniczne
Do opisywania rysunków technicznych stosuje się głównie pismo pochyłe zwykłe lub

pismo proste.

Pismo proste oparte jest na siatce kwadratowej o boku s.
Pismo pochyłe oparte jest na siatce rombowej o wysokości rombu s, równej grubości linii

liter, cyfr i znaków. Kąt nachylenia siatki względem poziomu wynosi 75°. Konstrukcja pisma
pochyłego jest oparta na siatce, którego elementami są romby. Wymiary rombu s
odpowiadają grubości linii pisma (liter, cyfr i znaków), a wymiary pisma są wielokrotnością
grubości s.

Rys. 6. Konstrukcja siatki i wymiary pisma pochyłego [7,s.24]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W zależności od stosunku grubości linii pisma s do jego wysokości h wyróżnia się dwa

rodzaje pisma: A (w którym h = 14 s) i pismo rodzaju B (gdzie h = 10 s). Na rys. 7
przedstawiono wzory liter, cyfr i znaków pisma pochyłego rodzaju B, a w tabeli 3 –
zależności i wymiary tego rodzaju pisma.

Rys. 7. Wzory pisma pochyłego rodzaju B: a) liter, b) cyfr, c) znaków [7,s.25]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 3. Wymiary pisma pochyłego rodzaju B

Nazwa
i oznaczenie
wielkości

Zależności

Wymiary, mm

Grubość linii
pisma s

0,18

0,25

0,35

0,5

0,7

1,0

1,4

2,0

Wysokość pisma
(wysokość liter
cyfr) h

h = 10s

1,8

2,5

3,5

5,0

7,0

10,0

14,0

20,0

Wysokość liter
małych c

c = 7s

1,3

1,8

2,5

3,5

5,0

7,0

10,0

14,0

Odstęp między
literami i
cyframi a

a = 2s

0,25

0,5

0,7

1,0

1,4

2,0

2,8

4,0

Minimalna
podziałka
wierszy b

b = 17s

3,1

4,3

6,0

8,5

2,0

1,0

24,0

34,0

Minimalny
odstęp między
wyrazami
i liczbami e

e = 6s

1,1

1,5

2,1

3,0

4,2

6,0

8,4

12,0

Źródło: Waszkiewiczowie E. i S.: Rysunek zawodowy dla ZSZ, WSiP, Warszawa 1996, s. 24

Wybór wysokości pisma jest zależny od formatu arkusza oraz rodzaju napisu. Większe

formaty oraz główne napisy wymagają pisma o większej wysokości. Do wymiarowania
rysunków i wypełniania tabliczek najczęściej stosujemy pismo wysokości 2,5–3,5 mm. Do
wykonywania napisów głównych na rysunkach (np. oznaczeń przekrojów) stosujemy pismo
o wysokości od 5 do 10 mm.

Podziałki
Przez pojęcie podziałka rysunku rozumiemy liczbowy stosunek wymiarów liniowych na

rysunku do odpowiadających im rzeczywistych wymiarów przedmiotu. Wielkości podziałek
są znormalizowane. W rysunkach technicznych najczęściej stosujemy następujące podziałki:
powiększające: 100:1, 50:1, 20:1, 10:1, 5:1, 2:1;
naturalną: 1:1;
zmniejszające: 1:2, (1:2,5), 1:5, 1:10, (1:15), 1:20, (1:25), 1:50, 1:100, 1:200, (1:250), 1:500.
Rozróżnia się podziałkę główną, w której została wykonana większość rzutów lub rysunków
na arkuszu, i podziałki pomocnicze, w których zostały wykonane pewne szczegóły
rysunków – zwykle w powiększeniu. Podziałkę główną wpisuje się w odpowiednie pole
w tabliczce rysunkowej, natomiast podziałki pomocnicze umieszcza się nad odpowiednimi
rzutami cząstkowymi szczegółów przedmiotu.

Tabliczki rysunkowe
Istnieje niezliczona ilość tabliczek rysunkowych, różniących się między sobą kształtem

i wielkością, ilością umieszczonych w nich informacji oraz rozmieszczeniem tych informacji
w polu tabliczki. Ta ogromna różnorodność tabliczek rysunkowych wynika głównie z tego,
że w zależności od: dziedziny techniki czy branży przemysłowej, wielkości zakładu oraz
przeznaczenia tabliczki rysunkowej, najbardziej celowe rozwiązania tabliczek muszą być
niekiedy odmienne. Dlatego też nie jest możliwe stworzenie najlepszej, uniwersalnej
tabliczki rysunkowej. Do użytku szkolnego proponuję zastosowanie uproszczonej tabliczki
według rys. 8.

Tabliczki na arkuszu umieszcza się zawsze w prawym dolnym rogu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 8. Tabliczka podstawowa [6, s.139]

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jakim celu stosuje się normalizację w rysunku technicznym?
2. Jaki format arkusza jest formatem zasadniczym?
3. Jakie są wymiary arkusza zasadniczego?
4. Jak tworzy się formaty arkuszy podstawowych?
5. Jakie materiały zaliczamy do materiałów rysunkowych?
6. Jakie przybory zaliczamy do przyborów kreślarskich?
7. Jakie znasz rodzaje linii rysunkowych?
8. Jakie jest zastosowanie poszczególnych rodzajów linii rysunkowych?
9. Jakie są rodzaje pisma technicznego?
10. Co to jest podziałka rysunku?
11. Jakie rodzaje podziałek stosujemy na rysunku technicznym?
12. Jakie jest zastosowanie poszczególnych rodzajów podziałek stosowanych w rysunku

technicznym?

13. Gdzie na arkuszu umieszcza się tabliczkę rysunkową?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na arkuszach formatu A4 wykonaj dowolne napisy pismem technicznym pochyłym

rodzaju B o wysokości h = 10 mm oraz h = 14 mm.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z informacjami zawartymi w materiale nauczania,
2) wymierzyć dwa arkusze do formatu A4, ewentualnie dociąć arkusze,
3) narysować i wypełnić tabliczki rysunkowe według przedstawionego w materiale do

nauczania wzoru,

4) wykreślić na jednym arkuszu siatkę do pisma technicznego pochyłego rodzaju B

o wysokości h = 10 mm a na drugim do pisma technicznego pochyłego rodzaju B
o wysokości h = 14 mm,

5) przepisać dowolny tekst na przygotowane arkusze,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

– materiały rysunkowe,
– przybory kreślarskie.

Ćwiczenie 2

Narysuj w podziałce 1:1, 1:2, 2:1 przedmiot przedstawiony na rysunku.

Rys. 9. Rysunek do ćwiczenia 2 [7, s.20]

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z definicją podziałki i rodzajami podziałek stosowanymi w rysunku

technicznym,

2) przygotować arkusz formatu A4, narysować i wypełnić tabliczkę rysunkową,
3) narysować na przygotowanej formatce przedmiot przedstawiony na rysunku w podziałce

1:1, 1:2, 2:1,

4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– materiały rysunkowe,
– przybory kreślarskie.

Ćwiczenie 3

Na arkuszu formatu A4 wykreśl za pomocą przyborów rysunki według podanych wzorów

z zastosowaniem linii o właściwych grubościach i przeznaczeniu.

Rys. 10. Układy geometryczne linii rysunkowych [7, s.26]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać informacje na temat rodzajów i zastosowania linii rysunkowych zawarte

w materiale nauczania,

2) przygotować arkusz formatu A4, narysować i wypełnić tabliczkę rysunkową według

przedstawionego w materiale do nauczania wzoru,

3) narysować na przygotowanym arkuszu rysunki z zastosowaniem linii o właściwej

grubości i właściwym zastosowaniu,

4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– materiały rysunkowe,
– przybory kreślarskie.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić, w jakim celu stosuje się normalizację w rysunku technicznym?

2) określić format i wymiary arkusza zasadniczego?

3) określić, w jaki sposób tworzy się formaty arkuszy podstawowych?

4) wymienić i określić zastosowanie materiałów rysunkowych?

5) wymienić i określić zastosowanie przyborów kreślarskich?

6) wymienić rodzaje linii rysunkowych?

7) określić zastosowanie poszczególnych rodzajów linii rysunkowych?

8) wymienić rodzaje pisma technicznego?

9) podać definicję podziałki rysunku?

10) przedstawić rodzaje i zastosowanie podziałek w rysunku technicznym?

11) określić informacje, jakie powinna zawierać tabliczka rysunkowa?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Rzuty aksonometryczne i prostokątne

4.2.1. Materiał nauczania

Rzuty aksonometryczne

Do przedstawiania kształtów przedmiotów w sposób poglądowy, w jednym rzucie, służą

w rysunku technicznym rzuty aksonometryczne: izometryczne (jednowymiarowe)
i dimetryczne (dwuwymiarowe) ukośne oraz prostokątne. Przy projektowaniu mebli stosuje
się również perspektywę zbieżną.

Układ osi w izometrii przedstawia rys. 11.

a) b)

Rys. 11. Izometria: a) układ osi w izometrii, b) sześcian między płaszczyznami w izometrii [6, s.37]

Jeśli między osiami umieścimy sześcian tak, żeby jego ściany były równoległe do

odpowiednich płaszczyzn, to wszystkie ściany ulegną jednakowemu zniekształceniu.
Oznacza to, że wymiary odmierzane równolegle do osi x, y, z ulegają takiemu samemu
skróceniu. Skrócenie to wynosi 0,82:1.

Dimetria ukośna – układ osi współrzędnych przedstawia rys. 12.

a) b)

Rys. 12. Dimetria ukośna: a) położenie osi w dimetrii ukośnej, b) sześcian w dimetrii ukośnej [6, s.31]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zasady dimetrii ukośnej:

–

krawędzie równoległe do płaszczyzny y0z nie ulegają zmianie, rysuje się je bezskrótowo

–

krawędzie prostopadłe do płaszczyzny y0z są nachylone pod kątem 45° i skracają się
o połowę.

Układ osi w rzucie aksonometrycznym dimetrycznym prostokątnym przedstawiono na rys. 13.

Rys. 13. Rzut dimetryczny prostokątny: a) układ osi współrzędnych, b) przedmioty w rzucie dimetrycznym

prostokątnym [2, s.186]

Posługując się perspektywą zbieżną do rysowania otaczających nas przedmiotów,

przedstawiamy je w taki sposób, w jaki widzi je oko człowieka. W rysunku
perspektywicznym są uwzględnione złudzenia optyczne, np. wypukłości i głębokości.
Przyglądając się przedmiotom w przestrzeni stwierdzamy, że linie poziome równoległe
(prostopadłe do płaszczyzny rysunku) zbiegają się w jednym punkcie na linii poziomej,
leżącej na wysokości oczu obserwatora. Linia ta nazywa się linią horyzontu h. Linie
poziome, które biegną w głąb pod kątem prostym do płaszczyzny obrazu, zbiegają się
w punkcie głównym, leżące pod horyzontem wznoszą się, leżące nad horyzontem – opadają.
Przedmioty, które są od nas oddalone, wydają się nam mniejsze niż przedmioty tej samej
wielkości znajdujące się bliżej.

Figury płaskie i bryły można przedstawić w ustawieniu czołowym lub krawędziowym.

W ustawieniu czołowym płaszczyzny i linie w ułożeniu równoległym do płaszczyzny
rysunku nie wskazują zmian kierunku, natomiast płaszczyzny i linie ułożone prostopadle do
tła, a więc skierowane w głąb, tak zmieniają swój kierunek, że po przedłużeniu zbiegają się
w punkcie głównym Z.

Rys. 14. Bryły w ustawieniu czołowym [6, s.41]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Najczęściej występuje sytuacja, kiedy rysowanie przedmiotów odbywa się nie od ściany

czołowej, lecz od krawędzi. Podstawą rysowanej wówczas bryły jest czworobok widziany
pod pewnym kątem. W takim układzie czworoboki nie będą zwężać się do punktu głównego,
lecz w dwóch kierunkach – na prawo i na lewo, do dwóch punktów zbiegu Z

i Z

leżących

na horyzoncie w pewnym oddaleniu na prawo i lewo od punktu głównego.

Rys. 15. Bryły i figury płaskie w ustawieniu krawędziowym [6, s.41]

Rzuty aksonometryczne przedstawiają przedmioty w sposób poglądowy, dają

wyobrażenie o jego wyglądzie zewnętrznym, nie określają wszystkich powierzchni
zewnętrznych i większości powierzchni wewnętrznych.

Rzutowanie prostokątne polega na wyznaczeniu rzutów prostokątnych przedmiotu na

wzajemnie prostopadłych rzutniach, przy założeniu, że przedmiot rzutowany znajduje się
między obserwatorem i rzutnią. Jeżeli umieścimy przedmiot wewnątrz wyobrażalnego
prostopadłościanu, którego wszystkie ściany są rzutniami, i wyznaczymy na tych rzutniach
rzuty prostokątne, to po rozwinięciu ścian prostopadłościanu w sposób pokazany na rysunku
16 b otrzymamy układ rzutów tego przedmiotu pokazany na rys. 17.

Rys. 16. Prostopadłościan rzutni [2, s.32]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 17. Układ rzutów [2, s.33]

Poszczególne rzuty mają następujące nazwy:

−

rzut w kierunku A – rzut z przodu (rzut główny),

−

rzut w kierunku B – rzut z góry,

−

rzut w kierunku C – rzut od lewej strony,

−

rzut kierunku D – rzut od prawej strony,

−

rzut w kierunku E – rzut z dołu,

−

rzut w kierunku F – rzut z tyłu.
Rzut z tyłu można w razie konieczności umieścić z lewej strony rzutu D (położenie

pokazane liniami dwupunktowymi na rys. 17).

Metoda rzutów prostokątnych umożliwia dokładne i wierne odwzorowanie na

płaszczyźnie rysunku nawet najbardziej skomplikowanej części maszyny. Rzuty prostokątne
stanowią podstawową i najważniejszą metodę odwzorowywania przedmiotów w rysunku
technicznym.

Przy wykonywaniu rysunków technicznych należy pamiętać o następujących zasadach:

−

odwzorowywany przedmiot powinien być tak ustawiony względem rzutni, aby jego
płaszczyzny, osie symetrii i krawędzie były prostopadłe lub równoległe do rzutni. Przy
takim ustawieniu przedmiotu jego krawędzie rzutuje się bez skrótów lub skraca się do
punktu, co ułatwia rysowanie i wymiarowanie,

−

liczba rzutów przedmiotu powinna być jak najmniejsza, ale jednocześnie wystarczająca
dla pełnego, jednoznacznego przedstawienia kształtu przedmiotu i zwymiarowania go.
Na każdym rysunku, niezależnie od liczby rzutów, musi występować rzut główny.
W przypadku występowania jednego rzutu –jest nim rzut główny,

−

rzut główny powinien przedstawiać przedmiot w położeniu użytkowym i wydobywać jak
najwięcej jego cech charakterystycznych,

−

przedmioty wydłużone, jak osie, wały, śruby, wrzeciona itp., przedstawia się
w położeniu poziomym, chociaż w rzeczywistości mogą one zajmować inne położenie
niż poziome. To poziome położenie na rysunku wynika z poziomego ich położenia
w procesie obróbki,

−

wszystkie rzuty powinny być narysowane na jednym arkuszu,

−

rzuty powinny być estetycznie rozmieszczone na całej powierzchni arkusza: ani zbyt
stłoczone, ani zbyt oddalone od siebie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jakim celu stosuje się rzuty aksonometryczne?
2. Jakie rodzaje rzutów aksonometrycznych stosowane są w rysunku technicznym?
3. Jaki jest układ osi xyz w poszczególnych rodzajach rzutów aksonometrycznych?
4. Jakie są zalety i wady rzutowania aksonometrycznego?
5. Na czym polega rzutowanie prostokątne?
6. Jak nazywają się poszczególne rzuty w rzutowaniu prostokątnym?
7. Jaki jest układ rzutni w rzutowaniu prostokątnym?
8. Jakie zasady rzutowania prostokątnego stosuje się przy wykonywaniu rysunków

technicznych?

9. Jakie są zalety i wady rzutowania prostokątnego?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przedstaw w dimetrii ukośnej obiekt zadany przez nauczyciela.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami rysowania w dimetrii ukośnej,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przygotować arkusz formatu A4, narysować i wypełnić tabliczkę rysunkową,
4) naszkicować układ osi w dimetrii ukośnej,
5) wykonać wstępny szkic obiektu,
6) narysować obiekt,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
8) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– materiały rysunkowe,
– przybory kreślarskie.

Ćwiczenie 2

Wykonaj rysunek sali lekcyjnej z zastosowaniem perspektywy zbieżnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami perspektywy zbieżnej,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przygotować arkusz do A4, narysować i wypełnić tabliczkę rysunkową,
4) ustalić linię horyzontu i punkt zbieżności,
5) wykonać wstępny szkic sali lekcyjnej,
6) narysować wygląd sali lekcyjnej z zastosowaniem perspektywy zbieżnej,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
8) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

– materiały rysunkowe,
– przybory kreślarskie.

Ćwiczenie 3

Przedstaw w rzutach prostokątnych obiekt wskazany przez nauczyciela.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami rzutowania prostokątnego,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przygotować arkusz formatu A4, narysować i wypełnić tabliczkę rysunkową,
4) określić położenie modelu względem rzutni,
5) określić liczbę rzutów,
6) narysować model w rzutach prostokątnych z zastosowaniem zasad rzutowania

prostokątnego,

7) zaprezentować wykonane ćwiczenie uzasadniając położenie modelu względem rzutni

oraz liczbę rzutów,

8) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– materiały rysunkowe,
– przybory kreślarskie.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić, w jakim celu stosuje się rzuty aksonometryczne?

2) wymienić rodzaje rzutów aksonometrycznych stosowanych
w rysunku technicznym?

3) przedstawić przedmiot w rzutach aksonometrycznych?

4) określić zalety i wady rzutowania aksonometrycznego?

5) określić, na czym polega rzutowanie prostokątne?

6) przedstawić układ rzutów w rzutowaniu prostokątnym?

7) nazwać poszczególne rodzaje rzutów w rzutowaniu prostokątnym?

8) wykorzystać zasady rzutowania prostokątnego przy wykonywaniu

rysunków?

9) wskazać zalety i wady rzutowania prostokątnego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Widoki i przekroje

4.3.1. Materiał nauczania

Rzutami przedmiotów mogą być zarówno widoki, przedstawiające ich zewnętrzne

kształty, jak i przekroje, które pokazują budowę wewnętrzną przedmiotów wydrążonych.

Przekrój powstaje przez przecięcie przedmiotu wyobrażalną płaszczyzną (płaszczyzna

przekroju) i odrzucenie tej części przedmiotu, która znajduje się przed płaszczyzną przekroju.
W ten sposób zostaje odsłonięta część wnętrza przedmiotu, znajdująca się poza płaszczyzną
przekroju. Przekrój przedstawia zarys figury leżącej w płaszczyźnie przekroju oraz widoczne
zarysy i krawędzie przedmiotu leżące za tą płaszczyzną.

Zasady kreskowania przekrojów:

−

powierzchnię przeciętego materiału kreskuje się linią ciągłą cienką pochyloną pod kątem
45°,

−

podziałka kreskowania (odległość między cienkimi liniami na zakreskowanym
przekroju) zależy od wielkości pól przekrojów i wynosi od 0,5 mm dla pól małych do 5
mm dla bardzo dużych,

−

linie kreskowania przekroju tej samej części powinny przebiegać przez cały obszar bez
odchyleń i bez zmian podziałki,

−

gdy linie zarysu przedmiotu są pochylone również pod kątem 45°, wówczas kreskowanie
wykonujemy pod kątem 30° lub 60°.

Jeżeli chcemy pokazać na rysunkach wykonawczych, z jakich materiałów są wykonane
poszczególne elementy wyrobu, to używamy różnych rodzajów kreskowania przekrojów.
Graficzny sposób oznaczania najczęściej stosowanych materiałów i półfabrykatów
stosowanych w meblarstwie przedstawia poniższa tabela.

Tabela 4. Graficzne oznaczenia materiałów podstawowych

Źródło: Sławiński M.: Rysunek zawodowy dla stolarza. WSiP, Warszawa 1998, s. 71

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rodzaje przekrojów

Rozróżnia się przekroje proste, powstałe przez przecięcie przedmiotu jedną płaszczyzną

i przekroje złożone, powstałe przez przecięcie przedmiotu dwiema lub więcej płaszczyznami.

Przekroje złożone dzieli się na łamane i stopniowe. Przekrój łamany charakteryzuje się

tym, że płaszczyzny przekroju ustawione są względem siebie pod kątem rozwartym. Ukośną
płaszczyznę przekroju wyprostowujemy do rzutowania tak, aby leżała na przedłużeniu
pionowej płaszczyzny przekroju. Tak wyprostowany przekrój rzutujemy na płaszczyznę.

Rys. 18. Przekrój łamany [7, s.100]

Przekrój stopniowy jest to przekrój dwiema lub więcej płaszczyznami równoległymi. Na

rzucie takiego przedmiotu przedstawia się tylko części przedmiotu leżące w tych
płaszczyznach równoległych.

Rys. 19. Przekrój stopniowy [7, s.99]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przekroje mogą być całkowite, połówkowe i cząstkowe.

Przekrój całkowity przedstawia cały zarys przedmiotu, leżący w płaszczyźnie przekroju.
Przekrój połówkowy przedstawia połowę symetrycznego przedmiotu.

Przekrój cząstkowy (tzw. wyrwanie) przedstawia jedynie interesujące nas fragmenty

przedmiotu. Obszar wyrwania ograniczamy linią falistą lub zygzakową, a przekrój
kreskujemy. Rysując wyrwanie musimy pamiętać, że przekrój należy ograniczyć do
niewielkiego obszaru, a linia ograniczająca przekrój nie powinna pokrywać się z krawędzią
przedmiotu.

W przedmiotach wydłużonych można wyróżnić przekrój wzdłużny i poprzeczny.
Przekrój wzdłużny powstaje wtedy, kiedy płaszczyzna przekroju przecina przedmiot

wzdłuż jego osi symetrii.

Rys. 20. Przekrój wzdłużny płytki [7, s.98]

Przekrój poprzeczny otrzymujemy przez przecięcie myślowe przedmiotu płaszczyzną
prostopadłą do osi.

Rys. 21. Przekroje poprzeczne wałka [7, s.99]

Położenie płaszczyzny przekroju oznaczamy dwoma krótkimi odcinkami linii grubej.
Odcinki tej linii nie powinny przecinać zarysu przedmiotu. Kierunek rzutowania określamy
za pomocą strzałek, umieszczonych przy odcinkach linii grubej. Bezpośrednio przy
strzałkach, od ich zewnętrznej strony, piszemy dwie, jednakowe duże litery. Nad rzutem
przekroju podajemy te same litery, rozdzielone jedna kreską (rys. 20, 21).

Dopuszczalne są następujące uproszczenia:

−

pominiecie liter – jeżeli przekrój znajduje się obok rzutu, na którym zaznaczono
położenie płaszczyzny przekroju,

−

całkowite pominięcie oznaczenia przekroju – jeżeli położenie płaszczyzny nie budzi
wątpliwości.
Przedmioty symetryczne względem jednej lub kilku płaszczyzn możemy rysować

w niepełnych rzutach. Najczęściej przedmioty symetryczne względem jednej płaszczyzny
przedstawiamy w półwidoku i półprzekroju. Lewą stronę rysunku stanowi półwidok, a prawą

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

półprzekrój. Płaszczyzna symetrii odgranicza półwidok od półprzekroju. Symetrię
przedmiotu oznaczają dwie równoległe cienkie kreski, umieszczone na końcach osi symetrii.
Przedmioty symetryczne względem dwóch osi symetrii można rysować w ćwierćwidoku lub
ćwierćprzekroju.

Rys. 22. Przedmioty symetryczne: a) półwidok-półprzekrój, b) półprzekrój [6, s.68]

W celu zmniejszenia liczby rzutów stosuje się kłady, które są pewną odmianą

przekrojów. Różnica między kładem a przekrojem polega na tym, że kład nie jest rzutem
i dlatego w kładzie nie występują zarysy przedmiotu znajdującego się za płaszczyzną
przekroju. Ze względu na położenie wyróżnia się kłady miejscowe i przesunięte.

Kład miejscowy powstaje przez obrót płaszczyzny przekroju o 90° i położenie przekroju

na widoku przedmiotu w miejscu, którym będzie najbardziej czytelny. Obraz kładu
wykonany linią ciągłą cienką powinien być zgodny z kierunkiem patrzenia od strony prawej
lub od dołu. Zarys kładu kreskuje się linią ciągłą cienką, podobnie jak przekroje.

Rys. 23. Kłady miejscowe [6, s.69]

Kład przesunięty powstaje tak jak kład miejscowy, lecz jego zarys wykonany linią ciągłą

grubą znajduje się poza przedmiotem, jest przesunięty wzdłuż płaszczyzny przekroju.

Rys. 24. Kłady przesunięte [6, s.69]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przedmioty długie, o niezmiennym przekroju poprzecznym, możemy na rysunkach

skracać, jeżeli to skrócenie nie nasuwa wątpliwości co do ich kształtu.

Rys. 25. Przykłady przerywania rzutów [7, s.106]

Widoki cząstkowe przedstawiamy bez jakichkolwiek linii ograniczających. Widoki te

rysujemy obok pokazywanych fragmentów. Widok cząstkowy rysujemy linią ciągłą grubą
i łączymy go z widokiem głównym linią punktową.

Rys. 26. Widoki cząstkowe [7, s.104]

Rys. 27. Wyrwania (przekroje cząstkowe) [7, s.106]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jaki sposób powstaje przekrój?
2. Co przedstawia przekrój?
3. Jakie są zasady kreskowania przekrojów?
4. Jakie są rodzaje przekrojów?
5. Jakie jest zastosowanie poszczególnych rodzajów przekrojów?
6. Co to jest kład?
7. Kiedy stosowane są kłady?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przedstaw w rzutach prostokątnych przedmiot pokazany na rysunku. Rzut główny

wykonaj w postaci półwidoku-półprzekroju.

Rys. 28. Model do ćwiczenia 1 [7, s.112]

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami rysowania przekrojów,
2) zapoznać się z rodzajami przekrojów,
3) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
4) przygotować arkusz formatu A4, narysować i wypełnić tabliczkę rysunkową,
5) określić liczbę rzutów,
6) narysować rzut główny przedmiotu w półwidoku-półprzekroju,
7) narysować pozostałe rzuty przedmiotu,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
9) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– materiały rysunkowe,
– przybory kreślarskie.

Ćwiczenie 2

Przedstaw w rzutach prostokątnych przedmiot pokazany na rysunku. Zamiast

dodatkowego przekroju poprzecznego zastosuj kład przekroju.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 29. Rysunek do ćwiczenia 2 [7, s.113]

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami rysowania przekrojów i kładów,
2) zapoznać się z rodzajami przekrojów i kładów,
3) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
4) przygotować arkusz formatu A4, narysować i wypełnić tabliczkę rysunkową,
5) określić liczbę rzutów,
6) narysować rzut główny przedmiotu,
7) narysować kład przekroju zamiast przekroju poprzecznego,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
9) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– materiały rysunkowe,
– przybory kreślarskie.

Ćwiczenie 3

Na rysunku przedstawiono zespół stelaż w złożeniu. Narysuj każdy element stelaża.

Rys. 30. Rysunek zespołu – stelaż [6, s.135]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami kreskowania przekrojów,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przygotować arkusz formatu A4, narysować i wypełnić tabliczkę rysunkową,
4) określić liczbę części przedstawionych na rysunku,
5) narysować każdą część osobno na przygotowanym arkuszu,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– materiały rysunkowe,
– przybory kreślarskie.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić, w jaki sposób powstaje przekrój?

2) określić, co przedstawia przekrój?

3) określić zasady kreskowania przekrojów?

4) wymienić rodzaje przekrojów?

5) określić zastosowanie poszczególnych rodzajów przekrojów?

6) określić definicję i zastosowanie kładów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Technika kreślenia oraz ogólne i porządkowe zasady

wymiarowania

4.4.1. Materiał nauczania

Technika szkicowania ołówkiem

Czynność sporządzania odręcznych szkiców w ołówku nazywamy szkicowaniem. Do

szkicowania używamy ołówków miękkich bądź średniej twardości. Na końcową jakość
szkicu wpływa wiele czynników, jak sposób trzymania ołówka, kształt ostrza grafitu, sposób
wycierania papieru gumką itp. Czynniki te, łącznie z umiejętnością miękkiego prowadzenia
ołówka, decydują o powodzeniu w szkicowaniu. Przy szkicowaniu należy pamiętać, że cały
szkic wykonuje się liniami cienkimi, dopiero po lekkim narysowaniu całego przedmiotu,
naniesieniu poprawek i sprawdzeniu szkicu pogrubia się linie zarysu przedmiotu.

Możemy wyodrębnić następujące etapy procesu szkicowania (rysowania odręcznego):

a) wnikliwa obserwacja modelu:

−

myślowe wyróżnienie składowych brył elementarnych przedmiotu,

−

określenie kształtu całości i poszczególnych elementów składowych,

−

uchwycenie proporcji wymiarowych przedmiotu;

b) ustalenie położenia przedmiotu na rysunku;
c) ustalenie kolejności szkicowania;
d) szkicowanie w kolejności ustalonych etapów (najpierw lekko liniami cienkimi, później

mocno liniami grubymi);

e) wymiarowanie;
f) mierzenie modelu i wpisywanie liczb na rysunku;
g) wykończenie szkicu (oznaczenia dodatkowe, wypełnienie tabliczki);
h) sprawdzenie szkicu.

Ogólne i porządkowe zasady wymiarowania

Wymiarowaniem nazywa się czynność umieszczania na szkicu (rysunku) wymiarów

przedmiotu. Szkic (rysunek) zwymiarowany umożliwia wykonanie przedmiotu.
Ogólne i porządkowe zasady wymiarowania:
1. Wszystkie wymiary liniowe na szkicach czy rysunkach podajemy zawsze w milimetrach,

pomijając skrót „mm”. Wymiary kątów podajemy w stopniach i minutach.

2. Do wymiarowania części przedstawionej na szkicu stosujemy linie wymiarowe

i pomocnicze linie wymiarowe oraz znaki i liczby wymiarowe.

Linia wymiarowa jest to cienka linia prosta lub łukowa zakończona grotami

dotykającymi ostrzem linii rysunkowych w punktach, których odległość ma być podana na
rysunku.

Rys. 31. Linie wymiarowe: a) ze strzałkami wewnątrz, b) ze strzałkami zewnątrz, c) kształt grota,

d) dopuszczalny kształt grota na szkicach odręcznych, e) ukośne kreski zastępujące groty, f), kropka
zastępująca dwa groty [2, s.46]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ponieważ wymiary na rysunku powinny być łatwo czytelne, a umieszczanie wymiarów

wewnątrz zarysu przedmiotu powoduje przecinanie się linii wymiarowych ze sobą
i z zarysem przedmiotu (co jest niedopuszczalne, gdyż zaciemnia rysunek), większość
wymiarów umieszcza się zwykle poza zarysem przedmiotu, posługując się pomocniczymi
liniami wymiarowymi. Są to linie ciągłe cienkie, będące albo przedłużeniami linii rysunku
albo stycznymi do nich.

Rys. 32. Wymiarowanie na zewnątrz zarysu przedmiotu, z użyciem linii pomocniczych wymiarowych [2, s.46]

Rys. 33. Wymiar z łukowymi liniami pomocniczymi wymiarowymi [2, s.47]

Linie pomocnicze wymiarowe przeciąga się o 2–3 mm za punkt ich zetknięcia się z linią

wymiarową.

Pomocnicze linie wymiarowe mogą się przecinać i można je przerywać, gdy przecinają

napis.

Linia wymiarowa powinna być zawsze równoległa do kierunku wymiaru, natomiast

pomocnice linie wymiarowe są zwykle prostopadłe do kierunku wymiaru i tylko, gdy
przejrzystość wymiarowania na tym zyskuje, można je prowadzić ukośnie do kierunku
wymiaru.

Liczby wymiarowe określające wymiary nominalne pisze się pismem o wysokości co

najmniej 3,5 mm, a ułamki zwyczajne i odchyłki graniczne pismem o jeden stopień
mniejszym, lecz nie mniej niż 2,5 mm. Na dużych rysunkach poglądowych wysokość cyfr
przyjmuje się odpowiednio do grubości linii rysunkowych.

Na wszystkich rysunkach wykonanych na jednym arkuszu i w jednakowej podziałce

liczby wymiarowe powinny mieć jednakową wysokość, niezależnie od wielkości rzutów
i wartości wymiarów.

Liczby wymiarowe pisze się nad liniami wymiarowymi w odległości 0,5–1,5 mm od

nich, mniej więcej na środku. Unikać należy umieszczania liczb wymiarowych dokładnie
jedna nad drugą. Jeżeli linia wymiarowa jest krótka, to liczbę wymiarową można napisać nad
jej przedłużeniem, w zasadzie z prawej strony.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 34. Umieszczanie liczb wymiarowych: a), b) nad linią wymiarową, c) nad przedłużeniem linii

wymiarowej, d), e) częściowo nad liniami odniesienia [2, s.48]

3. Rozmieszczenie wymiarów na rysunkach:

−

wymiary powinny być w zasadzie tak rozmieszczane, żeby jak najwięcej można
było odczytać patrząc na rysunek od dołu lub od prawej strony,

−

należy unikać przecinania się linii pomocniczych wymiarowych z liniami
wymiarowymi innych wymiarów i z liniami rysunku. Odstępy między
równoległymi liniami wymiarowymi powinny być równe i nie mniejsze niż 7 mm,
a odległość między zarysem przedmiotu (lub osią) i najbliższą linią wymiarową
powinna wynosić co najmniej 10 mm.

Rys. 35. Rozmieszczanie wymiarów równoległych: a) błędne, b) prawidłowe [2, s.49]

−

nie wolno używać pomocniczych linii wymiarowych i ich przedłużeń oraz linii
rysunkowych jako linii wymiarowych ani też linii wymiarowych jako
pomocniczych dla innych wymiarów

Rys. 36. Rozmieszczanie wymiarów: a) błędne, b) prawidłowe [2, s.49]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

wymiarowanie jest przejrzyste, gdy wymiary są umieszczone na tych rzutach, na
których wymiarowane elementy przedmiotu występują najwyraźniej. Z tego
względu należy wymiarować przekroje, a nie widoki; w przypadkach przedmiotów
o kształtach obrotowych – rzuty na płaszczyźnie równoległej do ich osi, a nie na
płaszczyźnie do niej prostopadłej.

Rys. 37. Wymiarowanie: a) widoku (nie zalecane), b) przekroju (zalecane) [2, s.49]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 38. Wymiarowanie przedmiotów o kształtach obrotowych w rzucie na płaszczyznę: a) prostopadłą do osi,

b) równoległą do osi [2, s.49]

Przecinanie się linii wymiarowych średnic w ich środku jest jedynym wyjątkiem od

ogólnego zakazu przecinania się linii wymiarowych.

−

należy unikać wymiarowania niewidocznych zarysów i powierzchni przedmiotu
(narysowanych liniami kreskowymi), nawet kosztem dorysowania dodatkowego rzutu.

−

jeżeli przedmiot narysowany w jednym rzucie ma w kierunku do niego prostopadłym
tylko jeden wymiar (zwykle grubość), to można nie rysować drugiego rzutu, lecz podać
ten wymiar nad linią odniesienia, poprzedzając go znakiem mnożenia lub wprost na
rzucie przedmiotu (rys. 39).

Rys. 39. Wymiarowanie części płaskich wykonanych z blachy [2, s.168]

4. Zasada pomijania wymiarów oczywistych – na rysunku przedmiotu podajemy wszystkie

wymiary konieczne – i tylko konieczne – do jednoznacznego odtworzenia przedmiotu,
wszystkie zaś wymiary oczywiste pomijamy (nie podajemy ich). Wymiary oczywiste
wynikają wprost z rysunku. Do wymiarów oczywistych zaliczamy m.in. kąt 0° między
liniami równoległymi i 90° między liniami prostopadłymi. Tych wymiarów kątowych
nie podajemy (dotyczy to tylko wymiarów nietolerowanych). Wymiarami oczywistymi
są również wymiary, które wynikają z wymiarów już przyjętych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 40. Przykład wymiarowania przedmiotu [7, s.122]

Rys. 41. Przykłady wymiarów oczywistych (wymiary przekreślone) [7, s.122]

5. Zasada niepowtarzania wymiarów – każdy wymiar podajemy na rysunku tylko jeden raz

i to w takim miejscu, w którym jest on najbardziej celowy i zrozumiały. Nie powtarzamy
wymiarów ani na tym rzucie, ani na różnych rzutach tego samego przedmiotu.

6. Zasada grupowania wymiarów – polega na uporządkowaniu wymiarów w celu

zwiększenia czytelności rysunku. Grupowanie wymiarów powinno odbywać się na
rzutach przedmiotu, którego zarysy są najwyraźniej przedstawione.

7. Zasada niezamykania wymiarów, czyli łańcuchy wymiarowe. Wymiarowanie łańcuchem

wymiarowym prostym polega na stawianiu wymiarów na jednej linii wymiarowej.
Łańcuch wymiarowy powinien być otwarty, przy czym pomija się wymiar najmniej
ważny, który można obliczyć odejmując od wymiaru całkowitego sumę łańcucha
(rys.40).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 42. Łańcuch wymiarowy: a) prosty, b) złożony [6, s.77 i 78]

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co nazywamy szkicowaniem?
2. Jakie są etapy szkicowania?
3. Co nazywamy wymiarowaniem?
4. Co przedstawiają ogólne i porządkowe zasady wymiarowania?
5. Co nazywamy linią wymiarową?
6. Co nazywamy pomocniczą linią wymiarową?
7. Co przedstawia liczba wymiarowa?
8. Jak umieszczamy liczby wymiarowe na rysunkach?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj wymiarowania części płaskich przedstawionych na rysunku

Rys. 43. Rysunek do ćwiczenia 1

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami wymiarowania,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przygotować arkusz formatu A4, wypełnić tabliczkę rysunkową,
4) zwymiarować elementy zgodnie z ogólnymi i porządkowymi zasadami wymiarowania,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– materiały rysunkowe,
– przybory kreślarskie.

Ćwiczenie 2

Wykonaj szkic bryły przedstawionej na rysunku. Narysuj w rzutach prostokątnych

i zwymiaruj przedstawioną bryłę.

Rys. 44. Rysunek do ćwiczenia 2 [7, s.57]

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami i etapami szkicowania,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przygotować arkusz formatu A4, wypełnić tabliczkę rysunkową,
4) naszkicować przedmiot zgodnie z zasadami szkicowania,
5) narysować bryłę w rzutach prostokątnych,
6) zwymiarować przedmiot zgodnie z zasadami wymiarowania,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
8) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– materiały rysunkowe,
– przybory kreślarskie.

Ćwiczenie 3

Zwymiaruj przedmiot przedstawiony w rzutach prostokątnych z ćwiczenia 1 i 2

z rozdziału 3 (s. 28, 29) (lub narysuj w rzutach prostokątnych i zwymiaruj modele zadane
przez nauczyciela).

Sposób wykonania ćwiczenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami wymiarowania,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przygotować arkusz formatu A4, wypełnić tabliczkę rysunkową,
4) zwymiarować przedmiot zgodnie z ogólnymi i porządkowymi zasadami wymiarowania,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– materiały rysunkowe,
– przybory kreślarskie.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić, co nazywamy szkicowaniem?

2) określić etapy szkicowania?

3) określić ogólne i porządkowe zasady wymiarowania?

4) wykorzystać zasady wymiarowania do wymiarowania dowolnego

przedmiotu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Wymiarowanie elementów przedmiotu

4.5.1. Materiał nauczania

Wymiarowanie elementów przedmiotu
– Wymiarowanie średnic i promieni – przy wymiarowaniu średnic liczbę wymiarową

poprzedza się znakiem Ø (czytaj fi). Przy wymiarowaniu promieni liczbę wymiarową
poprzedza się znakiem R

Rys. 45. Wymiarowanie średnic [2, s.50]

Rys. 46. Wymiarowanie promieni [2, s.51]

–

Wymiarowanie kuli – w celu zwymiarowania kuli musimy podać jej średnicę. Przed
znakiem i liczbą wymiarową średnicy stawiamy dodatkowy znak kuli O.

Wysokość znaków wymiarowych (Ø, O, R) jest równa wysokości liczb wymiarowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 47. Wymiarowanie kuli: a) za pomocą średnicy, b), c) za pomocą promienia [7, s.120]

–

Wymiarowanie łuków i cięciw- przy wymiarowaniu łuku opartego na kącie do 90° linię
wymiarową rysuje się jako łuk współśrodkowy z łukiem wymiarowanym, liczbę
wymiarową pisze się w kierunku prostopadłym do osi symetrii łuku i umieszcza się nad
nią znak łuku (cienki łuczek), a pomocnicze linie wymiarowe prowadzi się równolegle
do osi symetrii łuku (rys. 48a.). Gdy łuk obejmuje więcej niż 90°, to pomocnicze linie
wymiarowe prowadzi się promieniowo, linię wymiarową rysuje się jak poprzednio
(rys. 48b.), gdy liczba wymiarowa może dotyczyć kilku łuków, należy wskazać łuk,
którego określa liczba wymiarowa (rys. 48c.).

Rys. 48. Wymiarowanie łuków [2, s.52]

Długość cięciwy wymiaruje się jak na rys. 49, linie pomocnicze można prowadzić

ukośnie, gdy zwiększa to przejrzystość rysunku.

Rys. 49. Wymiarowanie cięciw [2, s.52]

– Wymiarowanie kątów – linia wymiarowa jest łukiem zatoczonym z wierzchołka kąta,

pomocnicze linie wymiarowe są przedłużeniem ramion kąta, liczbę wymiarową pisze się
prostopadle do dwusiecznej kąta (rys. 50).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 50. Wymiarowanie kąta w stopniach [2, s.52]

Kąty stożków, ostrosłupów, klinów itp. można wymiarować jeszcze innymi sposobami:
za pomocą zbieżności, pochylenia i wymiarów liniowych. Wybór sposobu
zwymiarowania kąta należy uzależniać od przewidywanego sposobu obróbki
powierzchni, do której wymiar kątowy się odnosi.

Rys. 51. Wymiarowanie kąta za pomocą wymiarów liniowych [2, s.52]

– Wymiarowanie przekrojów kwadratowych, sześciokątnych i prostokątnych – przy

wymiarowaniu graniastosłupów o podstawie kwadratowej lub sześciokątnej wymiar
odległości między przeciwległymi ścianami poprzedza się odpowiednim znakiem
(rys. 46)

Rys. 52. Wymiarowanie przekrojów kwadratowych i sześciokątnych [2, s.52]

– Wymiarowanie stożków, ostrosłupów foremnych i klinów

Stożki proste wymiarujemy przez podanie średnicy podstawy i wysokości stożka lub
średnicy podstawy i kąta nachylenia tworzącej do podstawy (rys. 53).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 53. Wymiarowanie stożków [7, s.127]

Stożki proste ścięte możemy wymiarować kilkoma sposobami. W zależności od

przyjętego sposobu wymiarowania podajemy: obie średnice podstaw i wysokość stożka
(rys. 54a) lub średnicę podstawy, wysokość i kąt nachylenia tworzącej do osi stożka
(rys. 54b) lub średnicę podstawy, wysokość i zbieżność stożka (rys. 54c).

Rys. 54. Sposoby wymiarowania stożków ściętych [7, s.127]

Rys. 55. Wymiarowanie za pomocą zbieżności: a) objaśnienie zbieżności, b), c) oznaczenie zbieżności [7, s.127]

Zbieżnością C nazywamy stosunek C= (D-d):L= 2tgα.
Wartość liczbową zbieżności podajemy w postaci ilorazu 1: (1:C), np.1:10. Znak

zbieżności na rysunku ma postać trójkąta, zwróconego ostrzem w kierunku wierzchołka
stożka. Oznaczenia zbieżności podajemy przy osi przedmiotu. Jeżeli oznaczenie zbieżności
podane przy osi byłoby niejasne (np. w przypadku dwóch powierzchni stożkowych),
stawiamy je przy odnośnej powierzchni (rys. 55c).

Do wymiarowania klina jednostronnego (niesymetrycznego) musimy podać wymiary:

obu wysokości i długości klina (rys. 56a), wysokość, długość i kąt (rys. 56b) lub wysokość,
długość i pochylenie (rys. 56c)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 56. Wymiarowanie klinów jednostronnych [7, s.128]

Pochyleniem S nazywamy stosunek różnicy wymiarów S= (H-h):L= tgγ
Liczbową wartość pochylenia najczęściej wyrażamy w postaci ilorazu 1:(1:S), np. 1:50,

1:100 itp. Dla pełnego określenia pochylenia na rysunku przed wartością liczbową podajemy
znak pochylenia w postaci kąta ostrego, zwróconego swym wierzchołkiem w kierunku
wierzchołka klina. Oznaczenie pochylenia umieszczamy obok nachylonej powierzchni, przy
czym dolne ramię znaku powinno być równoległe do podstawy klina.

Kliny symetryczne wymiarujemy tak, jak stożki.
Dla zwymiarowania ostrosłupów prawidłowych należy podać wymiar jednej z podstaw

(kwadrat, sześciokąt prawidłowy), wymiar długości oraz kąt nachylenia ściany (może być
wyrażony pochyleniem lub zbieżnością. W celu podkreślenia płaskości ścian ostrosłupów
i graniastosłupów można ich przekątne rysować cienkimi liniami. Przykład zwymiarowania
kwadratowego chwytu narzędzia pokazano na rys. 57.

Rys. 57. Wymiarowanie kwadratowego chwytu narzędzia [7, s.130]

– Wymiarowanie otworów walcowych – otwory walcowe mogą być przelotowe lub

nieprzelotowe. Otwór walcowy przelotowy wymiarujemy podając średnicę otworu
i grubość wierconego materiału. Otwór walcowy nieprzelotowy składa się z walca
i stożka. Wymiarowanie takiego otworu ogranicza się do wymiarowania średnicy
i wysokości walca (czyli głębokości otworu). Stożka nie wymiarujemy, ponieważ kąt
wierzchołkowy ε wynika z geometrii ostrza wiertła.

Rys. 58. Wymiarowanie otworów walcowych: a) elementy składowe otworu, b) otwór przelotowy, c) otwór

nieprzelotowy [7, s.124]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rozstawienie otworów zwymiarowano na rys. 59. Rozstawienie otworów określamy

przez podanie odległości między ich osiami (rys. 59a, b) lub przez zwymiarowanie średnicy
okręgu, na którym otwory są rozstawione, i odległości kątowych między osiami otworów
(rys. 59c). Jeżeli otwory są jednakowe i równomiernie rozmieszczone na okręgu, a z rysunku
łatwo jest określić kąt, pod jakim otwory są rozstawione, to kąt rozstawienia otworów
możemy pominąć (rys. 59); kąt między osiami otworów wynosi tu 45°. Jeżeli otwory,
których położenie wymiarujemy, są różne, należy zwymiarować każdy otwór; jeżeli są zaś
jednakowe – to wymiarujemy tylko jeden z tych otworów. Przy większej liczbie
jednakowych otworów określamy również ich liczbę.

Rys. 59. Wymiarowanie rozstawienia otworów [7, s.125]

– Wymiarowanie ścięć krawędzi i nawierceń- ścięcia krawędzi wymiarujemy podając

długość i szerokość ścięcia lub długość i kąt ścięcia. Jeżeli ścięcie jest wykonane pod
kątem 45°, to można stosować uproszczony sposób wymiarowania (rys. 60c).

Rys. 60. Wymiarowanie ścięć krawędzi: a), b) sposób normalny, c) sposób uproszczony (dla kątów 45°) [7, s.126]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Nawiercenia stożkowe wymiarujemy podając dwie średnice i kąt lub jedną średnicę

otworu, kąt i głębokość nawiercenia.

Rys. 61. Wymiarowanie nawierceń stożkowych [7, s.126]

– Wymiarowanie zarysów powtarzających się – jednakowe, powtarzające się zarysy

przedmiotów wymiarujemy w sposób uproszczony. Przykłady wymiarowania zarysów
powtarzających się pokazano na rys. 62.

Rys. 62. Przykłady wymiarowania powtarzających się układów [7, s.130]

– Wymiarowanie zarysów krzywoliniowych – dowolne, nieregularne kształty

przedmiotów wymiarujemy w sposób uproszczony: pomijamy groty przy liniach
wymiarowych i pomocnicze linie wymiarowe. Na rys. 63 przedstawiono płaską część
o nieregularnym, kształcie. W celu zwymiarowania krzywoliniowego zarysu przedmiot
podzielono cienkimi liniami na pewną liczbę części. Odległości pomiędzy cienkimi
liniami są różne. Tam, gdzie zarys jest łagodny, części jest mniej; tam natomiast, gdzie
zarys jest bardziej skomplikowany, części jest więcej. Cienkie linie podziału odgrywają
rolę linii wymiarowych. Linie wymiarowe są pozbawione grotów. Liczby wymiarowe
wpisujemy na przedłużeniu linii wymiarowych od strony nieregularnego zarysu.
Z drugiej strony przedmiotu podajemy liczby, które określają odległość poszczególnych
linii od początku podziału. Rys. 63 b) przedstawia tę samą część, ale trochę inaczej
zwymiarowaną. Przedmiot jest podzielony na równe odcinki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 63. Wymiarowanie dowolnych kształtów [7, s.131]

– Wymiarowanie krzywek – krzywki wymiarujemy w układzie współrzędnych

biegunowych. Współrzędnymi biegunowymi na płaszczyźnie są: punkt 0, zwany
biegunem, i oś x, zwana osią biegunową. Położenie punktu A na płaszczyźnie
jednoznacznie określają dwie liczby: odległość r od punktu A do bieguna 0 oraz kąt α,
jaki tworzy odcinek 0A z osią x.

Rys. 64. Wymiarowanie położenia punktu we współrzędnych biegunowych [7, s.132]

Rysunek 65 przedstawia sposób wymiarowania dowolnych zarysów krzywek w układzie

współrzędnych biegunowych. Zarys krzywki podzielono cienkimi liniami na dowolną liczbę
wycinków kątowych. Podział na wycinki może być równomierny (rys. 65a) lub
nierównomierny (rys. 65b). Odległości odpowiednich punktów zarysu krzywki od osi obrotu
są podane na przedłużeniu poszczególnych promieni. W przypadku niejednakowych
odstępów kątowych podajemy jedną linię wymiarową zaopatrzoną w jednostronne groty.
Początek wymiarów kątowych oznaczamy cyfrą 0. Promienie wodzące w tym przypadku są
zaopatrzone w strzałki.

Rys. 65. Wymiarowanie krzywek w układzie współrzędnych biegunowych [7, s.132]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– Wymiarowanie od baz konstrukcyjnych, obróbkowych i pomiarowych – bazy

wymiarowe dobieramy mając na uwadze współpracę danej części z inną w gotowym
mechanizmie, sposób wykonania (obróbkę) oraz możliwość pomiaru. Wymiarowanie od
baz konstrukcyjnych stosujemy tam, gdzie zachodzi konieczność podania na rysunku
wymiarów wynikających ze współpracy danej części z inną w gotowym mechanizmie.
Wymiarowanie od baz obróbkowych uwzględnia przebieg obróbki oraz sposób
zamocowania części na obrabiarce. Wymiarowanie od baz pomiarowych stosujemy
w celu ułatwienia bezpośredniego pomiaru podanych wymiarów. Bazą pomiarową jest
powierzchnia, linia, lub punkt, względem których dokonujemy pomiaru części.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jaki sposób wymiarujemy średnice, promienie i kule?
2. W jaki sposób wymiarujemy łuki i cięciwy?
3. W jaki sposób wymiarujemy kąty?
4. W jaki sposób wymiarujemy stożki, ostrosłupy foremne i kliny?
5. Co to jest i jak określa się zbieżność? Jak oznacza się na rysunku?
6. Co to jest i jak określa się pochylenie? Jak oznacza się na rysunku?
7. Jak wymiaruje się przekroje kwadratowe, sześciokątne i prostokątne?
8. W jaki sposób wymiaruje się otwory?
9. W jaki sposób wymiaruje się ścięcia krawędzi i nawiercenia?
10. Jak wymiaruje się zarysy powtarzające się?
11. Jak wymiarujemy zarysy krzywoliniowe?
12. Na czym polega wymiarowanie od baz konstrukcyjnych, obróbkowych i wymiarowych?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj wymiarowania elementów płaskich przedstawionych na rysunku.

Rys. 66. Rysunki do ćwiczenia 1

Źródło: Opracowanie własne

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami wymiarowania kątów i ścięć krawędzi,
2) zorganizować stanowisko do wykonania ćwiczenia,
3) przygotować arkusz formatu A4 z tabliczką rysunkową,
4) zwymiarować elementy zgodnie z ogólnymi i porządkowymi zasadami wymiarowania,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– materiały rysunkowe,
– przybory kreślarskie.

Ćwiczenie 2

Dokonaj wymiarowania płytek o grubości 5 mm przedstawionych na rysunku.

Rys. 67. Rysunki do ćwiczenia 2

Źródło: Opracowanie własne

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami wymiarowania średnic i rozstawienia otworów,
2) zorganizować stanowisko do wykonania ćwiczenia,
3) przygotować arkusz formatu A4 z tabliczką rysunkową,
4) zwymiarować płytki zgodnie z ogólnymi i porządkowymi zasadami wymiarowania,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– materiały rysunkowe,
– przybory kreślarskie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Dokonaj wymiarowania części płaskich o grubości 6 mm przedstawionych na rysunku.

Rys. 68. Rysunki do ćwiczenia 3

Źródło: Opracowanie własne

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami wymiarowania promieni,
2) zorganizować stanowisko do wykonania ćwiczenia,
3) przygotować arkusz formatu A4 z tabliczką rysunkową,
4) zwymiarować przedmiot zgodnie z ogólnymi i porządkowymi zasadami wymiarowania,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– materiały rysunkowe,
– przybory kreślarskie.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić sposób wymiarowania średnic, promieni i kul?

2) określić sposób wymiarowania łuków i cięciw?

3) określić sposób wymiarowania kątów?

4) określić sposób wymiarowania stożków, ostrosłupów foremnych

i klinów?

5) określić zbieżność stożka?

6) określić pochylenie klina?

7) określić sposób wymiarowania przekrojów kwadratowych,

sześciokątnych i prostokątnych?

8) określić sposoby wymiarowania otworów?

9) określić sposób wymiarowania ścięć krawędzi i nawierceń?

10) określić sposób wymiarowania zarysów powtarzających się?

11) określić sposób wymiarowania zarysów krzywoliniowych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Tolerancje i pasowania

4.6.1. Materiał nauczania

Teoretyczne wymiary ustalone przez konstruktora i podane na rysunku nazywamy

wymiarami nominalnymi. W praktyce niemożliwe jest wykonanie przedmiotu dokładnie
według wymiarów nominalnych ze względu na błędy obróbki i pomiaru. W wyniku pomiaru
przedmiotu z ustaloną dokładnością otrzymujemy wymiary zaobserwowane. Nie wszystkie
wymiary zaobserwowane przedmiotu są jednakowo ważne. Najistotniejsze są te, które
decydują o prawidłowym współdziałaniu części w gotowym mechanizmie. Ważne wymiary
zaobserwowane nie mogą dowolnie odbiegać od wymiarów nominalnych, lecz muszą
zawierać się w ściśle określonych granicach.

Wymiarem tolerowanym nazywamy taki wymiar, który ma liczbowo określony górny

i dolny wymiar graniczny. Między tymi wymiarami granicznymi musi zmieścić się
zaobserwowany wymiar przedmiotu. Różnica między górnym wymiarem granicznym
a wymiarem nominalnym nazywa się odchyłką górną.

Różnica między dolnym wymiarem granicznym a wymiarem nominalnym nazywa się

odchyłką dolną.

Odchyłki mogą być dodatnie lub ujemne.
Różnica między górnym wymiarem granicznym a dolnym nazywa się tolerancją

wykonania.

Czynność dobierania odchyłek i ustalania tolerancji wymiarów nazywamy tolerowaniem

wymiarów. Wyróżnia się dwa sposoby tolerowania: tolerowanie liczbowe i tolerowanie za
pomocą symboli rodzaju i klas pasowania.

W rysunku technicznym maszynowym tolerowanie liczbowe nosi nazwę tolerowania

swobodnego, a tolerowanie za pomocą umownych symboli – tolerowaniem normalnym.

W tolerowaniu swobodnym odchyłki wymiarów dobiera konstruktor lub technolog

według własnego uznania i doświadczenia. Odchyłki na rysunkach umieszczamy za
wymiarem nominalnym, pisząc je małymi cyframi: górną powyżej, a dolną poniżej wymiaru
nominalnego. Jeżeli odchyłki górna i dolna są tej samej wartości, a różnią się tylko znakiem,
to piszemy wartość odchyłek ze znakiem ±. Odchyłek równych zero nie podajemy.

Rys. 69. Wymiarowanie rysunku wykonawczego systemem tolerowania liczbowego [6, s.85]

Tolerowanie normalne polega na tym, że odchyłki wymiarów przyjmuje się według

znormalizowanego układu tolerancji.

W przemyśle meblarskim obowiązuje norma branżowa, która ma zastosowanie przy

tolerowaniu wymiarów mebli i elementów meblowych wykonywanych z drewna, materiałów
drewnopodobnych, tworzyw sztucznych i szkła.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Norma ustala 12 klas dokładności oznaczanych symbolami cyfrowymi od 1 do 12

w kierunku malejącej dokładności.

Rys.70. Symboliczne oznaczenie wymiaru normalnie tolerowanego [7, s.143]

Rys. 71. Wymiarowanie systemem tolerowania normalnego

Źródło: Opracowanie własne

Połączenie elementów o jednakowym wymiarze nominalnym dla wzajemnej współpracy

nazywamy pasowaniem. Połączenie to może zapewnić albo swobodne poruszanie się tych
elementów względem siebie (pasowanie luźne), albo może stanowić stałe połączenie
(pasowanie ciasne).

Pasowania elementów dzieli się na:

−

luźne,

−

mieszane,

−

ciasne.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaki wymiar jest wymiarem nominalnym?
2. Jaki wymiar jest wymiarem zaobserwowanym?
3. Jaki wymiar jest wymiarem tolerowanym?
4. Co to jest górny i dolny wymiar graniczny?
5. Co to jest odchyłka górna i odchyłka dolna?
6. Co to jest tolerancja wykonania?
7. Jakie są sposoby tolerowania wymiarów?
8. Na czym polega tolerowanie swobodne i tolerowanie normalne?
9. Co to jest pasowanie?
10. Jakie są rodzaje pasowania?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zwymiaruj część przedstawioną na rysunku. Rozstawienie kątowe otworów stoleruj

swobodnie.

Rys. 72. Rysunek do ćwiczenia 1 [7, s.159]

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami tolerowania wymiarów,
2) zorganizować stanowisko do wykonania ćwiczenia,
3) przygotować arkusz formatu A4 z tabliczką rysunkową,
4) zwymiarować przedmiot zgodnie z ogólnymi i porządkowymi zasadami wymiarowania,
5) stolerować rozstawienie kątowe swobodnie,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– materiały rysunkowe,
– przybory kreślarskie.

Ćwiczenie 2

Określ wartość odchyłki górnej, odchyłki dolnej, górnego wymiaru granicznego, dolnego

wymiaru granicznego, tolerancji dla następujących stolerowanych wymiarów: 20

±0,02

, 18

-0,01,

+0,01

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z definicjami odchyłki górnej, odchyłki dolnej, górnego wymiaru

granicznego, dolnego wymiaru granicznego, tolerancji,

2) zorganizować stanowisko do wykonania ćwiczenia,
3) określić wartość odchyłki górnej, odchyłki dolnej, górnego wymiaru granicznego,

dolnego wymiaru granicznego, tolerancji,

4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– karta ćwiczeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Określ wartość odchyłki górnej, odchyłki dolnej, górnego wymiaru granicznego, dolnego

wymiaru granicznego, tolerancji dla wymiarów z pasowania 126H3/f2.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z definicją pasowania,
2) zapoznać się z rodzajami pasowania,
3) zorganizować stanowisko do wykonania ćwiczenia,
4) określić wartość odchyłki górnej, odchyłki dolnej, górnego wymiaru granicznego,

dolnego wymiaru granicznego, tolerancji dla wymiaru 126 H3 i 126f2,

5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– karta ćwiczeń.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić definicję wymiaru nominalnego, zaobserwowanego

i tolerowanego?

2) określić górny i dolny wymiar graniczny wymiaru tolerowanego?

3) określić górną i dolną odchyłkę wymiaru tolerowanego?

4) określić wartość tolerancji wymiaru?

5) określić sposoby tolerowania wymiarów?

6) odczytać z tabel, norm wartości odchyłek dla wymiarów tolerowanych

w sposób normalny?

7) określić rodzaj pasowania na podstawie tabel, norm?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. 7. Rodzaje rysunku technicznego

4.7.1. Materiał nauczania

Rodzaje i nazwy rysunków technicznych
Międzynarodowe Normy (ISO) wprowadziły jednolitą terminologię, stosowaną w rysunkach
technicznych. Poniżej przedstawiono wybrane terminy i definicje.
Różnorodne dziedziny techniki i przemysłu spowodowały potrzebę wydzielenia
następujących grup tematycznych rysunku technicznego:

−

rysunek techniczny maszynowy – stosowany w przemyśle ogólnomaszynowym
i gałęziach pokrewnych;

−

rysunek techniczny elektryczny – stosowany w przemyśle elektrycznym – stosowany
w przemyśle elektrotechnicznym i energetycznym,

−

rysunek techniczny budowlany – stosowany w przemyśle budowlanym i gałęziach
pokrewnych.
Według sposobu przedstawienia przedmiotu (treści) rysunki techniczne maszynowe

dzieli się w następujący sposób:

−

szkic - przedstawienie przedmiotu odręczne, stanowiące zwykle podstawę do wykonania
rysunku;

−

rysunek – przedstawienie przedmiotu wykonane w określonej podziałce i przy użyciu
przyborów rysunkowych, zgodnie z przyjętymi zasadami;

−

schemat – przedstawienie w sposób uproszczony zasady działania lub budowy
mechanizmu, maszyny, urządzenia oraz procesu technologicznego;

−

plan – przedstawienie rozmieszczenia maszyn, urządzeń lub instalacji,

−

wykres – przedstawienie zależności między dowolnymi wielkościami zmiennymi
w układzie współrzędnych.
Według stopnia złożoności przedmiotu rysowanego rysunki techniczne dzieli się

w następujący sposób;
– rysunek złożeniowy – rysunek przedstawiający wszystkie zespoły i części wyrobu

w złożeniu, czyli po zmontowaniu. W zależności od wielkości wyrobu, liczby i wielkości
elementów składowych oraz przyjętej podziałki rysunek złożeniowy może być mniej lub
bardziej skomplikowany. Podzespoły i elementy powinny mieć swój numer zgodny
z numerem w wykazie części w tabliczce rysunkowej. Kolejność numeracji elementów
rozpoczyna się od części największych. Tabliczka rysunkowa na rysunku złożeniowym
składa się z tabliczki podstawowej oraz uzupełnienia w postaci wykazu elementów. Na
rysunkach złożeniowych podaje się wymiary charakterystyczne danego wyrobu oraz te
wymiary, które są niezbędne przy montażu podzespołów i zespołów w gotowy wyrób.

Rys. 73. Tabliczka do rysunku złożeniowego [6, s.118]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 74. Rysunek złożeniowy stołu rozsuwanego [6, s.120]

−

rysunek zespołowy (zespołu)- rysunek przedstawiający wszystkie podzespoły i części
zespołu w złożeniu. Rysunki zespołowe bywają często nazywane rysunkami
złożeniowymi zespołu,

−

rysunek podzespołu- rysunek przedstawiający część całego wyrobu lub zespołu,

−

rysunek elementu- rysunek przedstawiający jeden element stolarski,

−

rysunek szczegółu- rysunek przedstawiający na ogół w powiększeniu, np. połączenia
elementów

−

wykaz części- kompletna lista elementów przedstawionych na rysunku.
Według przeznaczenia rysunki techniczne maszynowe dzieli się na produkcyjne

i specjalne. Do rysunków produkcyjnych zalicza się między innymi:

−

rysunek zestawieniowy- rysunek złożeniowy lub zespołowy z wymiarami i wszystkimi
innymi danymi potrzebnymi do wykonania wszystkich części i ich zmontowania.
Rysunek taki jest więc połączeniem rysunku złożeniowego (lub zespołowego)
i rysunków wykonawczych części składowych. Rysunek zestawieniowy może być
uzupełniony opisem technicznym. Forma i treść opisu powinny być krótkie i zwięzłe
oraz dotyczyć tylko tych danych, których nie można podać na rysunku.

Rys. 75. Rysunek zestawieniowy szafki kredensowej [6, s.116]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Opis do rysunku zestawieniowego szafki kredensowej:
Wymiary zewnętrzne:772 × 600 × 306
Materiały: ściany boczne, wieńce i drzwi są wykonane z tarcicy iglastej jako podzespoły

ramowe wypełnione ażurowo listwami. Płaszczyzny szerokie ram są oklejone płytą pilśniową
twardą. Półki wykonane z płyty wiórowej odłogowanej bukiem.

Konstrukcja: Ściany boczne z wieńcami są połączone ze sobą na kołki. Ściana tylna

z płyty pilśniowej twardej 3,2 mm wpuszczona we wręgi i przymocowana wkrętami.

Wykończenie: farbą olejną i emalią.
Widok (rzut główny) oraz przekroje całkowite (podz. 1:10) są uzupełnione przekrojami

cząstkowymi w podz. 1:1, które wyjaśniają szczegóły połączenia podzespołów szafki.
– rysunek wykonawczy – rysunek części zawierający wszystkie dane potrzebne do jej

wykonania,

Rys. 76. Rysunek wykonawczy drążka [6, s.143]

−

rysunek bezwymiarowy – rysunek wykonawczy z liniami wymiarowymi, lecz bez liczb
wymiarowych, przedstawiający jeden z przedmiotów o jednakowych kształtach, ale
różniących się wielkością. Na rysunku takim nie obowiązuje zachowanie podziałki,

−

rysunek zabiegowy (operacyjny) – rysunek zawierający wszystkie dane potrzebne do
wykonania jednego zabiegu technologicznego lub operacji,

−

rysunek czynnościowy – rysunek zawierający wszystkie dane potrzebne do wykonania
jednej czynności technologicznej,

−

rysunek montażowy – rysunek zawierający wszystkie dane potrzebne do montażu
zespołu lub wyrobu,

−

rysunek ofertowy – rysunek będący częścią dokumentacji ofertowej,

−

rysunek katalogowy – rysunek przeznaczony do umieszczenia w katalogu,

−

rysunek poglądowy – rysunek przedstawiający tylko istotne cechy przedmiotu.

Czytanie rysunków technicznych może być prowadzone w różnej kolejności. Można

opierać się na schemacie, którego układ i treść są następujące:

−

nazwa i rodzaj wyrobu,

−

wymiary zewnętrzne,

−

analiza konstrukcji wyrobu,

−

rodzaj materiału i wykończenie powierzchni.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaki jest podział rysunków technicznych ze względu na sposób przedstawienia

przedmiotu?

2. Co to jest szkic, rysunek, schemat?
3. Jakie informacje zawiera rysunek złożeniowy?
4. Jakie informacje zawiera rysunek zestawieniowy?
5. Jakie informacje zawiera rysunek wykonawczy?
6. Na czym polega czytanie rysunków technicznych?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przygotuj format arkusza A4 do rysunku wykonawczego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z klasyfikacją rysunków technicznych,
2) przygotować arkusz formatu A4 z wypełnioną tabliczką rysunkową do rysunku

wykonawczego,

3) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
4) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– materiały rysunkowe,
– przybory kreślarskie.

Ćwiczenie 2

Przygotuj format arkusza A3 do rysunku złożeniowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z klasyfikacją rysunków technicznych,
2) przygotować arkusz formatu A3 z przygotowaną tabliczką rysunkową do rysunku

złożeniowego,

3) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
4) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– materiały rysunkowe,
– przybory kreślarskie.

Ćwiczenie 3

Przygotowane przez nauczyciela rysunki podziel na rysunki wykonawcze, rysunki

złożeniowe, rysunki zestawieniowe. Wybierz jeden rysunek wykonawczy i jeden rysunek
złożeniowy i przerysuj je na przygotowane formatki. Odczytaj przerysowane rysunki

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z klasyfikacją rysunków,
2) podzielić przygotowane rysunki na rysunki wykonawcze, złożeniowe i zestawieniowe,
3) wybrać jeden rysunek wykonawczy i jeden rysunek złożeniowy,
4) przerysować rysunki na przygotowane formatki,
5) przeczytać wykonane rysunki (zamieścić informacje w karcie pracy)
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– materiały rysunkowe,
– przybory kreślarskie,
– karta ćwiczeń.
– przykładowe rysunki wykonawcze, złożeniowe, zestawieniowe i inne rysunki techniczne.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić rodzaje rysunków ze względu na sposób przedstawienia

przedmiotu?

2) wyjaśnić różnice między szkicem, rysunkiem i schematem?

3) odczytać informacje zawarte na rysunku złożeniowym,

zestawieniowym, wykonawczym?

4) wyjaśnić różnicę między rysunkiem złożeniowym, zestawieniowym
i wykonawczym?

5) czytać informacje zawarte na rysunkach technicznych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8. Oznaczenia dodatkowe na rysunkach. Uproszczenia

rysunkowe

4.8.1. Materiał nauczania

Uproszczenia rysunkowe stosowane w rysunku technicznym meblowym dotyczą przede

wszystkim sposobów przedstawiania:

−

grubości elementów w podziałce zmniejszającej – przyjęto, że jeśli odległość między
liniami wynosi poniżej 0,5 mm w podziałce zmniejszającej, to element zaznaczamy
jedną linią, dopuszcza się również zaczernianie przekrojów, z zachowaniem małego
odstępu pomiędzy powierzchniami stykającymi się ze sobą,

−

łączników i okuć meblowych – okucia meblowe należy rysować w sposób uproszczony,
bez zaznaczania szczegółów konstrukcyjnych okucia: ścięć, zaokrągleń i sfazowań
krawędzi. Na rysunkach wykonawczych określamy położenie okuć przez podanie
odległości od poszczególnych krawędzi elementu, na linii odnoszącej podaje się numer
normy. Dla okuć nie objętych normą należy wykonać odrębny rysunek wykonawczy.
Łączniki meblowe w zależności od potrzeby przedstawienia szczegółów połączenia,
można rysować w uproszczeniu lub umownie. Szczegółowe informacje o łącznikach
podaje się za pomocą linii odniesienia i napisu określającego ich nazwy, wymiary
i numer normy. Gdy dane dotyczące wykonania łączników są ujęte w wykazie części
mebla, na linii odniesienia podaje się tylko numer kolejny danego łącznika w wykazie:

−

oklein na przekrojach i widokach wykonanych w podziałkach 1:2, 1:1 lub
zwiększających – warstwę zewnętrzną oklein naturalnych lub sztucznych należy
przedstawiać za pomocą linii cienkich ciągłych o długości 20-40 mm, przebiegających
wewnątrz rysunku w odległości ok. 1 mm od linii grubej ograniczającej element.
Kierunek przebiegu włókien naturalnych lub rysunku drewna oklein sztucznych oznacza
się po stronie zewnętrznej rysunku za pomocą strzałki o długości ok. 10 mm- kierunek
wzdłużny w stosunku do płaszczyzny przekroju lub za pomocą krzyża o długości ramion
ok. 4–5 mm – kierunek poprzeczny do płaszczyzny przekroju.

Rys. 77. Oznaczanie oklein na przekrojach: a) kierunek przebiegu włókien poprzeczny do płaszczyzny

przekroju, b) kierunek przebiegu włókien wzdłużny w stosunku do płaszczyzny przekroju [6, s.101]

Kierunek przebiegu włókien na widokach elementów meblowych lub mebli przedstawia

się za pomocą układu trzech kresek.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 78. Oznaczenie kierunku włókien okleiny na widokach [6, s.102]

Rodzaj okleiny na przekrojach lub widokach należy oznaczać za pomocą linii

odniesienia i napisu. Kierunek przebiegu włókien okleiny na sklejce oznacza się według
rysunku.

Rys. 79. Oznaczenie oklein na sklejce [6, s.102]

– spoin klejowych – spoiny klejowe oznaczamy za pomocą czterech cienkich kresek

prostopadłych do linii spoiny. Dane o rodzaju kleju lub sposobie klejenia podajemy na
linii odniesienia,

Rys. 80. Oznaczenie spoiny klejowej [6, s.102]

– materiałów tapicerskich.

W rysunku technicznym maszynowym również dopuszczalne jest stosowanie

uproszczeń. Stopień uproszczenia jest zależny od podziałki i stopnia złożoności rysunku.
Pierwszy stopień uproszczenia nazywa się przedstawieniem uproszczonym i stosuje się go
głównie na rysunkach wykonawczych. Drugi sposób nazywany przedstawieniem umownym,
jest stosowany na rysunkach w dużym zmniejszeniu. Uproszczenia te dotyczą między
innymi:

−

rysunków nitów i połączeń nitowych,

−

połączeń spawanych,

−

połączeń lutowanych,

−

połączeń śrubowych i rysunków gwintów,

−

rysunków sprężyn,

−

rysunków łożysk tocznych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

rysunków kół i przekładni zębatych,

−

rysunki kołków i połączeń kołkowych.

Sposób oznaczania uproszczeń określają Polskie Normy.

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Czego dotyczą uproszczenia rysunkowe w rysunku technicznym meblowym?
2. Czego dotyczą uproszczenia w rysunku technicznym maszynowym?
3. Jakie są stosowane stopnie uproszczenia?
4. Od czego zależy stopień uproszczenia?
5. Czego mogą dotyczyć oznaczenia dodatkowe na rysunkach?

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeczytaj przygotowany przez nauczyciela rysunek. Nazwij części oraz połączenia

przedstawione w sposób uproszczony i umowny.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z rodzajami uproszczeń i oznaczeń umownych,
2) odczytać z rysunku następujące informacje:

−

rodzaj rysunku (wykonawczy, złożeniowy, zestawieniowy, montażowy),

−

nazwa i rodzaj wyrobu,

−

wymiary wyrobu,

−

analiza konstrukcji,

−

rodzaje materiałów, wykończenie powierzchni,

−

rodzaje części przedstawionych w sposób uproszczony i umowny,

3) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
4) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

normy,

−

literatura,

−

rysunki złożeniowe z częściami i połączeniami narysowanymi w uproszczeniu
i umownie,

−

karta ćwiczeń,

−

ołówek, długopis.

Ćwiczenie 2

Przygotuj rysunek zestawieniowy szafy ubraniowej dwudrzwiowej. Łączniki, okucia,

grubości elementów, okleiny przedstaw w sposób uproszczony.

Sposób wykonania ćwiczenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z rodzajami elementów rysowanych w uproszczeniu i w sposób umowny,
2) zapoznać się ze sposobem rysowania elementów w uproszczeniu i w sposób umowny,
3) wykonać rysunek zestawieniowy szafy ubraniowej dwudrzwiowej z wykorzystaniem

uproszczeń,

4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– materiały rysunkowe,
– przybory kreślarskie.

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić, czego dotyczą uproszczenia rysunkowe w rysunku technicznym
meblowym?

2) określić, czego dotyczą uproszczenia rysunkowe w rysunku technicznym
maszynowym?

3) określić stopień uproszczenia oraz rodzaj elementu przedstawionego
w uproszczeniu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Sporządzanie i odczytywanie schematów kinematycznych

4.9.1. Materiał nauczania

W celu wyjaśnienia zasady działania pojedynczego mechanizmu lub złożonej maszyny

posługujemy

się

prostymi

rysunkami

schematycznymi,

zwanymi

schematami

kinematycznymi.

Schemat kinematyczny nie uwzględnia rozwiązań konstrukcyjnych i nie podaje

szczegółów budowy, przedstawia jedynie zasadę działania.

Na schematach kinematycznych poszczególne części mechanizmów i ich zespoły

przedstawiamy za pomocą prostych umownych symboli. Symbole te oddają najważniejsze
cechy elementów, które przedstawiają. Polska Norma określa graficzne symbole
poszczególnych elementów, np. przekładnie, sprzęgła, silniki itd. Przy ich rysowaniu nie
przestrzegamy proporcji wymiarowych poszczególnych elementów.

Schematy kinematyczne wrysowujemy w obrysy maszyn lub urządzeń. Obrysy maszyn

rysujemy liniami cienkimi. Przykładowy schemat kinematyczny przedstawia rys. 81.

Rys. 81. Schemat kinematyczny strugarki grubościowej [6, s.104]

4.9.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jakim celu opracowywane są schematy kinematyczne?
2. Jakie informacje zawiera schemat kinematyczny?
3. W jaki sposób przedstawia się na schematach kinematycznych poszczególne części

mechanizmów i ich zespoły?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Odczytaj rysunek schematyczny przygotowany przez nauczyciela.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z definicją rysunku schematycznego,
2) zapoznać się z zastosowaniem rysunku schematycznego,
3) zapoznać się z rodzajem uproszczeń i znaków umownych stosownych na schematach

kinematycznych,

4) odczytać rysunek schematyczny przedstawiając zasadę działania oraz budowę

mechanizmu przedstawionego na rysunku,

5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– normy dotyczące uproszczeń i znaków umownych stosowanych na rysunkach

schematycznych,

– rysunek schematyczny,
– karta ćwiczeń,
– materiały rysunkowe,
– przybory kreślarskie.

4.9.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić, w jakim celu opracowywane są schematy kinematyczne?

2) określić, w jaki sposób przedstawia się na schematach kinematycznych

poszczególne części mechanizmów i zespołów?

3) odczytywać informacje zawarte na schematach kinematycznych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.10. Numerowanie rysunków. Składanie i przechowywanie

rysunków i kopii rysunków

4.10.1. Materiał nauczania

Numerowanie rysunków

Sposoby numerowania rysunków zależą od wielu czynników i system przyjęty w jednym

biurze konstrukcyjnym lub zakładzie produkcyjnym może być nieprzydatny w innym,
istnieje wiele systemów numeracji, a próby ich ujednolicenia nie dały rezultatu. Poprawnie
zbudowany system numeracji powinien charakteryzować się dwiema cechami:

−

numery rysunków powinny być możliwie krótkie,

−

system numeracji powinien być przejrzysty i łatwo zrozumiały dla użytkownika
rysunków.
Numer rysunku może składać się z samych cyfr lub z cyfr i liter.

Składanie i przechowywanie rysunków i kopii rysunków

Odbitki rysunków składa się na mniejsze formaty w celu ich przechowywania lub

przesyłania.

Oryginały na kalce niszczą się przez składanie i rozkładanie i dlatego powinny być

przechowywane bez składania, w specjalnych szafach z szufladami dostosowanymi do
znormalizowanych formatów.

Sposoby składania arkuszy pokazano na rysunku.

Rys. 82. Składanie kopii rysunków przeznaczonych do przechowywania lub przesłania [2, s.207]

Po złożeniu arkusza jego część z tabliczką rysunkową znajduje się na wierzchu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.10.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Od czego zależy sposób numerowania rysunków?
2. Jakimi cechami powinien charakteryzować się poprawnie zbudowany system numeracji

rysunków?

3. W jaki sposób składa się odbitki rysunków?

4.10.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaproponuj sposób numerowania rysunków wykonywanych w twojej szkole.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami numerowania rysunków,
2) zaproponować sposób numerowania rysunków wykonywanych w twojej szkole,
3) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
4) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– przykładowe rysunki wykonawcze, złożeniowe z naniesioną numeracją
– karta ćwiczeń,
– materiały rysunkowe,
– przybory kreślarskie.

Ćwiczenie 2

Złóż przygotowane rysunki w formatach A1, A2, A3 do formatu A4.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się ze sposobem składania formatów arkuszy podstawowych i pochodnych do

formatu A4,

2) złożyć przygotowane rysunki do formatu A4,
3) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
4) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– kopie różnych rysunków technicznych,

4.10.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić, od czego zależy sposób numerowania rysunków?

2) określić, jakimi cechami powinien charakteryzować się poprawnie

zbudowany system numeracji rysunków?

3) określić, w jaki sposób składa się odbitki rysunków?

4) poprawnie złożyć odbitki rysunków?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6.LITERATURA

1. Buksiński T., Szpecht A.: Rysunek techniczny. WSiP, Warszawa 1996
2. Dobrzański T.: Rysunek techniczny maszynowy. WNT, Warszawa 1994
3. Giełdowski L.: Konstrukcje mebli. Część 1. Rysunek techniczny. WSiP, Warszawa 1995
4. Kosiński Cz.: Rysunek zawodowy w meblarstwie. Część I i II. WSiP, Warszawa 1986
5. Lewandowski T.: Rysunek techniczny dla mechaników. WSiP, Warszawa 1999
6. Sławiński M.: Rysunek zawodowy dla stolarza. WSiP, Warszawa 1998
7. Waszkiewiczowie E. i S.: Rysunek zawodowy dla zsz. WSiP, Warszawa 1996
8. Zbiór Polskich Norm: Rysunek techniczny
9. Zbiór Polskich Norm: Rysunek techniczny maszynowy

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
o1 02 u kodeks pracy 311[32]
o1 07 u metrologia techniczna 311[32]
o1 08 u tech komp i dokument technologiczna 311[32]
o1 04 u rozpoznawanie i składowanie drewna 311[32]
311[15] O1 05 Projektowanie cze Nieznany
o1 06 u części i zespoły maszyn 311[32]
technik elektryk 311[08] o1 05 n
mechanik operator pojazdow i maszyn rolniczych 723[03] o1 05 u
optyk mechanik 731[04] o1 05 n
mechanik pojazdow samochodowych 723[04] o1 05 n
tabliczka, Gospodarka Przestrzenna, GP semestr II, Rysunek tech. i planistyczny
USTAWY-22.10.09, Gospodarka Przestrzenna, GP semestr II, Rysunek tech. i planistyczny
koszykarz plecionkarz 742[02] o1 05 u
operator urzadzen przemyslu ceramicznego 813[01] o1 05 n
rozpZakresProjStudium, Gospodarka Przestrzenna, GP semestr II, Rysunek tech. i planistyczny
kusnierz 743[02] o1 05 n

więcej podobnych podstron