Pojęcie mikroklimatu

Mikroklimat w znaczeniu encyklopedycznym jest to klimat charakterystyczny dla małej części
ś

rodowiska, której odrębność jest wynikiem specyfiki układu czynników ją tworzących, np.

wysokością i wahaniami temperatury, wilgotności, szybkością ruchu powietrza itp. Określonym
mikroklimatem może się charakteryzować zarówno obszar geograficzny (np. miejscowość, kotlina,
czy wąwóz), jak i twór sztuczny zbudowany przez człowieka (wnętrze samochodu, mieszkanie, hala
produkcyjna).

Czynniki kształtujące mikroklimat

Do podstawowych czynników kształtujących mikroklimat środowiska należy zaliczyć:

•

temperaturę powietrza,

•

wilgotność,

•

ruch powietrza,

•

promieniowanie cieplne,

•

ciśnienie atmosferyczne.

Wszystkie części składowe mikroklimatu wywierają wpływ na samopoczucie człowieka, jego
sprawność fizyczną i umysłową, na wydajność pracy oraz zachowanie dobrego stanu zdrowia.
Mikroklimat decyduje także o gospodarce cieplnej organizmu.

Ocena stanu warunków mikroklimatycznych

Każdy człowiek posiada wrodzone możliwości oceny stanu warunków mikroklimatycznych. Dlatego
też jako miarę komfortu cieplnego coraz częściej przyjmuje się subiektywne odczucie temperatury
przez człowieka (temperatury odczuwane lub rzeczywiste). Odczucia te są zależne od odporności
organizmu, stanu zdrowia, wieku i przyzwyczajeń.

Mikroklimat środowiska pracy

Właściwy mikroklimat w środowisku pracy jest ważnym czynnikiem wpływającym na zdrowie
pracownika, jego samopoczucie oraz wydajność pracy. Zwykle pracownik tak długo nie uświadamia
sobie wpływu warunków mikroklimatu, dopóki zapewniają mu one normalne funkcjonowanie.
W Polsce obowiązują następujące normy dotyczące mikroklimatu:
PN - 85/N - 08011 - Ergonomia. Środowiska gorące,
PN - 85/N - 08013 - Ergonomia. Środowiska termicznie umiarkowane,
PN - 85/N - 08009 - Ergonomia. Środowiska zimne.

Duże znaczenie mają również takie czynniki jak: pora roku, miejsce wykonywania pracy, otoczenie,
wiek oraz płeć pracownika. Ponadto wymienić tutaj należy także rodzaj wykonywanej pracy, pozycję,
w której praca jest wykonywana oraz wielkość wysiłku fizycznego niezbędnego do wykonywania
określonej czynności, jako czynniki mające istotny wpływ na ustalenie właściwej, najbardziej
optymalnej temperatury oraz innych parametrów mikroklimatu. Mikroklimat pomieszczeń pracy, a
więc także pomieszczeń biurowych, warunkuje przede wszystkim temperatura.

Mierniki mikroklimatu

Rys. HD32.1 - mierniki mikroklimatu z rejestracją


Mikroklimat gorący
Mikroklimat gorący- najczęściej występuje w pomieszczeniach, gdzie znajdują się urządzenia
emitujące promieniowanie cieplne podwyższające temperaturę. W takich warunkach organizm
człowieka uruchamia mechanizmy termoregulujące, jak:
- ograniczenie aktywności mięśniowej, by maksymalnie zmniejszyć wytwarzanie ciepła
wewnątrzustrojowego
- rozszerzenie skórnych naczyń krwionośnych, aby zwiększyć w nich krążenie krwi, oraz emisję ciepła
przez skórę
- intensywne wydzielanie potu (nawet do kilku litrów dziennie w ekstremalnych warunkach
przebywania)

Oddziaływanie mikroklimatu na organizm
Mikroklimat gorący- utrata ciepła odbywa się w sposób bierny (promieniowanie, przewodzenie,
konwekcja) i czynny( parowanie potu). Może nastąpić utrata elektrolitów, omdlenia cieplne, kurcze
cieplne, wyczerpanie, udar

Warunkom mikroklimatu gorącego często towarzysz takie czynniki szkodliwe:
-kontakt z otwartym płomieniem;
-intensywne promieniowanie cieplne (patrz zagrożenia dla oczu i skóry wywołane promieniowaniem
podczerwonym);
-odpryski gorących metali, żużla, szkła;
-rozpryski stopionych metali, szkła;
-kontakt z gorącym przedmiotem.

Sposoby ograniczania
-napoje chłodzące
-praca w temp. nie przekraczającej maksymalnej
-ochrona oczu
-wymiana powietrza

-białe izolacyjne ubrania ochronne
-aklimatyzacja
Aklimatyzacja – adaptacja do środowiska, zwiększenie tolerancji na dane środowisko w ciągu
długiego czasu(stopniowo w ciągu 7 dni na stanowisku pracy- aklimatyzacja naturalna).
Aklimatyzacja sztuczna- w komorze klimatycznej w kontrolowanych warunkach
Szczegóły dotyczące mikroklimatu gorącego reguluje:

Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów (Dz. U nr
60 poz. 279 z 1996 r.)

Rozporządzenie ministra pracy o najwyższych dopuszczalnych stężeniach i natężeniach
czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. nr 217 poz. 1833 z 2002 r.)

Mikroklimat gorący charakteryzowany jest przez wskaźnik obciążenia termicznego WBGT
Uzyskane średnie wartości WBGT porównuje się z dopuszczalnymi wartościami uwzględniającymi
metabolizm, aklimatyzację oraz prędkość przepływu powietrza. Wartości wskaźnika nie powinny
przewyższać wartości podanych( normy).

Mikroklimat zimny
Występuje na stanowisku gdzie temperatura powietrza nie przekracza 10

o

C lub

14 w przypadku zatrudnienia młodocianych Ze względu na sposób oddziaływania mikroklimatu na
organizm człowieka wyróżnia się:
- chłodzenie miejscowe oceniane za pomocą wskaźnika siły chłodzącej WCL (ocenia się na tych
samych poziomach co WBGD)
WCL< 1200 ekspozycja ciągła
1200 ≤WCL <2000 ekspozycja skrócona
WCL ≥2000 ekspozycja zabroniona nawet w warunkach awaryjnych
-w przypadku chłodzenia ogólnego działanie mikroklimatu zimnego oceniane jest za pomocą
wskaźnika wymaganej ciepłochłonności odzieży IREQ-oznacza się na stanowisku pracy i porównany
z wartościami podanymi w normie. Jeśli ciepłochłonność odzieży pracownika jest niższa od wartości
wyznaczonej to należy:
-zaopatrzyć pracownika w odzież zabezpieczającą go przed ogólnym działaniem środowiska zimnego
na danym stanowisku pracy
-zmniejszyć ujemne obciążenie termiczne na danym stanowisku pracy.

Pracownicy narażeni na zimno:
- Pracujący na zewnątrz:
- Budowniczy dróg, pracownicy budownictwa, montażyści konstrukcji zewnętrznych,
- Monterzy urządzeń wodnych i telekomunikacyjnych,
- Policjanci, strażacy, personel służb ratowniczych, żołnierze,
- Pracownicy transportu, kierowcy autobusów, samochodów ciężarowych,
- Rybacy, leśnicy, myśliwi,
- Nurkowie,
- Pracownicy chłodni,
- Pracownicy zatrudnieni przy obróbce i pakowaniu mięsa,
- Inni pracownicy lub osoby przebywające na zewnątrz (aktywność rekreacyjna).

Co należy robić by zmniejszyć ryzyko w warunkach ekspozycji na zimno?

•

Nosić nakrycie głowy (czapkę). Utrata ciepła przez nieosłoniętą głowę stanowić może nawet
do 50% ogólnej utraty ciepła w warunkach ekspozycji na zimno.

•

Należy nosić wielowarstwową odzież. Warstwy zatrzymują ciepłe powietrze i pomagają
zachować ciepło. Odzież powinna być luźna i nie obciskać ciała. Zewnętrzna warstwa
powinna chronić od wiatru i być odporna na wilgoć.

•

Tempo wykonywania intensywnego wysiłku fizycznego powinno być dowolnie regulowane.
Chodzi tu o zapobieganie zmęczeniu, które przyczynia się do hipotermii. Należy również nie
dopuszczać do pocenia się poprzez zdjęcie lub rozluźnienie części odzieży.

•

Należy chronić ręce i stopy. Wszędzie tam, gdzie jest to możliwe należy nosić rękawice z
jednym palcem zamiast rękawiczek z pięcioma palcami. Dobrze jest mieć zapasowa parę
rękawiczek na zmianę, gdy te noszone przemokną. Podczas pracy na zewnątrz pomieszczeń
należy, gdzie tylko jest to możliwe stosować namioty dla ochrony przed wiatrem. Należy tak
rozplanować pracę, aby była ona wykonywana w cieplejsze dni lub w cieplejszej porze dnia.

•

Przerwy należy spędzać w ogrzanych pomieszczeniach. Częstotliwość przerw powinna być
tym większa im temperatura jest niższa, a wiatr silniejszy. Po wejściu do ogrzanego
pomieszczenia należy zdjąć wierzchnią odzież.

•

Należy pić dużo ciepłych napojów. Nawodnienie organizmu jest korzystne dla
funkcjonowania układu krążenia. Napoje zawierające kofeinę i alkohol nie są wskazane
ponieważ powodują skierowanie większej ilości krwi do skóry. Powoduje o ochłodzenie krwi
i w rezultacie obniżenie temperatury ciała.

•

Metalowe uchwyty i poręcze powinny być osłonięte materiałem izolującym. Narzędzia
używane w niskich temperaturach powinny być tak skonstruowane by można się nimi
posługiwać mając na rękach rękawice z jednym palcem. Podczas pracy na zewnątrz
pomieszczeń należy kontrolować i

odpowiednio dostosowywać intensywność pracy i

częstotliwość przerw.

Zapobieganie niekorzystnemu oddziaływaniu środowiska termicznego:
-zapewnienie odpowiedniej odzieży
-zapewnienie odpowiednich napoi pod względem zawartości soli mineralnych
-stosowanie środków ochrony osobistej
-zapewnienie odpowiedniej wentylacji
-zapewnienie odpowiedniej temperatury w zależności od rodzaju pracy
-zmniejszenie wydatku energetycznego pracownika w przypadku nadmiernego obciążenia
ś

rodowiskiem termicznym

-wprowadzenie skróconego czasu ekspozycji pracownika na działanie środowiska termicznego

Granice komfortu cieplnego zostały określone na podstawie dwóch wskaźników PMV, tzn.
przewidywanej oceny średniej warunków termicznych i wskaźnika PPD, tzn. przewidywanego
odsetka niezadowolonych. Obydwa wskaźniki oceny podaje Norma Międzynarodowa ISO-7730-1984,
która została przyjęta w kraju i wydana jako Polska Norma PN-85/N-08013 Ergonomia. Środowiska
termiczne umiarkowane. Określenie wskaźników PMV, PPD i wymagań dotyczących komfortu
cieplnego.

Inne czynniki mikroklimatu mające wpływ na środowisko pracy

Powietrze
Istotnym czynnikiem warunkującym pracę jest powietrze.
Dla lokali biurowych zaleca się krotność wymiany powietrza w granicach 3 - 8 na godzinę. Pracownik
wykonujący spokojną pracę "przy biurku" zużywa w ciągu minuty 20 [l] powietrza, przy założeniu, że
ciśnienie w pomieszczeniu równe jest 760 [mm] Hg. Pomieszczenia przeznaczone na pobyt ludzi
powinny mieć odpowiednią wymianę powietrza przez zastosowanie wentylacji naturalnej lub
mechanicznej albo też łącznie jednej i drugiej. Wielkość wymiany powietrza powinna spełniać
wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy na wszystkich stanowiskach. Najbardziej
rozpowszechnionym rodzajem wentylacji jest wentylacja naturalna. Jej skuteczność jest jednak
ograniczona, gdyż zależy od warunków atmosferycznych, pory roku, pogody oraz lokalizacji budynku.

Wilgotność względna powietrza - jest to stosunek ilości pary wodnej zawartej w powietrzu do ilości
maksymalnej, przy danej temperaturze. Wyrażona w procentach wilgotność względna powietrza
wywiera duży wpływ na warunki pracy. Optymalne warunki wilgotności powietrza są zależne
w dużym stopniu od temperatury otoczenia. Pracownik ma dobre samopoczucie, jeśli:
•w temperaturze 12°C względna wilgotność powietrza wynosi 50 - 70 %;
•w temperaturze 20°C względna wilgotność powietrza wynosi 40 - 50 %;

•w temperaturze 25°C względna wilgotność powietrza wynosi 35 - 40 %

Ruch powietrza - kolejny zasadniczy parametr mikroklimatu w środowisku pracy.
Dopływ powietrza na stanowiskach pracy może być zapewniony w sposób naturalny. Optymalne
prędkości ruchu powietrza wynoszą:
•w ciepłej porze roku od 0,2 do 0,5 [m/s];
•w zimnej porze roku od 0,2 do 0,3 [m/s].
Ruch powietrza w temperaturach niskich wzmaga uczucie zimna, w umiarkowanych powoduje pewne
ochłodzenia, natomiast w temperaturach wysokich - powyżej 35

o

C nie przynosi ulgi lecz zwiększa

uczucie gorąca. Bardzo ważnym elementem wywołującym ruch powietrza jest wietrzenie
pomieszczeń. Podczas wietrzenia należy pamiętać o:
• jednostronne wietrzenie pomieszczeń ma zastosowanie wówczas, gdy głębokość pomieszczenia nie
jest większa niż8,4[m] (wtedy wietrzenie jest wystarczające);
•okna powinny być wyposażone w lufciki albo w górnej części okna bądź też w jednym z jego
dolnych rogów. Niekorzystne jest natomiast umiejscowienie lufcików w środku okna, gdyż zimne
powietrze wlatuje wtedy bezpośrednio do pomieszczenia;
•należy pamiętać, że powietrze potrzebne jest nie tylko pracownikom lecz także maszynom i
urządzeniom do właściwej pracy oraz do rozcieńczania nagromadzonych substancji szkodliwych dla
ludzi;
•przy sporadycznym wietrzeniu powinno się szczególnie uważać, aby nie powstały żadne lokalne
przeciągi i aby odpływ powietrza był prawidłowy;
•świeże powietrze doprowadzane do stanowisk pracy przez system wentylacji powinno być zasysane z
miejsc, w których powietrze nie jest zanieczyszczone.

Wysokość pola pracy w zależności od pozycji pracownika podczas wykonywania pracy

1.

Wysokość pola pracy w pozycji stojącej zazwyczaj jest ustalana na podstawie wysokości
łokciowej. Najkorzystniejszą wysokość pola pracy tzw. normalnej (pracy ręcznej, nie
wymagającej szczególnej precyzji) wyznacza dla danego pracownika poziom, przy którym
dłonie sięgają ok. 75 mm poniżej swobodnego położenia łokci. Wysokość pola pracy powinna
być ustalona tak, aby osoba wykonująca pracę nie była zmuszona do podnoszenia łokci
powyżej 100 mm od ich swobodnego położenia przy tułowiu, gdyż ma to istotny wpływ na
sprawność manipulacyjną. Jeśli wysokość robocza nie może być regulowana, to dla prac w
pozycji stojącej dobiera się ją podobnie jak dla prac w pozycji siedzącej - według pracownika
95-cen-tylowego. W takiej sytuacji osobom niższym należy zapewnić wygodną pozycję przez
stosowanie podestów lub podnóżków o odpowiedniej wysokości.

Optymalna wysokość pola pracy jest uzależniona także od rodzaju pracy. Dla czynności
dokładnych, wymagających szczególnej kontroli wzrokowej stosuje się wyższe, w stosunku
do normalnego, położenie płaszczyzny pracy. Dla pracy ręcznej z operowaniem dużymi
przedmiotami i użyciem siły zaleca się jego obniżenie. Zalecany przedział wysokości dla pola
pracy zawiera się pomiędzy wysokością wyrostka barkowego a wysokością łokciową. (lub
poniżej - do 100 mm). Praca rąk powyżej tej strefy jest niewskazana ze względów
fizjologicznych.

2.

Wysokość pola pracy w pozycji stojącej powinna być określona z uwzględnieniem zarówno
charakterystyki antropometrycznej populacji pracowników, jak i rodzaju wykonywanych prac.

Ź

ródło:

1.

materiały szkoleniowe CIOP-PIB (Centralny Instytut Ochrony Pracy)

2.