Historia Kultury

1. Miejsce pamięci w rozwoju kultury (formy pamięci, nośniki pamięci, zagadnienie pamięci społecznej).

Kultura - całokształt dorobku ludzkości, zarówno materialnego jak i duchowego, osiągnięty na przestrzeni dziejów.

Kultura to nie tylko czas ale i przestrzeń. Do XVIII w. atutem dla wszystkich ludzi w Europie była Biblia, do której się odnosili. Dopiero w Oświeceniu ludzie zaczęli zmieniać stosunek do świata, zaczęli zbierać pamiątki po przeszłości. Zaczynają tworzyć się pierwsze muzea.

Narzędzia, działalność człowieka

Fakt znalezienia rożnych obiektów przez człowieka pozwala określić role narzędzi używanych przez ludzi. W Europie człowiek pojawił się dopiero 40 tys. lat temu. Ślady kultury znajdują się np. na naczyniach z odciskami sznurówki czy palca albo z malowidłami ,co wpływa decydująco na określenie danej kultury. Nazwa kultury może pochodzić od form pochówku np. kultura łużycka, a także od rożnych elementów i przedmiotów znalezionych, które przetrwały.

Jerycho- najstarsze osiedle ludzkie jako miasto rolnicze.

Mowa Nie wiadomo od kiedy ludzie posługują się mową. Jedne z najdłuższych wyrazów możemy spotkać w utworach arabskich. Mowa przyspieszyła rozwój człowieka. Tryb osiadły i pismo przyczynia się do dużego zróżnicowania społecznego. Najstarsze ślady po człowieku pochodzą z Afryki i najprawdopodobniej stamtąd pochodzi najstarszy język.

Mowa rozwinęła się ponad 6tys. lat temu

Różne poglądy powstania mowy:

Poglądy Kartezjusza, zwierzęta nie mają mowy, bo nie mają duszy.

Arystoteles, mówił że zwierzęta potrafią wydawać tylko dźwięki, które są wyrazem emocji

W Egipcie mowę nadał bóg ptak.

W Grecji - Hermes.

Pismo

Od chwili pojawienia się pisma mówi się o cywilizacji, bo zaczęto zapisywać pewne fakty. Pismo zaczęło się od rysowania różnych przedmiotów na ścianach/skałach, np. Jaskinia Lasko przedstawia myśliwych i zwierzęta na które polują.

Pismo powstało w wyniku potrzeb gospodarczych, na potrzeby magazynowania żywności, a nie do zapisywania tekstów.

Najstarsze zjawiska archeologiczne dowodzą, że pismo powstało 3400 lat p.n.e.

- Księga Henrykowska z XIII w.- opisywane wszystko aby o niczym pokolenia nie zapomniały.

- Pismo klinowe rozpoczynało się od hieroglifów i rozprzestrzeniło się po całym Bliskim Wschodzie. Odkryte na terenach Mezopotamii tabliczki klinowe zawierają opisy życia codziennego w starożytności. Ok. I w. p.n.e. zanikło pismo klinowe.

- Kamień z Rozety- od 1 do 5 Dynastii zawierał spis ludności.

- W Egipcie wszystko zapisywano na papirusach

- W starożytności bardzo ważne było wynalezienie pisma, dzięki któremu zaczęto przechowywać informacje. Gdyby nie pismo ludzkość nie rozwijałaby się tak gwałtownie i nie osiągnęłaby dzisiejszego stanu.

- Powstało w celach gospodarczych, handlowych później aby opisywać podboje władców, rody danego królestwa, tabliczki z nazwami miejscowości skąd pochodziły dary dla władcy, rozwinęły się księgi umarłych, przewodniki po zaświatach.

- Następnie było pismo klinowe, tabliczka gliniana z pędzelkiem trzcinowym. (Mezopotamia) - Tabliczki nie zachowały się bo były one wielokrotnego użytku.

- Kolejne było pismo hieroglificzne (Egipt) każdy znak odpowiadał poszczególnej sylabie. zaczęto skracać z 3tys. na 750 znaków.

Rozwój pisma:

Egipt i Babilonia -> przeszło do Aten -> ze starożytnej Grecji -.> na starożytny Rzym a dalej na całą Europę i ze starożytnej Grecji cyrylica na wschód.

Cyrylica powstała w X - IX w.

Pamięć, biblioteka, księgi

- Pamięć tworzy pewne więzi duchowe. Pamięć społeczna traktowana jest jako pamięć aktywna, wspomnienia żyjących pokoleń, ogranicza się do trzech- czterech pokoleń- zwany sekulur czyli wiek. Pamięć zbiorowa społeczna gwarantuje przetrwanie wielu narodom.

- Pismo zaczęto gromadzić przy świątyniach i pałacach (biblioteki)

- Pismo odręczne a następnie druk (Biblia Gutenberga)

Biblioteka Aleksandryjska podzielona na 10 działów, które były opisywane, zarządzanie biblioteki wzorowane na Egipcie, pracownicy opłacani przez państwo. Na wzór bibliotek egipskich pozyskiwano najlepszych uczonych.

2.Rola religii i nauki w rozwoju kultury

Nauka

Nauka w Egipcie i Mezopotamii

- Wykształcona osoba mogła awansować, ale przeszkodą w osiągnięciu wysokiej pozycji na szczeblach kariery było niskie pochodzenie

- Urzędnik był osobą o wysokiej pozycji w społeczeństwieOprócz umiejętności czytania potrafili także kierować ludźmi, znali zasady prowadzenia państwa

- W starożytności w szkołach uczono oprócz czytania i pisania także matematyki- obliczanie wylewania wód, medycyny, przepowiadania, opisy ruchu ciał niebieskich oraz muzyki

- Pobyt w szkole był długi. Mezopotamska szkoła rozpoczynała się od wczesnego dzieciństwa aż do osiągnięcia pełnoletniości.

- Chłosta była najlepszym sposobem na dyscyplinę.

Nauka w Grecji, Rzymie

- Utrzymanie szkoły w czasach greckich było obowiązkiem miejskim.

- Szkolnictwo greckie przykładało dużą wagę do wychowania fizycznego- gimnastyka, pojawia się również wykształcenie muzyczne. Ci którzy ukończyli szkoły greckie, znali Iliadę Homera, dobrze mówili po grecku i uprawiali różnego typu sporty byli nazywani Hellenami.

- W szkołach w czasach cesarstwa uczono greki i łaciny.

- Szkoła rzymska-Kładli nacisk na budowę zdań.

W Mezopotamii pojawiają się tłumacze różnych języków, a w szkołach słowniki językowe.

- Nauka na uniwersytetach była nauką wędrowną (z uniwersytetu do uniwersytetu. Podstawą była znajomość greki, łaciny. Zdobycie wykształcenia humanistycznego dawało podstawy do zdobycia zawodu..

- Biblioteki starożytności to miejsca, gdzie gromadzono dokumenty

- Za czasów średniego państwa pojawiają się podręczniki do różnych nauk: astronomii, matematyki, pojawiają się pierwsze leksykony i słowniki

- W XVIII w. odłączono naukę od kościoła.

Rola religii a nauka

3. W starożytności wszystko było tłumaczone mitami, np. Prometeusz dał ogień; Hermes nadał mowę itd.

4. Myślenie magiczne, rozwój astrologii, przydała się do oznaczenia kiedy należy orać, uprawiać ziemię.

5. Pojawienie się chrześcijaństwa, chrześcijanie uznani zostali za barbarzyńców przez Rzymian (byli zacofani naukowo)

6. Biblia i Koran wiele ksiąg między sobą się kłóciło np. powstanie świata

7. Mądra tylko Biblia plus ślepe zapatrzenie w kler i kościół (średniowiecze)

8. Kopernik mówił że ziemia nie jest centrum świata przez co został wyklęty z kościoła.

9. W średniowieczu jedyne źródło rozwoju to były klasztory

Stworzenia świata wg biblii - nic przed stworzeniem świata nie było, nie było nauki

Stworzenie świata wg naukowców - nauka była wcześniej przed biblią

Odrodzenie

• Powrót do starożytności, odrodzenie, na nowo poznanie prawdy, oderwanie się od kościoła, idei, Stawiano na naukę.Rozwój nauki nie był na rękę dla kościoła i nadal tak jest. Jedynie Jan Paweł II próbował pogodzić naukę i kościół. Kościół wszystko wyjaśniał na podstawie biblii.

Religia

- Wieża Babel wyjaśnia pochodzenie różnych języków, które powstały w wyniku budowy wieży Babel i sporów między ludźmi.

- Najważniejszą częścią były mity o życiu bóstw- Mity to w pewnym sensie przeżywanie świata od początku tego, co się wydarzyło. Mit jest tym co odnawia świat.

- Udział w misteriach zapewnił lepsze życie po śmierci, dusze wtajemniczone zostaną wyróżnione.

- Czynność obrzędowa, poświęcenie, kult misteryjny

- Synkretyzm bóstw (łączenie różnych bóstw w całość, np. Amon Re w Egipcie, które jednoczenie są osobnymi bóstwami)

- Misteria chrześcijańskie to głównie sakramenty.

- Kult państwowy był obowiązkiem.

Rola religii w rozwoju kultury.

Starożytność:

• Odskocznia od życia codziennego, wszelkie obrzędy związane z wyznawaną religią (Wielkie Dionizja)

• Religia tłumaczyła to czego nie byliśmy w stanie zrozumieć

• Gdy bogowie nie sprzyjali to często tłumaczono tym, że źle złożono ofiarę lub o niej zapomniano.

• Nadanie mowy, ognia, nauka wszystko zawdzięczane bogom i religii

Średniowiecze: Religia była trendem. Ilustracje z ważniejszych sytuacji opisywanych w biblii, obrazkowa biblia na ścianach kościołów. Wprowadzanie chrześcijaństwa, przyjmowanie zwyczajów, przychylność papieża. Poczucie bezpieczeństwa przez przynależność do jednej religii.

Renesans:Religia wykorzystywana w sztuce, budowa nowych świątyń, klasztory nośnikiem kultury, nauka wszystkiego od nich.

10. Polityczne aspekty rozwoju kultury

- Na rozwój kultury ma wpływ ustrój polityczny. Organy każdej władzy odciskają piętno na społeczeństwie. Każde z istniejących państw tworzyło własną kulturę i tradycje, aby odróżniać się od sąsiadów.

- Wpływ ustroju politycznego na kulturę widać już w głębokiej starożytności, np. Egipt.

- Każdy obejmujący tron władca musiał uzyskiwać aprobatę bogów

- Na Bliskim wschodzie kształtowały się najstarsze cywilizacje, zajmowane przez największe monarchie.

- Monarchie o ustroju konstytucyjnym np. Wielka Brytania- dzisiaj, w starożytności- Sparta.

- Król był uważany za cudotwórcę i uzdrowiciela, oczekiwano od niego spotkań z ludem

- zgromadzenie obywateli. Krzykiem zgłaszali swoje głosy. Zgromadzenia były zwoływane regularnie.

- ludność była podzielona na jednostki terytorialne.

- Społeczność była izolowana od jakiejkolwiek władzy

- tyrania pojawiła się pierwszy raz w Koryncie

- demokracja przyczyniła się do rozwoju kultury

- Wojny doprowadziły do wzrostu znaczenia senatu

- Państwo Platona to utopia, którą w XX w. próbowano zrealizować- socjalizm.

Rodzina

- Dziecko urodzone poza małżeństwem nie było obywatelem miasta.

- Małżeństwa zawierano pomiędzy członkami rodziny

- Podstawą życia starożytności była uprawa roli. Często zawierano związki z kilkoma kobietami

- pod koniec I w. p.n.e. w ślubach zaczęli brać udział kapłani.

- W starożytności rozwody były powszechne. Bardzo rzadko zakładano, że małżeństwo będzie trwało aż do śmierci- to wymysł chrześcijaństwa.

- Podstawową stroną każdego małżeństwa było posiadanie syna, który kontynuuje ród (nazwisko)

- W Grecji pozbywano się przede wszystkim dziewcząt- wyrzucano je na śmieci. Za dużo dziewczynek się rodziło a to oznaczało zapewnienie każdej posagu.

Polityczne aspekty rozwoju kultury

• Starano się aby aktualny władca był wychwalany, a poprzedni zapomniany.

• Kultura kreowała wizję o swoim władcy

• Król/władca pomazaniec boży, od niego wszystko zależało, całe życie swoich poddanych (starożytność)

• Za Ramzesa II były tworzone fragmenty pieśni wychwalające jego dokonania mimo niepowodzeń.

• Tłumaczenie wszelkich rzeczy wolą bożą.

Palenie ksiąg - lata 30. XX w. przez hitlerowców.

Zabory, komunizm - ograniczenie rozwoju kulturalnego poprzez zakazy i nakazy ze strony państwa.

Demokracja przyczyniła się do rozwoju kultury, pisarze, swoboda w rozwoju.

Rozwinęła się w Grecji, po czym przejął ją Rzym.

Porównanie tyranii z demokracją. Odmianą tyranii jest monarchia. Kogo kraj tego religia. Nowy władca nowa religia z jednej strony ograniczenie a z drugiej strony rozwój ze względu na nowe obrzędy, tradycje. Za czasów tyranii był kult boga, władca wybierał bogów dla swoich poddanych. Zasady które trzeba było przestrzegać.

- miejsce druku w rozwoju kultury.

W pierwszej połowie XV wieku były prowadzone prace nad drukiem w wielu miejscach Europy.              Próbowano unowocześnić produkcję wielu prac i książek, gdyż z czasem rosło zapotrzebowanie na sprawniejsze narzędzie przekazywania informacji. Rzemieślnicze doświadczenie oraz niewątpliwy geniusz sprawił, że Jan Gutenberg wynalazł druk. Tymczasem znaczenia jego wynalazku dla rozwoju kultury nie sposób przecenić. Wcześniej księgi były kopiowane ręcznie. Była to metoda droga, czasochłonna i niedoskonała. wdzierało się sporo błędów, czasem przez nieuwagę, czasem zaś kopiści celowo zmieniali treść, uważając ją na przykład za niemoralną. Książki były drogie, a więc dostępne tylko nielicznym. Ponadto, rozpowszechnienie jakiegoś dzieła wymagało lat. Druk wszystko uprościł. Cały proces stał się znacznie tańszy, pozwalał na wykonanie wielu idealnie wiernych kopii w krótkim czasie.

To za sprawą druku między innymi idee Lutra tak szybko obiegły Europę. Druk przyczynił się rowniez do sukcesu reformacji.

Za sprawą druku i reformacji narodziły się nowożytne języki europejskie. Protestanci postulowali wiarę opartą na zrozumieniu, dlatego dokonywali licznych przekładów Biblii na języki narodowe. Przekłady te były drukowane i rozpowszechniane wśród wiernych. To z kolei wymuszało kodyfikowanie ortografii i gramatyki.

Wynalazek Gutenberga miał też przełomowe znaczenie dla rozwoju edukacji. Drukowano podręczniki i rozprawy naukowe. Studenci mieli ułatwiony dostęp do podręczników, a wymiana myśli między uczelniami stała się o wiele bardziej dynamiczna.

Miejsce druku w rozwoju kultury

Książka przestała być monopolem kleru, wypełniać tylko biblioteki kościelne, klasztorne i panujących; Zasięg oddziaływania książki objął nie tylko elitarne kręgi intelektualne, lecz również strefy pozaelitarne, Jednymn ze szczególnych objawów tego nowego stosunku do książki było szerzenie zbieractwa. Bibliofilstwo stało się dość powszechnym składnikiem zycia kulturalnego człowieka Odrodzenia. Mnożyły się biblioteki, powstało wiele księgozbiorów prywatnych Druk przyczynił się nie tylko do rozkwitu nauki, wprowadził również jej popularyzację.

Łatwiejsze stało się teraz nauczanie w szkołach Druk zaznajamiał szybko z aktualnościami Wszystko to sprzyjało podniesieniu ogólnego poziomu oświaty na stopień o wiele wyższy aniżeli to było możliwe przed Gutenbergiem. Ogromną rolę odegrała też książka w propagowaniu haseł reformacji: druk stał się jedną z najgroźniejszych broni w burzeniu starego, feudalnego świata. . Szersze udostępnienie książki zaspokajało też - potrzebę sławy, utrwala bowiem przekonanie, że żadna inna forma nie może równie skutecznie zapewnić nieśmiertelności na ziemi jak słowo drukowane. Zanika więc anonimowość Średniowiecza, książka rozgłasza imię autora i jego protektora, stąd typowe zjawisko w książce Odrodzenia: przedmowy, dedykacje oraz liczne wiersze zalecające i pochwalne poprzedzają właściwy tekst. Druk przyczynia się wreszcie do rozkwitu innych gałęzi przemysłu rzemiosł, jak papiernictwo, introligatorstwo.

Pismo - system umownych znaków, za pomocą których można utrwalić język mówiony

Głównym powodem, dla którego zaczęto szukać materiałów, na których można było pisać, była potrzeba zapisywania przez ludzkość znaków i obrazów, często mających znaczenie magiczne.

Najstarszymi znakami są malowidła naskalne sprzed ok. 13 tys. lat p.n.e. Na kościach, muszlach, kości słoniowej ryto obrazy i znaki. Później używano kamieni, drewna, płytek glinianych.

EGIPT

Hieroglify znane już 3000 l. p.n.e. i były pismem starożytnych Egipcjan, znakami niezrozumiałymi poza ich krajem, ale i dla większości jego ludności. Według samych starożytnych Egipcjan stosowany przez nich system pisma pochodził od bogów. Egipcjanie wierzyli więc w boskie pochodzenie pisma, nazywali je „pismem mowy boskiej”. Pismo wynalazł bóg Thot. Termin hieroglify został wprowadzony dopiero przez chrześcijańskiego pisarza Klemensa z Aleksandrii.

Hieroglificzne inskrypcje wykuwano na ścianach świątyń oraz grobowców, na posągach, stelach, urnach i innych obiektach kultu i rytuału.

Z chwilą odkrycia i zastosowania innych niż kamień materiałów pisarskich pojawiły się zmiany w strukturze pisma egipskiego. Jednak najbardziej w starożytności rozpowszechniony był papirus, wyrabiany z rosnącej przy rzekach Afryki rośliny o tej samej nazwie.

Obok papirusu, w szczególnych przypadkach używano powierzchni z brązu, złota, kości słoniowej, a także glinianych tabliczek oraz skóry. W szkole papirus często zastępowano drewnianymi tabliczkami przystosowanymi do wielokrotnego użytku dzięki temu, że pokrywano je substancją podobną do gipsu, którą można było zmywać.

MEZOPOTAMIA

Pismo klinowe-Charakterystyczny kształt pisma był rezultatem żłobienia w tabliczkach z miękkiej gliny rylcem wykonanym z trzciny. Zespoły kresek pionowych, poziomych i ukośnych oznaczały całe wyrazy, z czasem przekształcając się w pismo sylabowe. Tabliczki następnie suszono na słońcu lub przy ogniu.

Pisanie i czytanie pismem klinowym nie było łatwe dla starożytnych mieszkańców Mezopotamii. Nauczyciele pisma i stanowili w Babilonii i Asyrii arystokratyczną klasę społeczną, potężniejszą niekiedy od dworzan i samego władcy. Umiejętność czytania i pisania była więc kluczem do władzy i bogactwa.

CHINY

Pierwsze książki chińskie powstawały na kościach zwierząt m.in. jeleni, skorupach żółwi, rozciętych laskach bambusowych oraz tabliczkach drewnianych, na których żłobiono znaki pisarskie, które następnie zalewano atramentem za pomocą cienkiej rurki bambusowej. Do czasów współczesnych nie dotrwał żaden z wymienionych rękopisów chińskich.

Po tym okresie zmieniła się postać książki, zaczęto tworzyć na jedwabiu posługując się rurką bambusową i pędzlem z wielbłądziej sierści. . Jedwab posiadał cechy podobne do papirusu, a więc giętkość i gładką powierzchnię, ale był znacznie droższym materiałem niż papirus. Na początku II w. n.e. zaczęto wytwarzać w Chinach papier.

Pismo chińskie zachowało się niemal nie zmienione do naszych czasów. jeden znak - piktogram - oznacza jeden wyraz).

EUROPA

• Pismo greckie

Mitologia grecka głosi, że twórcami pisma były córki boga Apollina, inna wersja mówi o Hermesie, Grecy przejęli pismo od Fenicjan

Około V w. p.n.e. wyodrębniło się pismo w trzech odmianach, które dały początek większości pism na świecie. W ciągu lat wykształciła się jedna forma pisma (ok. 403 p.n.e.) zw. greckim alfabetem klasycznym. Język ten obowiązuje, w prawie nie zmienionej formie, do dziś.

Początkowo sposób zapisywania był nieco odmienny od współczesnego, mianowicie od prawej do lewej strony, modyfikowano ten sposób pisząc raz od prawej, raz od lewej tzw. aż w końcu pisano już w sposób przyjęty aż do dziś - od lewej do prawej.

• Pismo łacińskie

Łacina była przez całe średniowiecze jedynym językiem w Europie Zachodniej posiadającym pismo, dlatego pisma narodowe powstawały poprzez przystosowywanie tego zapisu do dźwięków konkretnej mowy. Dziś używany jest na ogromnych obszarach kuli ziemskiej.

• Pismo runiczne

Najstarsze inskrypcje runiczne sięgają II wieku n.e. i wykazują takie mistrzostwo pisma, że musiało powstać na początku ery chrześcijańskiej. Pismo to szybko się rozpowszechniło i rozwinęło. Już około 500 r.n.e. odnajdujemy jego ślady w Danii, Szwecji, Polsce.Wiemy że runy były używane przez wiele stuleci i w wielu krajach.

W XI wieku obserwujemy wymieranie pisma na terenie Anglii, Niemiec i Holandii. Zostaje zastąpione przez pismo łacińskie. Odwrotnie dzieje się na terenach Skandynawii i jej koloniach, runy przetrwały tam od początku ich istnienia aż po dzień dzisiejszy. Trudno określić, jak powszechną była znajomość tego pisma wśród ludzi. Na temat mistrzów pisma runicznego również niewiele wiadomo: nie wiemy jak ich ćwiczono, kto ich zatrudniał, czy komponowali teksty, ile inskrypcji mogli wykonać w ciągu swego życia.

Czym jest pamięć społeczna?

W lakonicznym definicyjnym ujęciu pamięć społeczna jest to społecznie

tworzona, przekształcana, i przyjmowana wiedza

odnosząca się do przeszłości zbiorowości. Wiedza ta obejmuje różne treści,

pełni różne funkcje, trwa dzięki różnym kulturowym nośnikom.

Wiedza ta trwa i przyjmowana jest dzięki niemal wszystkim wytworom

kultury i dzięki ustnym przekazom treści dotyczących przeszłości danej

zbiorowości, zawierającym opis postaci.

Pamięć społeczna pełni kilka funkcji:

- jest przekazem wiedzy dotyczącej przeszłości;

- jest przekazem kompetencji kulturowej

- jest przekazem wzorów zachowań

- jest przekazem wartości

- jest czynnikiem współtworzącym tożsamość grupową;

- jest czynnikiem współokreślającym relacje między grupami sąsiedzkimi

- bywa sposobem uprawomocniania władzy;

- jest czynnikiem oddziaływania na przyszłość

Pamięć społeczna jest więc różnorodnym w swych przejawach i treściach

odniesieniem do przeszłości - tak w skali lokalnej , narodowej (poznanie dawnej kondycji narodu

i jego relacji z sąsiadami), jak i uniwersalnej (poznanie dawnych warunków

życia jako odniesienia do współczesnej sytuacji).

Wpływ kultury rzymskiej na cywilizację europejską

Rzymianom zawdzięczamy filozofię grecką. Dzięki rzymskim kopistom i kontynuatorom starożytnej filozofii greckiej przetrwała ona dla przyszłych pokoleń i wywarła wpływ na kulturę europejską. Warto w tym miejscu wspomnieć o systemie dróg obejmujących Cesarstwo, o budowie mostów (niektóre istnieją do dnia dzisiejszego), o cemencie - wynalazku Rzymian, tak często dziś używanym, o akweduktach dostarczających wodę do miast, o łaźniach i wielu innych wynalazkach, które wydają się nam codziennością, a które zawdzięczamy starożytnym Rzymianom. Prawo rzymskie do dziś stanowi fundament prawodawstwa europejskiego. Oczywiście uległo ono modyfikacjom ze względu na rozwój społeczny i konieczności wprowadzania zmian, ale do dziś na wydziałach prawa przedmiot „prawo rzymskie” jest jednym z fundamentów. Prawo cywilne, tak istotne w dzisiejszym świecie w swej formie zawdzięczamy prawodawcom znad Tybru. Kolejną rzeczą jest ustrój polityczny. Średniowieczny system polityczno-społeczny zaczerpnął wiele z rzymskiego systemu politycznego i administracji. Także system wyborczy i parlament oparte są na systemie starożytnych Rzymian. Na koniec - chrześcijaństwo. Cesarstwo Rzymskie obejmowało prawie całą ówczesną Europę Dzięki temu chrystianizacji ulegały nie tylko ludy zamieszkujące zromanizowane tereny, ale i barbarzyńcy Ponad to dzięki kulturze starożytnego Rzymu duża część narodów świata posługuje się tym samym pismem, a język rzymian - łacina, przez wiele wieków uważany był za uniwersalny język krajów europejskich. Powyższe przykłady wskazują, iż obecna cywilizacja europejska przejęła bardzo wiele od antycznych cywilizacji. Przykładem jest także składana po dziś dzień przez młodych lekarzy przysięga Hipokratesa.

Ikonografia w początkach chrześcijaństwa

Ikonografia chrześcijańska- jest częścią ikonografii religijnej. Jest ona swego rodzaju językiem i jako taka powinna być zrozumiała dla tych, dla których jest przeznaczona. Szczególnie wyraźnie uwidacznia się ta jej funkcja w okresie, gdy dla większości wyznawców, obok przekazów słownych, była jedynym źródłem informacji o religii. W takiej sytuacji mówi się o „biblii ubogich”, czyli o przekazywaniu wiadomości o wierze, życiu Chrystusa, czasach biblijnych za pomocą obrazów czy całych ich cykli.

Ikonografia chrześcijańska dzieli się na ikonografie:

- trynitarną- obejmuje przedstawienie Boga Ojca, postacie i symbole otaczające Chrystusa, sceny z jego życia, działalności, cuda, mękę i zmartwychwstanie, wyobrażenie Ducha Świętego i Trójcy Świętej

- mariologiczną- obejmuje biblijne figury Matki Bożej, oznaczające ją symbole, wyobrażenia mówiące o jej udziale w życiu Syna, proroctwa, przedstawienia samej Matki Bożej

- angelistyczną- to ikonografia aniołów i złych duchów

- liturgiczną- obejmuje rok kościelny, jego święta, Mszę Świętą i Sakramenty Święte

- katechetyczną- obejmuje przedstawienia tematów z historii biblijnej

- hagiograficzną- obejmuje życiorysy świętych i błogosławionych

Pamięć społeczna i jej miejsce w rozwoju kultury 

Pamięć społeczna jest to społecznie tworzona, przekształcana, względnie ujednolicana i przyjmowana wiedza odnosząca się do przeszłości zbiorowości. Wiedza ta obejmuje różne treści, pełni różne funkcje, trwa dzięki różnym kulturowym nośnikom oraz trafia do świadomości jednostek z różnych źródeł. Wskutek mechanizmów życia społecznego następuje właśnie względne ich ujednolicenie, a tym samym względne ujednolicenie w danej grupie wyobrażeń odnoszących się do przeszłości. Wiedza ta trwa i przyjmowana jest dzięki niemal wszystkim wytworom kultury i dzięki ustnym przekazom treści dotyczących przeszłości danej zbiorowości, zawierającym opis postaci, wydarzeń a także dzięki samym wytworom kultury z tejże przeszłości, które odnoszą się do danej zbiorowości, które są uznawane za ważne dla losów tej zbiorowości I choć oczywiście pamięć społeczna jest w pewnym stopniu metaforą, bowiem różni się w swej istocie od pamięci jednostkowej, to odnosi się do przeszłości i prób jej utrwalania w danej kulturze.

Pamięć społeczna pełni kilka funkcji:

- jest przekazem wiedzy dotyczącej przeszłości;

- jest przekazem kompetencji kulturowej (w tym sposobów rozumienia pewnych symboli);

- jest przekazem wzorów zachowań ważnych z punktu widzenia losów grupy;

- jest przekazem wartości uznawanych przez grupę za ważne i tym samym godne utrwalenia;

- jest przekazem informacji o prawdziwej bądź domniemanej genezie i strukturze grupy;

- jest czynnikiem współtworzącym tożsamość grupową;

- jest czynnikiem współokreślającym relacje między grupami sąsiedzkimi

- bywa sposobem uprawomocniania władzy;

- jest czynnikiem oddziaływania na przyszłość poprzez wytyczanie swoistej stosunkowo trwałej trajektorii dziejów grupy.

Funkcje te zazwyczaj realizowane są spontanicznie w procesach życia społecznego, bywają jednak też świadomie wykorzystywane przez takie czy inne siły społeczne. Pamięć społeczna jest więc różnorodnym w swych przejawach i treściach odniesieniem do przeszłości - tak w skali lokalnej (dawna rola miasta czy regionu w sieci osadniczej kraju), narodowej (poznanie dawnej kondycji narodu i jego relacji z sąsiadami), jak i uniwersalnej (poznanie dawnych warunków życia jako odniesienia do współczesnej sytuacji).

Miejsce druku w rozwoju kultury

Książka przestała być monopolem kleru, wypełniać tylko biblioteki kościelne, klasztorne i panujących; Zasięg oddziaływania książki objął nie tylko elitarne kręgi intelektualne, lecz również strefy pozaelitarne, Jednymn ze szczególnych objawów tego nowego stosunku do książki było szerzenie zbieractwa. Bibliofilstwo stało się dość powszechnym składnikiem zycia kulturalnego człowieka Odrodzenia. Mnożyły się biblioteki, powstało wiele księgozbiorów prywatnych Druk przyczynił się nie tylko do rozkwitu nauki, wprowadził również jej popularyzację.

Łatwiejsze stało się teraz nauczanie w szkołach Druk zaznajamiał szybko z aktualnościami Wszystko to sprzyjało podniesieniu ogólnego poziomu oświaty na stopień o wiele wyższy aniżeli to było możliwe przed Gutenbergiem. Ogromną rolę odegrała też książka w propagowaniu haseł reformacji: druk stał się jedną z najgroźniejszych broni w burzeniu starego, feudalnego świata. . Szersze udostępnienie książki zaspokajało też - potrzebę sławy, utrwala bowiem przekonanie, że żadna inna forma nie może równie skutecznie zapewnić nieśmiertelności na ziemi jak słowo drukowane. Zanika więc anonimowość Średniowiecza, książka rozgłasza imię autora i jego protektora, stąd typowe zjawisko w książce Odrodzenia: przedmowy, dedykacje oraz liczne wiersze zalecające i pochwalne poprzedzają właściwy tekst. Druk przyczynia się wreszcie do rozkwitu innych gałęzi przemysłu rzemiosł, jak papiernictwo, introligatorstwo.

Tyrania i jej miejsce w rozwoju kultury 

Tyrania to forma rządów w greckich miastach-państwach Tyrania narodziła się w Grecji jako forma rządów o charakterze populistycznym, w czasie walk ludu i arystokracji o władzę polityczną nad greckimi polis. tyrani rekrutowali się spośród arystokratów. Tyrani realizowali socjalne postulaty biedoty, rabując ziemię arystokracji i rozdając ją bezrolnym, umarzali długi, brali lud w opiekę przed sądami, organizowali wielkie igrzyska i imprezy sportowe obarczając kosztami pokonaną arystokrację. . W średniowieczu połączono pojęcia „tyranii” i „despotyzmu”.Tyrania to forma rządów, gdzie władza ma charakter jednoosobowy i charakteryzuje się nieprawością metody zdobycia tej władzy; możemy tedy zdefiniować tyranię jako formę władzy nieprawowitej i jednoosobowej. We wczesnym średniowieczu, gdy książę (król) był właścicielem wszystkich rzeczy , gdy państwo traktowano jako prywatną własność księcia, nikogo nie mogła razić nadmierna surowość władcy.prekursorzy myśli demokratycznej , którzy tyranię utożsamili z brakiem demokracji.W wieku XVIII upowszechnili oni pogląd, że istnieją zasadniczo dwie formy rządów: tyrania i demokratyczna republika na wzór greckiej polis. Każda monarchia z natury jest tyranią, a więc jest rządem nieprawowitym. Dla rewolucjonistów tyranią był każdy rząd, który nie posiada demokratycznej legitymizacji. W ścisłym, greckim znaczeniu terminu „tyrania” nie kojarzył się zaś ze sposobem sprawowania władzy, a jedynie z metodą zdobycia rządów przez jednostkę. We współczesnym języku politycznym taką formę rządów jednostkowych, gdzie suweren dochodzi do władzy drogą nielegalną i nie posiada legitymizacji ani tradycyjnej, ani demokratycznej i utrzymuje się przy władzy za pomocą siły, określamy mianem dyktatury.

Dlaczego ojcowie kościoła uważali że nauka to zło konieczne 

Kościół nie akceptuje nauki taką jaka jest. Stara się ją jednak częściowo pogodzić ze swoją doktryną. Przyczyna jest raczej oczywista: nauka wyjaśnia świat o wiele lepiej, a przede wszystkim prezentuje bardziej satysfakcjonujący intelektualnie światopogląd. Skoro więc nie możesz kogoś pokonać, należy się do niego przyłączyć. Przykre jest to, że Kościół w wielu kwestiach nadal traktuje naukę tak jak kilkaset lat temu - jako kwestię wiary. Pod tym względem nic się niestety nie zmieniło. Niekiedy również nauka stara się pogodzić z religią.

Ojcowie Kościoła (np. św. Augustyn) Z zapałem bronili nauki Kościoła i tworzyli ją. Z uporem zwalczali wszelkie odstępstwa od dogmatów i próby podważenia jedności Kościoła.

1. Mecenat monarchów średniowiecznych w kulturze 

• Mecenat to opieka wpływowych i bogatych miłośników i amatorów literatury i sztuki nad twórcami. Na ogół wiąże się to z finansowym wspieraniem tych artystów i ich poczynań.

• W średniowieczu dzieło odgrywało nadrzędną rolę w stosunku do artysty, który nie ujawniał swojego nazwiska.

• Utwór miał pełnić dydaktyczną i moralną funkcję.

• Twórca nie ujawniał się, lecz pozostawał w cieniu swojego dzieła. Rozwój średniowiecznej nauki i oświaty zawdzięczamy duchownym. Tylko oni mogli zakładać szkoły i funkcjonujące przy nich biblioteki.

• Mecenat władców był niewielki. Na uwagę zasługiwał Karol Wielki, który kładł duży nacisk na powstawanie szkół przyklasztornych. W związku z upadkiem rzymskich instytucji państwowych Kościół stawał się potęgą nie tylko religijną, ale również kulturową, ekonomiczną i polityczną.

• Jedność kultury średniowiecznej w znacznym stopniu zależała od wspólnego języka - łaciny.

• W większych miastach, na podobieństwo rzemieślniczych cechów, powstawały związki (korporacje) mistrzów i uczniów, które dały początek szkołom wyższym. Szkoły te nazywano początkowo studium generale, a potem universitas.

• Uniwersytety posiadały autonomię - były prawnie niezależne od władz miejskich, miały także wyłączne prawo nauczania i nadawania stopni naukowych w całym świecie chrześcijańskim.

• Książka pełniła w średniowieczu rolę podstawowego narzędzia pracy i źródła wiedzy. Księgi spisywano głównie w klasztorach. Oczywiście uniwersytety i kancelarie dworskie nie mogły się bez ksiąg obejść, stąd też je tam kopiowano.

2. Rola greckiego polis w rozwoju kultury na przykładzie Aten 

• Polis to państwo-miasto greckie, podstawowy ustrój polityczny starożytnej Grecji do czasów hellenistycznych.

• Dla współczesnych nam ludzi jest ono zwyczajnie niezbędną instytucją do zapewnienia ochrony obywateli i ładu społecznego.

• Ukazuje, że państwo jest tworem naturalnym, mającym zapewnić samowystarczalność pewnej grupie ludzi.

• Stwierdza, że z faktu, iż nikt nie jest samowystarczalny można wyciągnąć demokratyczny wniosek - każdy obywatel wobec państwa jest równy i ma te same prawa i obowiązki.

• Początkiem drogi do demokracji w starożytnej Grecji, a dokładniej w polis ateńskiej, jest rozpoczęcie procesu kodyfikacji praw. Ważnym faktem jest, że pierwsze dokumenty prawne były reakcją na niepokoje społeczne wynikające z wewnętrznej nierówności kastowego społeczeństwa. Lud domagał się coraz głośniej równości, a przede wszystkim ukrócenia samowoli szlachty w sądownictwie.

• Ważnym pojęciem dla starożytnych Greków jest dike. Można powiedzieć, że cała filozofia zaczęła się od próby poznania praw rządzących światem

• Dla starożytnych Greków niezwykle ważnym pojęciem była cnota — arete. Przez nią rozumiano określone wzorce zachowań

• W związku z rosnącą solidarnością społeczną obywatele odczuwali coraz większą dumę z przynależności do polis, a jednocześnie rosły profity, jakie czekały w rodzinnym mieście na zwycięzców igrzysk. W ten sposób polis rozwijała kontakty z obywatelami, zwiększając ich przywiązanie — a zatem i skłonność do poświęceń na rzecz państwa.

• Arete politike wymagała od obywatela czynnego udziału w życiu polis. Ważnym zagadnieniem jest sposób wyboru urzędników do Rady Pięciuset w Atenach.

3. Elementy zaczerpnięte z antyku w liturgii chrześcijańskiej 

• Chrześcijaństwo zrodziło się w środowisku, które pozostawało pod wpływem trzech różnych kultur, jego kolebką był judaizm, Kultura hellenistyczna, łącząca elementy cywilizacji starożytnej Grecji i kultur oraz religii orientalnych i z kultura rzymska.

• Judeochrześcijanie uczestniczyli w nabożeństwach żydowskich w synagogach, które składały się przede wszystkim z: czytania Pisma Świętego, śpiewu Psalmów, pewnego rodzaju homilii-komentarza, recytacji modlitw oraz błogosławieństwa końcowego. Te właśnie nabożeństwa stały się pierwowzorem naszej Liturgii Słowa.

• Ryty poszczególnych sakramentów i użycie w nich niektórych elementów naturalnych (np. świece i olej w sakramencie Chrztu, Namaszczenia chorych i przy święceniach) wzięły się z kręgu kultury judaistycznej lub wprost z liturgii żydowskiej.

• Liturgiczny sposób liczenia czasu, który zachowal sie u nas w odniesieniu do swiat (tzn. fakt, ze uroczystosci, Niedziele i swieta Panskie liczymy juz od poprzedzajacego wieczora) takze wywodzi sie z zydowskich zwyczajów.

• Swieto cotygodniowe, obchodzone przez Zydów jako szabat na pamiatke stworzenia i Przymierza, przesunelo sie u chrzescijan na Niedziele - Pierwszy dzien tygodnia - dzień Zmartwychwstania Pańskiego.

• Z kultury hellenistycznej weszly do chrzescijanskiej Liturgii takze liczne obrzedowe procesje, zwlaszcza te, zwiazane z cyklem poszczególnych swiat w obrebie roku.

• Jezyk liturgiczny zawdziecza Grekom bardzo wiele swych pojec. Naleza do nich tak podstawowe wyrazenia jak: mysterion, leiturgia, epikleza, eucaristia,

• W terminologii chrzescijanskiej pojecia w rodzaju: tabernaculum, Credo, Te Deum, Gloria, Agnus Dei, itd., pochodza wlasnie z kregu kultury lacinskiej.

• Wspólczesne szaty liturgiczne wiekszosci Kosciolów nurtów katolickich i prawoslawnych wywodza sie w wiekszosci z codziennych lub uroczystych strojów Rzymian.

• Zwyczaj domowej modlitwy rodzinnej chrzescijan moze takze wywodzic sie z rzymskiej modlitwy do bóstw opiekunczych domowego ogniska (lar i penat), choc i Zydzi nie zaniedbywali jej w swych domach.

4. Wpływ kultury rzymskiej na cywilizację europejską

• Cesarstwo Zachodniorzymskie upadło w 476 r. po Chrystusie. Jednak powstałe na jego gruzach państwa przejęły po nim religie, system polityczny i prawny. W kolejnych latach istniały próby odtworzenia, choćby w sposób symboliczny, dziedzictwa Rzymu. Chcieli tego dokonać między innymi cesarze Karol Wielki i Otton III, a nawet Napoleon Bonaparte. Świadczy to o wadze, jaką Rzym odgrywa w historii Europy.

• Rzymianom zawdzięczamy filozofię grecką. Warto w tym miejscu wspomnieć o systemie dróg obejmujących Cesarstwo, o budowie mostów (niektóre istnieją do dnia dzisiejszego), o cemencie - wynalazku Rzymian, tak często dziś używanym, o akweduktach dostarczających wodę do miast, o łaźniach.

• Prawo rzymskie do dziś stanowi fundament prawodawstwa europejskiego. Oczywiście uległo ono modyfikacjom ze względu na rozwój społeczny i konieczności wprowadzania zmian, ale do dziś na wydziałach prawa przedmiot „prawo rzymskie” jest jednym z fundamentów.

• Kolejną rzeczą jest ustrój polityczny. Średniowieczny system polityczno-społeczny zaczerpnął wiele z rzymskiego systemu politycznego i administracji.

• Chrześcijaństwo - religia rozpowszechniła się od wschodnich rejonów Morza Śródziemnego po brzegi Atlantyku i Morza Północnego. Dzięki temu chrystianizacji ulegały nie tylko ludy zamieszkujące zromanizowane tereny, ale i barbarzyńcy

• Dzięki kulturze starożytnego Rzymu duża część narodów świata posługuje się tym samym pismem, a język rzymian - łacina, przez wiele wieków uważany był za uniwersalny język krajów europejskich.

5. Mowa w epoce kamienia

• Komunikacja odbywała się początkowo przez gesty i odruchy (mowa ciała) z czasem jednak zaczęto połsugiwac się ogłosami. Kwestią dyskusyjną pozostaje posługiwanie się przez neandertalczyka mową, zjawiskiem wyłącznie ludzkim.

• Według przypuszczeń naukowych, przodkowie człowieka współczesnego umieli wydawać okrzyki, gwizdy, jęki, ryki i temu podobne dźwięki, ale nie byli jeszcze w stanie posługiwać się mową artykułowaną, tj. nie potrafili wymawiać słów.

• Rozwój mowy wykazuje silny związek z wykształceniem się praworęczności , tak więc fakt, iż zabita istota zasłoniła się odruchowo przed strzałem lewą ręką, sugeruje, że była leworęczna.

6. Starożytne misteria i ich miejsce w rozwoju kultury

• Były to formy kultu w różnych miejscach starożytnej Grecji dla czczenia określonego bóstwa, najczęściej bóstwa podziemnego, co do którego wierzono, że przejmuje ludzkie dusze po śmierci.

• To oddawanie czci nie odbywało się publicznie, ale w tajemnicy, sprawowane w wąskim kręgu uczestników, do którego każdy poszczególny uczestnik był przyjmowany przez szczególny ryt wtajemniczenia. Poprzez ten ryt stawał się "mistą".

• Czymś innym w porównaniu z wtajemniczeniem jest powracające kultowe święto. Polegało ono na tym, że mniej lub bardziej dramatycznie odgrywano sceny z mitologii dotyczące bóstwa np. ku czci Bachusa, zwane też misteriami dionizyjskimi (Bachus = Dionizos). Tematem tych misteriów był mit o śmierci Dionizosa.

• Casel definiuje liturgię krótko: "Liturgia to misterium Chrystusa i Kościoła". Znaczy to także: liturgią jest każde misterium, którego przedmiotem jest dzieło zbawcze dokonane przez Chrystusa. Jest ono w kulcie Kościoła obecne i skuteczne.

• W Grecji narodziła się sztuka teatralna. Współcześni architekci wzorują się na starożytnych budowlach, projektują budynki teatralne- usytuowanie sceny, widowni, przede wszystkim zaś zapewniając odpowiednią akustykę. Niedoścignionym wzorcem jest tu amfiteatr w Epidauros. Przede wszystkim jednak teatr starożytny dał początek widowiskom teatralnym. Od misterium ku czci Dionizosa poprzez klasyczne widowiska sztuka przechodziła kolejne etapy rozwoju- pojawiły się średniowieczne misteria

• W starożytnej Grecji istniały trzy główne nurty mistyczne zwane misteryjnymi. Były to: misteria eleuzyńskie, obrzędy związane z kultem boga Dionizosa i orfizm.
  Ich celem była wewnętrzna przemiana człowieka, który miał w ten sposób uzyskać prawdziwą wiedzę o bogach, świecie i samym sobie. Dostępował przy tym kontaktu z bóstwem, a przez to — życia wiecznego. Każdy z trzech nurtów pozwalał dokonać tej przemiany innym sposobem.

---