GRECJA

1. GEOGRAFICZNA ODRĘBNOŚĆ GRECJI – wyspowy i półwyspowy charakter
Peloponezu:

-

poszarpana linia brzegowa o głęboko wdzierających się zatokach morskich;

-

północna granica półwyspu greckiego w formie naturalnej zapory górskiej utrudniała
kontakty północnej części Grecji z Półwyspem Bałkańskim;

-

Cyklady i Sporady, wierzchołki zatopionych łańcuchów górskich, ułatwiały łączność
drogą morską z wybrzeżem Azji Mniejszej;

-

Wybrzeża Azji Mniejszej, Morza Czarnego, Egiptu i południowej Italii – osiedla i
miasta kolonistów greckich;

-

Oblana od zachodu Jońskim, wschodu Egejskim;

-

Dwie części: północna: Epir, Tessalia, Beocja, Attyka;

Południowa: Peleponez z Achają, Argolidą, Elidą, Lakonią i Messenią;

2. Pierwotne formy organizacji struktur gospodarczych i państwowych – „SYNOEKIZM”:

-

Grecy żyli pierwotnie po wsiach i małych nieobronnych miastach;

-

Ludność związana stosunkami sąsiedzkimi i na obszarze małych, naturalnych
jednostek geograficznych organizowała się w państewka, odmawiając dawnej ludności
tubylczej praw obywatelskich;

-

Tak rozumiany synoekizm tłumaczy powstanie polis w znaczeniu państwa, ale nie
miasta jako siedziby władzy;

3. WPŁYW OKRESU KULTUROWEGO KRETEŃSKIEGO (przeł. III i II tysiąclecia p.n.e.)
I JEGO NACZELNYCH OŚRODKÓW: KNOSSOS, PHAISTOS, HAGIA TRIADA,
GURNIA NA WCZESNE OKRESY KULTURY GRECKIEJ TZW. MYKEŃSKIEJ (1500 l
p.n.e.):

-

KNOSSOS: II okres: średniominojski (2000-1500);

o pałac, o zabudowie zgrupowanej wokół wewnętrznego dziedzińca; dziedziniec

obudowany skrzydłami budynków, w których znajdowały się sale większe i
mniejsze, pomieszczenia oficjalne i prywatne, magazyny, korytarze, schody,
małe podwórka dla oświetlenia izb;

o Plan zawikłany, labiryntowy;
o Pałac nie obronny;
o Ok. 1400 katastrofa;

-

GURNIA: położone na wzgórzu;

o Pałac usytuowany centralnie, lecz bez dziedzińca;
o Od strony południowej sąsiadował z pałacem plac targowy;
o Domy na obu zboczach wzgórza;
o Ulice kręte, częściowo schodowe, przystosowane do warunków terenowych;

a.

WYTWORZENIE SIĘ NA PELOPONEZIE MAŁYCH PAŃSTEWEK
MONARCHICZNYCH Z OŚRODKAMI W ARGOS, MYKENACH I TYRYNSIE:

-

MYKENY: od 2000 r. p.n.e. rozbudowały się pod wpływem kultury kreteńskiej;

o Najwyższe miejsce na terenie grodu zajmuje zamek, siedziba władców;
o Miasto =>podgrodzie zamieszkałe przez ludność związaną z zamkiem;
o Zamek obwiedziony murem w kształcie nieregularnego trójkąta;
o Po stroni zachodniej stroma droga prowadziła przez Lwią Bramę na

dziedziniec – terasę (Schliemann odkrył tu groby kute w skale);

o Zamek: pałac wielki i mały;

-

TYRYNS: na południe od Myken;

o Składał się z grodu, w którym znajdował się zamek władcy i z grodu dolnego

(gdzie stała załoga), służącego w czasie wojny jako schron ludności;

o Podgrodzie: plac targowy i domy;
o Charakterystyczny układ trzech dziedzińców, połączonych ze sobą dwiema

bramami;

o Układ dziedzińców jak i budynków nie jest geometrycznie schematyczny, lecz

funkcjonalny;

o Brama prowadziła na pierwszy dziedziniec; przez propylon na zewnętrzny

dziedziniec zamkowy; z niego przez bramę na dziedziniec wewnętrzny, na
którym znajdował się ołtarz;

o Głównym budynkiem był wieki megaron króla, obok, przy mniejszym

dziedzińcu, budynek królowej;

o System obronny bardzo rozbudowany; miasto otoczone wielobokiem

zbudowanym z olbrzymich głazów murów o grubości dochodzącej do 8m,
wysokich do 20m, z kazamatami i magazynami wewnątrz murów;

o Megaron: budynek zawierający podłużną halę, głębszą niż szerszą, z wejściem

od strony węższej przez portyk, utworzony przez wysunięte ściany boczne, z
tylną ścianą prostą lub zakończona apsydą;

b. CECHY UFORMOWAŃ TYCH WCZESNYCH WAROWNI ACHAJSKICH I ICH

ANALOGIE DO WZORÓW KRETEŃSKICH:

-

zamki kreteńskie o jednym dziedzińcu otoczonym przenikającymi się
pomieszczeniami o różnym przeznaczeniu, od sal reprezentacyjnych do magazynów,
połączonych schodami i korytarzami;

-

zamki mykeńskie: kilka dziedzińców o różnym przeznaczeniu, oddzielonymi od siebie
bramami i propylonami, z wyróżniającym się budynkiem megaronu władcy; mury
cyklopowe;

4. SPECYFICZNE WARUNKI TWORZENIA SIĘ KULTURY I SZTUKI GRECKIEJ:

a.

I OKRES (X-VI w. p.n.e.) ARCHAICZNY

o początek: przybycie Dorów z północy, zwyciężenie Achajów, wyparcie Jonów

na wyspy i wybrzeża Azji Mniejszej;

o DOROWIE: rządy arystokratyczne, silne wojsko; konserwatyzm, tradycje,

stare reguły, kanony; dążenie do ideałów; wartości intelektualne;

o JONOWIE: rządy demokratyczne; kupcy, podróżnicy, handlarze; realizm,

chłonność, fantazja, wyobraźnia; praktyczność; wartości zmysłowe,
emocjonalne; wpływy Wschodu;

o Cechy dorów i jonów przenikały się nawzajem => bogata kultura, o

różnorodnych przejawach, dynamicznym rozwoju i niezwykle ekspansywna;

o powstawanie miast – państw: rywalizacja ze sobą na polu gospodarczym i

kulturalnym;

o VIII – VI w. – WIELKA KOLONIZACJA – tworzenie greckich ośrodków w

południowej Italii, na wybrzeżach Morza Czarnego, na Sycylii, w Egipcie, na
wyspach Morza Śródziemnego;

b.

II OKRES (V-IV w. p.n.e.) KLASYCZNY

o złoty okres kultury greckiej;

o 480 r. p.n.e. – Ateny zwyciężają nad Persami -> potęga morska Aten,

świetność Aten;

o 430-460 – Perykles -> świetność gospodarcza i kulturalna; ustrój

demokratyczny;

o 431-404 – klęska Aten w wojnie Peloponeskiej;

c.

III OKRES (od poł. IV w. p.n.e.) HELLENISTYCZNY

o od 334 r. p.n.e. – podboje Aleksandra Macedońskiego; upadek polityczny i

gospodarczy Grecji właściwej;

o powstanie absolutnych monarchii państw diadochów: Syria, Macedonia, Egipt,

królestwo Pergamońskie;

o nowe ośrodki gospodarcze i kulturalne: Rodos, Aleksandria, Pergamon;
o 146 r. p.n.e. upadek Grecji;

5. MIASTA GRECKIE ANTYCZNE, ICH PRZEMIANY FUNKCJONALNE I
IDEOWE:

a.

UKŁAD ORGANICZNY, którego główną cechą jest rozwój polis wokół ośrodka
akropolis (okres archaiczny), np. Ateny, Assos:

-

Układy organiczne; wpisują się w teren;

-

Zabudowa dywanowa;

-

wszyscy obywatele polis, bez względu na to, czy mieszkają w mieści czy poza nim,
pod względem prawnym są „mieszczanami”;

-

poszczególne polis mogły się tylko czasowo łączyć np. dla celów obronnych;

-

ustrój polis prowadził do stałej rywalizacji najsilniejszych, przede wszystkim Aten i
Sparty;

-

warunkiem powstania polis było rozpadnięcie pierwotnej wspólnoty plemiennej;
władzę w nowym ustroju przejmował król; z tym faktem łączy się plan miasta,
będącego siedzibą najwyższej władzy; w planie występuje zamek króla na wzgórzu
akropolis;

o

na akropolis mieściły się również świątynie, skarbce i archiwa;

o miasto rozwijało się stopniowo wokół lub u stóp akropolu;
o charakterystycznym jego elementem była agora, plac, rynek, przy którym

grupowały się budynki użyteczności publicznej;

o

agora była miejscem, na którym zbierali się obywatele => portyk stoa;

o domy mieszkalne grupowały się wzdłuż dróg prowadzących do miasta, wzdłuż

wydeptanych ścieżek; =>miasto rozbudowywało się samorzutnie i w planie nie
wykazywało prawidłowości;

-

z czasem funkcja króla została ograniczona tylko do godności najwyższego kapłana i
opiekuna uroczystości religijnych;

-

znikało znaczenie akropolu i wzrastało znaczenie agory;

-

ewolucja ustroju politycznego i społecznego polis od królewskiego, poprzez
arystokratycznego do demokratycznego znajduje odzwierciedlenie w planie miasta:

o akropol ze świątyniami góruje nad miastem, tworząc jego sylwetę i symbol;
o agora rozwija się grupując coraz dalsze budynki publiczne;

-

agora: niezbyt regularne;

o buleuterion – debaty – amfiteatralnie ułożony
o pytenejon – urzędnicy

http://notatek.pl/zagadnienia-na-zaliczenie-historia-urbanistyki?notatka