Uniwersytet Warszawski

Wydział Polonistyki

Michał Gwardys

Nr albumu: 332499

Ewolucja postaci Jamesa Bonda 


w kontekście przemian geopolitycznych 


i społeczno-kulturowych na przełomie XX i

XXI wieku

Praca magisterska

na kierunku kulturoznawstwo-wiedza o kulturze

Praca wykonana pod kierunkiem

dr Pauliny Kwiatkowskiej

Instytut Kultury Polskiej

Warszawa, Wrzesień 2018


1

Oświadczenie kierującego pracą

Oświadczam, że niniejsza praca została przygotowana pod moim kierunkiem i stwierdzam, że
spełnia ona warunki do przedstawienia jej w postępowaniu o nadanie tytułu zawodowego.

Data Podpis kierującego pracą

Oświadczenie autora (autorów) pracy

Świadom odpowiedzialności prawnej oświadczam, że niniejsza praca dyplomowa została napi-
sana przez mnie samodzielnie i nie zawiera treści uzyskanych w sposób niezgodny z obowią-
zującymi przepisami.

Oświadczam również, że przedstawiona praca nie była wcześniej przedmiotem procedur związa-
nych z uzyskaniem tytułu zawodowego w wyższej uczelni.

Oświadczam ponadto, że niniejsza wersja pracy jest identyczna z załączoną wersją elektro-
niczną.

Data Podpis autora (autorów) pracy

2

Streszczenie

W pracy zająłem się przemianą filmowego wizerunku Jamesa Bonda na przestrzeni lat 1987 -
2012. Dokonałem tego na podstawie trzech filmów z serii: „Licencja na zabijanie” z Timo-
thym Daltonem wcielającym się postać 007, „Świat to za mało” z Piercem Brosnanem i „Sky-
fall” z udziałem Daniela Craiga. W pracy zwracam uwagę na sposób przestawiania męskości i
jego przemianę na przestrzeni czasu a także na przekształcenie uniwersum w którym porusza
się bohater.

Słowa kluczowe

Bond, Fleming, superbohater, męskość, bohater kultowy, film współczesny, geopolityka

Dziedzina pracy (kody wg programu Socrates-Erasmus)

14700 kulturoznawstwo

Tytuł pracy w języku angielskim


The evolution of James Bond in the context of geopolitical and socio-cultural changes at the
turn of the 20th and 21st century










3

SPISTREŚCI:



Strona5-Wstęp

Strona14-RozdziałI-Licencjanazabijanie

Strona33-RozdziałII-Świattozamało

Strona51-RozdziałIII-Skyfall

Strona82-Zakończenie






















































4

Wstęp




Gdy zaczynamy myśleć o postaci Jamesa Bonda, łatwo odnieść wrażenie, że

każdy z nas jest w stanie powiedzieć o nim co najmniej kilka zdań, nawet jeśli nie oglądał
żadnego filmu o jego przygodach ani nie miał styczności z literackim pierwowzorem. Już
samostwierdzenie„JamesBond”,takczęstoużywaneprzyróżnychokazjach,przywołujesu-
gestywny typ męskiego przedstawienia. Typowy „Bond” jest silny, odważny, zabawny, jest
wzoremelegancjiiszyku,adotegoprzykładnymgentlemanemibezwzględnymzabójcą(ale
tylkowimięświatowegopokojuioczywiście„JejKrólewskiejMości”).Jegoprzedstawienie,
któretakświetnieodnajdujesięwewspółczesnymświecie,uosabiawiększośćpożądanychw
kulturzeeuropejskiejcechmęskich,dziękiczemu007stałsięjednymzważniejszycharchety-
pówmęskości.Jednaktapostaćpojawiasiętakżewwieluinnychsytuacjach.Jegonazwisko
stałosięnatylerozpowszechnioneinagminnieużywane,żeczęstobywapozbawioneswoje-
go właściwego kontekstu semantycznego, co skutkuje zatraceniem pierwotnego znaczenia.
Jesttospowodowanefaktem,iżobrazwspomnianegoagenta,odponadpółwiekubędącego
wsłużbiebrytyjskiejkrólowej,przeniknąłdokulturymasowejtakbardzo,żejegoznaczenie
wykracza już daleko poza karty powieści czy serię filmów. Doskonale obrazuje to sytuacja,
któramiałamiejscepodczasXXXLetnichIgrzyskOlimpijskichwLondynie.Specjalniewrama-
chceremoniiotwarciazostałprzygotowanykrótkifilm,wktórymbrytyjskiagent(granyprzez
Daniela Craiga) osobiście eskortuje królową Elżbietę na teren Stadionu Olimpijskiego. Ten
przykładjasnopokazuje,jakajestjegopozycjawkulturzepopularnej.Odpoczątkudrugiej
połowyXXwiekuBondstawałsięikonąstyluświatazachodniego,przezcojegorozpoznawal-
ność w ciągu ponad 50 lat urosła niesamowicie. To bohater masowej wyobraźni, którego
przedstawieniestałosiętakpowszechne,żezaczęłożyćwłasnymżyciem,pozamedium,które
gostworzyło.

Mającświadomość,jakważnajestpozycjanajsławniejszegobrytyjskiegoagentaijak

bardzorozpowszechniłsięjegoobraz,wartoprzypomniećjegohistorię.PostaćBondapierw-
szyrazpojawiasięnakartachpowieściIanaFleminga,wydanychnapoczątkulat50.Byłaona
wzorowananaobrazachprawdziwychszpiegów,którychautorpowieścipoznałsłużącpod-
czasIIwojnyświatowejwwywiadziemarynarkibrytyjskiej .Jednakpostaćagenta007prze

1

-

1

B.Macintyre,Bond–therealBond,„TheTimes”,5.04.2008,hgps://www.mi6-hq.com/news/index.-

php?itemid=6084(dostęp:01.06.2018).

5

niknęładokulturymasowejgłówniedziękiseriifilmówzjegoudziałem.Toichtwórcywykre-
owalibohatera,jakiegowszyscyznamyitoonidecydowali,jakmaonewoluowaćnaprze-
strzenilat-dziękiczemuoJamesieBondziejakoprzedmiociepopkulturymożemymówićdo-
pieroodmomentupremierypierwszegofilmuzserii-DoktoraNo,którypojawiłsięnakino-
wychekranachw1962roku.Filmowaodsłonamiałatakżeswojegoojca,którynarównizIa-
nemFlemingiemmiałwpływnajejdzisiejsząpozycję.ByłnimAlbert„Cubby”Broccoli,czyli
twórcaoficjalnejseriifilmówoprzygodachagenta.JakpiszeMichałGrzesiek:Broccolistwo-
rzyłzBondaswojedziełożycia .Toondecydował,jakdokładniemiałasięrozwijaćfilmowa

2

opowieśćobrytyjskimagencie.Byłon(wrazzHarrymSaltzmanem)głównympomysłodawcą
iproducentemcałegofilmowegocyklu,gdzieodpoczątkupełniłrolęinstancjiponadreżyser-
skiej.Decydowałowszystkichmożliwychaspektachpowstawaniakolejnychfilmów,pełniąc

nadniminadzór.Itowłaśniejemuzawdzięczamydługowiecznośćagenta007.




FilmyzudziałemJamesaBondatworząjednąznajdłuższychseriiwhistoriikinaizde-

cydowanienajdłuższą,jeślimówimyohollywoodzkichprodukcjachmainstreamowych.Może
wydawaćsięzpozoru,żetonicszczególnego.Oddawnawiadomo,że„FabrykaSnów"uwiel-
biahistorieobohaterach,którzyheroicznymiczynamiratująludzkośćidoskonalepotrafiich
kreować.Jednakprzykładbrytyjskiegoszpiegaijegopozycjawkulturzepropagowanejprzez
światzachodninawetztejperspektywywydajesięszczególna.Żadeninnyfilmowybohater
niemożepochwalićsięponadpółwiekową,nieprzerwanątradycją.Agent007stałsięposta-
cią kultową w pełnym tego słowa znaczeniu, jednak mało kto zdaje sobie sprawę, że kon-
strukt, który tak długo utrzymuje swoje miejsce w masowej wyobraźni, także musi ewolu-
ować.Dlategowartospojrzećnatenfenomenzinnejstronyidostrzec,żejegofiguramusi
byćpoddawanaciągłymprzekształceniom,żebydostosowywaćsiędonowychrealiów,nadą-
żyćzaświatemitrendami,ajednocześnieutrzymaćswojąpozycję.TonyBennegiJanetWo-
ollacog, badacze kulturowego przedstawienia Jamesa Bonda, nazwali go nawet ruchomym
znakiem czasów . To bohater masowej wyobraźni, który zmieniał oblicza, ale nie zmieniał

3

tożsamości.Przezponad50latodmomentupremierypierwszegofilmuzseriiaższeściuak-
torów miało okazje zagrać sławnego szpiega. To niesamowity fenomen kultury popularnej,

2

M.Grzesiek,JamesBond.Szpieg,któregokochamy,BukowyLas,Wrocław2011,s.11.

3

T.Benneg,J.Woollacog,BondandBeyond:ThePoliKcalCareerofaPopularHero,MacmillanEduca-

son,Londyn1987.

6

którypodwielomawzględaminapędzanyjestjużprzezwłasnąlegendę.Jednakniebierzesię
onaznikąd.Takdużapopularnośćtejpostacibyłamożliwawdużejmierzedziękijegonatu-
ralnymkonotacjomzeświatempolityki.Taksięskłada,żeIanFlemingzarazpowojniestwo-
rzyłbohatera,któregoaktualniepotrzebowałświat,dlategoztakąłatwościąstałsięonikoną
popkultury,ajednocześniegłównymnarzędziempropagandyświatazachodniegowtamtym
okresie.Idziękitemuzacząłcieszyćsiętakogromnąpopularnościąjużpopremierzepierw-
szegofilmuzserii.Wtedywybuchłaprawdziwa„Bondomania”. Byłonreprezentantemwar

4

-

tości,zktórymiświatzachodnichciałsięidentyfikować.Miałototakżeswojepodłożesocjo-
logiczne, które było związane z ogólnym strachem i pogorszeniem nastrojów w społeczeń-
stwiezachodniempotakichincydentach,jakodkryciesiatkiszpiegowskiejzCambridgeczy
InwazjawZatoceŚwiń.Światstałnaskrajukolejnegoglobalnegokonfliktu,związanegozre-
alnymzagrożeniemwojnąatomową .Bonddoskonalewpisywałsięwduchaepokizimnowo

5

-

jennej,bowskrzeszałbrytyjskiimperializm.Byłbohaterem,któregoświatpotrzebował,asy-
tuacjaglobalnasprawiła,żejegoobrazbardzoszybkoprzedostałasiędomasowejświadomo-
ści.Jednakjużpodkonieclat60.napięcienaareniemiędzynarodowejznacznieopadłoiza-
grożenie konfliktem na linii Wschód - Zachód wydawało się szybko dezaktualizować. Był to
moment, w którym postać brytyjskiego szpiega przestała spełniać swoją pierwotną rolę ze
względunazmieniającesięukładygeopolityczne.Wtedytwórcyporazpierwszyzrozumieli,
najakimpoziomiezależnaodpolitycznejsytuacjinaświeciestałasiępozycjaBonda.Postać
okazałasięidealnymproduktemfilmowym,ajegoniezwyklemocnapozycjawynikazideolo-
gicznejsiły,jakązesobąniesie,dlategoproblemjegoadekwatnościnieodnosisiętylkodo
stwierdzenia, czy kolejne bondowskie filmy są zadowalające pod względem artystycznym.
Agent007wlatach60.przestałbyćzwykłym,ekranowymbohateremistałsięsuperbohate-
rem,jednakwinnymznaczeniutegosłowa.Jego„super”właściwościpolegałynaroli,jaką
pełniłwświadomościspołecznejwczasachnasileniaZimnejWojnyizjakąwchodziłwnowy
okres.Brytyjskiszpiegprzezzaufanie,którezdobył,musiałstawiaćostrożnekrokiwprzyszło-
ść,ponieważjegopozycjawiązałasięzdużąodpowiedzialnością.Dlategotociągłeadapto-

4

J.Dyer,TheCulturalImpactOfJamesBond,7.11.2015,hgp://www.popopsq.com/the-cultural-impact-

of-james-bond/(dostęp:05.05.2018).

5

L.Stundis,Burzliwelata60-te,14.02.2016,hgp://www.sprawynauki.edu.pl/archiwum/dzialy-wyd-

elektron/317-historia-el/3281-burzliwe-lata-60-te(dostęp:09.05.2018).

7

waniejegoprzedstawieniadonowychrealiówwiązałosięzryzykiemzestronytwórców,po-
nieważjednapoważnaporażka,mogładoprowadzićdoszybkiegozakończeniaserii.Hollywo-
od,jakkażda„fabryka",kierujesięściśleokreślonymizasadami,dlaktórychczęstojedynym
ważnymsprawdzianemjestwynikwbox-office’ach.Zdrugiejstronynależyzwrócićuwagęna
fakt,żetakcharakterystycznywizerunek,jakiprzedstawiaBond,wymagaprzestrzeganiaści-
śleokreślonychreguł.Twórcymusząpamiętać,abyzachowaćnienaruszoneteaspekty,które
dlabondowskiejseriisącharakterystyczneiwzorcowe.Towłaśnieświadomośćtychdwóch
napięć-ciągłejpogonizanowoczesnościąipanującymitrendamiorazjednoczesnejpamięci
oniemożliwymdonaruszeniaszkielecie,naktórymzbudowanajestpostaćagenta-jestklu-
czemdozrozumieniafenomenuagenta007ijego„długowieczności”.Awspomnianyszkielet

jestjednymzpodstawowychelementówskładającychsięnabondowskieuniwersum.




UdowadniatoUmbertoEcowswoimtekścieStrukturynarracyjneuFleminga,wktó-

ymrozkładanaczynnikipierwszepostaćbrytyjskiegoszpiegaistarasięodpowiedziećnapy-
tanie,naczympolega jegofenomen.Autortwierdzi,żepowieściFlemingasątakłatwedo
odczytania,ponieważuruchamiająsiećelementarnychskojarzeń,dziękiczemubrytyjskipisa-
rz tworzy popkulturowy kolarz, który jest uniwersalny w odbiorze. To nie rozwiązanie całej
akcjiprzedstawionejwdzielejestważne,alesposób,wjakigłównybohaterdoniegodocho-
dzi,przezcocałysuspensjestrezultatemsekwencjizdarzeńcałkowicieprzewidywalnych,a
największąprzyjemnośćwidzowidostarczanie,jakmogłobysięwydawać,ekscytacjazwiąza-
nazoczekiwaniemnarozwiązanie,aodprężeniebędącenastępstwemznajomościschema-
tów.Wynikatozfaktu,żestrukturynarracyjne,wktórewplątanajestpostaćBonda,napo-

ziomiepodstawowympozostająniezmienne .




6

Jednakgdyspojrzymynafilmowąserięzperspektywyewolucji,jakiewniejzachodzą,

zauważymy,jakwieleczynnikówjestwtozaangażowanych.Wfilmowychodsłonachukrywa
siędużowięcejinformacjiiwspólnychzależnościniżtomożewynikaćzsamejpopkulturowej
pozycji serii. W rzeczywistości całe uniwersum Bonda to kompilacja wielu niewidocznych
elementówigłębszychpoziomównarracyjnych,któredziałająpropagandowoimajątrafiać
doodbiorcynapoziomiejegonieświadomości .FilmyoprzygodachBondastarająsięnakaż

7

-

6

U.Eco,StrukturynarracyjneuFleminga,[w:]Supermanwliteraturzemasowej,tłum.J.Ugniewska,

PaństwowyInstytutWydawniczy,Warszawa1996.

7

J.Dyer,Cultural…,op.cit.

8

dymmożliwymszczebluczerpaćzeświatakultury,wktórejsązakorzenione,jednakjegoad-
aptacjadozmieniającychsięwarunkównigdyniejestcałkowita.Myślącotymbohaterze,na-
leżyciąglepamiętać,żeuswoichpodstawjestonkonstruktempowojennym,costałosięjego
niezmywalnym dziedzictwem. Wiele cech, które dla Bonda wydają się charakterystyczne,
przetrwałyrazemzjegopostaciąnawetwewspółczesnychodsłonachjakoreliktsytuacjipoli-

tycznejzlat60. .




8

Chociaż podczas zwykłego seansu, lub pobieżnej analizy, kluczowe elementy często

pozostająniezauważone,napierwszyrzutokamożnawychwycićte,którewydająsięnajbar-
dziej charakterystyczne. Mam wrażenie, że w przypadku bohatera, który przez cały okres
swojej filmowej egzystencji przybierał tak dużo twarzy i wykreował wiele przedstawień, a
jednocześnie potrafił zachować swój niepodważalny aTtude, można znaleźć dwa rodzaje
cech,którepozwalajązachowaćtemukonstruktowiswojąponadczasowość.Pierwszeznich
totestałeiniepoddającesięłatwejmodyfikacji.Tworząonepodstawowyzestawosobowo-
ściowy,którycharakteryzuje007,czylinaprzykład,zamiłowaniedokobiet,alkoholu,nieprze-
ciętnainteligencjaiszarmancja.Toonesprawiają,żeBondjestsobą,pomimociągłychtrans-
formacji,jakimzostajepoddanajegoosoba.Drugizestawtworzącechy,którewprzypadku
analizowanegobohaterazmieniająsięcojakiśczasipozwalajądostosowaćjegoobrazdoak-
tualnychrealiów.Sąonezwiązaneztemperamentemicharakteremorazpozwalająmodyfi-
kowaćpostaćBonda,przezconadająmuróżnetonyznaczeniowe.Abywyodrębnićtecechyz
danego przedstawienia, mam zamiar dokonać analizy poprzez zestawienie konkretnego fil-
mu,którymbędęsięzajmował,zsytuacjągeopolitycznąitrendamikulturowymi,jakieobo-
wiązywałynaświeciewdanymokresie.Postaramsięodpowiedziećnapytanie,jakcharakte-
rystycznedladanegofilmuwidzenieświata,wktórymporuszasięBond,odnosisiędoaktu-
alnegoukładusiłpolitycznychiważnychwdanymokresietrendówkulturowych.Interesujące
wydajemisiętakżenapięcie,którewprzypadkutejpostacijestnasilone,czylirelacjamiędzy
cechamidlaagenta007charakterystycznymi,któretworząjegoponadczasoweimageiktóre
weszłyjużdokanonukulturowego,azmianami,jakienaprzestrzeniczasuzachodząwjego
obrazie.Podczasanalizybędęużywałtakżepojęciastereotypuwznaczeniuzaproponowanym

8

Wdalszejczęścimojejpracy,gdyjużprzejdędoanalizywybranychfilmówzserii,pojawisięwiele

przykładówzewspółczesnych,bondowskichprodukcjiwktórychwspółpracownicyzarzucająagentowiarchaicz-

nemetody,lubsamiprzyznająsiędotęsknotyzaczasamiZimnejWojny.Tonasilenieiświadomośćkulturowego

pochodzeniawydająsięciągleobecne,nawetwnajnowszychprodukcjach.

9

przezRichardaDyera.Używałonsłowastereotypjakokategorii,któramazazadanienadać
widocznycharaktertemu,cojestpłynneitrudnedodokładnegozweryfikowania.Skuteczno-
śćstereotypówwedługniegopolegałanasposobie,wjakipowołująsięonenazgodnośćopi-
nii.Uważam,żetakierozumienietegosłowaświetniepasujedoogólnegoobrazuBonda,czyli
głównegoszkieletu,któregotwórcyniemoglinaruszyć.DlategowłaśnieobrazBondazostał
stworzonyjakostereotyp,dziękiczemujestłatwydoprawidłowegoodczytaniaponadgrani-

camikulturowymi .




9

Analizychciałbymdokonaćwyłącznienapodstawiefilmówzopisywanejserii.Takjak

zdążyłemjużnapisać,książkiIanaFlemingatobezsprzeczniewzorcowyodnośnikdlaBrocco-
liegoijegowspółpracowników,jednakmiędzywydaniempierwszejpowieściapremierąfil-
muDoktorNominęłoprawie10latibyłtowystarczającodługiokres,abynastrojenascenie
politycznejuległyzmianienatyle,żeniektóremotywyizabiegizastosowanewpowieścinie
mogłypojawićsięwjejadaptacji.Ztegopowodutwórcyjużodsamegopoczątkubylizmu-
szenidodokonywaniaprzekształceńwzorcowegowizerunku,cozatymidzie,filmyoprzygo-
dachagenta007niesąklasycznymiekranizacjami,azmiany,którymonulega,naprzestrzeni

ponadpięćdziesięciulatwydająsiębyćnaturalniewpisanewjegofilmowyimage.




Wiem,żeniejestemwstaniedokonaćanalizywszystkichfilmówzserii,zewzględuna

liczbęwątkówisamychpozycji,jednakniewydajemisię,abytakrozbudowanyzabiegbył
potrzebny. Oglądając wszystkie produkcje w porządku chronologicznym, łatwo zauważyć
pewnązasadę,którawysuwasięnapierwszyplan.Otóżwidocznapotrzebadokonaniazmian
wwizerunkubrytyjskiegoagentabyłaurzeczywistnionawrazzezmianąprzezproducentów
aktora odgrywającego tytułową rolę. Każdy kolejny odtwórca wcielający się w agenta 007
wprowadzałnowytyposobowości,któryczęstobyłpowiązanyzjegomwyglądemicechami
charakterystycznymi. Oczywiście, nie był to przypadek. Kolejni aktorzy byli wybierani przez
producentówzuwzględnieniemjużplanowanejwizji.Tenmomentskłaniałdodokonywania
takżeinnychmodyfikacji,ponieważsamazmianawizerunkujestnajwiększąinajbardziejwi-
docznąingerencjąwdanąserię,dlategojednocześniemożnabardzołatwowprowadzićnowe
elementy.Producencibardzorzadkodecydowalisięnajakiekolwiekrzucającesięwoczyin-

9

R.Dyer,Funkcjastereotypów,tłum.I.Kurz,„KwartalnikFilmowy”2005,nr49/50,s.239-245.

10

gerencjewinnychokresachniżmomentzmianygłównegoaktora .Dziękitemucałąfilmową

10

historięBondamożemypodzielićnamniejszeserie,któresąnieodzowniepołączonezakto-
ramiwdanymokresiewcielającymisięwrolę007.Zmianygłównegoodtwórcyniezawsze
byłyspowodowaneprzyczynaminaturalnymi,takimijaknaprzykładzbytdojrzaływiekjakna
postaćagenta.Zdarzałysiętakżemomenty,wktórychproducencidecydowalisięnazmianę,
ponieważcałaseriawymagałaodświeżenia.Trzebaciąglepamiętać,żezgodniezfilozofiąHol-
lywood,nadrzędnymcelemkażdegofilmuzseriijestjaknajlepszywynikwbox-office’ach.To
produkty,któremająbyćuniwersalneitrafićdojaknajwiększejliczbyosóbnacałymświecie
ponadgranicamikulturowymi.Dlategouniwersum,wktórymporuszasięfilmowyBond,ma
byćjednocześnienaszympopkulturowymświatem.Premierakażdegokolejnegofilmubardzo
szybko weryfikowała aktualność danego przedstawienia Bonda i oczywiście zdarzały się na
przestrzeniseriitakżetakiemomenty,gdzietwórcomniedokońcaudałosiętrafićwgusta

globalnejwidowni.




Dotejporywrolęagenta007wcieliłosięsześciuaktorów,cozatymidziemożemyją

podzielićnatylesamoczęści.Oczywiścieniewszyscyonimielijednakowywpływnarozwój
wizerunkubrytyjskiegoszpiega,jednakwartowymienićdwóch,którzywnieślizdecydowanie
najwięcej–toSeanConneryiRogerMoore.ObydwajsześciokrotniewcielalisięwrolęBonda
iwdużejmierzetowłaśniezichkreacjamikojarzymyanalizowanąpostać .Chociażobajkie

11

-

rowalisięwłasnąwizjąiwykreowaneprzeznichwizerunkitrochęsięodsiebieróżnią,tobar-
dzoczęstozpołączeniatychdwóchprzedstawieńwyłaniasięjegoklasyczneprzedstawienie.
Coważne,tedwaobrazyczasowoprawiedokładniewpisująsięwokresZimnejWojny,czyli
momentuwzorcowegodlafilmowegobohatera.Wszystkiefilmy,wktórychwpostaćBonda
wcielasięConnery,opierająsięnawalceagenta007zfikcyjnąorganizacjąWIDMO.Jejprzy-
wódcąijednocześniegłównymantagonistąszpiegajestErnstSavroBlofeld.PrzeciwnicyBon-

10

Takasytuacjapojawiłasiędopierowewspółczesnychodsłonach.Analizującserię,wktórejwpostać

BondawcielasięDanielCraig,możnałatwopodzielićjąnadwieczęści.Wtymwypadkuestetycznamodyfikacja

seriiłączysięzezmianąreżysera,któremuproducencipozwoliliwprowadzićswojąwizję.

11

WrolęJamesaBonda,woficjalnejseriifilmów,SeanConnerywcielałsięwlatach1962–1971.Ostatni

filmzjegoudziałemtoDiamentysąwieczne.Wroku1983ConnerywróciłdoroliBonda,jednakjużpozaofi-

cjalnąseriąprodukowanąprzezEONProducsons.ZagrałwfilmieNigdyniemównigdy.JesttoremakeOperacji

Piorunz1965roku.

11

dazmieniająsięzfilmunafilm,jednaktoBlofeldpozostajemózgiemorganizacji,doktórej
wszyscyoninależą,atłempolityczno-kulturowymniezmienniejestnapiętasytuacjanalinii
USA–ZSRR.TensamtematpowracawprzypadkukreacjiRogeraMoore’a.Byćmożewłaśnie
ztegopowoduzmianaodtwórcygłównejrolizConnery’egonaMoore’aprzeszłatakbezbole-
śnie.BlofeldginiewTylkodlaTwoichoczunakręconymw1981roku,czylidopierodwuna-
stymoficjalnymfilmiezserii .Zpowodutegocharakterystycznegoukładu,wydajemisię,że

12

paradoksalniefilmyzichudziałemzawierająwsobienajmniejkulturowegonapięcia,ponie-
ważpozwalająBondowidziałaćwjegonaturalnymśrodowisku.Dlategowswojejpracyza-
mierzampominąćtedwa,najbardziejcharakterystycznedlaagenta007,przedstawienia.Ch-
ciałbymskupićsięnafilmach,którepokazująobrazświatajużpoupadkuZSRR,lubniosąze
sobąwidocznązapowiedźprzełomu,którymiałmiejscew1989roku,czylijednocześniewy-
magająodcałegobondowskiegouniwersumcałkowitegowyjściazestrefykomfortuopartej

nawygodnychschematach.




Mamzamiarbliżejprzyjrzećsiętrzemfilmom,wktórychwgłównąpostaćwcielalisię:

TimothyDalton,PierceBrosnaniDanielCraig.Chciałbymdokonaćanalizyjednegodziełaz
każdymzwymienionychwyżejaktorów.Abyosiągnąćzamierzonyefekt,starałemsięwybie-
raćpojednejprodukcji,którawydajemisięnajbardziejreprezentatywnadladanegoprzed-
stawieniainajdojrzalejobrazujądanyokres.Sątonastępująceobrazy:Licencjanazabijanie–
drugiiostatnifilm,wktórymwrolęBondawcielasięTimothyDalton.Podwielomawzglę-
damijesttonajoryginalniejszyfilmzseriiijednocześnienajwiększeryzykonajakiezdecydo-
walisiętwórcy .Świattozamało–najdojrzalszedziełowbondowskiejfilmografiiPierce’a

13

Brosnana .Świetnieopisujestrachprzedcyfryzacjąidekadenckienastrojekońcalat90.Wi

14

-

daćwnimtakżeciąglenapięciazwiązanezrozliczeniemokresuZimnejWojny.Skyfall–trze-
ciepodejścieDanielaCraigadorolibrytyjskiegoszpiega .Jednocześniejesttonajodważniej

15

-

szeartystycznieprzedsięwzięciewłoniecałejserii,któreniesiezesobątakżenajwięcejkultu-

12

TylkodlaTwoichoczu,J.Glen,EONProducsons,USA1981.

13

Licencjanazabijanie,J.Glen,EONProducsons,USA1989.

14

Świattozamało,M.Apted,EONProducsons,USA1999.

15

Skyfall,S.Mendes,EONProducsons,USA2012.

12

rowychkonotacji.Niezawszesątofilmy,któreosiągnęłynajlepszewynikiwboxoffice’ach.
Czasami specjalnie wybierałem te, które uchodzą za spektakularne porażki finansowe, po-
nieważoneczęstociekawiejukazywałytrudności,zktórymimusieliborykaćsiętwórcy.Cho-
ciażmamzamiaranalizowaćwybranefilmynawielupłaszczyznach,towcentrumswojejpra-
cystawiampostaćgłównegobohatera.Mamnadzieje,żeudamisięznaleźćkonkretyzację
dlatypumęskości,jakiproponujedanyaktorwswojejadaptacji.Wierzętakże,żeanalizafil-
mów w prządku chronologicznym pozwoli mi dokładniej uchwycić i zrozumieć decyzje po-

dejmowaneprzeztwórcównaprzestrzeniczasu.




Podczas analizy będę posiłkował się tekstami naukowymi, które pomogą mi znaleźć

konkretyzacjedladanegotypubohatera.Jednakbędęzmuszonytakżedokorzystaniazdużej
liczbytekstówpopkultury,którepozwolądokonaćwierniejszejanalizyprzedstawieniaBonda
z perspektywy jego naturalnego środowiska, ponieważ to kultura popularna tworzy prze-

strzeń,doktórej007musisięadaptować.

















































13




RozdziałI

Licencjanazabijanie

Zanimprzejdędoanalizypierwszegozfilmów,chciałbymprzytoczyćpokrótcekulisy

rozstaniaRogeraMoore’azroląBonda.Pomożetozrozumieć,wjakichokolicznościachpro-
ducenci serii zdecydowali się na zmianę aktora. Brytyjczyk aż siedmiokrotnie wcielał się w
postaćagenta007ibardzomocnowpłynąłnajegowizerunek.Jednakczasysięzmieniały,a
kolejne produkcje z serii pozostawiały coraz większy niedosyt. Następny ważny powód sta-
nowiłpodeszływiekaktora-Moorepodczaspremieryostatniegofilmuzeswoimudziałem
miałpięćdziesiątosiemlatijużodjakiegośczasuprzygotowywałsiędopożegnaniazrolą.
Albert Broccoli był także świadom, że potrzebne jest odświeżenie wizerunku. Widzowie w
latach80.chcielipoważnietraktowaćfilmowychherosów,aBondwwykonaniuMoorajawił

sięprzynichjakopostaćzinnegoświata.Samodtwórcawjednymzwywiadówmówił:







Bondnigdyniebyłdlamnieszpiegiemzprawdziwegozdarzenia,botrudnopracowaćwtymzawo-
dzie,gdypowejściudoknajpybarmanodrazuwie,żetwójulubionydrinktomarKniwstrząśnięte,
niemieszane.Prawdziwiszpiedzytobezimienniludzi,potrafiącywmieszaćsięwtłum,niezwracając

nasiebieżadnejuwagi .




16



Krytycybardzoczęstopodkreślali,żenajwiększymmankamentemostatniegofilmuzudzia-
łemMoore’ajestjegowiekowapostać.Broccoliwiedział,żenowyBondmusibyćbohaterem
z krwi i kości. Należało stworzyć postać bardziej dramatyczną, która pozwoli zredefiniować
wizerunekstworzonymprzezangielskiegoaktora.

JegonastępcązostałWalijczykTimothyDalton.Niebyłonwtedyjeszczepostaciązna-

nąszerokiejpubliczności.Jegodoświadczeniewiązałosięgłówniezbrytyjskimteatremszek-
spirowskim.AktorodpoczątkumiałswójpomysłnanowywizerunekBonda,któryspodobał
sięproducentomfilmu.Bardzozależałomunazbudowaniupostaci007odpodstaw.Abyto
uczynić,cofnąłsiędosamychźródeł,czylipowieściFleminga.Brytyjskiagentwksiążkowym
pierwowzorzemiałjawićsięjakopostaćwielowymiarowazbardzorozbudowanymaspektem

16

M.Grzesiek,JamesBond…,op.cit.,s.317-318.

14

psychologicznym.Dziękitemucharakterpostacizmieniłsięnawielupłaszczyznach.Pierwszy
film,wktórymwBondawcieliłsięTimothyDalton,toWobliczuśmierci .Takjakwiększość

17

wcześniejszychosłonseriiswojąfabułęopierałnaproblemierelacjipolitycznychmiędzyUSA
aZSRR.Jednaknapięcienaareniemiędzynarodowejwidoczniesłabło-nawetwwyżejwy-
mienionymfilmieRosjanieiAmerykaniejawiąsięjakoludziewidoczniezmęczenitymnie-
kończącymsiękonfliktem.Możnamiećwrażenie,żetematktórybyłzawszeobecnywświecie
Bondaiwpewiensposóbstałsiępretekstemdlacałegoświataprzedstawionego,zostałjuż

mocnowyeksploatowany.




FilmWobliczuśmiercizebrałbardzodobrerecenzjeipopisałsięwysokimwynikiem

finansowym, znacznie przebijając Zabójczy widok. Krytycy docenili także nową odsłonę sa-
mego 007: „Washington Post” pisał, że Bond w wykonaniu Daltona obrazuje prawdziwego
mężczyznęzlat80.Bardziejpowściągliwegoseksualnie,któryzacząłokazywaćszacunekko-

bietom.007stałsiępoważnyiujmujący.







Daltonniegrapompatycznego,podstępnegoBonda,jakSeanConneryczykapryśnegomaminsynka,
jakRogerMoore.Obajbylirównieagresywnieheteroseksualni,cosubskrybenci„Playboya” .

18



Wrecenzjipojawiłasiętakżeteza,żeDaltonstworzyłnajlepszegoBondadotejpory.Jakwi-
dać,odświeżonywizerunekwydawałsięsprawdzać,jednakpojawiałosiętakżewieleopinii
twierdzących,żenowyBondniepasujecałkowiciedodziedzictwastworzonegoprzezwcze-
śniejszych aktorów. Zarzucano mu brak humoru i zbytnią powagę . Jak się miało niedługo

19

okazać,twórcykolejnegofilmuzdecydowalizjeszczewiększąkonsekwencjąpodążaćwtym
kierunku.PracenadszesnastymfilmemzseriiruszyłyzarazpopremierzeWobliczuśmierci.
Jego tytuł brzmiał Licencja na zabijanie . Nowa odsłona okazała się najoryginalniejszą, ale

20

17

Wobliczuśmierci,J.Glen,EONProducsons,USA1987.

18

R.Kempley,TheLivingDaylights,„WashingtonPost",31.07.1987,hgp://www.washingtonpost.com/

wp-srv/style/longterm/movies/videos/thelivingdaylightspgkempley_a09f96.htm(dostęp:5.05.2018).

19

M.Grzesiek,JamesBond…,op.cit.,s.340.

20

Licencjanazabijanie,J.Glen,EONProducsons,USA1989.

15

także najbardziej kontrowersyjną pozycją do tej pory (pod wieloma względami także ze

współczesnejperspektywytrudnoszukaćnaprzestrzenicałejseriitakodmiennegofilmu).




Wtymrozdzialechciałbymzająćsięanaliządrugiego(izarazemostatniego)filmu,wktórym
wrolę007wcieliłsięTimothyDalton.Topodwielomawzględaminajtrudniejsze,aletakże
najciekawszezadanie.Licencjanazabijaniezdecydowaniewymykasięstandardowymklasyfi-
kacjom,którympoddajesięczęstoanalizowanąserięjakocałość.Wtymwypadkuproducen-
cizdecydowalisięnarewolucyjnezmianynawielupłaszczyznach,międzyinnymiwsposobie
kreacjibrytyjskiegoszpiega,postacigłównegoantagonistyczynawetwyborzekontekstupoli-
tyczno-ekonomicznego,doktóregoodwołujesięfilm. Mamwrażenie,żewielubadaczyzaj-
mującychsiętematykąBondaczęstozpremedytacjąpomijatępozycję,ponieważmożeona
przysparzaćproblemówinterpretacyjnychwkontekścielinearnościcałejserii.Ztegopowodu
nie będę mógł się posiłkować tak wieloma opracowaniami dotyczącymi bezpośrednio 007,
jednakpostaramsięwykorzystaćdodatkowekontekstypolityczneikulturowe,którepomogą
miwyjaśnić,zjakiegopowoduproducencizdecydowalisięnateradykalne(zpunktutakkon-

serwatywnejserii)kroki.










Geopolitycznyobrazświata




Konieclat80.todlafilmowegoBondabardzodziwnyokres.Zwielustronczućpowoli

idącezmianynasceniegeopolitycznej.Lata80.częstorysująsięjakookresbardzokonserwa-
tywnej polityki ze strony największych mocarstw świata zachodniego, czyli Stanów Zjedno-
czonychiWielkiejBrytanii.WUSAtoczasprezydenturyRonaldaReagana,któregojednymz
głównychpolitycznychpostulatówbyłabardzotwardapolitykawobecZSRRiwszystkichkra-
jów komunistycznych. Prezydent często starał się wspierać ruchy narodowowyzwoleńcze,
walcząceowolnośćzlewicowymirządami,coprowadziłodolicznychnapięćnaliniiZwiązek
Radziecki–USA.DodatkowoReaganwznowiłwyścigzbrojeń,dziękiktóremuwywierałciągłą
presjęnakrajeBlokuWschodniego.Bardzopodobnąoptykąpolitycznąkierowałasięnowa
premierWielkiejBrytanii,MargaretThatcher.Zdecydowanenaciskizestronytychdwóchza-
chodnichpotęgdoprowadziłystopniowodoprzemianpolitycznychwZSRR.Politykaprowa-
dzonaprzezJurijaAndropowa(zaciekłegoantystalinistę),któryobjąłposadęsekretarzagene-
ralnegoKCKPZRpoLeonidzieBreżniewie,doprowadziładorozprężeniastosunkówWschód–
Zachód,jednakdopierojegonastępca,MichaiłGorbaczow,któryobjąłwładzęwKCKPZRw

16

roku1985,zdecydowałsięnawprowadzeniekonkretnychreform.Jegogłównymcelembyło
odwrócenie się od polityki Breżniewa i ocieplenie stosunków z Zachodem. Starał się także
wprowadzićreformy,którepomogąwprzebudowiegospodarczejpaństwa.Dwienajbardziej

znaneznichtoPieriestrojkaiGłasnost .




21

Tewszystkieczynnikirazemdoprowadziłydorozpadublokukomunistycznegowroku

1989,awkonsekwencjitakżedodestrukcjiZSRRdwalatapóźniej.Taknaprawdędualistyczny
porządekświata,niezmiernieważnydlaistnieniabondowskiegoświata,zaczynałwidocznie
ulegaćrozpadowijużwpołowielat80.Chociażdoogólnegoporozumienia,awkonsekwencji
politycznegoobrazuświata,którymożemyzaobserwowaćmiędzyinnymiwGoldenEye,było
jeszczebardzodaleko,tojużwpierwszyfilmiezudziałemTimothy'egoDaltonałatwobyło
poczućwyczerpanietejformuły .Byćmożewłaśnieztegopowodutwórcyseriizdecydowali

22

sięosadzićLicencjęnazabijaniewcałkowicienowymśrodowiskugeopolitycznym.Lata80.na
świecieniosłyzesobątakżeinne,ważnezpunktuwidzeniapolitykimiędzynarodowejpro-
blemy. Jednym z największych i najgłośniejszych była wojna z przemytnikami narkotyków
prowadzonaprzezStanyZjednoczone.CoprawdaproblemtendotyczyłgłównierejonuAme-
rykiPółnocnejiPołudniowej,jednakzpowoduskali,którąwpewnymmomencieosiągnęły
przemyty,itymsamympoziomufinansowegoosiąganegoprzezszefównajwiększychkarteli,

21

P. Zieliński, Jak upadł Związek Radziecki, 26.12.2011, hgp://www.konflikty.pl/historia/czasy-najnow-

sze/jak-upadal-zwiazek-radziecki/(dostęp:05.09.2018).




WListopadzie1982rokuzmarłLeonidBreżniew,któryuchodziłzazdecydowanegoprzeciwnikazmianpolitycz-

nychwZSRR.PojegośmiercinastąpiłyzmianynanajwyższychstanowiskachwojskowychwZSRR.Razemznimi

pogłębiał się kryzys gospodarczy. W 1985 roku głównym sekretarzem KC KPZR został Michaił S. Gorbaczow.

Nowy sekretarz był przekonany o konieczności reform, jednak miał także świadomość, że nie może od razu

wprowadzićwpełnidemokratycznegosystemuopartegonagospodarcewolnorynkowej.Reformywprowadzo-

neprzezGorbaczowamiałyprzybliżyćZSRRdoświatazachodniegopoprzezzwiększeniepotencjaługospodar-

czego,aleprzyzachowaniufundamentówsystemu,czylileninizmu.Jaksiępóźniejokazało,procesysprzyjające

rozprężeniudoprowadziłydorozwojustrukturspołeczeństwaobywatelskiego,acozatymidzie,wdalszejper-

spektywiedoupadkucałegosystemu.

22

J.Glen,Wobliczu…,op.cit.




JużwpierwszymfilmiezudziałemTimothy’egoDaltonawidaćrozprężenienaliniUSA-ZSRR.SamBondcoraz

częściejpowtarza,żerelacjezeZwiązkiemRadzickimuległyznacznemupolepszeniuisłużytamkilkugenerałów,

którymzależynaociepleniurelacjizzachodem.

17

otymproblemiebyłogłośnonacałymświecie.Oficjalnawojna,którąStanyZjednoczonewy-
toczyły handlarzom narkotyków, została zapoczątkowana jeszcze w roku 1971 przez prezy-
dentaNixona,którynazwałproblemnadużywanianarkotykówAmerykańskimwrogiempu-
blicznymnumerjeden .Jednakdopieroodpoczątkulat80.przemytbardzosięnasilił.Miało

23

to związek ze znacznie zwiększoną podażą kolumbijskiej kokainy, która różnymi sposobami
poprzezkrajeAmerykiŚrodkowejtrafiałanaterenUSA.Głównąpostaciązwiązanąztympro-
cederembyłPabloEscobar,przywódcakarteluzMedellin.Jegowpływipozycjaumacniałysię
przez całe lata 80., do tego poziomu, że opiniotwórczy magazyn Forbes umieścił go wśród
najbogatszychludziświata .Kolumbijskiprzemytnik,mimożewpewnymmomenciestałsię

24

jednymznajważniejszychprzestępcównaświecie,ściganyprzezrządKolumbiiiUSA,potrafił
zjednaćsobienajbiedniejszychmieszkańcówswojegokraju.Przezwieluludziuważanybyłza
bohatera,którywalczyzniesprawiedliwymporządkiem.Przeznaczałbardzodużąilościpie-
niędzynawspieranieinicjatywprowadzonychprzeznajbiedniejszychmieszkańcówMedellin,
dzięki czemu kultywował swój obraz lokalnego Robina Hooda . Takie zabiegi przez bardzo

25

długi czas pomagały mu w unikaniu schwytania przez służby specjalne. Escobar nie stronił
takżeodpokazywaniasięwmediachimiejscachpublicznych.Bardzomocnoangażowałsięw
politykęiniewielezabrakło,azostałbyprezydentemKolumbii.Możemywięcstwierdzić,że,
pomimodziałalnościprzestępczej,jegoobrazbardzomocnozakorzeniłsięwówczesnejpo-

pkulturze.




Twórcybondowskiejseriipostanowiliwykorzystaćtewydarzeniajakopretekstdoko-

lejnejmisjizudziałemBonda.Agent007tymrazemzamieniawalkęzkomunistaminaściga-
nieprzywódcypołudniowoamerykańskiegokartelunarkotykowegoFranzaSancheza,wzoro-
wanegowwieluaspektachnasamymEscobarze.Tonajprawdopodobniejjedynymomentw
dziejachcałejserii,gdyantagonistąbrytyjskiegoagentajestpostać,któramaswójpierwo-
wzórwświecierzeczywistym.Całasytuacja,wktórejznalazłsiębrytyjskiagentwtejodsłonie

23

K.Suminski,America’sWaronDrugsvs.LegalizaKon,b.m.r.w,hgps://web.stanford.edu/class/e297c/

poverty_prejudice/paradox/htele.html(dostęp:09.05.2018).

24

Japan'sTsutsumiSKllTopsForbes'RichestList,„LosAngelesTimes”,10,07.1989,hgp://arscles.lasme-

s.com/1989-07-10/business/fi-2595_1_richest-people(dostęp:08.05.2018).

25

T.A.Meade,AhistoryofmodernLaKnAmerica,1800–2000,Blackwell,Oxford2008,s.302.

18

filmu,wydajesięwżadensposóbnieprzystawaćdojegowcześniejszychpoczynań.Pierwszy
razspotykamyBondawsytuacjiprywatnej,gdyrazemzeswoimprzyjacielem,FelixemLeite-
remjedzienajegoślub .Podczastegoprzejazduobajzostająpowiadomieniprzezagentów

26

amerykańskiegoDEA,żepojawiłasięokazja,abyzłapaćjednegoznajważniejszychbaronów
narkotykowych,FranzaSancheza.Całamisjaprzebiegazgodniezplanem,jednakchwilępóź-
niejprzestępcyudajesięwydostaćzkonwojuwięziennegodziękiprzekupionemuagentowi
DEA.WramachporachunkówjegonajemnicyzabijajążonęFelixa,ajegosamegomocnooka-
leczają.GdyBonddowiadujesięowszystkim,poprzysięgazemstęnaoprawcyswojegoprzy-
jaciela.WcałejsytuacjimusiinterweniowaćsamszefMI6,któryprzybywanaFlorydę,aby
spotkaćsięzBondem.WwynikurozmowyModbieraBondowilicencjęnazabijanie,argu-
mentująctojegoniesubordynacją.007uciekazespotkaniaiodtegomomentuprowadzisa-

motnąvendegęprzeciwkonarkotykowemubossowi.




Takjakpisałemnasamympoczątkutegorozdziału,tobardzooryginalnyzabieg,jeśli

chodziofilmoweprzygodyBonda.Pierwszyraznaprzestrzenicałejseriipojawiasięmoment,
wktórym007tracilicencjęnazabijanie,acozatymidzieprzestajebyćagentemJejKrólew-
skiejMości,ponieważzostajezwolnionyzMI6.Cała„misja”,wktórejbierzeudziałBond,nie
mażadnegozwiązkuzsytuacjąpolitycznąWielkiejBrytaniiitylkonachwilęwcałymfilmie
przenosimysiędoLondynu.007początkowowspółpracujezagentamiDEA,czyliamerykań-
skiejjednostkistworzonejdowalkiznarkotykami,iCIA.MI6wżadnymstopniunieuczestni-
czywtejakcji.WybórtakiegotematujakośrodowiskageopolitycznegodlaBondamożewy-
dawaćsiędziwnywkontekściecałejserii,jednakzdrugiejstronyprzyglądającsiędokładnie
całejkonstrukcjifilmu,możnadojśćdowniosku,żetozabiegdobrzeprzemyślany.Formuła
dualistycznegopodziałuświatawydawałasięprzepracowananatyle,żetwórcyseriibardzo
zdecydowaniedążylidozmianyśrodowiska,acozatymidzie,unowocześnieniaobrazuagen-
ta.PorazpierwszyantagonistąBondajestpostaćznanazpierwszychstrongazet.Widzowie
mielisięutożsamiaćnietylezbohaterem,ilezeświatemprzedstawionym,wktórymsięon
poruszał.Postać007wanalizowanymfilmiezmieniaswojeoblicze,comazwiązekzplanem
reorganizacjijegofilmowegoobrazu.Jaksiępóźniejokaże,doprowadzitodonajoryginalniej-

26

FelixLeitertoprzyjacielBondazCIA.WwielufilmachichdrogisięprzecinająiAmerykaninbardzoczę-

stopomagaBondowipodczasróżnychmisji.Cociekawe,wLicencjinazabijaniejegopozycjazostajezmodyfiko-

wanaijestonprzedstawianyjakoagentDEA.Dlategowłaśnienasamympoczątkufilmutodoniegozwracają

sięagenci,którzynamierzyliSancheza.

19

szegoprojektunaprzestrzenicałejserii.










Bondjakonarcystycznyobrazmęskości




W latach 80. zmienia się także optyka kulturowa związana z postrzeganiem postaci

męskiejwkiniehollywoodzkim.Jakpisałemkrótkowewstępie,byłtookres,wktórymwielki
ekranzostałprzejętyprzezfilmowychtwardzieli.TenczasnależałdotakichpostacijakSylve-
sterStallone(wykreowałdwienajbardziejemblematycznedlategookresupostacie-Rocky-
’ego Balboę i Rambo), Mel Gibson czy Bruce Willis. Widzowie nie mieli już ochoty oglądać
filmów,wktórychwszystkieekranowesytuacjezbiegałysięwkierunkukomedii,abohaterów
trudnobyłotraktowaćpoważnie.Wkiniemainstreamowymbardzoszybkodokonałsięprze-
wrót,jeślichodziowiodącyobrazmęskości.Niezamierzamwtymmomenciestawiaćtezy,że
wcześniejfilmypropagującetakitypbohateranieistniały.Jużnaprzełomielat60.i70.poja-
wiłysięwamerykańskichprodukcjachwzorcepostaci,któremożnatraktowaćjakopierwo-
wzory dla przytoczonego wyżej obrazu męskości. Mówię tu o takich filmach jak Francuski
Łącznik ,Życzenieśmierci czycałaseriafilmówodetektywieCallahanie,czyliBrudnyHar

27

28

-

ry . Jednak dopiero w latach 80. wywalczył on sobie miejsce w pierwszym rzędzie holly

29

-

wodzkiegomainstreamu,adotegozostałpoddanyzdecydowanejhiperbolizacji .




30

PodobnądrogępostanowiliobraćproducenciseriioJamesieBondzie.Jednakichcele

sięgałydalejinieodnosiłysiętylkodonaśladowaniawiodącychnurtów.Chcieli,żebyBond
stałsięmężczyznąnamiaręnadchodzącejepoki.Obraz„nowego”007miałstaćsięwiodą-
cymprzedstawieniemmęskościwostatnimdziesięcioleciuXXwieku.Oczywiścietadecyzja
byławynikiemwielupomniejszychczynników,jednakwmomencie,gdywszyscyjużwiedzieli,
żeRogerMooreniebędziedalejodgrywałpostaci007,twórcyzdecydowalisięnabardzora-

27

FrancuskiŁącznik,W.Friedkin,20thCenturyFox,USA1971.

28

ŻyczenieŚmierci,M.Winner,ParamountPictures,USA1974.

29

BrudnyHarry,D.Siegel,WarnerBros.,USA1971.

30

Twardzielełajdacygogusie,„NewsweekPolska”,17.12.2006,hgp://www.newsweek.pl/kultura/wia-

domosci-kulturalne/twardziele-lajdacy-gogusie,12459,1,1.html(dostęp.03.05.2018).

20

dykalnąrewolucję.NowyBondmiałzredefiniowaćpojęciemęskościnaprzestrzenicałejserii
iwpewnymsensiestaćsięjejwzorem .ęSamTimothyDaltonjakogłównąinspiracjędla

31

swojejpostacizaproponowałksiążkowypierwowzór.







Timprzyznał,żeodświeżyłznajomośćzksiążkamiFleminga,bywgłębićsięwpostaćBonda.Uznaliśmy
tozaświetnypomysł.Miałświadomość,żeBondtoczłowiekdośćskonfliktowanywewnętrznie,izale-

żałomu,bybyłotowidaćnaekranie .




32



DziękitemuBondwykreowanyprzezDaltonawnaturalnysposóbodwoływałsiędowzorca
męskości kojarzonego raczej z latami 50. niż z okresem dla niego współczesnym. Agent na
kartachpowieściFlamingarysujesięjakopostaćzdecydowaniebardziejwielowymiarowa.To
pełnokrwistyszpieg,którymaswojetajemnice,aletakżemocnorozbudowanąwarstwępsy-
chologiczną.Lata50.XXwiekukierowałysięinnądynamikąkulturowąniżokres,wktórym
powstawałyfilmoweadaptacje.PowieściFlaminganiosłyzesobąogromnyzestawpolityczny-
chlęków,którewokresiepowojennymbyłwyczuwalnewbrytyjskimspołeczeństwie.Zjed-
nejstronystrachprzezwskrzeszeniemnazizmu,azdrugiejlękprzedprzyszłością–kryzysem
atomowymczykomunistycznąekspansją .OryginalnyBondniósłnaswoichbarkachogrom

33

-

nyciężarkulturowy,ponieważjakogłównyagentcałejkulturyanglosaskiejmusiałprzedtymi
przeciwnościami chronić. Dopiero przeniesienie na kinowe ekrany przygód brytyjskiego sz-
piegaprzedefiniowałocałkowiciejegopostać,acozatymidzie,pozbawiłojąwielucechzna-
nychzpierwowzoru.Jednak007nigdyniebyłkojarzonyzbuchającymtestosteronemtwar-
dzielem.Zdecydowaniebliżejmubyłodoaparycjidżentelmena.

31

C.James,Review/Film;DaltonasaBroodingBondIn‚LicensetoKill’,„TheNewYorkTimes”,

14.07.1989,hgp://www.nysmes.com/movie/review?res=950DEED8173DF937A25754C0A96F948260(dostęp.

04.05.2018).

32

M.Grzesiek,JamesBond…,op.cit.,s.320.

33

Ch.Linder,CriminalvisionandtheideologyofdetecKoninFleming’s007series,[w:]TheJamesBond

phenomenon.AcriKcalreader,Manchester,UniversityPress2003,s.80.

21

Wydajemisię,żetypmężczyznypromowanyprzezFleminga(acozatymidzie,także

przezTimothegoDaltona)możnaporównaćztym,jakiwykreowałHumphreyBogart .Pod

34

-

stawadlatakiejtezywynikazdynamikikulturowejlat50.Filmynoirpochodząztegosamego
porządkucowczesnepowieściFleminga,wktórychnawielupłaszczyznachmożnaodnaleźć
cechy wspólne z amerykańskim kinem czarnym . Te widoczne konotacje pozwalają mi na

35

postawienie w jednym szeregu książkowego Bonda z postaciami odgrywanymi przez holly-
wodzkiegogwiazdora.MęskiczarBogartabyłdalekiodwyzwoleniaseksualnego,takczęsto
kojarzonegozczasamiposthipisowskimi.Byłonprzedstawicielemklasycznejszkoły,któranie
kazałajeszczedefiniowaćpoziomumęskościpoprzezliczbępartnerekseksualnych .Postacie

36

graneprzezBogartaniełącząswojegoseksapiluzpoziomemswojegolibido.Niedająsiępo-
nieśćemocjomipotrafiązachowaćdystans,adotegozawszeskrywająjakąśtajemnicę,która
nadajeimrealistycznyrys.Takiwzorzecdoskonalepasowałdospołeczeństwalat80.,które
wydawałosięjużzmęczoneżyciemzgodniezdoktrynamiszalejącegoliberalizmuosłabionego
przezstrachzwiązanyzepidemiąAIDS,którapojawiłasięnapoczątkutamtegodziesięciole-

cia .




37




Sam Spade Bogarta to skrzyżowanie samca, który bez oporów policzkuje kobiety i sięga po broń, z
wrażliwymidelikatnym,ba,nawetromantycznymmężczyzną.Jesttwardyicyniczny,botegowymaga
sytuacja,aletlisięwnimdobroiwiarawsprawiedliwość.Dlategozawszelkącenębędziedążyłdo

34

A.Rosenberg,BeyondBogartandBond,anewculturalmodelformasculinity,„TheWashingtonPost”,

04.06.2018, hgps://www.washingtonpost.com/news/act-four/wp/2014/06/04/beyond-bogart-and-bond-a-

new-cultural-model-for-masculinity/?utm_term=.88e235c03b34(dostęp:04,05,2018).

35

VesperLynd(Literary),„JamesBondWiki”,hgp://jamesbond.wikia.com/wiki/Vesper_Lynd_(Literary)

(dostęp:02.05.2018).




PrzykłademmożebyćVesperLynd-głównabohaterkaCasinoRoyale,czylipierwszejpowieściFlemingaoprzy-

godach Bonda. Vesper jest bardzo mocno inspirowana postaciami famme fatale tak charakterystycznymi dla

kinanoir.Początkowouchodzizawsparciadlaagenta,jednakprzezcałyczasskrywawsobiemrocznątajemni-

cą,któranapewnymetapiediametralnieodmienialosy007.

36

A.Rosenberg,BeyondBogart…,op.cit.

37

M.Grzesiek,JamesBond…,op.cit.

22

odszukaniazabójcypartnera,choćkiedytamtenżył,romansowałzjegożoną .




38



Bogartirole,wktóresięwcielał,wydająsięodpowiednimtropemwposzukiwaniukontek-
stówkulturowychiinspiracjidlaanalizowanegoBonda.Gwiazdorkinanoirbymwzoremspe-
cyficznegorodzajumęskości,jeślichodziofilmyhollywoodzkie.Niebudziskojarzeńzobra-
zemtwardzielacharakterystycznymdlakinalat80.,aniteżzprzerysowanąpostaciąamanta-
uwodzicielaznanązewcześniejszychbondowskichkreacji.Torodzajmęskościzdecydowanej,
ale nie nachalnej. Wszystkie postaci, które odgrywał, cechowała wrażliwość i opanowanie,
aletakżeumiejętnośćreagowaniawodpowiednichsytuacjach.LauraMulveytakitypekra-
nowejmęskościnazywamianemolśniewającegogwiazdorafilmowego .

39

Idączatymstwierdzeniem,SteveNealestarasięposzerzyćspostrzeżenia,którymikie-

ruje się badaczka. Aby to osiągnąć, próbuje znaleźć inne obrazy filmowe, w których męski
bohaterpasujedojejdefinicji,czylijestwniezwykłymstopniuobdarzonysiłąiwszechwła-
dzą,aletaką,któramożnautożsamiaćzpoziomemmentalnym,aniemającymzwiązekzmu-

skulaturą:







Dośćłatwojestznaleźćprzykładyfilmów,wktórychwyraźnieprzeważajątegorodzajufantazje.[…]
Ten rodzaj wizerunku, uosabia Alain Delon („Samuraj”, Jean-Pierre Melville 1967), jak również
Eastwood (“Za garść dolarów”, „Za kilka dolarów więcej”, „Dobry, zły i brzydki”, Sergio Leone
1964-1966)orazinniwspomnianiwcześniejaktorzy,jestoznaczanynietylkoemocjonalnymopano-
waniem,aletakżemilczeniemipowściągliwościąjęzykową.Teoretycznietomilczenieoraznieobecno-

śćjęzykamogąbyćdalejłączoneznarcyzmemikonstrukcjąidealnegoego .




40



Narcyzmikonstrukcjaidealnegoegotodwagłównepojęcia,zktórymiSteveNealeutożsamia

38

NewsweekPolska,Twardziele…,op.cit.

39

L.Mulvey,VisualcinemaandnarraKvecinema,„Screen”1982,vol.23,nr.5,s.101;polskiprzekład

„Przyjemnośćwzrokowaakinonarracyjne”,tłum.J.Mach,[w:]Panoramawspółczesnejmyślifilmowej,red.A.

Helman,Kraków,Universitas1992.

40

S.Neale,Męskośćjakospektakl,tłum.M.Radkiewicz,[w:]Genderwkinieeuropejskimimediach,red.

E.Ostrowska,Kraków,Rabid2001,s.35.

23

tentypbohatera .Cechy,któremająwyróżniaćtakąpostać,to:milczenie,powściągliwośći

41

opanowanie.Pasująoneidealniedocharakterystykibohatera,któregoestworzyłDalton.Jest
onzdecydowaniemniejekstrawertycznyodswoichpoprzedników.Oczywiściejakprzystało
na007,zachowałswójurok,któryczęstowykorzystuje,jednakniejestjużpostaciąwycho-
dzącąnakażdymkrokuprzedszereg.AnalizowanyBondwydajesięstaćzbokuinawszystko
starasiępatrzećzdystansem.Widaćtodoskonalewsytuacjachzbiorowych,jakweseleFelixa
czyscenawkasynie,gdychcepoznaćSancheza.Tecechyłączyzniekrytąpewnościąsiebie,
cosprawia,żebudziszacunekiszybkozyskujeaprobatęwidza.Chociażjegomisjamaupod-
staw pomszczenie przyjaciela, to 007 rzadko kiedy daje się ponieść emocjom. Wydaje się

opanowanyidoskonaleświadomcelu,którychceosiągnąć.




JednakjakpiszedalejNeale,przyjemnośćwutożsamianiusięztegotypubohaterem

jestopartanatłumionym,homoseksualnymvoyeuryzmie.Stawiaontezę,żewheteroseksu-
alnymipatriarchalnymspołeczeństwiemęskieciałoniemożebyćwprostoznaczonejakoero-
tycznyobiektinnegomęskiegospojrzenia .Ztegopowodudlatakiegospojrzeniatrzebapo

42

-

szukać innych motywacji, pozbawiających go tego erotyzmu. Neale posiłkując się tekstem
PaulaWillemenaijegointerpretacjąfilmówAnthony’egoMannastwierdza,żetakimikatali-
zatoramimogąbyćokaleczenieisadyzm,wktóre(biernielubczynnie)uwikłanyjestgłówny
bohater .GdyzdecydujemysięnaprzyjęciekoncepcjiNeale’aiskonfrontujemyjązpostacią

43

BondaodgrywanąprzezDaltona,łatwozrozumiemy,naczymopierasiętakdużailośćprze-
mocy prezentowanej w Licencji na zabijanie. Ten zabieg był jednym z głównych powodów
klęskifinansowejfilmu.Wwiększościkrajówotrzymałonnajwyższąkategorięwiekową,co
mocnozawęziłogronopotencjalnychodbiorców.Tobardzozastanawiające,ponieważdotej

41

Steve Neale cały swój konstrukt wraz z użytymi pojęciami sprowadza do przyjemności wzrokowej i

narcystycznejidentyfikacji,którewywodziztekstuLauryMulveyPrzyjemnośćwzrokowaakinonarracyjne.W

związkuztym,wszystkiejegotezybudowanesąwkontekścierelacjiwidz-postaćiichnarcystycznejidentyfika-

cji.Jednakmizależy,abyzjegotekstuwydobyćspecyficznyrodzajfilmowegobohatera,którysięcharakteryzuje

opisywanymnarcyzmem.

42

S.Neale,Męskość…,op.cit..

43

P.Willemen,AnthonyMann:LookingattheMale,Framework:TheJournalofCinemaandMedia,No.

15/17,summer1981,h{ps://www.jstor.org/stable/44111816?newaccount=true&read-now=1&seq=1#page-

_scan_tab_contents(dostęp:02.11.2018).

24

poryżadenfilmzseriiniebyłkojarzonyznadmiernąprzemocą,a007pomimotakwieluak-
cji,wktórychuczestniczył,wsytuacjach,wktórychtrzebabyłoużyćsiły,wykazywałsięza-
dziwiającąelegancją.Wydajesię,żewłaśnieztegopowoduczęstobyłodbieranyjakopostać
infantylnaimałorealistyczna.Tymczasemprzemoc,obecnanakażdymkrokuwLicencjina
zabijanie,wydajesięmiećnierozłącznyzwiązekzwątkiemskazanegonazagładęmęskiego
narcyzmuiniemówięwtymmomencietylkoopostacibrytyjskiegoszpiega.Głównastruktu-
ra analizowanego filmu opiera się na starciu dwóch narcystycznych postaci męskich, które
chociażprezentującałkowicieinnetypymoralnościipochodzązinnychkultur,toreprezentu-
jątensamporządekmęskości.MówiętuostarciuBondaiSancheza.Głównaliniafabularna
filmuopierasięnazemście,którą007kierujeprzeciwkowspomnianemubaronowinarkoty-
kowemu.Abyzrealizowaćswójcel,musiprzedostaćsiędośrodowiskanaturalnegoswojego
antagonisty.

Isthmus , rodzinny kraj Sancheza, wydaje się kierować czysto męskimi zasadami.

44

Struktura,któratamobserwujemy,przywodzinamyślświatznanyzwesternów,aszczególnie
kinojednegoznajbardziejznanychprzedstawicielitegogatunku-SamaPeckinpaha.Jednąz
ważniejszychanalogiijestsposóbpokazywaniaprzemocy.Wanalizowanymfilmie,takjaku
Peckinpaha, przemoc wydaje się być nagła, bezwzględna i często pozbawiona znaczenia .

45

Możesięwydawać,żejestzbędnymdodatkiemdziałającymnaprosteemocjewidza,alew
rzeczywistości jest bardzo ważnym elementem, który charakteryzuje świat przedstawiony.
Dziękitemutwórcynakażdymkrokuprzypominająnam,zjakimświatemmamydoczynie-
nia. Można zaobserwować także kilka innych, bardziej ewidentnych nawiązań do filmów
amerykańskiegoreżysera,jaknaprzykładfinałowypościgcysternamiwypełnionymibenzyną.
Bardzopodobnescenyznajdziemywjednymzostatnichfilmów„krwawegoSama”-Konwo-

44

Isthmus, „James Bond Wiki”, hgp://jamesbond.wikia.com/wiki/Republic_of_Isthmus (dostęp:

03.05.2018).




IsthmustofikcyjnepaństwowAmeryceŚrodkowej,zktóregopochodziFranzSanchez.Bondudajesiętam,aby

złapaćprzestępcęipomścićswojegoprzyjaciela.

45

J. Pagerson, ‚Bloody’ Sam Peckinpah: wasted, insane and indestrucKbly pure, „The Guardian”,

30.03.2016, hgps://www.theguardian.com/film/2016/mar/30/bloody-sam-peckinpah-wasted-insane-wild-

bunch(dostęp:02.05.2018).

25

ju .NealewdalszejczęściswojejpracytakżeprzytaczafilmyPeckinpahajakoidealnyprzy

46

-

kładdefinicjimęskiegoświata:







FilmyPeckinpahaprzenikniętesąnostalgią,obsesjąobrazówidefinicjimęskościorazmęskichkodów
zachowania, obrazami męskiego narcyzmu oraz zagrażających mu kobiet, społeczeństwa i prawa.
StrachprzedkastracjąprzyjmujepostaćranpostrzałowychiobrażeńodniesionychprzezJoelaMcCrea
w „Strzałach o zmierzchu”, Charltona Hestona w „Majorze Dundee” i Williama Holdena w „Dzikiej
bandzie”. Słynna, prezentowana w zwolnionym ruchu, przemoc, rozrywane i rozczłonkowane ciała

mogąbyćuznane,przynajmniejnajednympoziomie,jakoobrazrozpaduizniszczenianarcyzmu .




47




PrzytoczonyfragmentztekstuNeale’aświetnieodnosisiętakżedoświata,jakipro-

ponujenamLicencjanazabijanie.Agent007pierwszyrazwswojejfilmowejkarierzemusi
opuścićswojenaturalneśrodowiskoipodjąćwalkęnazasadachswojegogłównegoantagoni-
sty. Nie mówię w tym momencie tylko o przeniesieniu akcji filmu do Isthmus, ale raczej o
ogólnychodstępstwach,naktóremusiałzdecydowaćsiębrytyjskiszpieg,abytąwalkępod-
jąć.Żebypomścićswojegoprzyjaciela,jestzmuszonyodmówićwykonaniamisjiprzydzielonej
przezMizrezygnowaćzlicencjinazabijanie.ZtegopowoduzostajewydalonyzMI6istaje
sięoutsideremdziałającymnawłasnąrękę.BondwimięhonoruibraterskiejwięzizFelixem
Leiteremporzucaswójdotychczasowyświatiwyruszawdrogę,którejcelemjestvendega.
Gdybyśmy chcieli rzeczywiście szukać w kinie Peckinpaha bezpośredniego odniesienia dla
analizowanejpostaciBonda,byłbynimwedługmniegłównybohaterfilmuDajciemigłowę
Alfredo Garcii . Bennie także musi pokonać trudną drogę, aby na zlecenie miejscowego

48

gangsteraoimieniuElJefezdobyćgłowęmężczyzny,któryskrzywdziłjegocórkę.Zaosiągnię-
ciewyznaczonegoceluczekanagrodapieniężna,jednaknietojestgłównympowodem,dla
któregobohaterfilmudecydujesiępodjąćtegozadania.Chceon„doprowadzićsprawędo
końca”.Wbrewzdrowemurozsądkowiicałejgwardiiuzbrojonychochroniarzyznajdujegłów-
nego zleceniodawcę i dokonuje zemsty, unicestwiając tym samym źródło całej spirali prze-

46

Konwój,S.Peckinpach,EMIFilms,USA1978.

47

S.Neale,Męskość…,op.cit.,s.39.

48

DajciemigłowęAlfredoGarcii,S.Peckinpah,OpsmusFilms,USA,Meksyk1974.

26

mocy,którejofiarąpadłatakżejegodziewczyna .Bennienakońcuginie,jakwiększośćboha

49

-

terówwfilmachPeckinpaha,jednakprzedśmierciąudajemusięosiągnąćcelizabićElJefe.
TapodróżBenniego,takjakpodróżpozemstęBonda,tobezkompromisowysymbolodzyska-

niamęskiejgodnościizaspokojeniaswojegoidealnegoego.










Isthmus–królestwoSancheza




OstatniąskładowąLicencjinazabijanie,którąwartoprzeanalizowaćwkontekściepo-

staci007,jestjegogłównyantagonista–FranzSanchez.Tenbaronnarkotykowyczęstoopi-
sywanyjestprzezkrytykówfilmowychjakonajbardziejprozaicznyzewszystkichprzeciwników
JamesaBonda .Porazpierwszynaprzestrzenicałejseriiprzeciwnikbrytyjskiegoszpiegajest

50

inspirowanyfaktycznieistniejącąpostacią(lubkilkomapostaciami,którychcechyłączywso-
bie ).Takizabiegmiałpomócwuczynieniuświataprzedstawionegobardziejrealistycznym,

51

ale także przeniesieniut zainteresowania brytyjskiego szpiega na aktualnie nurtujący pro-
blem.ChociażSanchez,wporównaniudowcześniejszychantagonistów,nienosisięzplanami
podbojulubunicestwieniacałejplanety,aninieposiadatrudnegodowyobrażeniazaplecza
sprzętowego,towydajesięjednymznajgroźniejszychprzeciwnikówBonda.Mamwrażenie,
żegłównaoś,naktórejzbudowanajestpostaćnarkotykowegobarona,jestbardzobliskopo-
wiązanazpostaciąBonda.Obajbohaterowiepodwielomawzględamisądosiebiepodobni.
Takjakpisałemwyżej,możnamiećwrażenie,żesąprzedstawicielamitegosamegotypumę-
skościizachowania.Wskazanyzabiegpozwalawłatwysposóbzestawićzesobąobiepostacie
i zrozumieć, na jakich fundamentach opiera się opozycja. Sanchez, chociaż jest bohaterem

49

P.Kletowski,SAMPECKINPAH.Krwawymoralista,„Film.org.pl”,28.12.2016,hgp://film.org.pl/a/sam-

peckinpah-krwawy-moralista-2-96959/5/(dostęp:30.05.2018).

50

H.Hinson,‚LicensetoKill’,„TheWashingtonPost”,14.07.1989,hgp://www.washingtonpost.com/wp-

srv/style/longterm/movies/videos/licensetokillpg13hinson_a0a94a.htm(dostęp:11.05.2018).

51

C.James,Review/Film…,op.cit.




„TheNewYorkTimes”wswojejrecenzjifilmuz1989rokupodajeinformację,żegłównąinspiracjądlapostaci

SanchezabyłGen.ManuelAntonioNoriega-prawicowypolitykidyktator,którypodkonieclat80.sprawował

władzęabsolutnąwPanamie.Byłtakżeoskarżanyoudzielaniepomocyprzemytnikomnarkotyków.

27

negatywnym,cenisobiehonorizasady.Jegosłowojestwystarczającądeklaracją.Doskonale
widaćtącechęwsceniepierwszegospotkaniaFranzazMiltonemKrestem.Amerykaninna-
mawiabosanarkotykowego,abypozbylisięEdaKillifera,którypomógłmuwucieczcezwię-
zienia. Sanchez na tą propozycję odpowiada: Lojalność jest dla mnie ważniejsza od pienię-
dzy .Jużsamotozdaniedużonammówiogłównymantagoniście.Wartowspomniećtakże,

52

żepodstawowazasada,którąsiękierujewzględemwspółpracowników,toplomooplata ,

53

czylisrebroalboołów.Sanchez,podobniejakjegopierwowzór–PabloEscobar,niedajeswo-
imkompanomżadnegopolamanewru.Albopracująznim,albogroziimśmierć.Nieformalny
kodeks, którym posługuje się antybohater, sugeruje jednak pewien rodzaj szlachetności i
wyższościcechującejjegoosobęwzględemniżejpostawionychwspółpracowników.Jednakta
szlachetnośćniemanicwspólnegozmoralnością.Bondwydajesiędoskonalerozumiećpo-
stawęswojegoantagonistyiwykorzystujejegoprzywiązaniedozasadjakosłabypunkt.Za-
wiązuje intrygę, która sprawia, że baron narkotykowy eliminuje swoich najbliższych współ-
pracowników, ponieważ podejrzewa ich o zdradę, a dla kogoś takiego jak Sanchez hańba i

zdradatobłędyniedowybaczenia.




Opozycjamiędzy007ajegoprzeciwnikiemopierasięwgłównejmierzenawartościa-

chkulturowych,któreprezentują.Matozwiązekzhollywoodzkimobrazem„WojnySprawie-
dliwej”, o którym pisze Florian Gawrycki. Według jego teorii, amerykańskie kino głównego
nurtu,abyusprawiedliwićpolitykęmiędzynarodowąStanówZjednoczonych,częstokorzystaz
bardzo prostej opozycji cywilizacja – barbarzyństwo. Dzięki użyciu takiego schematu, San-
chez,chociażprezentujepewienrodzajszlachetności,jestpoważnymzagrożeniemdlaame-
rykańskiegoporządkukulturowego.Bond,jakowzorcowy„strażnikpogranicza”,musigopo-

konać,abyochronićcywilizację,którąreprezentuje .




54

52

J.Glen,Licencja…,op.cit.

53

M. Dwarf, Plata o plomo - co to znaczy?, 14.11.2017, hgp://metaldwarf.pl/plata-o-plomo/ (dostęp:

01.05.2018).




Plomooplata-czyliSrebroalboołów.Głównazasada,którąkierowałsięPabloEscobar.Oznaczałaonawybór,

którydawałswoimpotencjalnymwspółpracownikom.Mogliwybraćsrebro,czyliprzyjąćłapówkęipracowaćz

Escobarem,lubodmówićiskazaćsięnaśmierćzrąkjegowspółpracowników.

54

F.Gawrycki,Uwikłaneobrazy.Hollywoodzkifilmastosunkimiędzynarodowe,WydawnictwaUniwersy-

tetuWarszawskiego,Warszawa2011.

28

Ogólny sposób zachowania, jaki charakteryzuje mieszkańców Isthmus, pozwala za-

uważyć,żetenświatkierujesiętwardymizasadami,niedokońcapasującymidonowoczesnej
cywilizacjizachodniej.Widaćtodoskonalepoprzeanalizowaniudwóchtypówkobiecości,na
które natrafimy w filmie. Pierwszy z nich reprezentuje Pam Bouvier, Amerykanka, która
przedostałasiędośrodowiskaprzestępcyiśledziSanchezazramieniaCIA.Przedstawiabar-
dzowyzwolonyinowoczesnytypkobiecości.Wscenie,wktórejjąpoznajemy,uczestniczyw
bójce barowej, aby następnie uciec razem z Bondem. Jest zdecydowana i nieustępliwa, na
każdymkrokustarasiępokazaćswojąniezależność.DrugitypreprezentujeLupeLamora,po-
łudniowoamerykańska piękność, która jest partnerką Sancheza. Jednak nie jest to standar-
dowarelacja.Lupejestutrzymanką,aletakżeniewolnicąfilmowegoantagonisty.Jesttrakto-
wanajaktowaridokładniestrzeżonaprzezjegoochroniarzy.GdypoznajeBonda,zakochuje
sięwnimiobiecujepomócwzemścienaswoimoprawcy.Tedwaobrazykobiecościtakże
wpisująsięwkoncepcjęopozycji,którąproponujeGawrycki.Pamjestprzedstawicielkąwy-
emancypowanej kobiecości i cywilizowanego świata, w którym panuje równouprawnienie.
GdyBondzarazpoprzybyciudoIsthmusprzedstawiająjakoswojąsekretarkę,tazoburzenim
pytago:JajestemPaniKennedy?TodlaczegoTyniemożeszbyćmoimsekretarzem?,naco
Bondodpowiada:ŚwiatemnapołudniuodStanówrządząmężczyźni .Lupetojejcałkowite

55

przeciwieństwo.Niejestwstaniewziąćsprawwswojeręce.Jestcałkowicieuzależnionaod
męskiegoświata,wktórymżyje.DecydujesięnaopuszczenieSanchezadopierowchwili,gdy
zjegoniewolimożejąwyrwaćinny,równiesilnymężczyzna.Jejobrazwydajesięinspiracją
dlaSeverine,głównejpostacikobiecejwSkyfall,jednejzostatnichodsłonbondowskiejserii,
którą będę analizował w ostatnim rozdziale pracy. Jednak postać Lupe jest zdecydowanie
mniejrozbudowana.Nieposiadaonaprzekonywującejgłębipsychologicznej,przezcojejob-

razwydajesiębyćopartynaskrajnychstereotypach.




Całaopozycjabinarna,któratakbardzorzucasięwoczypodczasseansuLicencjina

zabijanie,opierasięnarozpowszechnionejzasadzieamerykańskiegoneomesjanizmu,októ-
rejpiszeFlorianGawrycki .Toprzeciwstawieniedobregopolicjantaizłegoprzestępcy,które

56

-

gotrzebaukarać,pozwalaBondowinaprzekraczaniegranicswojejcywilizacjiwcelupozbycia
sięwroga.Tenruchznajdujeusprawiedliwienienapoziomiepolitycznym.Sanchezjestsym-

55

JohnGlen,Licencja…,op.cit.

56

F.Gawrycki,Uwikłane…,op.cit.

29

bolem-pierwowzorem południowoamerykańskich baronów narkotykowych, którzy stali się
wrogiemnumerjedenamerykańskiegospołeczeństwapodkonieclat80.Ograniczenieprze-
mytunarkotykówbyłojednymzważniejszychpostulatówpolitykiwewnętrznejRonaldaRe-
agana.DlategowalkaBondanaterytoriumwrogawtymwypadkumaracjonalnepowodyiw
pewnymsensiespełniarolępropagandową,ponieważjestpróbąprzekonaniaamerykańskiej
opiniipublicznejdoprzyzwolenianatakiedziałania.Jakpowszechniewiadomo,schwytanie
samegoPabloEscobarabyłobyniemożliwe,gdybyniepomoczestronyDEAiCIA.Jednakspo-
łeczeństwoamerykańskie,ciąglepamiętającezjakdużymkosztemwiązałasięwojnawWiet-
namie,byłosceptycznienastawionedointerwencjizagranicznych,któreniemiałyzwiązkuz
bezpośrednimzagrożeniemdlaUSA.WLicencjinazabijanieIsthmusjestprzedstawionejako
kraj bezprawia. Sanchez, dzięki pieniądzom z przemytu narkotyków stworzył sobie z niego
swojeprywatnekrólestwo.Onwybrałprezydentaidoniegonależąwszystkiebankiihotele.
TodosyćmocnahiperbolizacjawzględemwydarzeńwówczesnejKolumbii,którabyłabezpo-
średniąinspiracjądlatwórców.PrzykładEscobarapokazywał,żenawetnieograniczoneśrodki
pieniężne nie zawsze wystarczają do podporządkowania sobie całego państwa. Jednak ten
typhiperbolizacjijestbardzopowszechnywkiniehollywoodzkim.Jegocelembyłoprzedsta-
wienieSancheza,jakopodmiotuonieograniczonychmożliwościach,którymożebyćwnaj-
bliższymczasieniebezpiecznydlaUSA.Wskazujenatokolejnykluczowypunktfabuły.Baron
narkotykowy,zapomocąswojegonajbliższegowspółpracownika,planujezakuprakietdale-
kiegozasięgutypuSsnger .MajenabyćodContras -prawicowejpartyzantkiwalczącejo

57

58

57

FIM-92SKnger,„Wikipedia”,hgps://pl.wikipedia.org/wiki/FIM-92_Ssnger(dostęp:15.05.2018).




Rakiety FIM-92 Ssnger - przeciwlotnicze rakiety ziemia - powietrze. W latach 80. weszły w posiadanie armii

amerykańskiejipozwoliłyprzechylićszalęzwycięstwapodczaswojnywAfganistanie.Przewaga,którądawały,

takdiametralniezmieniłalosywojny,żeskróconanazwarakiet„Ssnger”stałasiępopularnatakżepozakręgami

wojskowymi.

58

TheOliverNorthFile:HisDiaries,E-Mail,andMemosontheKerryReport,ContrasandDrugs,Nasonal

Security Archive, 2004-12-26, hgps://nsarchive2.gwu.edu//NSAEBB/NSAEBB113/index.htm, (dostępny:

30.05.2018).




TematContrasstałsięszerokodyskutowanywśródamerykańskiejopiniipublicznejwpołowielat80.zpowodu

afery Iran-Contras, w którą były zaangażowane najbardziej prominentne postaci ówczesnej polityki, razem z

prezydentemReaganemnaczele.Dodatkowow1988rokusenatorJohnKerryujawniłpowiązaniamiędzyfinan-

sowaniemContrasaszmuglemnarkotykówdoKalifornii.

30

obaleniereżimusocjalistycznegowNikaragui.Wfilmieniezostałzdradzonyceltegozakupu,
jednaksamfaktposiadaniataknowoczesnejiniebezpiecznejbroniprzezmiędzynarodowego

przestępcęwymagainterwencji.




Jakwidzimy,misjaBondanieopierasiętylkonachęcizemsty,ajejwymiarosobisty

jesttylkopozorny.Podjegopretekstemtwórcycojakiśczaspróbująprzemycićwidzowipoli-
tycznyciężarcałejhistorii.Dziękiopozycji,jakątworząBondiSanchez,włatwysposóbudało
sięzestawićdwatypyosobowości.Chociażobajbohaterzysądosiebiepodwielomawzglę-
damipodobni,totym,coichodróżnia,jestmoralność.Sanchezowijejbrak,aponieważnie
reprezentujejejaniświat,anikultura,zktórejpochodzi,niejestonjednostkąktórąmożna
poddaćresocjalizacji.Jedyna,pewnadroga,którapozwoliochronićkulturęicywilizacjęame-

rykańską,tounicestwieniejejwroga.










Podsumowanie




Podsumowująctrzebaprzyznać,żeLicencjanazabijaniewywołujebyćmożenajwięk-

szekontrowersjezewszystkichfilmowychprzedstawieńBonda.Wśródfanówpojawiająsię
skrajnereakcje.Pewnaczęśćznichignorujetęodsłonę,ponieważjestonacałkowicieinnaod
strategii,którącałaseriakierowałasiędotejpory.Możnaspotkaćsięzopiniami,żetonie
jestprawdziwyfilmoprzygodachBonda .Jednakinnidoceniająjegooryginalnośćiodbiera

59

-

jąjakozapowiedźpostaciwykreowanejprawiedwiedekadypóźniejprzezDanielaCraiga .

60

Łatwojednakodnieśćwrażenie,żeopowstanieLicencjinazabijaniewiązałosięzpoważnym
ryzykiemzestronytwórców.Zmianabondowskiegowizerunku,któryprzezprawiedwiede-
kady wypracował Roger Moore, na ten zaproponowany przez Daltona przypomina terapię
szokową.Todiametralnyskrętwzględemwcześniejszego,linearnegopodejścia,którymcha-
rakteryzowałasięcałaseria.

59

B.Sassone,ThemostunderratedBondmovie,„Esquire”,14.07.2014,hgps://www.esquire.com/enter-

tainment/movies/a29387/license-to-kill-most-underrated-bond-movie/(dostępny:30.05.2018).

60

G.Fouche,WhyTimothy’sBondwasbest,„TheGuardian”,2.11.2006,hgps://www.theguardian.com/

film/filmblog/2006/nov/03/smothydalton(dostępny:30.05.2018).

31

Warto zadać pytanie, czy tak odważny krok ze strony producentów był potrzebny?

Trudnouzyskaćwpełnisatysfakcjonującąodpowiedź,ponieważtrudnotakżeodgadnąć,na
ile świadomi swojej decyzji byli twórcy. Licencja na zabijanie niesie ze sobą tak naprawdę
pierwsząrewolucjędokonanąwłoniecałejserii.Wcześniejnietrzebabyłoporywaćsięna
takiekroki,ponieważzmianagłównegoaktorazSeanaConnery’egonaRogeraMoore'aprze-
biegła bardzo gładko. Miały na to wpływ podobieństwa między typami postaci, jakie obaj
stworzyli,atakżezmianykulturowe,wktóredoskonalewpisywałsięnowywizerunek.Tym
razemsytuacjawydajesiębardziejskomplikowana.BondgranyprzezDaltonatopostaćgod-
nafindesiecle.Chociażniewbezpośrednisposób,tomożnagotraktowaćjakonieuchronną
zapowiedźkońcapewnejepoki.Twórcyszukalimiejscaikierunkudlaodświeżonegowizerun-
kuswojegobohatera.NiebyłototakłatwejakwprzypadkuConnery’egoiMoore’a,ponie-
ważzpowodudynamicznejsytuacjinaareniemiędzynarodowejprzyszłośćwydawałasięnie-
jasna.Jednaktrudnopowiedzieć,żebyzperspektywytwórcówbyłtoażtakdużyekspery-
ment,jakmożenamsięwydawać.Staralisięonipodążaćzatrendamikulturowymiipolitycz-
nymi,dlategojeśliprzyjrzymysiębliżej,możnazauważyć,żebyłtokonstruktdoskonaleprzy-
gotowanynawielupłaszczyznach.Brutalność,którątakczęstozarzucasiętemufilmowi,ma
związekzezmieniającymisięogólnymitrendami.Podobniejestzpłaszczyznąpolityczną.Wy-
bórnarkotykowegobaronajakogłównegoprzeciwnikaBondamiałsprawić,żebrytyjskisz-

piegstaniesiębohaterembliższymprzeciętnemuwidzowi.





































32




RozdziałII

Świattozamało




Dekadalat90.zaczęłasiędlaBondabardzopóźno,amogłaniezacząćsięwcale.Po

premierzeLicencjinazabijanierozpocząłsięnajprawdopodobniejnajtrudniejszyokreswhi-
storiiseriiodczasupremieryDoktoraNo.Złożyłosięnatowieleczynników.Jednymznichbył
bardzosłabywynikfinansowyostatniejprodukcji.Konsekwencjąbrutalnościfilmuokazałosię
podniesieniewiekuodbiorcówwkinach.WUSAniewpuszczonomłodzieżyponiżejtrzyna-
stegorokużycia,awWielkiejBrytaniiponiżejpiętnastegoroku.Tozdecydowaniezawęziło
potencjalne grono widzów . Produkcja miała także sporą konkurencję, co w ostatecznym

61

rozrachunkuspowodowało,żejejwynikiwbox-officebyłyponiżejoczekiwań.




Drugim,bardzoważnymaspektempodważającympozycjeBondabyłrozpadZwiązku

Radzieckiego,którywywróciłglobalnyukładsiłnaprzełomielat80.i90.Światstanąłwobli-
czunajwiększejzmianypolitycznejoddekad,aBondnadaluwodziłkobiety,nieustanniepił
Marsnizwódkąikorzystałzlicencjinazabijanie .PoupadkuZSRRTwórcymusieliodpowie

62

-

dziećsobienapytanie,czykontynuowanieseriimajeszczesens.SamTimothyDaltonzaraz

popremierzeLicencjinazabijaniewjednymzwywiadówpowiedział:







Wydajemisię,żetoostatnifilm–iniechodzituozastąpieniemnieinnymaktorem,aokonieccałej

serii.Nierozmawiałemotymjeszczezproducentami,aletakiemamprzeczucia.Przykromi!




63




Twórcy szybko zdementowali plotki i poinformowali o pracy nad kolejnym filmem.

Mielizamiarwprowadzićagentawnowyporządekpolitycznyszybkoibezboleśnie,jednaknic

61

M.Grzesiek,JamesBond…,op.cit.,s.365.

62

J.McMorrow,Mr.KissKiss,BangBang:TheEffectsofGeoPoliKcsinthe1980s,1990sand2000onthe

JamesBondmovies‘ForYourEyesOnly’,’GoldenEye’and’CasinoRoyale’,[w:]R.G.Weiner,B.L.Whi…ield,J.

Becker, James Bond in World and Popular Culture. The Films are not Enough, Cambridge Scholars Publishing

2011,

63

M.Grzesiek,JamesBond…,op.cit.,s.369.

33

ztegoniewyszło.Nakontynuacjęprzygódagentawidzowiemusieliczekaćażdo1995roku.
PodrodzezroliBondazrezygnowałTimothyDalton,coprzyniosłokolejneutrudnienie.Natu-
ralnieokazałosię,żewprowadzenieAgentaJejKrólewskiejMościwlata90.łączysięznie-
spodziewanązmianąwobsadzietytułowejroli.Tapozornatrudność,związanazbudowąno-
wejstrategii,pozwoliłanadefinitywnyrestartpodwzględemestetycznym.Producenciwie-
dzieli,żedziękitemułatwiejbędziewprowadzićznaczącemodyfikacje.Kandydatównano-
wego007byłosporo,jednakAlbertBroccolizdecydowałsięnaPierce’aBrosnana.Pierwszym
filmemzudziałemirlandzkiegoaktorabyłGoldenEye.Natwórcachciążyłaogromnapresja,
ponieważ ryzykowali przyszłość całej serii. Nowy agent musiał udowodnić, że współczesny
światjeszczegopotrzebuje.Byłotozadanieotyletrudne,żejużjednapróbaadaptacji007
dozmieniającychsięstandardówkinasensacyjnego(zaktórąmożnauznaćkreacjęTimothe-
goDaltona)zakończyłasięniepowodzeniem.Twórcybylizmuszenidokonaćdokładniejanali-
zyrynkufilmowegoizmieniającychsiętrendówkulturowych,abyzminimalizowaćryzykopo-
rażki.Zdecydowalisięnacałkowitąrewolucję,któramiałasprawić,żetymrazemBondstanie
się wzorem do naśladowania dla innych filmowców. GoldenEye miał wprowadzić agenta w
nowoczesnośćijasnebyło,żehistoriasiedemnastegofilmuzseriimusistanowićłącznikmię-
dzy starym a nowym porządkiem politycznym w Europie . Zdecydowano się na osadzenie

64

historii agenta na przełomie lat 80. i 90., dzięki czemu jego przygody przedstawiają skutki

upadkuZSRRwidzianezperspektywywywiadubrytyjskiego.




GoldenEyeodniósłzdecydowanysukcesfinansowy,cootworzyłoproducentomdrogę

dotworzeniakolejnychczęści .Rozgłosbyłtakwielki,żepierwszyrazodlat60.zaczętogło

65

-

śnomówićo„bondomanii” .Komfortowasytuacjapozwoliławypuszczaćkolejnefilmyregu

66

-

larniecodwalata.NastępnyobraznosiłtytułJutronieumieranigdy .Pojegopremierzena

67

-

strojetrochęopadły,jednakbyłonpotwierdzeniemkierunku,jakiobrałBondrazemzGolde-
nEye.Wkońcuw1999rokuodbyłasiępremierafilmuŚwiattozamało,którywedługmnie
nawielupoziomachnajlepiejoddajeduchaostatniejdekadyXXwieku,dlategochciałbymsię

64

Ibidem…,s.371.

65

GoldenEye,M.Campbell,EONProducsons,USA1995.

66

M.Grzesiek,JamesBond…,op.cit.,s.396.

67

Jutronieumieranigdy,R.Spo†swoode,EONProducsons,USA1997.

34

zająć jego analizą . Muszę jednak na wstępie zaznaczyć, że trzy pierwsze filmy z udziałem

68

Pierce’aBrosnanawroliBondazarysowująpewnąspecyficznąoptykęlat90.,dlategowwięk-
szymniżwprzypadkuinnychrozdziałówstopniubędęsięodwoływałtakżedotreściwcze-

śniejszychfilmów-GoldenEyeiJutronieumieranigdy.










Geopolitycznyobrazświata




Twórcyseriibylizmuszenidozdecydowanegoosadzeniapostaciagentawnowejrze-

czywistości. O ile odpowiednie umiejscowienie Bonda w charakterystycznych dla danego
okresuukładachgeopolitycznychiuwzględnieniezmiankulturowychjestrzecząreprezenta-
tywną dla wszystkich filmów z serii, o tyle w przypadku tych wyprodukowanych w latach
90.miałoonoszczególneznaczenie.RozpadZSRRinowyporządekpolitycznywiązałysięz
szeregiemzmianiwstrząsnąłświatemnawielupłaszczyznach.Taknaprawdęniktdokońca
nie potrafił wskazać, jak będzie wyglądała światowa scena polityczna w nowym
milenium .PoczątekostatniejdekadyXXwiekutookresrozprężenia.Reformy,którewRosji

69

RadzickiejwprowadziłMichaiłGorbaczow ,uruchomiłylawinęruchówrewolucyjnychwkra

70

-

jachUkładuWarszawskiego.Tewydarzenianiosłyzesobąszeregkryzysówiprzemiantakich
jakupadekMuruBerlińskiegoczykrwawewojnynaBałkanachiKaukazie.DotegoWojnaw
Zatoce,wktórązaangażowałosięUSAistrachzwiązanyzkońcemmileniumtworzyłyobraz

politycznylat90.Takiświatmiałstaćsięwyzwaniemdlanowego007.




71

Porządek, w którym istniał Związek Radziecki, pod wieloma względami wydawał się

środowiskiem naturalnym Bonda. Głównym przeciwnikiem jego książkowego pierwowzoru
była radziecka organizacja kontrwywiadowcza SMIERSZ. To jej członkowie byli wysyłani na

68

Świattozamało,M.Apted,EONProducsons,USA1999.

69

T.Shaw,D.J.Youngblood,CinemaKcColdWar.TheAmericanandSovietStruggleforHeartsandMinds,

UniversityPressofKansas,2010.

70

Mamnamyśligłówniedwiereformy,czyliwprowadzeniePieriestrojkiiGłasnoss,którewiązałysięze

złagodzeniemcenzurywZSRRiwprowadzeniemprzekształceńpolityczno-gospodarczych.

71

J.Leach,’Theworldhaschanged’:Bondinthe1990s-andbeyond?,[w:]Ch.Linder,TheJamesBond…,op.cit.

35

zachódwceluobaleniakapitalistycznegoustroju.WpierwszychfilmachzseriiSMIERSZzo-
stajezastąpionaprzezWIDMO,terrorystycznąorganizacjęniezwiązanąbezpośredniozżadną
ideologiąpolityczną.Kolejnątrudnością,zktórąmusielisięzmierzyćtwórcyBonda,jestcha-
rakterystycznyukładsiłobowiązującywklasycznejnarracjihollywoodzkiej.MarcinGawrycki,
korzystając z koncepcji pogranicza Turnera, pisze że dychotomiczny podział na dobro i zło
stanowi główną zasadę północnoamerykańskiej polityki. Stąd według niego bierze się pod-
stawowazasadafilmuhollywoodzkiego–„dobro”,czyli„My”–„zło”,czyli„Oni”.Dobrojest
reprezentowaneprzezzindywidualizowanychherosów,takichjakBond,którzyprzypomocy
swojegosystemuwartościiumiejętnościchroniąnasprzedzłem .Przywołanazasadadotej

72

porybyłafundamentemistnieniaBonda.Poroku1991dychotomicznypodziałprzestałobo-
wiązywać.

Bondmusiałszukaćsobienowegoprzeciwnika,adekwatnegodozmienionegoukładu

sił. Twórcy sami podkreślali, że w odświeżonej serii chcą zrezygnować z przedstawień zło-
czyńcówowładniętychniepohamowanąchęciąunicestwienialudzkości,takichjakHugoDrax
czy Karl Stromberg . Nowi antagoniści mieli bardziej przyziemne cele, związane głównie z

73

zyskiemekonomicznym.Jednakto,cobyłocharakterystycznedlawszystkichznich,towyko-
rzystywaniemożliwości,jakiedawałylata90.AlecTrevelyan,byłyagentMI6opieraswójplan
zemstyskierowanejprzeciwkoWielkiejBrytaniinamiałkichstrukturachpolitycznychnowej
Rosji,magnatprasowyElliotCarverbudujeogromneimperiummedialne,którepozwolimu
zyskaćmonopolnaświatowymrynkuinformacyjnym,aElektraKingchcezostaćpotentatem
weksporcieropyna‡owejzterenuMorzaKaspijskiego.Coprawda,działaniawszystkichze
wspomnianychantagonistówuderzająwplanypolityczneWielkiejBrytanii,jednak(wwięk-
szości przypadków) nie dotykają one bezpośrednio terytorium Zjednoczonego Królestwa.
Bond,kolejnyrazprezentujesiętujakoprzedstawicielkonserwatywnegoporządku.Jakpisze
Gawrycki,krajeświatazachodniego(którereprezentuje007)stawiająsięwpozycjipodmio-
tów cywilizujących . Dokonują tego pod pozorem stabilizacji i wprowadzenia swojego po

74

-

72

M.F.Gawrycki,Uwikłaneobrazy…,op.cit.,s.114.

73

R.G.Weiner,B.L.Whi…ield,J.Becker,JamesBondInWorldandPopularCulture:TheFilmsAreNot

Enough,CambridgeScholarsPublishing,Cambridge2011.

74

M.F.Gawrycki,Uwikłaneobrazy…,op.cit.,s.114.

36

rządkukulturowego.Cozatymidzie,Bondmanacelupomócwodpowiednimprzeprowa-

dzeniureformpolitycznych,zgodnychzzałożeniamikapitalizmu.




Gawryckipiszetakżeokolejnym,ważnymaspekciewielkiejzmiany,zktórymmusiało

poradzićsobieHollywood.Odmomentu,wktórymzapadłaŻelaznaKurtyna,obrazRosjiijej
mieszkańcówwkinieamerykańskimbyłbardzokonsekwentniekreowany.Oczywiściemiędzy
rokiem1945a1990stosunkiUSAiZSRRwielokrotnieulegałyzmianie,jednakHollywooddo-
syćelastycznienaniereagowało.Filmyrzadkoprezentowałysylwetkicywilnychmieszkańców
ZSRR.Pojawialisiętamgłównieprzedstawicielepolitycznilubwojskowi.Wpierwszychlatach
powojnieprzestawianoichjakobezwzględnychbarbarzyńców,zagrażającychzachodniejcy-
wilizacji.Zczasemoczywiścieichobrazzostałzłagodzony,jednaknadalwmasowejświado-
mościistnieliraczejjakowrógniżprzyjaciel.Razemzupadkiemblokuwschodniegopojawił
sięproblemredefinicjiobrazuRosjanwkiniehollywoodzkim .TwórcyBondadoprzemian

75

politycznychwRosjipodeszlibardzopozytywnie,otwarciewierząc,żebyłeZSRRwzoremin-
nychkrajówbyłegoblokuwschodniegowkroczynadrogęreformdemokratycznych.Jaksię
okażepóźniej,mocnosięprzytymprzeliczyli.

Filmyzbondowskiejseriizrealizowanewlatach90.całkowicieburząjednakbariery

międzyrosyjskimmocarstwemawiodącymikrajamizachodnimi.Możeotymświadczyćkilka
scen. Najbardziej charakterystyczna z nich otwiera film Jutro nie umiera nigdy. Widzimy w
niejzarządMI6zMnaczele,atakżeadmirałówwojskaWielkiejBrytaniiiRosji,którzyna
monitorachobserwujątajnąmisjęBondanaKaukazie.007musizlikwidowaćnielegalnyjar-
markbronidlaterrorystów.MisjaodbywasięnaterytoriumRosji,jednakodpowiedzialność
zaniąbierzewywiadbrytyjski.Rosyjskiadmirałwkrótkiejrozmowiezbrytyjskimwojskowym
mówi:ZatydzieńmamywMoskwiewybory.Prezydentnieżyczysobierozlewukrwi,naco
brytyjskidowódcaodpowiada:Wytłuczemypołowąterrorystówtegoświata

.Tascenado

76

-

kładniepokazuje,gdzieBrytyjczycywidzieliswojemiejscewpolitycemiędzynarodowej.Rosja
pomimoogromnychstratwywołanychprzezrozpadZwiązkuRadzickiego,atakżekosztowny-
ch reform, jakie się z tym wiązały, nadal była uważana za światowe mocarstwo. Jednak w
analizowanejscenietoBrytyjczycykolejnyrazstawiająsięwpozycjinaroducywilizującego,a
wszystko za przyzwoleniem rządu rosyjskiego. Z dzisiejszej perspektywy ta sytuacja wydaje

75

Ibidem,s.114.

76

Jutronieumieranigdy,R.Spo†swoode,EONProducsons,USA1997.

37

siębardzonaiwna,jednakdoskonalepokazuje,wjakisposóbkrajezachodniewyobrażałyso-

bieświatpoupadkuZSRR .




77

Kontekst, w jakim słowa „terrorysta” używa brytyjski admirał, w żaden sposób nie

przystajedowspółczesnejdefinicji.Terrorystawrozumieniuanalizowanychfilmówbyłnaj-
częściej doskonale wyszkolonym oficerem, który dezerterował z armii i zaczął pracować na
własnąrękę.TakimczłowiekiemjestRenard,jedenzgłównychantagonistówBondawfilmie
Świattozamało.Terroryścizbrytyjskiegopunktuwidzeniabyliproduktemubocznymzmian
politycznychnaświecie(nietylkotychwblokuwschodnim).Bylizagrożeniemdlademokracji

itoznimizdaniemtwórcówmiałwalczyćBond.




Jednakniewszyscyznichsąprzedstawianijakoprzeciwnicy.Niektórzy,pomimoobra-

niaścieżkimafijnej,stalisięsojusznikamiagenta.Głównymprzykłademtakiejpostawyjest
WalensnŻukowski–rosyjskimafioso,któryswójsukceszbudowałmiędzyinnyminaniele-
galnymhandlubroniązrabowanązopuszczonychjednostekwojskowychnaterenachbyłego
ZSRR. Żukowski jest traktowany przez Bonda jako narzędzie i główny kontakt ze światem
przestępczym.Toonpomagaszpiegowidowiedziećsię,kimjestJanus,głównyantagonistaw
filmieGoldenEye,atakżedostarczaważneposzlakinatematpowiązańRenardazElektrąKing
wŚwiattozamało.RelacjeBondaiŻukowskiegotozłamaniepewnejzasady,którawewcze-
śniejszych filmach wydawała się oczywista. Bond pierwszy raz pertraktuje ze złoczyńcami,
gdyż jest to kolejny wymóg zmieniającego się świata. Agent musiał stać się zdecydowanie
bardziej przenikliwy. Żukowski nie jest oficjalnym kontaktem Bonda. Agent współpracuje z
nimnawłasnąrękę,jednakniepozostawiaprzytymwątpliwości,żetojedynewyjście.007
musibudowaćkontaktyniezależnieodMI6,jeślichcesięodnaleźćwnowymświecie.Lata90.
jawiąsięjakookres,wktórymporządekprzestałbyćoczywisty.Tokolejnyprzykład,żedycho-

tomicznypodziałnadobroizłocałkowiciesięzdezaktualizował.




77

RządyBorysaJelcynainarodzinysuwerennejdemokracji,„stosunkimiędzynarodowe.pl”,12.03.2017,

hgp://www.stosunkimiedzynarodowe.pl/rz%C4%85dy-borysa-jelcyna-narodziny-suwerennej-demokracji (do-

stępny:17.04.2018).




Lata90.wRosjiwiążąsięgłówniezpolitykąBorysaJelcyna.Przezdługiczaszachodniaopiniapublicznamiała

problemzodpowiednimokreśleniemkierunku,wktórymzmierzałaRosja.Jelcynnapoczątkulat90.doprowa-

dziłdorozwiązaniaZSRRnapodstawieUkładuBiałoruskiego,jednakpotemwielokrotnienadużywałswojejpo-

zycji,abyumacniaćwładzęprezydencką.Kierunekpolityki,którywybrałJelcyn,częstonazywasię„suwerenną

demokracją”.

38







Rolatechnologii




Drugim,równietrudnymwyzwaniembyłoodpowiedniewprowadzenieBondawśro-

dowisko zmieniających się wartości kulturowo-społecznych. Lata 80. w Hollywood to złoty
okreskinasensacyjnego,jednakskończyłsięonnagle.Kolejnadekadadomagałasięnowego
typubohatera,którybędzieczułsięswobodniewporewolucyjnymśrodowisku.Ostatniade-
kadaXXwiekutookresszczególnytakżezpunktuwidzeniazmieniającychsięnastrojówspo-
łecznych.Wielkaredefinicjaporządkupolitycznego,októrejpisałemwyżej,sprawiła,żeświat
pierwszyrazstałsięnaprawdęotwarty.Tenfaktłączyłsięzszybkimrozwojemnowoczesnych
technologiikomunikacyjnych,takichjakinternetczyłączasatelitarne.Wspołecznymodbio-
rzeświatuprogulat90.niemiałjużżadnychbarier.Jednakwobliczuzbliżającegosiękońca
milenium i rosnących nastrojów dekadenckich coraz większy wpływ wysokorozwiniętych
technologiiwprowadzałogólnyniepokój.Problemwiązałsięzpesymistycznąwizjąkomuni-
kacji, która miała prowadzić do nierówności i odseparowania władzy od społeczeństwa.

78

Nowoczesnetechnologiemiaływniedalekiejprzyszłościzdegradowaćrolęzwykłegoczłowie-
ka do rangi narzędzia. Źródłem tych wyobrażeń był fakt, że w latach 90. zdobycze techniki
byłydostępnetylkodlaelitpolitycznychiekonomicznych.Światpotrzebowałbohatera,który

wprowadziludzkośćbezboleśniewnowemilenium.TakamiałabyćrolanowegoBond.




Agent przeszedł znaczną metamorfozę w stosunku do swojego poprzednika. Postać

wykreowana przez Pierce’a Brosnana nie charakteryzuje się już siłą i uporem. Przypomina
raczejspecjalistęwdziedzinietechniki,któryumiejętnymwykorzystaniemtechnologiizastę-
pujesiłęfizyczną.GłównymkwatermistrzemBondapozostajeQ,nadalgranyprzezDesmon-
daLlewelyna.Jegoobecność,takjakwpoprzednichczęściach,jestpunktemobowiązkowym.
Wcharakterzetejpostaciniewielesięzmienia,jednakjegospotkaniez007nabierasymbo-
licznegowymiaru.WizytawlaboratoriumjestprawierównieważnacoispotkaniezM.Ga-
dżety używane przez Bonda nie są już tylko pretekstem czy nowinką techniczną. Stają się
ważnymelementemskładowymkażdejmisji.WnowejodsłonieseriiBondzawszespotykasię
z kwatermistrzem w jego ośrodku badań. Tam następuje dokładna prezentacja broni połą-

78

M.Willis,Hard-wear:themillenium,technologyandJamesBond,[w:]TheJamesBondPhenomenon:

ACriKcalReader,ManchesterUniversityPress,Manchester2003.

39

czonazkrótkąinstrukcjąobsługi.Jednaktendrugielementwydajesięskierowanywstronę
widza,aniegłównegozainteresowanego.Obserwując007wkreacjiBrosnanamożnaodnieść
wrażenie,żelepiejwie,jakdziałaprezentowanabrońniżjegokwatermistrz.Wjednejzezna-
czącychscenwJutronieumieranigdywidzimyagentapodpowiadającegoQ,jakmasobie
poradzićzobsługągadżetu,którysamwymyślił .NowyBondwykreowanyjestnaspecjalistę

79

wdziedzinienajnowszychtechnologii.Onzrozumiałjej„język”iwłaśnietodajemuprzewa-
gę.007uosabiawyższośćczłowiekanadtechniką,dziękiczemujestodpowiedziąnaspołecz-
nelęki .

80

WodświeżonejseriiQjesttylkopretekstemdowprowadzenianowychgadżetów.Jego

laboratoriumprzypominabardziejplaczabawniżmiejsceprowadzeniapoważnychekspery-
mentów.Nakażdymkrokuwidzimystereotypowowyglądającychnaukowców,którzytestują
kolejnewyimaginowanezdobyczetechniki,jaknaprzykładwyrzutniarakietzamontowanaw
radiuczymiotaczogniaukrytywdudach.Samegokwatermistrzatrudnojesttraktowaćpo-
ważnie.JegorolasprowadzasiędoopowiedzeniakilkużartówiprzytykówwstronęBonda.O
głównie komediowej roli tej postaci świadczy pojawienie się jego asystenta – R. W tę rolę
wcielasięangielskikomikJohnCleese,członekgrupyMontyPython.ToonwfilmieŚmierć
nadejdziejutrozostajenowymkwatermistrzem .Qwświecienowoczesnejtechnikijestpo

81

-

staciąopartąnaprzestarzałychstereotypach,jednakniematowiększegoznaczenia,ponie-

ważwdużymstopniutoBondprzejmujejegopowinności.




Niemniejważnajestrolasamychgadżetów.NowyBondsięgaponiezdecydowanie

częściejniżjegopoprzednicy,przyczymichużyciestajesięintegralnymelementemkażdej
misji.Wsparcietechniczneużywaneprzezagentawanalizowanychfilmachwprowadzaboha-
teranacałkowicieinnypoziomniżto,zczymmiałdoczynieniadotychczas.Funkcjenowych
„zabawek”Bondazdecydowanieczęściejnawiązujądofuturystycznychwizjitechnologiipo-
pularnychwostatnimdziesięcioleciuXXwiekuniżdorealnieistniejącychurządzeń.Charakte-
ryzujejewielopoziomowahiperbolizacja,przyokazjiktórejbardzoczęstozapominasięore-
alizmie.Wysokaprzyswajalnośćnowegotypuudogodnień,któracharakteryzujeBonda,po-

79

M.Apted,Świat…,op.cit.

80

M.Willis,Hard-wear…,,op.cit.

81

Śmierćnadejdziejutro,L.Tamahori,EONProducsons,USA2002.

40

zwalaodnieśćwrażenie,żebohaterzaczynajetraktowaćjakintegralnączęśćswojegociała.
Nowy007,wodróżnieniuodswojegopoprzednika,niepolegatylkonasilemięśni.Najnow-
sze zdobycze techniki pozwalają mu osiągać zdecydowaną przewagę na rywalami, oferując
możliwości,któredlainnychsąnieosiągalne.Agentjestdoskonalezintegrowanyzeswoim
asortymentem,którystajesię„przedłużeniem”ciała.ŁączysiętozteząMcLuhana,doktórej
doszedłwswoimbadaniachnadmediami. Obecnośćgadżetówwydajesiętaknaturalna,że

82

agentaniprzezchwilęniezastanawiasię,którenarzędziewybrać.007niematakżewiększy-
chproblemówzobsługąurządzeń,któreprzejmujeodswoichprzeciwników.Towszystkoma
związekzjegowysokimpoziomemzrozumieniatechniki.Przytoczoneprzykładysugerują,że
Bondazlat90.możnatraktowaćjakoprzedstawicielanowoczesnegotranshumanizmu.Ciało
agenta nie zostaje poddane żadnym bezpośrednim przekształceniom, dlatego nie me tu
mowy o przesłankach pozwalających na łączeniem pojęcia transhumanizmu i cyberbody .

83

Jednak007jestewidentnieuzależnionyodgadżetów,którezwiększająjegofizycznemożliwo-
ści.Tonowytypulepszenia,którypoleganaintegracjiczłowiekaimaszyny,anienasubstytu-
cjipewnychelementówjegociała.PostaćBondaudowadnia,żetoczłowiekjestnauprzywi-

lejowanejpozycjiwkontakcieznowoczesnymiurządzeniami.




Postęptechnologicznyjestobecnynakilkupoziomach.Kolejnymznichjestzrewolu-

cjonizowanyobrazcałegowywiadubrytyjskiego.Wewcześniejszychodsłonachschematbył
prosty.BondnasamympoczątkuspotykałsięzMwjegoosobistymgabinecie,gdziedowia-
dywałsięszczegółównatematmisji,doktórejzostałprzydzielony.Czasamipojawiałysiętam
takżedodatkoweosoby,któremiaływspieraćmerytorycznieszefawywiadu.Powyjściuzga-
binetuBondrozpoczynałzadanieipraktyczniedokońcapracowałnawłasnąrękę,sporadycz-
nie tylko nawiązując kontakt ze swoim przełożonym. W nowej odsłonie sposób pracy MI6
zmieniasięniedopoznania,akluczowąrolęodgrywanowoczesnatechnologia.Przykładów
jestwiele,jednakdwawydająmisiękluczowe.Pierwszyznichprzytaczałemjużwkontekście
analizyzmiannageopolitycznejmapieświata.TopoczątkowascenazfilmuJutronieumiera

82

M.McLuhan,Zrozumiećmedia:przedłużeniaczłowieka,tłum.N.Szczucka,WydawnictwaNaukowo-

TechnicznePWN-WNY,Warszawa2004.

83

M.Willis,Hard-wear…,op.cit.




DefinicjętegosłowapodajewswoimtekścieMarsnWillis.Piszeonoulepszaniuludzkiegociałazapomocąnaj-

nowszejtechnologii.JakojedenzprzykładówpodajepostaćRenardazfilmuŚwiattozamało.

41

nigdy.WidzimywniejBondawmisjinaKaukazie,jednaknieprzypominajużonastandardo-
wychzadańagentazewcześniejszychodsłon.TymrazemBondniepracujenawłasnąrękę.
JestwstałykontakciesatelitarnymiradiowymzbaząMI6 .Misjaagenta(początkowo)nie

84

polega na bezpośredniej konfrontacji z przeciwnikami, a wyłącznie na zdobyciu informacji.
Możnauznać,żetopierwszaprawdziwieszpiegowskamisjaagenta.Maonzazadanietylko
umieścićkamerę,abyprzekazaćobraznażywodobiurawLondynie,atamzapadająnajważ-
niejszedecyzje.ZmienionyzostałtakżeobrazstrukturMI6.Widzimy,żeBondstajesięnarzę-
dziem.Niepozostawiamusięwyborów.Musiterazsłuchaćrozkazówprzełożonychiskrupu-
latniejewypełniać.NowetechnologiedająMniespotykanewcześniejmożliwości.Terazsze-
fowawywiadumożebezpośredniosterowaćkażdąmisją.Przywołanascenanapewnympo-
ziomiepokazuje,jakzmieniłsięogólnyobrazkomunikacji.Jednaktwórcyfilmumocnohiper-
bolizują możliwości współczesnej technologii. W przeciągu chwili, za sprawą podjętej na-
tychmiastowodecyzjiczterytysiącekilometrówdalej,Bondmusicałkowiciezmienićcharak-

termisji.OczywiścieciąglemającłącznośćzbaząMI6.




DrugaważnascenatofragmentfilmuŚwiattozamało.PrzedstawiarozmowęBondai

jegowspółpracownikównatematichdomniemanegoprzeciwnika.WceluanalizysytuacjiM
włączahologramprzedstawiającygłowęRenardaikulędrążącąjegoczaszkę.Jakwiemy,ho-
logramytorzecz,któradotejporyniezostałaopatentowanawpraktyce.Wlatach90.pozo-

stawaławsferzemarzeń.




Podsumowując,ogólnyobraztechnologii,zjakimmamydoczynieniawanalizowanej

serii, opiera się głównie na futurystycznych wyobrażeniach tego, co w przyszłości możemy
osiągnąć.Spektakularneakcje,wktórychbierzeudziałBond,isposoby,wjakiesobieradzi,
niemająnicwspólnegozrzeczywistością.Sąwynikiemużyciawysokorozwiniętejtechnikifil-
mowej,którapozwalałatwórcomzapomocąkomputerowychrenderówosiągnąćwyimagi-
nowaneefekty.Tennaddatekwrażeniowyjestnierozłączniezwiązanyzkinemakcjilat90.h,
jednakfilmyoprzygodachJamesaBondasątuwzorcowymprzykładem.JimLeachmówiąco
charakterystycebondowskiejseriizostatniejdekadyXXwieku,przywołujepojęciahiperrze-

czywistościisymulacji,powołującsięnaJeanaBaudrillarda.






NowefilmyBondamusiałyodzwierciedlićwyobraźnięaktualnejwidowni,przyzwyczajonejdo

84

J.Leach,’Theworld…,[w:]Ch.Linder,TheJamesBond…,op.cit.,s.251.

42

szybkiejtechnologiiiżyciawkulturzehiperrealizmu,wktórej,wedługBaudrillarda,opozycja

rzeczywistegoiwwyimaginowanegojestwymazana .




85




ŚwiatnowegoBondanieodwołujesięjużdoobrazurzeczywistości,aledojejwyobra-

żenia.Filmymasoworeprodukująznakipopkultury,dodatkowojeprzetwarzając.JoséArroyo
dodaje,żenatymwłaśniepolegasukcestychprodukcji.FilmyoprzygodachBondatworzą
swojąwłasnąhistorię.Jestichtakdużo,żeGoldenEyetraktujemybardziejjakoodwołaniedo
historiiserii,niżjakoobiektywnykomentarzdorzeczywistości .Autordodajetakże,żeŚwiat

86

to za mało można traktować jako idealny kolaż wszystkich wcześniejszych filmów. Można
uznać,żeproducentomnapewnympoziomieudałosięosiągnąćzamierzonyefekt.Wlatach

90.,toBondwyznaczałnowetrendykinasensacyjnego.










FeminizmjakocichyprzeciwnikBonda




AnalizowanaseriafilmówzudziałemPierce’aBrosnana,tochybapierwszymoment,

w którym twórcy poważnie potraktowali pojęcie feminizmu. Jego apogeum ma miejsce w
filmieŚwiattozamało,dlategochciałbymsięjużskupićwyłącznienatymobrazie.Mamza-
miarpokrótceprzedstawićwpływfeminizmunaBondanapodstawieanalizytrzechgłównych

przedstawieńkobiet,zktórymimamydoczynieniawtymfilmie.




NapoczątkuchciałbymzająćsiępostaciąM.Wrazzwejściemseriiwlata90.produ-

cencizdecydowalisięnaznaczącązmianęwobsadzie,którąmożnatraktowaćjakopierwszy
poważnyukłonwstronęśrodowiskfeministycznych.JakpiszeMichałGrzesiek,spełniłosię
pragnienie Lois Maxwell, aby to kobieta została zwierzchnikiem Bonda . Rolę powierzono

87

85

J.Leach,’Theworld…,op.cit.,s.249-250.

86

J.Arroyo,‘GoldenEye’,„SightaSound”1996,nr6.1,s.39-40.

87

M.Grzesiek,JamesBond…,op.cit.




GrzesiekwswojejksiążceprzytaczaanegdotęjakobyLoisMaxwell,którawlatachsiedemdziesiątychiosiem-

dziesiątychwcielałasięwpostaćPannyMoneypenny,namawiałaAlbertaBroccoliegodouczynieniazsekretarki

Mprzyszłegoszefabrytyjskiegowywiadu.

43

JudiDench,coodpoczątkuwzbudziłosporekontrowersje.Wielukrytykówzwracałouwagę,
żetozłamanietradycji.Jednaktazmianabyłapodyktowanarealnymiwydarzeniami.W1991
rokuszefowąbrytyjskiegoSecurityService(MI5)zostałaStellaRimington.Byłapierwsząko-
bietą stojącą na czele brytyjskich służb specjalnych . Na decyzję producentów mógł mieć

88

wpływtakżefakt,żeWielkaBrytaniabyławłaśniepoponaddekadzierządówMargaretThat-
chernastanowiskupremiera.Topokazuje,żekobietywpolitycebrytyjskiejniebyłyczymś
nowym.WtymkontekścieobjęcieprzezDenchroliMniebyłoniczymrewolucyjnym.Jednak
tazmianaprzyniosłanowemożliwości.PrzebudowaniuuległyrelacjeBondaijegoprzełożo-
nej.Oczywiściebyłozawcześnie,żebymówićojakichkolwiekgłębszych,osobistychzawiło-
ściach.Natakietwórcyzdecydująsiędopieroprawiedwiedekadypóźniej.JednakjużwGol-
denEye pojawia się między nimi specyficzna więź. Nowa M często wyraża opinię na temat
agentainieboisięgokrytykować.Podczasichrozmowypadajednazbardziejcharaktery-

stycznychkwessi:






Nielubiszmnie,animoichmetod.Uważaszmniezaksięgowąufającąliczbom,anietwojemu
instynktowi.DlamnieTyjesteśszowinistąnienaczasie,reliktemzimnejwojny.Twójchłopięcy
urokniedziałanamnie,alewyraźniezaszkodziłdziewczynie,któramiałaCięoceniać.Jeśli
sądzisz,żeniemamjajibojęsięzaryzykowaćżycieagenta,tosięmylisz.Bezoporówwyślę

Cięnaśmierć .




89



Wątkifeministycznepojawiającesięwzacytowanejwypowiedzipokazują,jakajestpozycja
Bondawanalizowanychfilmach.Samitwórcymieliświadomośćkrytyki,jakacorazczęściej
spadałanaagenta.Jegoseksizmipatriarchalnepodejściebyłoczymśarchaicznymjaknalata
90.Producenciwiedzieli,żemusząnatozareagować.Zdecydowalisięnabezpiecznewyjście.
Niewpłynęlibezpośrednionacechycharakteruagenta,alepodnieślisamoświadomośćpo-
stacizjegootoczenia.Opinia,którąwyrażaM,jesttylkofragmentemkrytyki,któraspadana
agenta.JednakwięcejosamymBondziemamzamiarnapisaćpóźniej.Postaćszefowejwy-
wiaduwkreacjiDenchrozważniedysponujeemocjami.Odpoczątkuwidzimy,żeniebędzie
pobłażliwadlaswojegopodwładnego.Jednakzdarzająsiętakżemomenty,wktórychpotrafi

88

Ibidem.

89

GoldenEye,M.Campbell,EONProducsons,USA1995.

44

gopochwalić.Ichrelacjajestbudowananawspólnymzaufaniu.Jestnajlepszy,alenigdymu

tegoniepowiem–słyszymyzustbohaterkiwjednejzescenŚwiattozamało .




90

JednakczyfiguraMjakokobietyspełniapokładanewniejnadziejeśrodowiskfemini-

stycznych?Wydajemisię,żetak.Światpolityki,takjakifilmujawisięjakoskrajniemęsko-
centryczny ,apozycjakobietywpierwszychBondachjestkreowanaprzeznieświadomepra

91

-

gnieniaspołeczeństwapatriarchalnego .Dlategouzasadnionemogłybyćobawy,żepomimo

92

zmianypłciowejnapozycjiszefaMI6,figuraMnadalbędzieidentyfikowałasięwyłącznizce-
chamimęskimi.Stałosięzupełnieinaczej.JudiDenchudałosięstworzyćgłębiępsychologicz-
ną,któraobjawiasięwrelacjiMiBonda.Chociażtenwątekzostanierozwiniętydopierow
Skyfall,tojużwpierwszychfilmachzudziałemaktorkimożnazauważyć,żeMwstosunkudo

007przejawiacechymatczyne.




NajbardziejklasycznązpunktuwidzeniacałejseriipostaciąkobiecąwfilmieŚwiatto

zamałojestdoktorGwiazdkaJones.Znaczącejestjużsamoimię,którewpisujesięwtradycję
infantylnegonazywaniakobietBonda.Jejpostaćmiałastanowićodniesieniedofilmówzlat
70.ispecyficznegohumoru,któryznamyzkreacjiRogeraMoore’a.Historiategotypuprzed-
stawieńzaczynasięwrazzpierwszymifilmamizserii.JakpiszęChrissneBold,tegotypufigu-
rykobietmiałykultywowaćobrazmęskiejdominacji .Jednakgdydokładnieprzyjrzymysię

93

postaci granej przez Denise Richards, łatwo zauważyć, że kilka rzeczy się zmieniło. Kobiety
Bondawfilmachzlat90.niesąjużtaknaiwne.Nadalspełniająfunkcję„przedmiotupożąda-

90

Świattozamało,M.Apted,EONProducsons,USA1999.

91

T.L.McNeely,TheFeminizaKonofM:GenderandAuthorityintheBondFilms,[w:]R.G.Weiner,B.L.

Whi…ield,J.Becker,JamesBond…,op.cit.




TomL.McNeelysugeruje,żeModgrywanyprzezBernardaLeezastępowałBondowifiguręojcaidziękitemu

007zawszeobdarzałgodużymszacunkiem.Takisamautorytetmusiaławypracowaćsobiepostaćgranaprzez

JudiDench.

92

LauraMulvey,Przyjemnośćwzrokowa…,op.cit.

93

Ch.Bold,‘UndertheveryskirtsofBritannia’:re-readingwomanintheJamesBondnovels,[w:]Ch.

Lindner,TheJamesBond…,op.cit.

45

nia”męskiejczęścipubliczności .Jednakposiadająswojąpodmiotowośćiwnosząsporodo

94

fabułyfilmu.Sąspecjalistkamiwważnychzpunktuwidzeniafabułydziedzinach.Świadczyo
tym fakt, że Bond każdą z nich poznaje podczas trwania misji. Jak się później okazuje, ich
wiedzastajesiękluczowadlaagentawdokończeniumisji.TakjestwprzypadkuNataliiSimo-
nownej (GoldenEye), pracującej jako programistka przy konstrukcji Złotego Oka, oraz
GwiazdkiJones(Świattozamało),fizyczkinuklearnej.

ZdoktorJonesagent007pierwszyrazspotykasięnapoligoniewojskowymwKazach-

stanie.Toonaujawniajegoprawdziwątożsamość,przezcopomagawucieczceRenardowi.
Jednakwdalszejczęścimisjistajesięsprzymierzeńcemagenta.Tylkoonamożepomócmu
rozbroić głowicę atomową. Chociaż doktor Jones w pewnym momencie staje się obiektem
zainteresowańBonda,ichrelacjanieopierasięnapożądaniu,anafakcie,żekierująsiętymi
samymiideałamiipotrzebązachowaniaporządkuświatazachodniego.NowekobietyBonda
pełniąważnąfunkcjęnaprzestrzeniakcji.Chociażbrakujeimgłębipsychologicznej,toichpo-

stępowaniejestwiarygodnieuargumentowane.




OstatniąważnąbohaterkąjestgłównaantagonistkaBonda–ElektraKing.Jestonabyć

możenajbardziejrozwiniętąpostaciąkobiecą,jakadotejporypojawiłasięwfilmowejserii.
JakpiszęMichałGrzesiek,pomysłnatakąbohaterkęnarodziłsięwgłowieBarbaryBroccoli.
Producentkachciała,abytymrazempostaćprzeciwnikaBondabyłabardziejzawiła .Elektra

95

Kingjestcórkąpotentatana‡owego,SirRobertaKinga.PorozpadzieZSRRbiznesmenchciał
wykorzystaćsytuację,abyodzyskaćwładzęnadpotężnymizłożamiropyna‡owejwAzerbej-
dżanie,którewcześniejnależałydojegozmarłejżony.Jednaknasamympoczątkufilmuojciec
głównejbohaterkiginiewzamachu.Jaksiępóźniejokazuje,toonastoizajegozabójstwem.

PostaćElektrymożnapoddaćanalizienakilkupoziomach.




Grzesiek, opisując kulisy powstawiania filmu zaznacza, jak ważna dla całej serii była

egzotyka miejsc, do których wybierał się Bond . W Świat to za mało staje się ona także

96

udziałemgłównejantagonistki.ElektrajestwpołowieBrytyjką,awpołowieAzerką,jednak
jak dowiadujemy się z fabuły filmu, jest zdecydowanie bardziej przywiązana do tej drugiej

94

L.Mulvey,Przyjemnośćwzrokowa…,op.cit.

95

M.Grzesiek,JamesBond…,op.cit.

96

Ibidem.

46

narodowości.Jejobrazuosabiawielecechkobietyorientu,którewedługEdwardaSaidaist-
niejąjakokonstruktwyobrażonywświeciezachodu .Jejzachowaniebardzoczęstowydaje

97

się irracjonalne. Podejmuje decyzje pod wpływem emocji, które podyktowane są tylko po-
trzebąadrenaliny.PrzykłademjestwyjazdnanartywdzikierejonyKaukazu,czyspontaniczna
decyzjagryomiliondolarówwkasynieŻukowskiego.KolejnącechąElektryjestjejnienasy-
cenie seksualne. Amerykański literaturoznawca pisze, że w kulturze zachodu obraz kobiety
orientu łączy się z wiecznym niezaspokojeniem seksualnym . Elektra posiada niesamowitą

98

łatwośćwuwodzeniumężczyzniużywajejjakopoważnejbroni.Wtakisposóbudałojejsię
przeciągnąćnaswojąstronęRenada.Terrorystaporwałjądlaokupu,jednakbohaterceudało
sięgorozkochać,anastępnienakłonićdopomocywzemścienaojcu.TakżeBondstajesięjej
ofiarąiprzezdużączęśćfilmumusiwalczyćzzauroczeniem.Elektrabardzosprawnieprze-
ciwstawiasięagentowi.Wykorzystujeswojeatuty,abygoomamićnatyle,żebyagentprzez
długi czas nie mógł przekonać się co do jej złych zamiarów. To napięcie między Bondem a
Elektromjestwidocznenaprzestrzenicałegofilmu,ajegofinałkończysiędlabohaterkitra-
gicznie.Bondmusijązastrzelić,botylkotakmożejąpokonać.

WedługZofiiHadamik,Elektręmożemytraktowaćjakofantazmatkobietyfatalnej ,

99

jednaknieuważam,żebyjejpostaćmiałajakikolwiekzwiązekzklasycznymprzedstawieniem
femmefatale.Elektrajestsilnąkobietą,doskonaleświadomąmocy,jakąposiada.Znaczącew
przypadkutejpostacijesttakżesamoimię.Nawiązujedomitologiigreckiej.Liniadramatur-
gicznawŚwiattozamałoopierasięnaodwróconymschemaciemitycznejopowieścioElek-
trze,córceAgamemnona.Ztakąróżnicą,żefilmowabohaterkazaprzysięgłazemstęnaojcu,a
nienamatce.Ciekawesąjednakmotywy,którymisiękieruje.Jejzemstanieopierasięnatak
prostymschemaciejakwprzypadkumitycznegoodpowiednika.Elektrautożsamiasięzeswo-
jąmatką,aojcatraktujejakwroga.Uważa,żeonzawłaszczyłsobiepolana‡owe,któreod
zawszenależałydorodzinyjejmatki.Bohaterkabardzomocnoutożsamiasięzżeńskąlinią
swojegorodu,czymsugerujewysokąpozycjękobiet.JejfiguraświetniekorespondujezXIX-

97

E.W.Said,Orientalizm,tłum.M.Wyrwas-Wiśniewska,WydawnictwoZyskiS-ka,Poznań2018.

98

Ibidem.

99

Z.Hadamik,Fammefatalejakobytfantazmatyczny.Odemonicznychpostaciachkobiecychwfilmiew

pierwszejpołowieXXwiekuiichpóźniejszychreminiscencjach,„KwartalnikFilmowy”2003,nr41/4,s.114-139.

47

wiecznymkonstruktemspołeczeństwamatriarchalnego,októrympisałJohannJakobBacho-
fen w dziele Das Mu{errecht. Wyprowadził twierdzenie, że społeczeństwa pierwotne za-
mieszkującerejonBliskiegoWschoduopierałysięnazasadziematriarchatu,aniepatriarcha-
tu.Jaksięokazało,tatezaszybkoupadła,jednakjejechowybrzmiewadodziś.Elektraprzed-
stawiaobrazkobietydominującejnadmężczyzną,nieutożsamiającsięprzytymzcechami

męskimi .




100

Świattozamało,jakiwcześniejszefilmyzseriiwyprodukowanewlatach90.,oferują

zdecydowaniebardziejzróżnicowaneniżwcześniejsylwetkikobiet.StosunekBondadonich
nieulegazmianie,alezatooneumacniająswojąpozycję.Kobietywodświeżonejodsłonie
seriipiętnująsłabościagenta.Wkażdymmożliwymmomenciewytykająjegoszowinizm.Nie
podjąłem się analizy postaci Panny Moneypenny, ponieważ jej rola w stosunku do innych
przedstawień jest epizodyczna. Jednak sekretarka M, znana z tego, że jest jedyną kobietą,
któraopierasięBondowi,wodświeżonejseriioskarżagoomolestowanie.Podtymwzglę-
dem 007 pozostał w latach 70. Rewolucja światopoglądowa zbliżała się jednak do Bonda

wielkimikrokami.










Bond–międzyprzyszłościąaprzeszłością




NakońcuchciałbymskupićsiębezpośrednionapostaciBonda.Jegoodświeżonywize-

runek,skrojonynamiaręostatniejdekadyXXwiekuukładasięjakmozaika,zawierającawie-
le,niezawszepasującychdosiebieelementów.BondwkreacjiBrosnanajestpostaciąpara-
doksalną.Zjednejstronyświetnieodnajdujesięwówczesnymotoczeniu,jestspecjalistąw
dziedzinie nowych technologii, dzięki czemu ucieleśnia obraz współczesnego mężczyzny. Z
drugiej,jegozachowaniesugeruje,żementalniezatrzymałsięnapoziomielat70.Szefowa
wywiaduotwarcienazywagoreliktemprzeszłości,iniemówituojegostosunkudokobiet.
007matrudnościzpodporządkowaniemsięprzełożonym.Nadrozkazyprzedkładawiaręwe
własnyinstynkt,ajegononszalanckiezachowanieczęstowydajesięirytujące.Postaćagenta

doskonaleoddajenapięcie,zktórymmusieliporadzićsobieproducenci.




100

Elektraniejestewenementem.Jużlata80.przyniosływieleobrazówsilnychizaradnychkobiet.Do-

skonałymprzykłademmożebyćpostaćRipleyzseriiObcy.Jednakwiększośćztychprzedstawieńopierasięna

adaptowaniucechmachoprzezpostaciekobiece.

48

Obrazszpiegaobecnywfilmachzlat90.jesttylkopołowicznąrewolucją.Twórcynie

mieliodwagiingerowaćwjegocharakterystycznecechy.Sambohaterniezmieniaswojego
podejściadożycia,alezmianieulegapowszechnaopiniaonim.Jakpisałemwyżejwkontek-
ściewizerunkówkobiet,wewspomnianychfilmachotwarciemówisięoarchaicznymsyste-
miewartości,którymkierujesię007.Jednakkrytyka,jakananiegospada,służyzaalibidla
twórców.ŁatwiejbyłouczynićBondaobiektemironii,niżwykonaćkonkretnykrokwstronę
przebudowyjegowizerunku.Dobitneudowadniatofakt,żeszpiegnicnierobisobiezzarzu-
tów.Zawszeodpowiadananieżyczliwymuśmiechem,apotemudowadnia,żekrytykabyła
zbytpochopna.OfiarąwłasnegostwierdzeniajestM.Przełożonaagentastawiasiebiewpo-
zycjikobietynowoczesnej,krytykującejjegometody,anastępniesamastajesiębeneficjentką
jegostylupracy.MówiętuosceniezfilmuŚwiattozamało,wktórej007ratujeswojąprze-
łożoną,uwięzionąprzezElektręiRenerda.Szefowawywiaduzawiodłasięnawłasnymsposo-
biedziałania.ZaufałaElektrze,którająoszukała.Fakt,żetoBonduwalniaM,mapokazać,że

jegometodynadalmająsens.




Ciekawymwątkiemwydajesiętakżetypmęskości,jakiprezentujenowyBond.Postać

stworzonaprzezBrosnanawżadensposóbniekorespondujezromantycznymiszlachetnym
przedstawieniemswojegopoprzednika.NowymBondjestwypadkowąkreacjiConnery’egoi
Moore’a.Wakcjizdecydowanieprzypominategopierwszego.MarsnWillispisze,żecharak-
teryzujesięonpodobnymdoswojegofilmowegopierwowzoruwyrachowaniemichłodnym
podejściemdozadań .Potrafibyćzdecydowanyizdyscyplinowany.PodobniejakConneryw

101

dużejmierzeposiłkujesięgadżetami.Jednaktypmęskości,któryprezentuje,nieopierasięw
ogólenafizycznymaspekcieciała.NowyBondniebijesięnapoważnie.Unikawidocznego
rozlewukrwi.Stosunkoworzadkowbezpośrednisposóbzabijaswoichwrogów.Agent007w
kreacjiBrosnanaukrywaprzemoczatechnologią,dlategośmierć,którązadaje,wwieluprzy-

padkachjestzapośredniczonaprzezakcesoria.




Jednaknajważniejszączęśćosobowości,czylicharakter,zaczerpnąłBondwwykonaniu

BrosnanazprzedstawieniaMoore’a.Zaadaptowałjegoswobodnysposóbzachowania,dlate-
goanalizowanybohaterjestbezceremonialnyipoufały,chociażwzdecydowaniemniejszym

stopniuniżpierwowzór.Potrafitakżesprawniewykorzystaćswójchłopięcyurok.




Po daltonowskiej propozycji Bonda producenci zdecydowali się wrócić do tego, co

101

M.Willis,Hard-wear…,,op.cit.

49

przeztylelatzapewniałoimsukces.Bardzomożliwe,żetowzbytpoważnymprzedstawieniu
agentadopatrywalisięprzyczynyporażkiwcześniejszychfilmów.Nowy007jestpostaciąhy-
brydyczną,rozpiętąmiędzyklasycznymobrazemajegonowoczesnymwyobrażeniem.Jednak
takie zestawienie cech doskonale wpisywało się w obraz niestabilnych lat 90. Biorąc pod
uwagęcałaseriędwudziestuczterechfilmów,uważam,żepostaćstworzonąprzezBrosnana
trzebatraktowaćjakoproduktprzejściowy.Bondwjegowykonaniu,chociażnawielupłasz-

czyznachzachowawczy,przetarłszlakidlakreacjiCraiga.









































































50

RozdziałIII


Skyfall




Poseriifilmów,któreświetnieoddawałycharakterlat90.,przyszedłczasnazmianę

aktora–acozatymidzie,kolejnąrewolucjęwłonieserii,byćmożenajodważniejsząwdo-
tychczasowejhistorii.ŚwiatporozpadzieZSRRzachłysnąłsiępozornąstabilizacją.Takiekon-
fliktyjakwojnanaBałkanachczywojnadomowawSomaliiniemiałydużegowpływunakon-
dycję świata zachodniego. Jednak nagłe otrzeźwienie miało przyjść wraz z początkiem XXI

wieku.




Jakpisałemwcześniej,bohaterkreowanyprzezBrosnanamiałbardzoważnąrolęw

kontekścieciągłościserii.Musiałpokazać,żeświatnadalpotrzebujeagenta007.Jednakob-
razstworzonynamiaręlat90.zacząłsięwypalaćjużpodkoniecXXwieku,chociażfilmynadal
generowały pokaźne zyski. A apogeum tej sytuacji miało miejsce wraz z premierą filmu
Śmierćnadejdziejutrow2002roku.Jużpodczaspierwszegopokazupojawiłysięnieprzychyl-

negłosy:







Ostro krytykowano drugą odsłonę filmu, czepiając się przede wszystkim aranżacyjnego przepychu,

nadmiernejliczbygadżetów,przysłaniającychfabułęiwystępującychwniejaktorów .




102




KrytykadotknęłafilmunawetzustbyłegoodtwórcyBonda–RogeraMoore’a:







Wydaje mi się, że tym razem sprawy zaszły za daleko – i mówię to ja, pierwszy Bond w kosmosie!
Wszystkorozumiem,ależebyposuwaćsiędoniewidzialnychsamochodówiszachrajskich,kompute-

rowowygenerowanychzdjęć?Litości!




103



Chociażfilmmiałświetnewynikiwbox-office,pobiłnawetkasowyrekordserii,toproducenci
wiedzieli,podobniejakwprzypadkuMoonrakera,żetoostatnimoment,abypoczynićduże

zmiany.Potrzebnybyłwstrząs,którysprawi,żeJamesBondsprawniewejdziewXXIwiek.




Barbara Broccoli i Michael G. Wilson coraz częściej zaczynali mówić o kompletnym

102

M.Grzesiek,JamesBond…,op.cit.,s.494.

103

Ibidem,s.494.

51

restarcieserii.Chcieliporzucićprzestarzałeschematyiwprowadzićświeżość,którasprawi,że
007staniesięagentemzkrwiikości,aniejegokarykaturą.PoczątkowoPierceBrosnanbył
ciąglebranypoduwagęwkontekściekolejnejprodukcji,jednakprzeciągającesięnegocjacjei
podeszływieksprawiły,żetwórcy,zBarbarąBroccolinaczele,zdecydowalisięnazmianęak-
tora.NowymBondemmiałzostaćDanielCraig.Jegowybórodsamegopoczątkuwzbudzał
ogromnekontrowersje,ponieważnieprzypominałonwżadnymcaluagenta007,jakiegowi-

dzowieznali.Jaksięokazało,byłatodopierozapowiedźrewolucji.




TrudnomiprzejśćodrazudoanalizySkyfall,ponieważtojużtrzecifilm,wktórymDa-

nielCraigwcielasięwpostać007,akażdemuznichmożnabypoświęcićosobnyrozdział,dla-
tegomuszęzaproponowaćkrótkiewprowadzenie.PremieraŚmierćnadejdziejutropokazała,
żeBondnadalżyjewinnejepoce.Lata90.todlatwórcówokresposzukiwańodpowiedniej
formyitematu.Jaksięszybkookazało,byłytomomentemprzejściowyijużsampoczątekXXI
wiekupokazał,żetaepokagwałtowniesiękończyitonaobupłaszczyznach–kulturoweji
politycznej.Bardzobolesny,aleidosadnyprzykładstanowiąatakiterrorystycznez11wrze-
śnia2001roku,któredałybezpośredniasumptdoprzyszłej,globalnejwojnyzterroryzmem.
Wjednymmomencieświatzmieniłsięcałkowicie,apojęciezagrożeniauległoznaczącejrede-
finicji.Zdanosobiesprawę,żeprzestałobyćonołatwouchwytneinieopierasięjużnawiel-
kichatakachzbrojnych,wktórychlicząsięnajnowszetechnologie.Prawdziwezagrożenieza-
częłokryćsięmiędzyzwykłymiobywatelami.Todoprowadziłodolicznychzmianwsferzepu-
blicznej.Nacałymświeciezostaływprowadzonenoweprzepisyantyterrorystyczne,którełą-
czyłysięzograniczeniemswobódosobistychiupowszechnienieminwigilacji.Ludzieniemogli

jużczućsiębezpiecznie,ponieważstrefawojnydosłownieprzeniosłasięmiędzynas.




Wydarzeniaz11wrześniaspowodowałytakżeznaczącezmianywświeciekulturypo-

pularnej. Począwszy do tego, że zaraz po atakach powstało kilka produkcji hollywoodzkich
bezpośrednio opowiadające o zamachach, to te wydarzenia miały niebagatelny wpływ na

zmianępolitykiprowadzeniakinasensacyjnego,awszerszejperspektywienacałąkulturę .




104

Wtymsamymokresieagent007jakbykierowałsięwdrugąstronę.PremieraŚmierć

nadejdziejutropokazałaproducentom,żetoostatnidzwonek,abywprowadzićbardzopo-
ważnezmiany.JamesBondmusiałstaćsięinnymagentem,niżbyłdotychczas.Wpływnade-

104

M.Kempna–Pieniążek,Neo-Noir.Ciemnezwierciadłoczasówkryzysu,WydawnictwoUniwersytetu

Śląskiego,Katowice2015.

52

cyzję,którąpodjeliproducenci,ikierunek,wktórymostatecznieposzłaseria,miałateżsytu-
acja,jakazaistniałanarynkufilmowym.Rok2002totakżemomentpremieryfilmuTożsamo-
śćBourne’aopartejnapowieściRobertaLudluma .Zjednejstrony,totylkokolejnyfilmsz

105

-

piegowskiwyprodukowanywHollywood,jednakjaksiępóźniejokazało,jegosukcesfinan-
sowyiartystycznyudowodnił,żeBondmanowegokonkurentawwalceomianogłównego
szpiega świata zachodniego. Twórcy filmu decydując się na ekranizację powieści Ludluma,
bardzomocnojąodświeżyliipostawilinarealizmdoznań.Filmpokazał,żeobecnienieliczy
sięjużnadmierneefekciarstwoiściganiesięzwyobraźnią.JasonBournestałsięjednąznaj-
ważniejszychpostacikinahollywoodzkiegogłówniedziękiznakomicieopowiedzianejhistorii,

idealniepasującejdoswoichczasów .




106




Tajnyagentzamnezją,który"nazewnątrz"jestśmiercionośnąmaszynądozabijania,aletaknapraw-
dęchciałbypoprostupoukładaćsobieżycie,leczniepotrafiwyzwolićsięzzapoczątkowanejprzezsie-

biespiraliprzemocy,toidealnybohaterXXIwieku .




107




Widzżyjącywświeciezdominowanymprzezprzesytinformacji,wktórymniewiadomojuż,ktojest
wrogiem,aktoprzyjacielem,iczyteXX-wiecznepojęciamająjeszczeprawobytu,niemaproblemuz

identyfikacjązBourne'em .




108



Przykład tego bohatera przytaczam nieprzypadkowo, ponieważ właśnie ta seria, stanie się

otwartąinspiracjądla„nowego”007.




ProducenciwprzypadkuCasinoRoyalezdecydowalisiępostawićnakonwencję,która

105

TożsamośćBourne’a,D.Liman,UniversalPictures,USA2002.

106

D.Kuźma,„Bournekolekcja”:rozrywkananajwyższympoziomie,„Onet”,26.01.2012,hgp://film.one-

t.pl/recenzje/blu-ray-bourne-kolekcja-rozrywka-na-najwyzszym-poziomie/g52m0(dostęp:05.05.2018).

107

Ibidem.

108

Ibidem.

53

okazałasięfundamentemdlasukcesówJasonaBourne’a .NowyBondstałsięsilnyinie

109

-

ustępliwywdążeniudocelu,azwymuskanegoprzystojniakazmieniłsięwbessęzłaknioną

krwi.Wnowejodsłonienajważniejszymiałbyćrealizmpostaciiświataprzedstawionego.




JednakodmomentupremieryCasinoRoyalew2006rokudopremierySkyfallw2012

rokuwpolityceispołecznymodczuwaniuzagrożeńzmieniłosiębardzowiele.Odczasów11
wrześniaatakiterrorystyczne,którychcelemsązwykliobywatele,bardzosięnasiliły.Terrory-
zmstałsięnajbardziejmedialnymterminemopisującymglobalnezagrożenia.Kolejnypoję-
ciem,którestosunkowoniedawnozdobyłodużąpopularność,sącyberataki .Działaniaha

110

-

kerskiestająsięcorazwiększymproblemem.Zdolnicyberprzestępcysąwstanietylkoprzy
pomocykomputerasparaliżowaćsystemypaństwowelubwykraśćtajneinformacje,aichwy-
jątkowa cecha polega na byciu trudnymi do uchwycenia, ponieważ ataki mogą być prowa-
dzone z każdego miejsca na ziemi. To stosunkowo nowe zagrożenie sprawiło, że zostały
wprowadzonedodatkowezabezpieczenianawielupłaszczyznachżyciaspołecznego.Narzu-
canieodgórnychobostrzeńłączysięzkolejnymzagrożeniemXXIwieku,czyliznadmiernąin-
wigilacją.Instytucjepaństwowepodpretekstemnaszejochrony,sąwstaniezbieraćogromne
ilościinformacjioosobachprywatnychbezichwiedzy.Przykładamimogąbyćwtymmiejscu
postaci Edwarda Snowdena czy Bradleya Manninga, którzy ujawnili państwowe programy
masowejinwigilacjiprowadzonewUSA.Człowiekwewspółczesnymświeciepozostajewcią-
głymzagrożeniu,ponieważspołeczeństwozachodnieodpoczątkuXXIwiekujestbombardo-

waneniezliczonąilościąinformacjimówiących,żenigdzieniemożnaczućsiębezpiecznym.




Takiświatzdecydowalisięprzedstawićtwórcyserii.Skyfallmiałbyćnajbardziejaktu-

alnąpolityczniepozycjąoprzygodachJamesaBondaoddawna.Agent007zostałosadzony
wewspółczesnościnadwasposoby .Pierwszy,totakjakwspominałem,uniwersumwktó

111

-

rymsięporusza.Bondmusiradzićsobiewświeciezamachówterrorystycznych,któremogą
byćdokonanewszędzie(nawetwmiejscupozornienajbezpieczniejszym)iścigaćwrogów,o

109

CasinoRoyale,M.Campbell,EONProducsons,USA2006.

110

10najgroźniejszychcyberataków,„Onet”,13.03.2012,hgp://wiadomosci.onet.pl/ciekawostki/10-naj-

grozniejszych-cyberatakow/djx4j(dostęp:10.05.2018).

111

TommiK, Skyfall: Bond niemal doskonały, „gameplay.pl”, 02.12.2012, hgps://gameplay.pl/news.asp?

ID=73080(dostęp:03.05.2018).

54

którychpoczątkowoniewienic.Drugisposóbosadzeniatoinspiracjepopularnymkinemak-
cjiimechanizmami,któretamzastosowano.WwspomnianymjużCasinoRoyaletwórcyprzy-
jęlitaktykęzapożyczeńizbudowalibohateraznawiązańdopostaciJamesaBourne’a,takw
przypadku Skyfall nie ukrywają bezpośrednich inspiracji Mrocznym Rycerzem i pośrednich
całą filmografią Christophera Nolana . Do wyreżyserowania filmu został zaproszony Sam

112

Mendes,czylibyćmożenajbardziejwartościowypodwzględemartystycznymreżyser,jakido

tejporyprowadziłBonda.TakmówiłoswoichinspiracjachkinemNolana:







To,coNolanosiągnął,zwłaszczaprzy„TheDarkKnight”,jestczymśwyjątkowym.Zmienionezostały
regułygrydlawszystkich.Działamywbranży,wktórejterazfilmysąbardzomałe,albobardzoduże,
niemanicpośrodku.Wielkątragediąbyłoby,gdybywszystkiepoważnefilmybyłyskromne,albogdy-
byfilmy„popcornowe”byłytylkowielkieiniemiałynicinnegodoprzekazania.Nolanudowodnił,że
możnazrobićwielkifilm,któryjestporywającyizabawnyiktórymawieledoopowiedzeniaoświecie,
wktórymżyjemy,nawetjeślitakjakwprzypadku„TheDarkKnight”akcjanierozgrywasięwnaszym
świecie.Czułem,jakbytobyłfilmonaszymświeciepo11września,igrałznaszymstrachemiomawiał
naszelęki,pomyślałem,żebyłotobardzoodważneiciekawe.Pomogłomitozyskaćpewność,wjakim
kierunkupójśćztymfilmem,bez„TheDarkKnight”mogłotobyćniemożliwe.Ponieważludziepowie-
dzą „Wow, to jest całkiem mroczne”, ale wtedy można wskazać na „The Dark Knight” i powiedzieć
„Obejrzyjcieto–tojeszczemroczniejszyfilm,któryzarobiłgazyliondolarów”.Tobardzoprzydatne.
Jeszczejednarzecz–możnazrobićmrocznyfilm,którywidzowiechcązobaczyć .

113

Producencizdalisobiesprawę,żeBondkolejnyrazmusiprzejśćogólnątransformację.Rok
2012, czyli moment premiery Skyfall, to także moment pięćdziesiątych urodzin filmowego
szpiega. Twórcy wiedzieli, że ten film będzie kamieniem milowym, dlatego chcieli jak naj-
sprawniejpołączyćwnimnowoczesnośćzklasycznymiwątkami,charakterystycznymidlacałe
serii.Byćmożewłaśnietapróbawywołujenajwiększenapięciaobecnewanalizowanejpro-

112

MrocznyRycerz,Ch.Nolan,WarnerBros.,USA2008.

113

D. Taylor, Interview: Sam Mendes Talks DirecKng ‚Skyfall,’ Pursuing Javier Bardem For The Villain &

MisconcepKons About The Bond Producers’ Control, „IndieWire", 06.11.2012, hgp://www.indiewire.com/

2012/11/interview-sam-mendes-talks-direcsng-skyfall-pursuing-javier-bardem-for-the-villain-misconcepsons-

about-the-bond-producers-control-250374/(dostęp:30.05.2018).

55

dukcji.




Filmpotrzebowałnowej,spójnejnarracyjnejformy,wktórąbędziemożnaubraćBon-

da.WybórstyluużywanegoprzezChristopheraNolananiejestbezpodstawny.Maplusyna
wielu płaszczyznach, które twórcom Bonda się spodobały. Nolan przekształca na potrzeby
swoich dzieł styl znany z filmów noir, który współcześnie możemy nazwać neo-noir .

114

Wspomnianaestetyka,chociażstworzonanagruncieamerykańskim,zzasadyjestmrocznai
niepokojąca, dlatego często bywa kojarzona raczej z kinem artystycznym niż mainstreamo-
wym.JednakNolanowiudałosięprzetworzyćtenstylnapotrzebywspółczesnegoHollywo-
odu.Oczywiścienieonpierwszydotegowraca.Neo-noirstajesięnurtemcorazbardziejpo-
pularnym,acharakterystycznedlaniegoelementymożemyznaleźćwwieluwspółczesnych
produkcjach.Jednakwspomnianemutwórcyjakopierwszemuudałosięznaleźćreceptęna
filmyzzacięciemautorskim,którezarabiająmiliarddolarów .Jakpisałemwcześniej,seria

115

filmówoagencie007nigdyniebyłamiejscemdoprowadzeniaeksperymentówformalnych,
jednak producenci wymagali od nowego reżysera stworzenia filmu, który w pięćdziesiątą
rocznicęurodzinseriipokaże,żeBondwciążmaklasę.Jaksiępóźniejokaże,tenpomysłza-
działałidealnie,alesamoprzystosowanieagentawymagałokolejnychkorektiredefinicji,któ-
rewprowadzałynapięciamiędzytym,conowoczesne,atym,codlajegopostacicharaktery-

styczne.




Skyfalltopierwszyfilmzanalizowanejserii,wktórymtakdużąwagęprzywiązujesię

dowarstwyestetycznej.Jesttakżepierwszym,wktórymtakmocnozarysowanesąaspekty
psychologiczne głównych postaci. Jednak samo wprowadzenie estetyki z elementami noir

takżewymagałoodtwórcówprzestrzeganiaściśleokreślonychreguł.










114

M.Kempna–Pieniążek,Neo-noir…,op.cit.

115

P. Labuza, Billion Dollar Noir: Christopher Nolan and the ReconstrucKon of Film Noir in Hollywood,

2011,




hgp://www.academia.edu/19199700/Billion_Dollar_Noir_Christopher_Nolan_and_the_Reconstrucson_o-

f_Film_Noir_in_Hollywood,(dostęp:30.05.2018).

56

NowyQnamiaręwspółczesnejtechnologii




Jednązpierwszychrzeczy,któremożnazauważyćwanalizowanymfilmie,jestpowrót

kilkulegendarnychjużpostaci.JednąznichjestQ–kwatermistrzcałejsekcji00.




OstatnirazQpojawiłsięwfilmieŚmierćnadejdziejutro,awcieliłsięwniegoJohnCleese.
Wykreowanaprzezniegopostaćbyłabezpośredniąkontynuacjątej,którąprawieodpocząt-
kutrwaniaseriitworzyłDesmondLlewelyn.Pamiętnykwatermistrzmiałaparycjęstereoty-
powego naukowca. Człowieka starszej daty, który przebija Bonda swoim doświadczeniem.
Możnagokojarzyćzfartuchem,wktórybyłubranyijegolaboratorium,gdziezawsze,woto-
czeniu swoich pomocników, wymyślał coraz bardziej ekstrawaganckie rodzaje broni. Q był
prawie zawsze na uboczu, w bezpiecznym miejscu, czyl laboratorium w siedzibie MI6 i nie
włączałsięwakcjefilmu.Jegokontaktzagentem007ograniczałsięgłówniedowydawania
Bondowinowychgadżetów,przyczympozwoliłsobieczasaminakilkazabawnychżartów.Od
czasów ostatniego filmu z udziałem Brosnana postać Q zniknęła z serii. Bardzo prawdopo-
dobne,żetwórcyCasinoRoyaleiQuantumofsolaceniewiedzielidokońca,jakporadzićso-
biezkwatermistrzemwnowejodsłonie.QwracadopierowSkyfall.Jednakjegonoweoblicze
zmieniło się diametralnie. Nie ma już laserowych pistoletów, składanych helikopterów czy
samochodówzamieniającychsięwłodziepodwodne.Bondbrawurowoprzeskoczyłzwieku
XXdoXXI,awrazznimjegokwatermistrz.

NowyQjeststworzonynapodobieństwowspółczesnegokomputerowegogeeka.Jest

w wieku około 30 lat i laboratoryjne eksperymenty zamienia na konstruktywne działanie
przedkomputerem.JaksammówipodczaspierwszegospotkaniazBondem:Więcejzdziałam
przylaptopiewpiżamiezherbatką,niżtywterenieprzezrok .Qzrywazimageszalonego

116

inżynieraizmieniasięwewspółczesnegoinformatyka–geniusza.Wfilmieniezobaczmygo
już w laboratorium ubranego w jakiekolwiek stereotypowe uniformy. Wygląda jak zwykły
(lekko ekscentryczny) chłopak, który niczym się nie wyróżnia. Jedyną rzeczą, którą zawsze
nosizesobą,jestlaptop.NowyQjesthybrydąwspółczesnegogeekazprzedstawieniaminaj-
bardziejznanychhakerów.Obserwującdokładniejegopostać,możnałatwoznaleźćnawiąza-

116

Skyfall,S.Mendes,EONProducsons,USA2012.

57

niadotakichpostacijakAdrianLamoczyKevinPoulsen .JednakQjesthakeremdziałają

117

-

cympodobrejstronie.Oczywiściedoskonaleporuszasięwtakichśrodowiskachjakdarkweb
czydeepweb ,jednaknieutożsamiasięztymotoczeniem.

Powrót tej postaci z jednej

118

stronyjestukłonemwstronęklasycznegoBonda,azdrugiejstronyuzupełnieniemoczywi-
stegobraku,którywtychczasachwydajesięniedopominięcia.Qmabardzoważnąrolęw
kontekście całego współczesnego MI6. Staje się jedną z najważniejszych postaci, ponieważ
odpowiadazaochronędanychcałegobrytyjskiegowywiadu.Ontworzysystemybezpieczeń-
stwadlacałegoorganuobronnegopaństwa,atakżewpewnymstopniupełnirolęniemniej-
sząniżagencizsekcji00.Jesttakżeodpowiedzialnyzaczęśćwywiaduwojskowegoizbieranie
informacjioprzeciwnikach.Jegopozycjajestuwydatnionajeszczebardziejwostatnimfilmie
zserii,czyliwSpectre,gdziejednymzgłównychtematówmabyćlikwidacjacałejsekcji00i
zastąpienie agentów takimi ludźmi jak Q, którzy mają strzec cyfrowego bezpieczeństwa.
Więc, chociaż młody informatyk w cały filmie okazuje się jedną z najbardziej przychylnych
Bondowi postaci i współpraca między nimi jest bardzo owocna, to na pewnej płaszczyźnie
możnauznać,żejestkonkurencjądlaBonda.Ichrelacjatociągłeścieraniesięnowegoświata
zestarym.Epokazagrożeńcyfrowychjestwidocznieobcadlawszystkichklasycznychpostaci,
którepojawiająsięwSkyfall.NawetMwjednejzrozmówzBondemmówi,żetęsknizcza-
samiZimnejWojny .ChociażnowyQpochodzijużzinnegoświata,tozostałonprzeztwór

119

-

cówumiejętnieadaptowany.Jegogeniuszjestniepodważalnyiwidocznywkonkretnychsce-
nach.Jednaznajbardziejcharakterystycznychtota,wktórejbohaterprzyznaje,żejesttwór-
cącałegosystemuzabezpieczeń,którymposługujesięSilva.Cozatymidzie,jesttopowym
specjalistąwdziedzinie,którąsięzajmuje.Zdrugiejstronyadaptacjatejpostacijestwidocz-
nawjegocechachosobowychizachowaniu.Popkulturowyobrazwspółczesnegohakeranie
kończy się tylko na tym, że jest młody i niesamowicie uzdolniony w kontekście cyfryzacji i

117

AdrianLamoiKevinPoulsen–jedniznajbardziejznanychczłonkówspołecznościhakerównaświecie.

Ichsylwetkiprzeniknęłydopopkultury.Sąodpowiedzialnizacyberatakinatakieinstytucjejak:Microso‡,NASA,

TheNewYorkTimesczyFBI.

118

DarkWebiDeepWeb-toczęścisieciinternetowej,któreistniejąrównolegleztą,którąznamy,ale

wymagająspecjalnychprogramówlubkluczy,abysiędonichprzedostać.Częstouchodzizadogodneśrodowi-

skodlarozwojuprzestępczości,ponieważbardzotrudnowyśledzićjejużytkowników.

119

S.Mendes,Skyfall,op.cit.

58

nowychtechnologii.Obrazycyber-przestępców,któreprzeniknęłydopopkultury,częstomó-
wiąoichwolnościowympodejściuiprawiehipisowskimłamaniuspołecznychkonwencji .

120

Naichtlenowykwatermistrzwydajesięmentalnieopóźnionyopółwieku.Jestbardzodys-
tyngowany i wyrachowany, a przy tym niezwykle pewien siebie. To jest znak właściwego
wkomponowania w świat agenta 007. Jednak ta hybryda nie przeszkadza w prawidłowym

odbiorzepostaci.Możnanawetpowiedzieć,żenadajemuoryginalnecechy.




Kolejnąważnązmianą,któradotyczyQ,jestodejścieodgadżeciarstwaipostawienie

naprostotę.WsceniepierwszegospotkaniazBondem,agentotrzymujepistoletiradiona-
dajnik.Zaskoczonyagentpyta,czytotylkotyle,nacosłyszyodpowiedź,żeczasyeksplodują-
cych długopisów już się skończyły. Ta scena ma głównie wyraz symboliczny. Znaczną liczbę
gadżetów, które agent ceremonialnie otrzymywał we wcześniejszych częściach, każdy czło-
wiekmożeznaleźćwswoimtelefonie(oczywiściezwyjątkiemtychwybuchających).Nawet
radionadajnik,którydostajetymrazem,zpowodzeniemmożezostaćzastąpionyprzezGPSw
smartphone. Dla tak zdolnego informatyka jak Q, zdobycie informacji o aktualnej pozycji
Bondaniestanowijużproblemu.Wtakimwypadkuprzekazanieagentowiekwipunkuprzez
kwatermistrzajestraczejsymbolemoznaczającymkoniecpewnejepoki,swoistymrytuałem,
niżkluczowądlafabułysceną.TosygnałodQ,którystajesiędesygnatemzmianyiostatnim

elementemklasycznejspuścizny.










Moneypenny–obrazwspółczesnegofeminizmu




KolejnympowrotemwSkyfalljestpostaćPannyMoneypenny.Tojednaztrzechgłów-

nychpostacikobiecych,jakieodnajdziemywanalizowanymfilmie.Historiajejnieobecności
naekraniejestbardzozbliżonadotej,którastałasięudziałemQ.Bohaterkapojawiałasięw
prawiewszystkichfilmachoprzygodachagenta007,jednakzabrakłojejwnajnowszychpro-
dukcjachzudziałemDanielaCraiga.JaktwierdziTaraBrabazon,Moneypennynaprzestrzeni

120

JednymzprzykładówmożebyćserialMr.RobotwyprodukowanyprzezNe…liks.Opowiadaonhistorię

hakera,EliotaAldersona,któryzapomocąwłamywaniasiędopilniestrzeżonychsiecipróbujezniszczyćnajwięk-

szyfinansowykonglomeratnaświecie.Jegocelemjestwyrównanienasilającejsięprzepaścimiędzybiednymii

bogatymi.

59

całejseriizmieniasiębardziejniżsamBond .Konkretnaredefinicjatejpostacinastępuje

121

takżewtymprzypadku.Jednakcechydlaniejcharakterystycznepozostająnienaruszone.Se-
kretarkaMjestjedynąkobietąwserii,któraoparłasięurokowiagenta007,chociażtennie-
razpróbowałjąuwieść.PrzezdługiczasbyłachybajedynąpostaciąkobiecąwświecieBonda,

którawyrażałajakiekolwiekcechyfeministyczne .




122

Tak pozostaje także w tym przypadku. Mechanizmy charakterystyczne dla jej przed-

stawieniapozostająbezzmian.Jednakpomimotego,nowasekretarkaMtokolejna,zdecy-

dowanametamorfozapojawiającasięwanalizowanejprodukcji.




Moneypennyspotykamyjużwpierwszejscenie,jednakjejmiejsce,inaczejniżwewcześniej-
szychfilmach,jestprzybokuBonda,gdziejakrównamupartnerkawspieragobezpośrednio
podczasakcji.Zmiana,podobniejakwprzypadkuQ,poleganamocnymprzekształceniujej
pozycji.Agentkawkluczowymmomenciemisjipopełniabłąd,ponieważbędącpodpresjąM
oddajestrzałiomyłkowotrafiaBonda.Jakdowiadujemysiępóźniej,zpowodutejsytuacji
zostaje zdegradowana i przeniesiona z pola walki za biurko. Zostaje zastępczynią Garetha
Mallory’ego,którypodkoniecfilmuzostajenowymszefemMI6.Przeztakzawikłanąhistorię

Moneypenny,zgodnieztradycją,zostajesekretarkąM.




Zarazpopremierzepojawiłosiękilkakontrowersjiwkontekściemodyfikacjitwórczych

przeprowadzonychnatejpostaci.Pierwszaznichopierałasięnadebaciemiędzykrytykami,
którzyzastanawialisię,czynowaMoneypennyjakopierwszawseriidałasięuwieśćagentowi
007 .Cozatymidzie,czystraciłaswójnajważniejszyatrybut.Topytaniewydajesięproza

123

-

iczneitaknaprawdęniejesteśmywstaniepoznaćnanieodpowiedzi,jednakdajeonowska-
zówki,wjakisposóbmentalniezmieniłasiętapostać.SekretarkaMzostałabardzomocno
rozbudowana, a twórcy nadali jej psychologiczną głębię. W Skyfall Moneypenny odważnie
flirtujezBondemiczasamiwydajesię,żeagent007bardzojejimponuje.Tonieoznacza,że
twórcyzdecydowalisięosłabićtępostaćpodwzględemjejstosunkudoagenta.Jestonadużo

121

T.Brabazon,Britain’slastlineofdefence:MissMoneypennyandthedesperaKonsoffilmicfeminism,

[w:]TheJamesBond…,Ch.Lindner,op.cit.

122

Ibidem.

123

Miss Moneypenny, „007James”, hgp://www.007james.com/characters/miss_moneypenny.php (do-

stęp:30.05.2018).

60

bardziejrozbudowana.Przestajepełnićtylkorolęmarionetki.Takjakpisałemwyżej,zawsze
posiadała mocne rysy feministyczne, jednak jej wcześniejsza odsłona, którą widzieliśmy w
filmachzudziałemPierce'aBrosnana,czasamiwydawałasięprzerysowana.Byłatakzafascy-
nowana feminizmem lat 90., że po klasycznym, drobnym flircie, jakiego dopuścił się Bond,
oskarżyłagoomolestowanie .NowaMoneypennyprzedstawionajestjakopostaćzbardzo

124

wysokąkulturąpracy.Jejrelacjezagentemopierająsiętylkonastopiezawodowej,jednak
wydają się luźne i koleżeńskie. Jej początkowa pozycja jest równa agentowi, ponieważ jest
jegobezpośrednimwsparciemmerytorycznym.Niemusijużnasiłęprzednikimudowadniać,
żejestkobietą,którątrzebaszanować,poprostutakajest.Niemakompleksówiwydajesię
znaćswojąwartość.AflirtzestronyBondatraktujejakogrę,nieczującsięwtymwypadkuna

straconejpozycji.TymsamympostaćsekretarkiMzyskujeludzkątwarz.




Kolejną rzeczą, już mniej kontrowersyjną, jest kolor skóry bohaterki. Nowa Money-

pennyjestciemnoskóra.SamaHarrisprzyznała,żebardzosiębała,wjakisposóbwidzowie
zareagująnato,żepostaćtakkonserwatywniedotejporyprowadzona,terazdiametralnie
sięzmienia .Tooczywistykrokzestronytwórcówwprzełamaniubarierrasowych.Bondod

125

samegopoczątkuswojegoistnieniabyłbardzouwikłanywrelacjekolonialne.Coprawdajuż
wCasinoRoyaleFelixaLeiterazagrałciemnoskóryaktor,jednakwewcześniejszychodcinkach
seriitrudnobyłoszukaćjakiegokolwiekbohaterapracującegowMI6oinnymniżbiałykolorze
skóry.Agent007odpierwszejodsłonymiałpropagowaćobrazwielkiegoisilnegoZjednoczo-
negoKrólestwa,wktórympomimowysokiejtolerancjidałosięwyczućpodskórnezasadyko-
lonialne .Częstopojawiałysięnawetinterpretacjemówiące,żegabinetMmożnauznaćza

126

metonimięAnglii.Niejestempewien,czymogęsięztymstwierdzeniemzgodzićnawszystki-
chpoziomach,jednakmuszęprzyznać,żejestonkulturowymodzwierciedleniemtęsknotyza

124

T.Brabazon,Britain’s…r,op.cit.

125

H.Furness,No-oneobjectedtoMoneypennybeingblackbecausepublicwerenottold,saysNaomie

Harris, „The Telegraph", 10.11.2015, hgp://www.telegraph.co.uk/film/james-bond-spectre/naomie-harris-

black-moneypenny/(dostęp:01.06.2018).

126

P.Stock,Dial‘M’formetonym:UniversalExports,M’sofficespaceandempire,[w:]TheJamesBond…,

Ch.Lindner,op.cit.

61

brytyjskąpotęgązwiązanązczasamikolonialnymi .Dlategozłamanietejzasadytopierwszy

127

krokdorozmontowaniakonserwatyzmujakijestzakorzenionywbondowskiejserii.










Severinejakokobietafatalna




DrugąważnąpostaciąkobiecąwSkyfalljestSeverine–filmowadziewczynaBonda.

Takjakwkażdejodsłonieseriiiwtymwypadkumusiałapojawićsięwcałejhistoriifilmowa
piękność,naktórątafii007.Onatakżeulegamocnymprzekształceniomwkontekściewcze-
śniejszychwybranekagenta.Jednakwydajesię,żewtymprzypadkutwórcymoglimiećwięk-
szeproblemyzpogodzeniemklasycznychdlaseriicechznowąkonwencją.Obrazywcześniej-
szychwybranekagentabyłybardzoczęstopoddawanekrytyce.Zwracanouwagęnaichsz-
tampowe przedstawienia związane z niekrytym seksizmem bohatera. Sytuacja zaczęła się
zmieniaćwlatach90.,gdytwórcymocniejzaczęliprzejmowaćsiętrendamifeministycznymi.
Kolejnaredefinicja,jakwwiększościprzypadków,przyszłarazemzCasinoRoyale.PostaćVe-
sperLynd,jednejzniewielunaprawdębliskichBondowikobiet,otwieranowytrendwserii.
Dotejporynaekranienajczęściejmieliśmydoczynieniazdwomaarchetypamikobiet:piękną
inaiwną,któraczęstoprzezprzypadekstawałanadrodzeagenta,abyzostaćznimażdokoń-
ca akcji filmu, oraz brutalną, prawie zwierzęcą, która za wszelką cenę chciała pokrzyżować
jegoplany.OdczasówVesperLyndtenobrazzostajemocnozmodyfikowany.Nowekobiety
agenta 007 ulegają dogłębnej psychologizacji. Mają swoje dylematy i problemy, o których
często dowiadujemy się podczas rozwiązania akcji. Ich przestawienia przestały być dwuwy-
miarowe.WtentrendwpisujesiętakżeSeverine,jednakwjejprzypadkudodatkowympro-

blememstajesiękonwencja,jakązachowujeSkyfall.




NiejednoznacznośćnowejkochankiBondabardzomocnorysujesięnaprzestrzenica-

łejakcjifilmu.Poznajemyjąjakojedenzczarnychcharakterów.Kobietapierwszyrazspotyka
agentapodczaszamachu,któregodokonujePatrice.Jestonaświadkiem,jak007zrzucapłat-
negomordercęzbudynku.IchnastępnespotkanienastępujewkasyniewMacau,tamteż
poznajemyjąbliżej.JakowysłanniczkaSilvyprzyznaje,żechciałaodkryć,ktojestzabójcąPa-
trice’a, dlatego zdecydowała się na spotkanie z Bondem. Podczas ich rozmowy na jaw wy-
chodzą informacje o przebiegu życia bohaterki. Severine jako mała dziewczynka została

127

Ibidem.

62

sprzedanadodomupublicznegowMacau,tamdotknęłajądziecięcaprostytucja,ajedynym
jejwyjściemzsytuacjibyłSilva.Okazałosię,żebyłatokolejnawjejżyciupułapkaiodtego
czasustałasięjegowięźniem.PorozmowiezBondemdecydujesiępomócagentowi,ponie-
ważtenobiecuje,żezabijejejoprawcę.Jednakjaksięwkońcuokazuje,samawmiędzyczasie

giniezrąkgłównegoantagonisty.




Severine, zgodnie z konwencją przyjętą przez twórców, mocno inspirowana jest po-

staciami fammefatale.JaneyPlacewswoimtekścieKobietywfilmieczarnympodajekla-
syczne archetypy i przytacza ich charakterystyczne cechy. Severine jest odzwierciedleniem
kobiety pająka, jednak w wielu aspektach odbiega od klasycznych standardów . Bardzo

128

ważnymelementemwkontekściezachowaniabohaterkijestjejprzeszłość,najmroczniejsza
zewszystkichkobiet,któredotejporyspotkał007.Wciągutrwaniafabułydecydujesiępo-
mócBondowi,atymsamymzmieniaswojąpozycjęantagonisty.Jednaktazmianajesttylko
pozorna. Severine, chociaż sama przez całe życie była uprzedmiotawiana, używa mężczyzn
dlawłasnejkorzyści.ŁączysięzBondemtylkodlatego,żetenobiecujejąuwolnić.Kobieta
musigodzićdwaprzeciwstawneświaty.Nowoczesny,wynikającyzewszystkichzmianikon-
wencji,októrychpiszęwpracy,atakżeklasyczny,związanyzpostaciąagenta007jakokobie-
ciarza i uwodziciela. Wydaje mi się, że w spojeniu tychh antagonizmów pomaga twórcom

konwencjaneo-noir,którąprzyjęli.




Odzawszejednąznajważniejszychbronibrytyjskiegoszpiegabyłjegowdzięk.Jednak

terazkobiecieniewypadapoddawaćsięagentowitakbezrefleksyjnie.MagdalenaKempna–
Pieniążek,powołującsięnaLindęRuthWilliams ,pisze,żepostaćnowoczesnejkobietyfa

129

-

talnej stanowi efekt oddziaływania nie tylko czynników filmowo-ekonomicznych, ale także
społeczno-politycznych.Związaneonesązrozwojemtendencjifeministycznychwzachodnich
społeczeństwach i bardziej zdecydowanymi ruchami kobiet walczących o swoje prawa .

130

Jednakprzykłady,naktóresiępowołuje,togłównieobrazyfammefatalestworzonewlatach

128

J.Place,Kobietywfilmieczarnym,„Filmnaświecie”1991,nr384.

129

M.Kempna-Pieniążek,Neo-Noir…,op.cit.cyt.za:L.R.Williams,AWomanScorned:theNeo-NoirEroKc

ThrillerasRevengeDrama,[w:]Neo-Noir,Londyn2009,s.170-171.

130

M.Kempna-Pieniążek,Neo-Noir…,op.cit.,s.79.

63

90. . Był to okres bardzo radykalnego definiowania feminizmu, gdzie odwrócone zostały

131

tradycyjnerolespołecznemężczyznikobiet,wtymtakżemotywerotycznejdominacji .Po

132

-

staćSeverinezostałastworzonawpóźniejszymokresie,dlategorobionawrażeniebardziej
wypośrodkowanej.JednakjakpiszezaSlavojemŻiżkiemMagdalenaKempna–Pieniążek,po-

staćfammefatale,tonadalgłównieobrazmęskiejfantazji:







Jak zauważa Slavoj Żiżek, eksponowane w nowym kinie czarnym wyzwolonej i odnoszącej sukcesy
fammefatalenieoznaczajeszczeunicestwieniafantazmatówkonstytutywnychdlaklasycznegokina.
Badaczstwierdza,żewneo-noir„patriarchalnydyskursstwarzafammefatalejakowewnętrzneza-
grożenie,przeciwktóremumęskatożsamośćpowinnasięutwierdzić .Wyzwolonaczynie,dominują

133

-

caczyuległa,triumfującaczyukarana,kobietafatalnawdalszymciągujestprzedewszystkimmęską

fantazją .




134



Tencytatdowodzi,żeneo-noirchociażbardzomocnozakorzenionywnowoczesności,niesie
ze sobą obrazy charakterystyczne dla okresu klasycznego filmu czarnego. Z drugiej strony,
przyjętakonwencjaprzekreślaobrazkobiety,jakiznamynaprzykładzCzłowiekazezłotym

pistoletem :




135




Filmczarnyoferuje–jakojedenznielicznychokresówwhistorii–filmy,wktórychkobietysąaktywne,

131

Sątotakiefilmyjak:NagiInstynktczyWSieci.

132

Z.Hadamik,FammeFatale…:,op.cit.

133

M.Kempna-Pieniążek,Neo-Noir…,op.cit.,s.79,cyt.za:S.Żiżek,Lacrimaererum.Kieślowski,Hitch-

cock,Tarkowski,Lynch,Tłum.J.Kutyła,G.Jankowicziinni…,Korporacjaha!art,Kraków2007,s.221.

134

M.Kempna-Pieniążek,Neo-Noir…,op.cit.,s.79.

135

MaryGoodnight,głównakochankaBondawtejodsłoniewydajesięnajbardziejinfantylnąinierozsąd-

nąkobietąwcałejseriifilmówoagencie007.Najbardziejkuriozalnasytuacja,wktórejbierzeudział,mamiejsce

wfinałowejsceniefilmu.Bond,podczasrozbrajaniastworzonegoprzezScaramangereaktora,wchodzidośrod-

ka,abywyjąćzniegoogniwo,awtedyPannaGoodnight,nachylającsię,nieopaczniepośladkamiwłączaprzycisk

uruchamiającyreaktor.Bondledwouchodzizżyciem.

64

aniepełniąrolistatycznychsymboli,sąinteligentne,ajeślizdolnezniszczyć,toisilne;zeswejseksu-

alnościczerpiąwłaśniesiłę,aniesłabość .




136




Obaprzytoczonecytatypokazują,dlaczegowłaśniewtakisposóbskonstruowanazo-

stała postać Severine i skąd twórcy czerpali inspiracje. Cała jej przeszłość jest naznaczona
przezmężczyzn,którychbyłaofiarą.Jednakparadoksalniejedynąjejszansąjesttakżemęż-
czyzna. Tak jak pisałem wcześniej, jej obraz wpisuje się w konwencję przedstawień kobiet
charakterystycznądlanajnowszejserii.JednakoileVesperiBondałączyłogłębszeuczucie,o
tylewprzypadkuSeverineichrelacjabardziejprzypominabiznesowyukład,któregozbliżenie
seksualnejesttylkodopełnieniem.Bohaterkajestofiarą,ajejjedynymcelemstajesięuwol-
nieniespodwładzyswojegooprawcy.Cozatymidzie,ogólnyobrazpartnerkiBondazostał
poddanyradykalnejpsychologizacjiwzględemklasycznegoprzedstawienia.Fatalnyromanty-
zm,którystajesięudziałemkochankiagenta,sprawia,żewidzowiełatwomogąutożsamićsię
zjejpragnieniamiizrozumiećjejpostępowanie,pomimo,żenaprzestrzenicałegofilmujest

raczejpostaciąnegatywną.










M–matka




Ostatnią,chybanajważniejsząpostaciąkobiecąprzedstawionąwanalizowanymfilmie

jestM.Figuraszefowejbrytyjskiegowywiaduewoluowałanajbardziejzewszystkichanalizo-
wanych w filmie. I nie chodzi tu o wątki feministyczne czy geopolityczne, a o (charaktery-
styczną dla Skyfall) głębię psychologiczną, jaką otrzymała. We wcześniejszych odsłonach
międzyMajejpodwładnymbywałoróżnie.Czasem007byłnobilitowany,czasemwydalany
zesłużby.Jednakichrelacjebyłybardzooficjalne.Zmieniłysiętrochęzmomentemprzejęcia
roliszefawywiaduprzezJudiDench,jednaknadalpozostawaływyłącznienastopiezawodo-
wej.Aktorkajakojednaznielicznychosóbzachowałaswojąrolępoodświeżeniuserii,acoza
tymidzie,towarzyszyłanowemuBondowijakoprzełożonaodpoczątkujegokariery .Tym

137

razemrelacjezawodowetoniewszystko.Mstajesięwierzchołkiemtrójkątazawiłychwięzi,w

136

J.Place,Kobiety…,…op.cit.

137

Casino Royale, czyli pierwsza cześć z odświeżonej serii jest zarazem prologiem całej historii Bonda.

Opowiadaopoczątkachagentawsekcji00ijednocześnieprzedstawiajegopierwsząpoważnąmisję.

65

którewchodzątakże007iSilva.




NawstępieobserwujemybohaterapodczasmisjiwIstambule,gdziemusiprzechwycić

skradzionydyskzinformacjamiotożsamościachagentówMI6wdrożonychwróżneorganiza-
cjeterrorystycznenacałymświecie.PodczasdecydującejwalkinadachujadącegopociąguM
rozkazujeMoneypenny,abytazlikwidowaławalczącegozBondemterrorystę,pomimonie-
bezpieczeństwa,wjakimznajdujesięagent.Niestetyto007zostajetrafiony.Pokilkumiesią-
cachudawaniamartwegowraca,gdysłyszyinformacje,żedokonanozamachuterrorystycz-
negonasiedzibęMI6wsercuLondynu.Dopierowtedyzprzebieguakcjidowiadujesię,kto
tymrazemjestjegogłównymantagonistą.Tuswójpoczątekmanajważniejszaośfilmu.Bo-
hater,pomimożezostałzdradzonyprzezjedynąosobę,którejnaprawdęufał,wraca,gdyona
znajdujesięwniebezpieczeństwie.Wtedydowiadujesię,żewtymwypadkujegogłównym
przeciwnikiemniejestzwykłyterrorysta,abyłyprotegowanyM,któryczujesięzdradzony,a

terazchceprzeprowadzićosobistąvendegę.




Wielukrytykówzwracałouwagę,żetonajwiększymankamentSkyfall.Wfilmiemo-

tywemprzewodnimprzestajebyć,jakwprzypadkucałejwcześniejszejserii,kradzieżnowo-
czesnejbroniszerokiegorażeniaczystrachprzedwybuchemIIIwojnyświatowej.Coprawda,
samaakcjazaczynasięodprzechwyceniadyskuzbardzoważnymidlaMI6informacjami,jed-
nak to tylko pretekst do uwypuklenia osobistych relacji łączących Silvę, M i po części
Bonda . To prawda, że ten efekt może wydawać się trochę naiwny, jeśli weźmiemy pod

138

uwagę,żenaszalistoizagrożenieglobalnymchaosemibezpieczeństwocałegoświata.Jednak
gdywydostaniemysięzkontekstujednegofilmuispojrzymynarolęszefowejwywiadu,atak-

żepozycjęagentazperspektywycałejserii,wtedymożemyzauważyćkilkaciekawychrzeczy.




Abyosiągnąćtencel,postaćMmusiałazostaćrozbudowanacharakterologicznie.Od

pierwszychscenfilmu,gdywidzimy,wjakisposóbosobiścienadzorujeakcję,wktórejudział
biorąBondiMoneypenny,możemyzaobserwować,zjakimzaangażowaniemibezwzględno-
ściąpodchodzidosprawy.Twórcyfilmuodpoczątkudająnamdozrozumienia,żewżadnym
wypadku nie stosuje ona taryfy ulgowej, nawet mając świadomość porażki. Jej decyzje za-
wszewydająsięskrupulatniewykalkulowane.Kluczowymmomentemjestdecyzjaozestrze-

138

B.Handy,J.Weiner,Freud,SigmundFreud!MaleandFemalePerspecKvesonJamesBondandSexual

PoliKcsinSkyfall,„VanityFair”,02.11.2012,hgp://www.vanityfair.com/culture/2012/11/male-female-perspecs-

ves-james-bond-skyfall(dostęp:01.06.2018).

66

leniuwalczącegozBondemterrorysty.Zdrugiejstronypojawiasiętrudnadozdefiniowania
relacjazSilvą.Głównyantagonistaprzyichpierwszymspotkaniumówi:NiechroniłemTwoich
sekretów,chroniłemCiebie .Tropównaprowadzającychnasnafreudowskityprelacjimatki

139

isynajestwSkyfallbezliku.Przezcałyfilmpojawiająsięcoraztonoweinformacjeoprze-
szłościgłównegobohatera,któremająwpływnaakcję.Motywypsychoanalitycznezwiązane
zwewnętrznymrozpademczłowieka,lubteżzsymbolikąrelacjimiędzyludzkichbyłycharak-
terystycznetakżedlakinanoir.Twórcyseriiwidzieli,żeabystworzyćzBondaczłowieka,trze-
ba pokazać jego słabe strony. Jedną z nich jest cielesność i świadomość, że ma ona swoje
ograniczenia. Drugim jest właśnie konstrukcja psychologiczna. Otrzymujemy dostatecznie
dużo informacji, abyśmy mogli zrekonstruować przeszłość brytyjskiego szpiega i zrozumieć,
jakważnawjegożyciujestM.Wjednejzescendowiadujemysię,żeBondjestsierotąidla-
tegojestwartościowymagentem.Sierotysąnajlepszymirekrutami -mówiM,dlatego007

140

jako postać pozbawiona bliskich osób uznał swoją przełożoną za symboliczną matkę. Zaak-
ceptowałcałyjejsystemwartościiobdarzyłpełnymzaufaniem,tymsamymrozbudowapsy-
chologicznapostaciMtojednocześnierozbudowawewnętrznegoświataBonda.Onajestdla
niegonajważniejsządefinicjąwartości.Todlaniejwraca,gdysłyszy,żejestwniebezpieczeń-
stwie,cojednaksprawia,żepostaćMjestjednocześniekolejnymsłabympunktemgłównego

bohatera.




Tenzabiegwynikazkonstrukcji,jakąniesiezesobąestetykaneo-noirichciałbymroz-

winąćgowkolejnympodrozdziale,wktórymprzeanalizujebudowępostaciBonda.Wtym
miejscumamzamiarzaproponowaćdodatkowyklucznarracyjny,którypozwalarelacjeMijej
podwładnego odczytać symbolicznie z uwzględnieniem imperializmu brytyjskiego, mocno
zakorzenionegowserii.SwojątezęmamzamiaroprzećnatekściePaulaStockaDial‘M’for
metonym:UniversalExports,M’sofficespaceandempire.Autoranalizujefiguręszefabrytyj-
skiegowywiadunaprzestrzenicałejfilmowejseriiistawiatezę,żegabinetMjestmetonimią
Anglii ,acozatymidzie,jegowłaścicieljestsymbolemwładzy.Tospostrzeżenieotyletraf

141

-

ne,oilenadrzędnymcelemdlaagenta007jestwalkawimięJejKrólewskiejMości.Jednak

139

S.Mendes,Skyfall…,op.cit.

140

Ibidem.

141

P.Stock:Dial…,:dop.cit.,s.215.

67

bezpowodzenianaprzestrzenicałejseriimożemyszukaćgłównejzainteresowanej,czylikró-
lowej.JedynymobecnymprzedstawicielemwładzyjestM,itapostaćuosabianajważniejsze
wartości Królestwa Brytyjskiego. Według Paula Stocka, Bond ma być idealnym wcieleniem
człowiekakrzewiącegobrytyjskośćwgranicachstaregoimperium .Naprzestrzeniseriibo

142

-

haterkilkarazynaginałswojekompetencje,pracującnawłasnąrękę.Takjestiwtymprzy-
padku.Jednaknigdyzpunktuwidzeniaodbiorcyniemożemypodaćwwątpliwość,żewszyst-
kie działania, które podejmuje, wykonuje w celu ochrony interesów Zjednoczonego Króle-
stwa.Jeśliuznamy,żeMrzeczywiściemożebyćmetonimiąWielkiejBrytanii(lubgłowyWiel-

kiejBrytanii),zdecydowaniewpasujenamsiętukontekstpochodzeniaagenta007.




TonyBennegiJanetWoollacogwksiążceBondandBeyondpiszą,żeBondjestpierw-

szym i najważniejszym angielskim bohaterem, a zlecenia, które wykonuje dla MI6, służą
ochroniegłównychwartościświatazachodniego.Dziękitemuwwyobraźnimasowegowidza
stawiają Anglię w centrum światowej sceny politycznej . Jednak, jak dodaje Paul Stock,

143

trzebapamiętać,żeBondzpochodzenianiejestAnglikiem,aSzkotem.Autorsugeruje,żejest
onidealnymprzykładembrytyjskiegokolonializmuisamjakopioneksłużyimperialnejma-
chinie .StajesięnarzędziemwrękachImperium.Toświetniekorespondujezosobistąbio

144

-

grafiąagenta.Bonddecydującsięnawstąpieniedobrytyjskiejarmii,niemiałnikogobliskie-
go .Możnapowiedzieć,żezostaładoptowanyprzezAnglię.Tenprzykładnawiązujedosy

145

-

tuacji państw należących do Zjednoczonego Królestwa. Jak twierdzi Stock, Szkocja chociaż
uważanazarównoprawnączęśćBrytanii,jestpodległaAnglii.WielkaBrytaniajestprzezcy-
towanego autora widziana jako konstrukcja, która pozwoliła Anglii uczynić ze Szkocji ich

pierwsząkolonię,adodatkowoidealnieasymilowaćjejmieszkańców.




WtenschematwpisująsięwięziMiBondaprzedstawionewSkyfall.007stajesięma-

szyną,bezwzględnieużywanąprzezszefabrytyjskiegowywiadu.Zostajepokazanyjakopod-

142

Ibidem.

143

T.BennegiJ.Woollacog,BondandBeyond…,op.cit.

144

P.Stock:Dial…,:dop.cit.,s.223.

145

James Bond (Daniel Craig), „James Bond Wiki”, hgp://jamesbond.wikia.com/wiki/James_Bond_(Da-

niel_Craig)(dostęp:01.06.2018).

68

ległyimperialnemusystemowi.Jednakniejesttopodległość,zktórąwalczy.Wydajesię,że
onpragniejejopieki.JeśliprzełożymyrelacjęłączącąagentazMwSkyfal,nastruktury,które
zaproponowałStock,tozdamysobiesprawę,żemożnajeczytaćsymbolicznie.Wanalizowa-
nymfilmiemamydoczynieniazniezwykłąsytuacją.Terroryścistalisiętaknieuchwytni,żesą
wstaniezdalniewysadzićnajważniejszybudynekwLondynie,aagent007zostajezaatako-
wanynajegowłasnejziemi.ToniepierwszybezpośredniataknaMI6,podobnaakcjamiała
jużmiejscewfilmieŚwiattozamało.Jednakdopieroteraztakasytuacjazaczynabyćszeroko
komentowana.Twórcypokazują,żenigdzieniemożnasięjużczućbezpiecznie.Tymrazem
walkazgłównymantagonistąstajesiędlaBondaosobistymodwetem.Pierwszyraztakna-
prawdę staje w obronie swojego państwa (a jednocześnie swojej „matki”), a nie jego poli-
tycznychinteresów.TymsamympostaćMstajesiębezpośrednimsymbolemWielkiejBryta-

nii.Tojeden,żyjącywsymbiozieorganizm,dlategoBondtakoniegowalczy.







Bondjakoobrazkryzysu




Kolejnąanalizowanąfigurą,takjakwyżejzapowiadałem,będziegłównybohaterserii.

PostaćBondawtymwypadkujestotyleproblematyczna,żejejinterpretacjamusizostaćpo-
dzielona przynajmniej na dwa etapy. Jak już wielokrotnie zaznaczałem, główna redefinicja
postaciagenta007zostaładokonanarazemzpremierąCasinoRoyale,jednaktwórcywprzy-
padkuSkyfallzastosowalikolejneprzekształcenia,zmieniająctrochęwrtstwęestetyczną.Lecz
niechodzitujużodiametralnąredefinicję.Możnajątraktowaćraczejjakokorektęinspiro-
waną zmieniającymi się trendami kulturowymi. Żeby dobrze przeanalizować postać Bonda
przedstawionąwSkyfall,będęmusiałzająćsiętakżeczęściowojegowizerunkiemwykreowa-

nymwCasinoRoyale.




NowegoBondapoznajemynapoczątkukariery,gdytylkootrzymujelicencjęnazabi-

janie.Jużjegopierwszamisjajakoagentazdwomazeramimówinam,zkimmamydoczy-
nienia. 007 jest skupiony wyłącznie na złapaniu uciekającego terrorysty. Nie przebiera w
środkach.Przebijaściany,skaczezdużychwysokości,przyczymmocnosięobijairani.Wy-
pełniamisję,alepopełniaprzytymkilkabłędów.Jużwiemy,kimjestnowyBond.Stajesię
dziki,bezwzględny.Jestagentemnamiaręwspółczesnychzagrożeń.Potrafizabijaćzzimną

69

krwią,jednocześnieprzestajeprzypominać„szpiegabezciałazkrólestwapassszu” .Dużą

146

rolęzaczynaodgrywaćjegocielesność.JednaknapewnympoziomiemusipozostaćBondem.

JakpiszeIwonaKurz:







NowaseriaBondajestprojekcjąwyplutązewszystkichdawnychodcinkówizewszystkichnowychlę-
ków; skutecznie zatem wykorzystuje podstawowy mechanizm kultury popularnej, by to, co nowe,

wkładaćwoswojoneramy .




147




I właśnie te oswojone ramy pozwalają przeprowadzić dekonstrukcję nowej odsłony

agenta.Bondbyłzmuszonyposzukiwaćswojegokulturowegoodnośnika.Znalazłgowpostaci
JasonaBourne’a.Jednakwielukrytyków,którzyjużzperspektywyczasupodchodządotych
inspiracji,zauważawyższośćagentaCIAnadJamesemBondem.Zwracająuwagę,że007jest
mentalnie zakorzeniony w zasadach “starej szkoły”. Nadal przypomina idealnego, ale kon-
wencjonalnegomężczyznę.Chociażwielewjegozachowaniusięzmienia,to007ciąglepozo-
staje uzależniony od szybkich samochodów, pięknych kobiet i Marsni . Bond przy Jasone

148

Bournie miejscami wydaje się postacią papierową. Jego korzenie sięgają głębokiej Zimnej
Wojnyiniejestłatwotozatuszować.Chociażautorzytychrecenzjipowołująsięnacałąod-
świeżonąserięfilmówoBondzie,jamyślę,żetwórcomudałosiępoczęściprzepracowaćten
problemjużwSkyfall.„Nowy”007,chociażniezmieniłsięfizycznie,przeszedłpoważnąko-
rektęwewnętrzną.Wpewnymsensiezostałzbudowanyodpoczątku,atootwierapoledla

bezbolesnejchirurgii,którejzostałopoddanejegożyciewewnętrze:







146

J.Socha,Szczury,„dwutygodnik.com",10.2012,hgp://www.dwutygodnik.com/artykul/4057-szczury-

.html(dostęp:01.06.2018).

147

I.Kurz,Bond.JamesBond.Widmoczłowieka,:„TekstyDrugie”2016,nr2,s.294–308.

148

Dwateksty:




H.Foutch,WhyJason…,op.cit.

C.Schwerd…eger,WhyJasonBourneisbe{erthanJamesBond,accordingtoMa{Damon,„Cinema-

Blend”, 17.10.2016, hgp://www.cinemablend.com/news/1534129/why-jason-bourne-is-beger-than-james-

bond-according-to-mag-damon(dostęp:01.06.2018).

70

Wobec rzeczywistości agent Craiga ma stosunek solenny i poważny. Connery całym sobą okazywał
dystanswobecrzeczywistości,właśniedlatego,żebyłwcałościpostaciązkonwencji.Zjawiłsięwrze-
czywistościprzedstawionejfilmu“DrNo”ikolejnychepizodówjużgotowy,niczymready-madezpeł-
nymrepertuaremgestówirekwizytów.WseriizCraigiemhistoriacofasiędopoczątkówirozpada:
nawykówniema,rekwizytówiriposttrzebasięuczyć,nadodatekpostaćzyskujefilmowągłębię,czyli

przeszłośćiuczucia .




149




XXI-

wiecznyBondzyskałto,czegobrakowałomuwewcześniejszychodsłonach,czyli

„trzeci wymiar” . I to on napędza akcję w Skyfall. Dodatkowym aspektem, ważnym przy

150

premierzeanalizowanegofilmubyłfakt,żetegosamegorokuświatobchodziłpięćdziesiątą
rocznicę premiery pierwszego filmu z serii – Doktora No. Producentom zależało, by nowy
Bondstanowiłswegorodzajułącznikmiędzytym,codla007klasyczne,atym,conowocze-
sne . Jak widać, to kolejna rzec,z którą twórcy musieli uwzględnić. Jednak paradoksalnie,

151

uważam,żepozwoliłaonaprzepracowaćproblemy,jakieBondowizarzucalikrytycywkontek-
ściejegopodobieństwadoBourne’a.WSkyfall007jestprzedstawionyjakoreliktprzeszłości.
Jak pisze Jakub Socha: Bond w wykonaniu Craiga jest analogowy, podczas gdy cały świat
przeszedłjużnanadawaniecyfrowe

.Przeszłośćjestwtymfilmieobecnanakażdympo

152

-

149

I.Kurz,Bond…,op.cit.,s.301.

150

J.Majmurek,NowyBond,czylikonsekwentnarewolucja,„KrytykaPolityczna”,8.11.2012,hgp://kryty-

kapolityczna.pl/kultura/film/nowy-bond-czyli-konserwatywna-rewolucja/(dostęp:01.06.2018).

151

Oprócz elementów vintage, które obecne są w scenografii, kossumach czy stylizacji zdjęć, film jest

najeżony odwołaniami do wcześniejszych odcinków serii. Trudno przytoczyć tu wszystkie obecne nawiązania,

jednakjestkilkanajważniejszych,zktórychwartosobiezdawaćsprawę.Pierwszeznichtobroń,którąBond

otrzymujeodQwNasonalGallery.Nieposiadaonażadnychspecjalnychmożliwości,pozaczytnikiemliniipapi-

larnych. Podobnie skonstruowaną broń 007 otrzymuje w filmie Licencja na zabijanie. Kolejne nawiązanie ma

miejsce w momencie, w którym Bond wpada do ogrodu z waranami. Aby się wydostać, wskakuje na grzbiet

jednegoznich.BardzopodobnascenamiałamiejscewfilmieŻyjipozwólumrzeć,gdzieBond,granyprzezRo-

geraMoore’askaczepogrzbietachkrokodyli,abywydostaćsięnaląd.Ostatnieważnenawiązanie,towyspa,na

której007pierwszyrazspotykaSilvę.TonawiązaniedofilmuCzłowiekzezłotympistoletem,gdziegłównyanta-

gonista,Scaramanga,żyłnabardzopodobnejwyspie.

152

J.Socha,Szczury…,op.cit.

71

ziomieiwydajesięścigaćBonda.JakubMajmureknasamymwstępieswojejrecenzjiSkyfall

pisze:







Poprzedniefilmyseriipróbowałydopasowaćagenta007dowspółczesnychzachodnichwartości.„Sky-

fall”cofagodojegoideologicznychpoczątków .




153




Trudnosięznimniezgodzić.„Nowy”Bondpodwielomawzględamiwydajesięnie

przystawać do naszych czasów i to jest jego największy problem. To charakterystyczne dla
nowychfilmówczarnych,żedodatkowąprzeciwnością,którąmusipokonaćgłównybohater,
jestwalkazsamymsobą.Współczesnyagentniepróbujejużudawaćnowoczesnego.Musi
pogodzićsięzbrzemieniemprzeszłości,którenosi.Rozpadjegoświatawewnętrznegozacho-

dziwtymwypadkunakilkupoziomach.Pierwszymznichjestpoczuciestarości.




KonfliktnowegozestarymprzodujezdecydowaniewSkyfall,awjegocentrumstoi

analizowanybohater.Jednymzgłównychproblemówporuszanychwfilmie(akontynuowa-
nym w Spectre) jest anachroniczność samego programu służby wywiadowczej. Kluczowy
moment ma miejsce na początku filmu. Skradziony dysk staje się pretekstem do poważnej
dyskusjinatematprzyszłościsekcji00.Zarzuty,którezostaływytoczoneprzeciwkoM,otwar-
ciemówią,żeagencizlicencjąnazabijaniesąznakiemprzeszłości.Tosprawia,żeBondstaje
sięwyrzutkiemnawetnanajbardziejoficjalnympoziomie.Przestajebyćpotrzebnyswojemu
krajowi,zaczynabyćoutsiderem.Jednakniezostajeonwyrzuconyzwywiadu,jakbywałojuż
wcześniej.TemuwykluczeniuulegacałeMI6.Pojawiająsięopinie,żejegostrukturysąprze-
starzałeiniezapewniająbezpieczeństwanarodowego.Wfilmieotwarciemówisięokryzysie,
alepierwszyrazmożemiećonfatalneskutkidlaWielkiejBrytanii.Głównezarzutyniesąskie-
rowane w stronę Bonda. Ich celem jest sama M. Szefowa wywiadu także musi się bronić
przedupływającymczasem.Nawet007wrozmowiezniąsugeruje,żetojużmoment,żeby
odejść.Nieuchronnośćczasutomotywprzewodnidlacałegofilmu,jednakstarośćisłabość
najbardziejdotykajągłównegobohatera.Jużgdy„wracazmartwych”,widzimy,wjakiejkon-
dycjijestagent.WjednejzescenSilvapytaBonda:Naprawdęwtedyumarłeś?Zostałocoś

153

J.Majmurek,NowyBond…,op.cit.

72

jeszczezestarego007? Agentmusiprzygotowaćsięnawalkęzsamymsobą.Gdyobserwu

154

-

jemygowmieszkaniuM,zarazpopowrociedoLondynu,jegoobrazjestbardzosugestywny.
Głównybohaterniestroniodalkoholu,amiejscamiotwarciemówisięojegouzależnieniu.
Jestonojednązprzyczynjegofatalnejformy.Alkoholizm,chociażwformieraczejłagodnej,
traktowanyjestjakododatkowypretekstdlapodkreślaniasłabościbohatera .Jednakgłów

155

-

nym mankamentem pozostaje wiek i twórcy przypominają nam o tym na każdym kroku -
podczasćwiczeńwydolnościowych,nastrzelnicyczywrozmowiezpsychologiem.Jegowyniki
są fatalne, a widz coraz bardziej przekonany, że to największy kryzys, w jaki wpadł 007 na
przestrzeniserii.Wątpliwościcodojegoprzydatnościsąwszechobecne.Przytaczanesąna-
wetpodczaspierwszegospotkaniazQwNasonalGallery.Zawszewprawiamniewnastrój
melancholii. Wielki okręt wojenny holowany na złom. Nieuchronność czasu, prawda?

-

156

mówiQ,patrzącnaobrazWilliamaTurnera.Topierwszesłowa,którewypowiada,spotykając
Bonda.WsceniebezpośredniopoprzedzającejtęswojetrzygroszedorzucaGarethMallory:
Nietrzebabyćagentembydostrzecoczywiste.Tozabawadlamłodych.Toniewstydprzyznać
się, że wypadłeś z formy. Wstydem byłoby zatajenie prawdy . 007 przestaje być pewien

157

swojejpozycjiizaczynaczućsięjakobcy,którytraciswójdom.Towynikazzawieszeniamię-
dzyprzeszłością,zktórejniemożesięwydostać,aprzyszłością,któraciąglenaniegonacie-
ra .Totakżekryzysmęskości,któremuBondulega.Paradoksalniedotykaonwkońcupo

158

-

stać,któraprzezpółwiekuwydawałasięabsolutnymwzoremmaskulinizmu.




Drugim ważnym kryzysem, który dotyka analizowanego bohatera, jest problem toż-

154

S.Mendes,Skyfall…,op.cit.

155

AlkoholizmBondaświetniewpisujesięjegoobraz.Agent007,jakopostaćzbudowananaestetyceneo-

noir,aletakżezakorzenionawobecnychczasachkryzysutożsamości,potrzebowałajakiejśsłabości.Słabościma

każdy,jakgłosząwspółczesneslogany,więcmusijemiećtakżeiBond.Alkoholizm,chociażuważanyzachorobę,

jestjednakpoprawnypolitycznieipowszechnieakceptowany.Toidealneuzależnieniedlaagenta007.Pogłębia

jegoobraz,alenierobizniegowyrzutka.

156

S.Mendes,Skyfall…,op.cit.

157

Ibidem.

158

M.Kempna–Pieniążek,Neo-noir…,op.cit.,s.67.

73

samości.Jestongłębokozakorzenionywprzeszłośćagenta.Podkreślatosamtytułfilmu,któ-
ry odnosi się bezpośrednio do dzieciństwa agenta. Tym samym Skyfall można czytać jako
osobistą podróż Bonda w głąb swojej pamięci. Jej kres ma miejsce w domu, gdzie 007 się
urodził,acozatymidziewmiejscu,którezpunktuwidzeniapsychoanalizynajbardziejwy-

magaprzepracowania.JakpiszeJakubMajmurek:







Psychoanaliza,którapracujewSkyfall,jestgłębokokonserwatywna.Podkreślatozakończenie.Wfi-
nałowejkonfrontacjiginienietylkoSilva,aletakżeM,Skyfallzaśstajewpłomieniach.Wrazzrodzinną
posiadłością zniszczeniu ulega wszystko to, co nadawało wcześniej postaci 007 głębię i „trzeci
wymiar”.Palącdom(„Nigdygonielubiłem”),Bondpozbywasięcałegobagażuzdzieciństwa,tego,co

czyniłogo„ludzkim” .




159




Psychoanaliza,októrejpiszeMajmurek,działatakżewkontekścierelacjiBondaiSilvy.

Chociażwalka007ijegogłównegoantagonisty,takjakwewcześniejszychprodukcjach,waży
olosachświata,towięź,któraichłączy,sprawia,żerozgrywkamamiejscetakżenapoziomie
symbolicznym.Głównymprzeciwnikiemagentastajesięktośtakijakon.Łączyichteżsymbo-
licznamatka–M.SilvajestdlaBondazapowiedziąprzyszłości.Jaksammówi:Kiedyśjabyłem
jej ulubieńcem, sugerując tym samym, po jak cienkim lodzie stąpa 007 . Bond może w

160

przedstawieniuSilvyodnaleźćsamegosiebie .Dlategowalkaprzenosisięnainnypoziom.

161

Agent nie musi detronizować jakiegoś obłąkanego terrorysty, musi pokonać samego siebie

159

J.Majmurek,NowyBond…,op.cit.

160

S.Mendes,Skyfall…,op.cit.

161

H.Kubit,ChristopherNolan–mrocznyiluzjonista,[w:]Mistrzowiekinaamerykańskiego.T.3:Współ-

czesność,red.Ł.A.Plesnar,R.Syska,Kraków2010,s.552–553,cyt.za:M.Kempna-Pieniążek,Neo-noir…,op.

cit.,s.57.




Magdalena Kempna–Pieniążek uznaje motyw zwierciadła za charakterystyczny dla stylu Christophera Nolana.

Podajeprzykładyzwiększościjegofilmów,wktórychbohaterowieodnajdująsiebiewInnym.CytujeonaHuber-

taKubita,którytwierdzi,żetakizabiegpomagareżyserowiwlepszymdefiniowaniubohaterówjegofilmów,a

także„jestwyrazemproblemówpsychologicznychczytożsamościowych”.

74

jakoInnego .Chociażproblemtożsamościiprzeszłości007ciągniesiętakżewSpectre,to

162

wydajemisię,idączaJakubemMajmurkiem,żemomentdefinitywnegouporaniasięzdu-
chamiprzeszłościmamiejscewfinaleSkyfall.M–matkaumieranarękachBonda,Silva–
bratzostajeprzezniegozabity.Tomoment,wktórymagentnadobregodzisięzeswojąprze-

szłością.




PodsumowującpostaćBonda,chciałbymprzytoczyćdwacytatyztekstuIwonyKurz,

któreświetniepodsumowują,cowniósłzesobąnowy007:







Bondzostajewefekcieobnażony:macorazwięcejuczućicorazmniejgadżetów;jegowyposażenie
technologicznezostajeograniczone,ajednocześniekameradużointensywniejeksponujeieksploruje

jegonagieciało–wysportowaneciałoDanielaCraiga,wruchu,wystawionenaspojrzenie .




163

Bond,któryprzychodziposwoichpoprzednikach,jestzatemhumanistyczny.Wychodzizewszystkich

tychopresjizwycięsko,aleprzecieżjakozupełniejużnowybohater,ucieleśnionyiuduchowiony .




164




Wydajemisię,żeprzytoczonefragmentytrafniewyodrębniajądwiegłównepłaszczy-

zny,naktórychzostaładokonanaredefinicjafigury007,czyliciałoiumysł.Sąonejednocze-
śnie podstawowymi fundamentami, na których zbudowana jest figura nowego Bonda. XXI
wiek pokazał, że paradoksalnie, pomimo coraz silniej rozwijającej się technologii, to nadal
człowiekznajdujesięwcentrumzainteresowań.Humanistycznyzwrot,którydokonałsięw
postaci brytyjskiego agenta, wiąże się także z czasami kryzysu, o których pisze Magdalena
Kempna–Pieniążek .Analizowanapostać,takjakcałyświatpolitycznyprzedstawionywSky

165

-

fall,wykonujązwrotdośrodka.TematemprzestajebyćekspansjakulturowaImperiumBry-
tyjskiego,tylkoochronajegogranic.Taksamojestzfigurąbrytyjskiegoszpiega.Wnowejserii

162

J.J.Abrams,Space,Time,andSubjecKvityinNeo-NoirCinema,[w:]ThePhilosophyofNeo-Noir,red.

M.T.Conrad,Lexington2007,s.9.

163

I.Kurz,Bond…,op.cit.,s.306.

164

Ibidem.

165

M.Kempna-Pieniążek,Neo-Noir…,op.cit.

75

toBondjestwcentrumiwokółniegokręcisięświat.Płaszczyznacielesnajestturozumiana
zgodniezopozycjąciało(

Körper

)–cielesność(Leib) .Wiążesięzcałkowitąprzebudowąpo

166

-

staci agenta pod względem fizycznym. Pierwszy raz agent 007 tak bardzo eksponuje swoją
męskość. Z jednej strony w momentach, gdy jest ona wystawiana na pokaz, a z drugiej w
chwilachstarćzrywalami.Jużwcześniejpisałemocielesnościwkontekściewalki,jednakjest
jeszczedrugiaspekt,czyliautoprezentacja.AgentwykreowanyprzezDanielaCraigastajesię
obiektem.Zajmujepozycję,któradotejporybyłaprzeznaczonadla„kobietBonda”.Oczywi-
ście,związanejesttomocnozpostulowanymprzezfeministkirozróżnieniemnapłećbiolo-
gicznąipłećkulturową,atakżekonsekwencjami,jakieononiesie .Jednakniewydajemi

167

się,abybohatercałkowiciepoddałsiętymzmianom.007wwykonaniuCraiganiekontynuuje
bezrefleksyjnieskonstruowanegowcześniejmodeluurody.Mocnogoredefiniuje,jednakna-
dalwgranicachprzyjętegowzorca.NowyBondwpisujesięwklasycznyparadygmatmęsko-
ści,którynadalopierasięnadualizmierólpłciowych .Ajegofizycznośćwpisanajestwe

168

wzorzec proponowany przez Calvina Kleina. Jednocześnie odrzuca drugi, popularny współ-
cześnie paradygmat, czyli mężczyznę metroseksualnego lub homoseksualnego. Chociaż ten
ostatniwątekpojawiasięwSkyfallrazemzpostaciąSilvy,tojestonukazanyraczejjakocecha
podkreślającaodmiennośćgłównegoantagonisty,aniejakonormalnezjawisko.Bondtakże

wtejfazieprzedstawionyjestjakoopokakonserwatyzmu.




Zdrugiejstrony,007stajesiępostaciąromantycznąnamiaręXXIwieku.Poznajemygo

166

M.Sugiera,Fabrykacielesności,„Opcje1.1”,19.03.2014,hgp://opcje.net.pl/malgorzata-sugiera-fabry-

ka-cielesnosci/(dostęp:01.06.2018).




TorozróżnienieprzywołujeMałgorzataSugierawswoimtekścieFabrykacielesności.Jaksamapisze:„

Ciałoma

znakowy, semiotyczny charakter i podlega regulacjom technologii społecznych. Cielesność to przede
wszystkimciało„żywe”iobecne,zaśjegosenswyczerpujesięwczystoindywidualnym,fenomenologicz-

nymdoświadczeniu.Ciałostanowidomenękultury,cielesnośćzaś—zdecydowanienatury”.

167

M.Sugiera,Fabryka…,op.cit.

168

K.Arcimowicz,Nowewzoryrelacjimężczyzna–dzieckowpolskichmediach,[w:]Mediaelektroniczne-

kreująceobrazrodzinyidziecka,red.J.Izdebska,TransHumanaWydawnictwoUniwersyteckie,Białystok2008,

h g p : / / r e p o z y t o r i u m . u w b . e d u . p l / j s p u i / b i t s t r e a m / 1 1 3 2 0 / 3 2 5 8 / 1 /

K r z y s z t o f % 2 0 A r c i m o w i c z _ N o w e % 2 0 w zo r y % 2 0 r e l a c j i % 2 0 m % C 4 % 9 9 % C 5 % B C c z y z n a % 2 0 -

%20dziecko%20w%20polskich%20mediach.pdf(dostęp:01.06.2018).

76

napoczątkujegosłużbywMI6,acozatymidziejesteśmyświatkamijegoporażekibłędów,
którewpływająnaprzyszłezachowania.Humanizm,októrympiszeKurz,objawiasiętakże
we wrażliwości, jaką zyskuje szpieg. Oprócz wartości nabytych, związanych z brytyjskością,

posiadaontakżeosobistysystemwartości.










Przeciwnikzwłasnegopodwórka




Ostatnimtematem,którychciałbymporuszyćwkontekścieSkyfall,jestpostaćSilvy,

czyligłównegoantybohatera.Przyczyminteresujemnieonszczególniejakoobrazwspółcze-
snychzagrożeń,aniedogłębnaanalizapostaci.Wydajemisię,żepojawiałsięonjużdosyć
mocnowróżnychkontekstachtejpracy,dlategoniechciałbymtychrozważańpowtarzać.Na
wstępiemuszęprzytoczyć,żepostaćRoulaSilvyjestchybanajmocniejszymnawiązaniemdo

nolanowskiegoMrocznegoRycerzajakieznajdziemywSkyfall.




Konwencjaneo-noiruswoichpodstawsugerujenam,żeantybohaterowiesązdecy-

dowanie bardziej fascynujący niż postacie pozytywne. Twórcy konsekwentnie korzystają z
estetyzacjizła,którapozwoliławykreowaćnajwiększychzłoczyńcówznanychpopkulturze .

169

Idealną egzamplifikacją możliwości, jakie daje, jest przytoczona już postać Jokera z filmu
Mrocznyrycerz.JakwjednejzescenmówiAlfred,kamerdynerBruce’aWayne’a:

Niektórzy

ludzieniepotrzebujążadnejlogikianipieniędzy.Niemożnaichkupić,torturowaćaninego-
cjować z nimi. Niektórzy chcą tylko patrzeć, jak świat płonie

. Joker jest ucieleśnieniem

170

chaosu,ajegodziałanianiewiążąsięzżadnymideologicznymcelem.Jednakjegopierwo-
wzórtonadalpostaćkomiksowa,którazostałaadaptowanatak,żebypasowaładowspółcze-
sności. On nie musi być odzwierciedleniem strachu przed konkretną katastrofą. Opisywany
antagonistastajesięsymbolemchaosuidezinformacji,któresąunifikacjąwspółczesnychza-
grożeń.StarcieJokerazBatmanemjestsymbolemwalkizwrogiem,któregonieznamyiktó-
regoniepotrafimyzrozumieć.Wtymprzypadkutoprzeciwnikdefiniujegłównegobohate-

169

D.A.Forbes,TheAestheKcofEvil,[w:]Vader,VoldemortandOtherVillains:EssaysonEvilinPopular

Media,red.J.Heit,Jefferson2011.

170

MrocznyRycerz,Ch.Nolan,WarnerBros.,USA2008.

77

ra . Staje się jego rewersem. Jego siłą jest brak cech ludzkich – przeszłości, logiki, świata

171

wewnętrznego.ToodróżniagoodSilvynajbardziej.

W przypadku głównego antagonisty Bonda sytuacja wygląda całkowicie inaczej. On

wraca,żebydokonaćosobistejwendety,acozatymidzie,kierujesięzrozumiałymiwarto-
ściami. Jego cechyludzkie połączonez elementamizaczerpniętymi z nolanowskiego Jokera
niepotrafiądziałaćwsymbiozie.Silvastajesięwyrzutkiemspołecznym,potworemzbudowa-
nymprzezludzkibłąd–brakwspółczucia.ByłyagentwporównaniudoprzeciwnikaBatmana
niejestsymbolemzagrożenia,tylkojegouosobieniem.Poznajemyjegohistorię–byłszpie-
giem MI6 zajmującym się cyber-wywiadem w Chinach – stąd biorą się jego umiejętności.
Jednakjegodobrzezarysowanaprzeszłościicechyludzkiewydająsiędyskryminujące.Oile
walkaBatmanazJokeremuczynas,jakradzićsobieprzeciwnikiem,októrymniemamyżad-
nejwiedzya(możemyjejsymbolikębezproblemuosadzićwewspółczesności),otyleosobista
zemsta Silvy wydaje się anachroniczna. Oczywiście metody, których używa i ataki terrory-
styczne,którewywołuje,jaknajbardziejwpisująsięwobrazwspółczesnychzagrożeń.Jednak
postaćszaleńcaowładniętegochęciązemsty,którejkorzeniesięgająniedookreślonychrelacji
zdawnąprzełożoną,wydajesięconajmniejnienamiejscu.DodatkowoSilvajestkreowany
naodmieńca.Postaćwyrzuconąpozaramyspołeczne.Mocnopodkreślanajestjegoniehete-
ronormatywność, która zostaje zestawiona z obrazem męskości, jakim jest Bond, przez co

przedstawionyantybohaterjestmocnoprzerysowany.




Wydajemisię,żepomimodużychaspiracjiinawiązańmiędzyinnymidopostacitak

dobrzewykreowanychjakJoker,postaćSilvyjestnieadekwatnawkontekściezagrożeń,jakie
przedstawiaSkyfall.Pomimogłębokorozwiniętegoświatawewnętrznegoiwątkówfreudow-
skich,któremotywująjegozachowania,jestonnadalosadzonywświecietakichpostacijak
ElliotCarverczyKarlStromberg.WspółczesnyBondpotrzebujeprzeciwnikanamiaręLeChif-

fre’a,któregomotywacjebędątakwykalkulowanejakwspółczesneatakiterrorystyczne.







Podsumowując analizę Skyfall, chciałbym zweryfikować, w jaki sposób powinniśmy

rozumiećczasykryzysu,któreMagdalenaKempna–Pieniążekuznajezafundamentistnienia

171

M.Kempna-Pieniążek,Mrocznyrycerz,białyrycerziklaunzagłady,„artPAPIER",1.09.2008,hgp://art-

papier.com/index.php?page=artykul&wydanie=66&artykul=1527(dostęp:17.04.2017).

78

estetykineo-noir ,atakżepokazać,jakwtymkontekścieodnajdujesię007.Chociażzabieg

172

odświeżeniabondowskiejestetykibyłdoskonalewykalkulowanyisprawdzonypodwzględem
box-office’owym,toniezmieniafaktu,żeanalizowanyfilmjestnajwiększymeksperymentem

włonieserii.




To,żeneo-noiruswoichpodstawjestnierozerwalniezwiązanyzkryzysem,czyszeroko

rozumianymdekadentyzmem,jestsprawąoczywistą.Jużklasycznyfilmczarnystałwopozycji
wobecideologiiamerykańskiegosnu.Przedstawiałjegodrugieoblicze.Ludzinajczęściejwy-
rzuconych poza system, którzy nie mogą odnaleźć się w świecie owładniętym propagandą
sukcesu.Nowyfilmczarnytylkonasilatetendencje.Wystarczywspomniećodziełachtakich
twórcówjakWongKar-Wai,DavidCronenbergczyDavidFincher .Wzorcowefilmyneo-noir

173

bardzomocnoeksploatująrozpadwewnętrznyjednostki.Człowieksamstajesięswoimwro-
giem.Tezabiegisąbardzoskomplikowane,dlategotrudnojestwskazaćichgłówneinspiracje
kulturowe,aleneo-noirwswojejistociejestodpowiedziąnadynamikęwspółczesnegoświa-
ta.Dajenamdozrozumienia,żeniczegoniemożemybyćjużpewni,aninigdzieniemożemy
czućsiębezpiecznie.Jużpsychoanalizaudowodniła,żetwierdza,jakądotejporywydawałsię
byćczłowieksamdlasiebie,jestnaszymnajsłabszympunktem.Nowyfilmczarnyhiperbolizu-
jetospostrzeżenie.Świat,któregoobraznamproponuje,przestałkierowaćsięjakimikolwiek
wartościami. Wszystko, co nas otacza staje się płynne, opuszcza swoje ram, lub ulega de-

strukcji.




AkcentywSkyfallsąrozłożonetrochęinaczej.007wwykonaniuCraiganiepoddajesię

ażtakbardzorozpadowi.Oczywiściemamytumocnorozwiniętąsferęwewnętrznąbohatera,
jednaknapoziomiezdecydowanieodbiegającymodwiększościfilmówkorzystającychzeste-
tykineo-noir.ŚwiatotaczającyBondaulegadestrukcji.Chociażdużaczęśćakcjiopierasięna
odwołaniachdoprzeszłościbohatera,tojegokondycjapsychicznawydajesięnienaruszona.
Agentniepozwalasobienadestrukcyjnepoczuciepsychicznejsłabości.Tokolejneprzekształ-
ceniewłonieestetykinowegofilmuczarnego,którąwprowadziłNolan.MagdalenaKempna–
Pieniążek stawia tezę, że film noir to alternatywa dla propagandowego sposobu widzenia

172

M.Kempna–Pieniążek:Neo-noir…,op.cit.

173

Przykładowefilmytychautorów,którewykorzystująestetykęneo-noir,to:PająkDavidaCronenberga,

TrylogiaMiłosnaWongKar-WaiaczyPodziemnyKrągFinchera

79

świata .UNolanatazasadauległawypaczeniu.Twórcazdecydowałsięadaptowaćopisy

174

-

waną estetykę ona potrzeby głównego nurtu Hollywood. W myśl tej zasady bohaterowie
przestalibyćspołecznymioutsiderami,zapomnianymiprzezludzkość.Tosuperbohaterowie
żyjącywświeciekryzysu.WłaśnienatychfundamentachzbudowanyjestnowyBond.Świat
007ulegarozpadowinainnejpłaszczyźnie.Głównyakcentniejesttupołożonynaproblemyz
osobowościąbohatera,alenarozpadwartości,którymisiękierował.NowyBondpodupada
fizycznie,aniepsychiczne.Taknaprawdęstarośćprzewijasięjakogłównymotywwcałym
filmieijestkolejnąoznakądekadentyzmu.Wszystkowświecieagentawydajesiębyćana-
chroniczne,anajgorszejestto,żeniemaodpowiedzinapytanie,jaksobieporadzićztymco

„nowe”.




Wydajemisię,żesukcestejodsłonypoleganapozycji,wktórązostałwpisanyBond.

Jakwspominałemwcześniej,007zawszebyłostojąwartości,którymikierowałosięimperium
brytyjskie.Postacią,którapochodzizporządkukonserwatywnego.Dlategotaktrudnobyło
wprowadzaćjakiekolwiekwiększezmianywłonieserii.Jednakwtymwypadkubrytyjskisz-
piegstajesiębohaterem,któremuchcemyzaufać.CałeSkyfall,pomimożezostałoświetnie
osadzonewewspółczesności,wprowadzatakżenostalgięzaświatem,któryjużsięskończył.
Bondniemożepodupaśćpsychicznieaniprzekroczyćpewnychgranic,ponieważjestsymbo-
lemtego,coniezmienneipewne.Jestonobrazemświata,zaktórymtęsknimy,aletakżere-
mediumnarzeczywistość,któraswojezasadyzatraciła.Uosabiaporządek,ajegokonserwa-
tyzm – utracone wartości. Nowy Bond, jak wspomniany wcześniej Batman, musi walczyć z

chaosem.




Zastosowana estetyka jest próbą uchwycenia i opisania współczesnych lęków egzy-

stencjalnychiideologicznych.Kryzys,októrymtumówimy,jestnieuchwytnydlaczłowieka,
ponieważjegoobrazewoluujezniespotykanądotądszybkością.Trudnozdefiniować,wjakim

momenciepolitycznymikulturowymjesteśmy.




BondwwykonaniuCraiganiejestjużtakczarującyjakwwykonaniuPierce’aBrosna-

na,zabawnyjakRogeraMoore’aanipełenskrupułówjakTimothy’egoDaltona ,alezato

175

174

M.Kempna–Pieniążek,Neo-noir…,op.cit.

175

B.Konarski,WybórJamesa,„Popmoderna”,30.11.2015,hgp://popmoderna.pl/wybor-jamesa/(do-

stęp:01.06.2018).

80

nietrudnouwierzyć,żejestskuteczny.Jakrasowyagentodnajdujesięwkażdejmisji.













81

Zakończenie




Jak widać w przeanalizowanych filmach, Bond jako bohater przybiera wiele

twarzy, jednak dla każdej z nich można znaleźć konkretyzację poprzez widoczne inspiracje.
Takjakpisałemwewstępie,starałemsię,abytopostaćagenta007byłagłównymtematem
tej pracy, jednak jednocześnie moje założenie polegało na analizowaniu przedstawionego
bohatera w kontekście innych postaci pojawiających się w jego środowisku i mających na
niegowpływ.Moimgłównymcelembyłoodnalezieniewzorcowegotypumęskościdladane-
goprzedstawienia,ponieważidączagłównymtwierdzeniem,naktórymopierasiętapraca,
danywzorzecbondowskiejmęskościmusiposiadaćswójpopkulturowyekwiwalent,czylisze-

regmożliwychdoodczytaniainspiracji.




Brytyjskiszpiegwychodzącpozaswojepierwotneśrodowisko,któreopierałosięna

politycznymdualizmieświata,musiałszukaćdlasiebienowejformy.Jaksiępóźniejokazało,
dynamizmkulturowyzwiększałswojenatężenie,przezcojednaprzyjętakonstrukcjaniebyła
wstanieutrzymaćswojejaktualnościprzezdłuższyczas.

Pierwsze przedstawienie, które analizowałem, a także pierwsze, które w widoczny

sposóbpróbowałozerwaćzfilmowągenezązakorzenionąwokresieZimnejWojny,łączysięz
postacią Timothy’ego Daltona. Brytyjski aktor przyjął całkowicie inną strategię budowania
tożsamościswojegobohateraniżjegopoprzednicy,jednocześniecałkowiciezrywającztrady-
cją.Bondwjegowykonaniubyłszorstkiizdecydowany.Jegopostaćodwoływałasiędotypu
męskiego przedstawienia, które często pojawiało się w popkulturze lat 50. Idąc za tezami
Laury Mulvey i Steve’a Neale’a nazwałem go mężczyzną narcystycznym. Jego dosyć zacho-
wawcza jak na tamte czasy postawa nie budziła skojarzeń z aktualnymi dla danego okresu
wzorcamiekranowychbohaterów.Zatoodwoływałasiędoprzedstawieńmężczyznpopular-
nychwlatach40.i50.,czyliwmomenciepowstaniaksiążkowegopierwowzoru.Byłtodosyć
ryzykownyzabieg,którywdużejmierzeopierałsięnachęciwyprzedzeniaaktualniepanują-
cychtrendówiznalezieniaformy,którawyznaczynowądrogędlakinasensacyjnego.Twór-
comzależało,abyto007byłpierwowzoremobrazumęskościpanującejwostatniejdekadzie
XXwieku.Niestetypomysłtenzakończyłsiękatastrofą,któraomaływłosniedoprowadziła
dozakończeniaserii.Jednakjaksiępóźniejokaże,producentomudałosięponiekądosiągnąć
założonycel.PostaćstworzonaprzezDaltonawydajesiędoskonalepasowaćdowspółczesny-
ch trendów neo-noir. Dosadnie wskazuje na to fakt, że producenci serii podczas produkcji
SkyfallbardzomocnoinspirowalisięLicencjąnazabijanie,nacowskazująlicznenawiązania,

jaknaprzykładspersonalizowanabroń,którejużywaagent.




82

KolejnytypmęskościwiążesięzpostaciągranąprzezPierce’aBrosnana.Stworzony

przez niego Bond debiutuje w 1995 roku i jest hybrydą klasycznego przedstawienia, jakie
znamyzrólConnery’egoiMoore’a,zpostaciącharakterystycznądlakońcaXXwieku.Agent
007 w jego wykonaniu opiera swoje działania na korzystaniu z różnego rodzaju zdobyczy
techniki,któreczęstosąprzesadniefuturystyczne.Lata90.byłydośćspecyficznymokresem,
który łączył ze sobą ciągle rozwijającą się myśl technologiczną z dekadenckimi nastrojami
związanymizezbliżającymsiękońcemXXwieku.NowyBondpomimożepodwzględemmen-
talnymzrobiłzdecydowanykrokwtyłwzględemswojegopoprzednika,todoskonalewpisy-
wał się w pożądany obraz męskości. Postać stworzona przez Brosnana pomagała ludziom
oswoićwizjęciąglerozwijającejsiętechnologii,którapowolistawałasiępozazasięgiemzwy-
kłegoczłowiekaiczęstowywoływaławnimniepokój.Bondwwykonaniuirlandzkiegoaktora
świetnieoswajałtechnologię,traktującjączęstojakoprzedłużenieludzkichmożliwości,dzięki
czemuwskazywałciągłąwyższośćczłowiekanadmaszyną.Powrótbrytyjskiegoszpiegawpo-
łowielat90.byłrówniespektakularnyjakjegokoniecw2002roku.Wprowadzenieagentaw
XXIwiekfilmemŚmierćnadejdziejutrookazałosięsporymfalstartemzestronyproducentów.
Chociażbyłonfinansowymsukcesem,tojednocześniezebrałsporąfalękrytykizazbytfutu-
rystycznąwizję,któraniepasowaładoswoichczasów.Tapremierapokazała,jakszybkowe
współczesnymświeciezmieniająsiętrendy. Producenciwiedzieli,żeabyprzywrócićagenta
dołaskmasowegoodbiorcy,muszązdecydowaćsięnaradykalnykrok,jakimostatecznieoka-

załsięcałkowityrestartserii.




Bondw2006rokuurodzisięporazdrugi,tymrazempodpostaciąDanielaCraiga.Bo-

haterwjegointerpretacjiokazałsiękompletnymzwrotemwstosunkutoswojegopoprzedni-
ka.WmojejpracypoddałemanaliziefilmSkyfall,ponieważwydajemisięonnajbardziejdoj-
rzałymdziełemwłoniecałejserii.Twórcychcielizerwaćcałkowiciezkiczowatymprzedsta-
wieniem,zktórymwszyscykojarzylibohatera.Ztegopowoduzdecydowalisięnabudowęod
zeranowegouniwersumrazemzbohaterem,którybędzieatrakcyjny.BondnamiaręXXIwie-
kuokazałsiępostaciąbardzoludzką,bliskązwykłemuwidzowi.Niekorzystajużztrudnychdo
pojęciatechnologii,awzamiannieunikawalkiwręcziczęstojestokaleczony.Zbiegiemcza-
suważnastałasiętakżejegokondycjawewnętrzna.TwórcyporazpierwszywSkyfallwtak
dużym stopniu zdecydowali się na rozbudowaniewarstwy psychologicznej bohatera. Nowy
Bondopróczwalkizeswoimprzeciwnikiemmusisięskupićnapokonaniuwłasnychsłabości.
Jest to ewenement na przestrzeni całej serii, ponieważ 007 zawsze przedstawiany był jako
wzórbezskazy.Jednakjegonowaodsłonakorzystazinspiracjinurtemneo-noir,któryzyskał

83

sporąpopularnośćwostatnichlatach,dziękiczemubrytyjskiszpieguosabiakryzysmęskości.
Oczywiściekonstrukt,októrympiszewswojejksiążceMagdalenaKempna-Pieniążekzostał
przystosowanydoosobowościicharakterystycznychcechagenta.Takizabiegdoskonalead-
aptowałsiędoobrazuwspółczesnegoświata,któryutożsamiasięzciągłympoczuciemzagro-

żenia.




Ostatniefilmyzserii,wktórychwrolęBondawcielasięDanielCraig,łamiąjednakw

pewnymsensiegłównezałożenia,któreprzyjąłemwewstępieswojejpracy.Gdybyśmyspoj-
rzelinaanalizowanąserięzpunktuwidzeniaczęstotliwości,zjakąpojawiająsięwniejklu-
czowepunktyzwrotne,łatwozauważyć,żezbiegiemczasustopniowosięonazwiększa.Mię-
dzypierwszymfilmemCasinoRoyaleaostatnimdotejporySpectreminęłoniespełna10lat,
anaichprzestrzeniwidzimyconajmniejjednopoważneprzekształceniewbudowaniuwize-
runku głównego bohatera. Mówię tu o inspiracjach kulturowych, którymi posiłkowali się
twórcy.Chociażzgodniezzałożeniem,któreprzyjąłem,pisząctępracę,producencidecydo-
walisięnapoważneprzekształceniatylkowokresach,wktórychdochodziłodozmianygłów-
negobohatera,towprzypadkuostatnichodsłonjestinaczej.MiędzyCasinoRoyaleaSkyfall,
czylipierwszymitrzecimfilmemzudziałemCraiga,ichinspiracjewdużymstopniusięzmie-
niają.PodkoniecpierwszejdekadyXXIwiekufalapopularnościJasonaBourne’atrochęprzy-
cichła,naszczyciemainstreamowejhierarchiipojawiłysięwtedyfilmytworzoneprzezChri-
stopheraNolanaitoonewyznaczałytrendydlanowego007.Niebyłatooczywiścieprzymu-
sowadecyzja.Wiązałasięwdużejmierzetakżezinnymewenementem,czylizatrudnieniem
reżyserakojarzonegogłówniezkinemartystycznym–SamaMendesa.Toonwyznaczyłnowy
kierunekestetyczny,korzystajączbędącejnafalipopularnościestetykineo-noir.

Teprzykładypokazują,jakzmieniasięświatzakulisamiprodukcjiBonda.Producenci

wiedzą,żewnowym,dynamicznymświeciezmianywłonieseriimusząiśćsymultaniczniez
trendamikulturowymi.Niemożnasobiepozwolinaryzykowneposunięcia,chociażbytakie,
jak przy produkcji Śmierć nadejdzie jutro (ostatniego filmu z udziałem Pierce’a Brosnana).
PodczastworzeniaCasinoRoyaleproducencizdecydowalisięnarestartserii,copozwoliłoim
odnowazbudowaćwielecechBonda,alejednocześniezobowiązałoichdokontynuowania
wyznaczonej ścieżki, opartej na bardzo ludzkim bohaterze, do której przyzwyczaili widzów.
Takiepodejściedeterminujepewnąwizjęprzyszłości,podobniejakstałecechyBonda,októ-
rywielokrotniepisałem.Naturalnymnastępstwemwprzypadkutakdługiejseriijestciągłe
zastanawianiesięnadprzyszłością.Zostatnioujawnionychinformacjiwiemy,żewjeszczeco
najmniejjednymfilmiewrolęBondawcielisięDanielCraig.Cociekawereżyseremdwudzie-

84

stegopiątegofilmuzseriizostałnagrodzonyOscaremDanyBoyle .Tosytuacjaotylecie

176

-

kawa,żeniejesttojegopierwszespotkaniezpostaciąbrytyjskiegoszpiega.Angielskitwórca
byłodpowiedzialnyzareżyserięceremoniiotwarciaXXXIgrzyskOlimpijskichwLondyniew
2012 roku, w ramach której stworzył także krótką czołówkę, o której pisałem we wstępie
swojej pracy. Przedstawia ona agenta 007 eskortującego Królową Elżbietę na ceremonię
otwarcia.Wtedyteżpostanowiłspróbowaćswoichsiłjakoreżyserjednegozfilmówzserii.
Stworzył tekst scenariusza razem ze swoim etatowym współpracownikiem Johnem Hodge,
którybardzospodobałsięproducentomserii.Premieranajnowszegoobrazuodbędziesięna
jesieni 2019 roku. Jednak będzie ona najprawdopodobniej w dużej mierze kontynuacją już
wypracowanego„dziedzictwa”Craiga.

Wartowtymwypadkuspróbowaćspojrzećdalejwprzyszłość,abyprzewidziećkieru-

nek, w którym pójdzie seria. W mediach co jakiś czas pojawiają się nowe plotki dotyczące
kontynuacjifilmów.Niektóreznichwydająsięcałkowiciewyssanezpalca,jednakczęstopo-
trafiązwieśćwidzówinarobićzamieszania.Jednąznajczęściejporuszanychkwessijestmoż-
liwośćzagraniaagenta007przezkobietę.Towątek,którybudziwielekontrowersji,ponieważ
ma jednocześnie wielu zwolenników i zagorzałych przeciwników. Nie chciałbym na samym
końcuswojejpracyspecjalniewgłębiaćsięwtakspornytemat,ponieważabygodokładnie
przeanalizować, musiałbym poważnie przeanalizować argumenty obu stron. Jednak chciał-
bymzarysowaćtenproblem,ipokazać,żeniejesttowcaleabsurdalnezałożeniezperspek-

tywysytuacji,wktórejznajdujesięseria.




Zjednejstrony,podsumowującmojąpracę,powinienembyćzdecydowanymobrońcą

męskościBonda.Takjakpisałem,całyfenomenbrytyjskiegoagentaijegopozycjakulturowa
wdużejmierzeopierająsięnafakcie,żejestonmężczyzną.Matotakżezwiązekzczasami,z
których wywodzi się jego pierwowzór. Bond jest symbolem męskości, dlatego zmiana jego
płciwydajesięwypaczeniemniemożliwymdoprzyjęcia.Brytyjskiszpiegjestobrazemwzor-
cowego mężczyzny pochodzącego z kultury europejskiej. Zmiana jego płci pozbawiłaby go
wszystkichcharakterystycznychcechiwiązałabysięzbudowąhistoriiijednocześniecałego
dziedzictwaodpoczątku,cowydajesiębezsensowne,ponieważjednocześniłączyłobysięz
końcemobrazu,któryznamyiktóry,jakstarałemsięudowodnićwswojejpracy,pełnibardzo

ważnąrolęzpunktuwidzeniakulturyzachodniej.




176

S.Mann,DannyBoylenamedasdirectorofBond25,„TheSundayTimes”,25.05.2018,hgps://www.-

thesmes.co.uk/arscle/danny-boyle-named-next-bond-director-9bmrt6g5l(dostęp:01.06.2018).

85

Zdrugiejstrony,tenkierunekprzestajewydawaćsięabsurdalny,gdyzapoznamysięz

wywiadem,któregojakiśczastemuBarbaraBroccoliudzieliła„DailyMail”.Zapytanaoto,czy
Bondamożewprzyszłościzagraćkobietaodpowiedziała:Zawszestaramysięniecoprzekro-
czyćgranice,więcwszystkojestmożliwe .Argumentującdodała,żefilmyzseriimusząod

177

-

zwierciedlaćczasy,wktórychpowstają,dlategotakasytuacjaniejestwykluczona.Cocieka-
we,toBarbaraBroccolibyłaodpowiedzialnazadecyzjęorestarciecałejseriiizmianieimage
agenta,więcnapewnoniemożnaodmówićjejodwagiwpodejmowaniutrudnychdecyzjii
jednocześniedobrejintuicji.Ciekawawtymkontekściewydajesiętakżewypowiedźsamego

RogeraMoore’a:







Słyszałemjakludzierozmawiająotym,żeBondpowinienbyćkobietąlubhomoseksualistą.Aletaka
postaćniebyłabyjużBondemzprostegopowodu,ponieważnieotakimbohaterzepisałIanFleming.I

niechodzituobyciehomofobem,alborasistom-chodzitupoprostuobyciewiernympostaci .




178




CałkowiciezgadzamsięzwypowiedząMoore’a,chociażzdrugiejstronyjestemświa-

dom,żeniemożemyprzewidziećdokładnie,cosięstanie,ponieważprzyszłośćkierunku,któ-
rywybiorąproducencijestzależnaodogromnejilościczynników,costarałemsięudowodnić
wswojejpracy.Częstotliwośćprzemian,któremożemyzaobserwowaćnapodstawiepełnej
serii dwudziestu czterech filmów, ewidentnie się zwiększa, dlatego nie można odrzucić, że
zwiększysiętakżeichzasięg.Jednojestpewne,takdużarewolucjamusimiećswójpoważny
ekwiwalentwewspółczesnejkulturze.Itomożebyćkolejnypowód,dlaktóregoniemożna
odrzucać tej wizji. Wiele środowisk postulujących zmianę aktora odgrywającego Bonda na
kobietęposługujesięprzykłademinnej,kultowejbrytyjskiejserii,czyliemitowanegood1963
rokuserialuDoktorWho.Wnowejodsłonie,którejpremieramiałamiejscew2017roku,w
rolędoktoraporazpierwszywcieliłasiękobieta–JodieWhigaker,coprzezwieluludzizosta-
łoodebranejakoewenement.GłoszabrałanawetaktualnapremierWielkiejBrytanii,There-
saMay,którapowiedziała,żebardzocieszysięztejzmianyimanadzieje,żezobaczykiedyś

177

S.Shakespeare,NextJamesBondcouldbeblackorawoman,says007producer:BarbaraBroccolisays

‚anythingispossible’oneDanielCraigwalksaway,„DailyMail”,29.12.2017,hgp://www.dailymail.co.uk/
tvshowbiz/arscle-5219587/Next-James-Bond-black-woman-says-producer.html(dostęp:01.06.2018).

178

Ibidem

.

86

Bondagranegoprzezkobietę .Topokazuje,jakgorącystajesiętoproblem,dlategoanali

179

-

zowanaseriawnajbliższychlatachmożeokazaćsiębardzociekawympolemkulturowychna-

pięć.




























































179

L.Brown,MaycallsforaWOMANtoplayBriKshsuper-spyJamesBondinfuturesayingitwouldbea

victoryfor'girlpower’,„DailyMail”,22.12.2017,hgp://www.dailymail.co.uk/news/arscle-5205013/May-calls-
WOMAN-play-James-Bond-future.html(dostęp:01.06.2018).

87

BIBLIOGRAFIA:







1. 10 najgroźniejszych cyberataków, „Onet”, 13.03.2012, hgp://wiadomosci.onet.pl/cieka-
wostki/10-najgrozniejszych-cyberatakow/djx4j.







2.AbramsJeroldJ.,Space,Time,andSubjecKvityinNeo-NoirCinema.[w:]ThePhilosophyof
Neo-Noir,red.M.T.Conrad,Lexington2007.







3. Arcimowicz Krzysztof, Nowe wzory relacji mężczyzna – dziecko w polskich mediach, [w:]

Mediaelektroniczne-kreująceobrazrodzinyidziecka,red.JadwigaIzdebska,TransHumana

Wydawnictwo Uniwersyteckie, Białystok 2008, hgp://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bit-

s

t

r

e

a

m

/

1

1

3

2

0

/

3

2

5

8

/

1

/

Krzysztof%20Arcimowicz_Nowe%20wzory%20relacji%20m%C4%99%C5%BCczyzna%20-
%20dziecko%20w%20polskich%20mediach.pdf.






4.ArroyoJosé,‘GoldenEye’,„SightaSound”1996,nr6.1.







5.BennegTony,WoollacogJanet,BondandBeyond:ThePoliKcalCareerofaPopularHero,
MacmillanEducason,Londyn1987.







6.BoldChrissne,‘UndertheveryskirtsofBritannia’:re-readingwomanintheJamesBond

novels,[w:]ChristophLinder,TheJamesBondPhenomenon:ACriKcalReader,Manchester
UniversityPress,Manchester2003.







7.BrabazonTara,Britain’slastlineofdefence:MissMoneypennyandthedesperaKonsoffil-

micfeminism,[w:]ChristophLinder,TheJamesBondPhenomenon:ACriKcalReader,Man-
chesterUniversityPress,Manchester2003.







8.BrownLarisa,MaycallsforaWOMANtoplayBriKshsuper-spyJamesBondinfuturesay-

ingitwouldbeavictoryfor'girlpower’,„DailyMail”,22.12.2017,hgp://www.dailymail.co-
.uk/news/arscle-5205013/May-calls-WOMAN-play-James-Bond-future.html.







9.DrewTaylor,Interview:SamMendesTalksDirecKng‚Skyfall,’PursuingJavierBardemFor

TheVillain&MisconcepKonsAboutTheBondProducers’Control,„IndieWire",06.11.2012,

hgp://www.indiewire.com/2012/11/interview-sam-mendes-talks-direcsng-skyfall-pursuing-

javier-bardem-for-the-villain-misconcepsons-about-the-bond-producers-control-250374/.




10.DyerJay,TheCulturalImpactOfJamesBond,7.11.2015,hgp://www.popopsq.com/the-

cultural-impact-of-james-bond/.

11.DyerRichard,Funkcjastereotypów,tłum.KurzIwona,„KwartalnikFilmowy”2005,nr

49/50.




12.EcoUmberto,StrukturynarracyjneuFleminga,[w:]Supermanwliteraturzemasowej,

tłum.J.Ugniewska,PaństwowyInstytutWydawniczy,Warszawa1996.








88

13.FoucheGwladys,WhyTimothy’sBondwasbest,„TheGuardian”,2.11.2006,hgps://ww-

w.theguardian.com/film/filmblog/2006/nov/03/smothydalton.




14.ForbesDanielA.,TheAestheKcofEvil,[w:]Vader,VoldemortandOtherVillains:Essays

onEvilinPopularMedia,red.J.Heit,Jefferson2011.




15.FurnessHannah,No-oneobjectedtoMoneypennybeingblackbecausepublicwerenot

told,saysNaomieHarris,„TheTelegraph",10.11.2015,hgp://www.telegraph.co.uk/film/ja-

mes-bond-spectre/naomie-harris-black-moneypenny/.




16.GawryckiMarcin,Uwikłaneobrazy.Hollywoodzkifilmastosunkimiędzynarodowe,Wy-

dawnictwaUniwersytetuWarszawskiego,Warszawa2011.




17.GrzesiekMichał,JamesBond.Szpieg,któregokochamy,BukowyLas,Wrocław2011.




19.HadamikZofia,Fammefatalejakobytfantazmatyczny.Odemonicznychpostaciachko-

biecychwfilmiewpierwszejpołowieXXwiekuiichpóźniejszychreminiscencjach,„Kwartalnik

Filmowy”2003,nr41/42.




19.HandyBruce,JuliWeiner,Freud,SigmundFreud!MaleandFemalePerspecKvesonJames

BondandSexualPoliKcsinSkyfall,„VanityFair”,02.11.2012,hgp://www.vanityfair.com/cul-

ture/2012/11/male-female-perspecsves-james-bond-skyfall.




20.HinsonHal,‚LicensetoKill’,„TheWashingtonPost”,14.07.1989,hgp://www.washington-

post.com/wp-srv/style/longterm/movies/videos/licensetokillpg13hinson_a0a94a.htm.




21.HubertKubit,ChristopherNolan–mrocznyiluzjonista,[w:]Mistrzowiekinaamerykań-

skiego.T.3:Współczesność,red.Ł.A.Plesnar,R.Syska,Kraków2010.




22.JamesCaryn,Review/Film;DaltonasaBroodingBondIn‚LicensetoKill’,„TheNewYork

Times”,14.07.1989,hgp://www.nysmes.com/movie/review?res=950DEED8173DF937A-

25754C0A96F948260.




23.Japan’sTsutsumiSKllTopsForbes'RichestList,„LosAngelesTimes”,10,07.1989,hgp://

arscles.lasmes.com/1989-07-10/business/fi-2595_1_richest-people.




24.KempleyRita,TheLivingDaylights,„WashingtonPost",31.07.1987,hgp://www.washing-

tonpost.com/wp-srv/style/longterm/movies/videos/

thelivingdaylightspgkempley_a09f96.htm.




25.Kempna-PieniążekMagdalena,Mrocznyrycerz,białyrycerziklaunzagłady,„artPAPIER",

1.09.2008,hgp://artpapier.com/index.php?page=artykul&wydanie=66&artykul=1527.




26.Kempna-PieniążekMagdalena,Neo-Noir.Ciemnezwierciadłoczasówkryzysu,Wydawnic-

twoUniwersytetuŚląskiego,Katowice2015.




27.KletowskiPiotr,SAMPECKINPAH.Krwawymoralista,„Film.org.pl”,28.12.2016,hgp://fil-

m.org.pl/a/sam-peckinpah-krwawy-moralista-2-96959/5/




28.KonarskiBartek,WybórJamesa,„Popmoderna”,30.11.2015,hgp://popmoderna.pl/wy-

89

bor-jamesa/.




29.KurzIwona,Bond.JamesBond.Widmoczłowieka,:„TekstyDrugie”2016,nr2..




30.KuźmaDarek,„Bournekolekcja”:rozrywkananajwyższympoziomie,„Onet”,26.01.2012,

hgp://film.onet.pl/recenzje/blu-ray-bourne-kolekcja-rozrywka-na-najwyzszym-poziomie/

g52m0.




31.LabuzaPeter,BillionDollarNoir:ChristopherNolanandtheReconstrucKonofFilmNoirin

Hollywood,2011,


hgp://www.academia.edu/19199700/Billion_Dollar_Noir_Christopher_Nolan_and_the_Re-

construcson_of_Film_Noir_in_Hollywood.




32.LeachJim,’Theworldhaschanged’:Bondinthe1990s-andbeyond?,[w:]ChristophLin-

der,TheJamesBondphenomenon.AcriKcalreader,Manchester,UniversityPress2003.




33.LinderChristoph,CriminalvisionandtheideologyofdetecKoninFleming’s007series,

[w:]TheJamesBondphenomenon.AcriKcalreader,Manchester,UniversityPress2003




34.MacintyreBlair,Bond–therealBond,„TheTimes”,5.04.2008,hgps://www.mi6-hq.com/

news/index.php?itemid=6084




35.MajmurekJakub,NowyBond,czylikonsekwentnarewolucja,„KrytykaPolityczna”,

8.11.2012,hgp://krytykapolityczna.pl/kultura/film/nowy-bond-czyli-konserwatywna-rewo-

lucja/




36.MannSebassan,DannyBoylenamedasdirectorofBond25,„TheSundayTimes”,

25.05.2018,hgps://www.thesmes.co.uk/arscle/danny-boyle-named-next-bond-

director-9bmrt6g5l




37.McLuhanMarshall,Zrozumiećmedia:przedłużeniaczłowieka,tłum.N.Szczucka,Wydaw-

nictwaNaukowo-TechnicznePWN-WNY,Warszawa2004




38.McMorrowJack,Mr.KissKiss,BangBang:TheEffectsofGeoPoliKcsinthe1980s,1990s

and2000ontheJamesBondmovies‘ForYourEyesOnly’,’GoldenEye’and’CasinoRoyale’,

[w:]R.G.Weiner,B.L.Whi…ield,J.Becker,JamesBondinWorldandPopularCulture.The

FilmsarenotEnough,CambridgeScholarsPublishing,Cambridge2011




39.McNeelyTomL.,TheFeminizaKonofM:GenderandAuthorityintheBondFilms,[w:]Ro-

bertG.Weiner,B.LynnWhi…ield,JackBecker,JamesBondInWorldandPopularCulture:The

FilmsAreNotEnough,CambridgeScholarsPublishing,Cambridge2011




40.MeadeTeresaA.,AhistoryofmodernLaKnAmerica,1800–2000,Blackwell,Oxford

20082.




41.MulveyLaura,VisualcinemaandnarraKvecinema,„Screen”1982,vol.23,nr.5,s.101;

polskiprzekład„Przyjemnośćwzrokowaakinonarracyjne”,tłum.J.Mach,[w:]Panorama

współczesnejmyślifilmowej,red.AlicjaHelman,Kraków,Universitas1992.




42.NealeSteve,Męskośćjakospektakl,tłum.M.Radkiewicz,[w:]Genderwkinieeuropej-

90

skimimediach,red.ElżbietaOstrowska,Rabid,Kraków2001.




43.PagersonJohn,‚Bloody’SamPeckinpah:wasted,insaneandindestrucKblypure,„The

Guardian”,30.03.2016,hgps://www.theguardian.com/film/2016/mar/30/bloody-sam-pe-

ckinpah-wasted-insane-wild-bunch




44.PlaceJaney,Kobietywfilmieczarnym,„Filmnaświecie”1991,nr384.




45.RosenbergAlyssa,BeyondBogartandBond,anewculturalmodelformasculinity,„The

WashingtonPost”,04.06.2018,hgps://www.washingtonpost.com/news/act-four/wp/

2014/06/04/beyond-bogart-and-bond-a-new-cultural-model-for-masculinity/?utm_term=.

88e235c03b34




46.RządyBorysaJelcynainarodzinysuwerennejdemokracji,„stosunkimiędzynarodowe.pl”,

12.03.2017,hgp://www.stosunkimiedzynarodowe.pl/rz%C4%85dy-borysa-jelcyna-narodzi-

ny-suwerennej-demokracji.




47.SaidEdwardW.,Orientalizm,tłum.M.Wyrwas-Wiśniewska,WydawnictwoZyskiS-ka,

Poznań2018.




48.SassoneBob,ThemostunderratedBondmovie,„Esquire”,14.07.2014,hgps://www.e-

squire.com/entertainment/movies/a29387/license-to-kill-most-underrated-bond-movie.




49.Schwerd…egerConner,WhyJasonBourneisbe{erthanJamesBond,accordingtoMa{

Damon,„CinemaBlend”,17.10.2016,hgp://www.cinemablend.com/news/1534129/why-ja-

son-bourne-is-beger-than-james-bond-according-to-mag-damon




50.ShakespeareSebassan,NextJamesBondcouldbeblackorawoman,says007producer:

BarbaraBroccolisays‚anythingispossible’oneDanielCraigwalksaway,„DailyMail”,

29.12.2017,hgp://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/arscle-5219587/Next-James-Bond-

black-woman-says-producer.html




51.ShawTony,DeniseJ.Youngblood,CinemaKcColdWar.TheAmericanandSovietStruggle

forHeartsandMinds,UniversityPressofKansas,2010.




52.SochaJakub,Szczury,„dwutygodnik.com",10.2012,hgp://www.dwutygodnik.com/arty-

kul/4057-szczury.html




53.StundisLeszek,Burzliwelata60-te,14.02.2016,hgp://www.sprawynauki.edu.pl/archi-

wum/dzialy-wyd-elektron/317-historia-el/3281-burzliwe-lata-60-te




54.SugieraMałgorzata,Fabrykacielesności,„Opcje1.1”,19.03.2014,hgp://opcje.net.pl/

malgorzata-sugiera-fabryka-cielesnosci/




55.SuminskiKelley,America’sWaronDrugsvs.LegalizaKon,b.m.r.w,hgps://web.stanfor-

d.edu/class/e297c/poverty_prejudice/paradox/htele.html




56.TheOliverNorthFile:HisDiaries,E-Mail,andMemosontheKerryReport,Contrasand

Drugs,NasonalSecurityArchive,2004-12-26,hgps://nsarchive2.gwu.edu//NSAEBB/NSAEB-

B113/index.htm


91



57.TommiK,Skyfall:Bondniemaldoskonały,„gameplay.pl”,02.12.2012,hgps://gameplay.pl/

news.asp?ID=73080




58.Twardzielełajdacygogusie,„NewsweekPolska”,17.12.2006,hgp://www.newsweek.pl/

kultura/wiadomosci-kulturalne/twardziele-lajdacy-gogusie,12459,1,1.html




59.WeinerRobertG.,Whi…ieldB.Lynn,BeckerJack,JamesBondInWorldandPopularCul-

ture:TheFilmsAreNotEnough,CambridgeScholarsPublishing,Cambridge2011.




60.WillemenPaul,AnthonyMann:LookingattheMale,Framework:TheJournalofCinema

andMedia,No.15/17,summer1981,hgps://www.jstor.org/stable/44111816?

newaccount=true&read-now=1&seq=1#page_scan_tab_contents




61.WilliamsLindaR.,AWomanScorned:theNeo-NoirEroKcThrillerasRevengeDrama,[w:]

Neo-Noir,Londyn2009.




62.WillisMarsn,Hard-wear:themillenium,technologyandJamesBond,[w:]ChristophLin-

der,TheJamesBondPhenomenon:ACriKcalReader,ManchesterUniversityPress,Man-

chester2003.




63.ZielińskiPrzemysław,JakupadłZwiązekRadziecki,26.12.2011,hgp://www.konflikty.pl/

historia/czasy-najnowsze/jak-upadal-zwiazek-radziecki/




64.ŻiżekSlavoj,Lacrimaererum.Kieślowski,Hitchcock,Tarkowski,Lynch,tłum.J.Kutyła,G.

Jankowicziinni…,Korporacjaha!art,Kraków2007.










































































92



FILMOGRAFIA:




1.AptedMichael,Świattozamało,EONProducsons,USA1999.




2.CampbellMarsn,CasinoRoyale,EONProducsons,USA2006.




3.CampbellMarsn,GoldenEye,EONProducsons,USA1995.




4.FriedkinWilliam,FrancuskiŁącznik,20thCenturyFox,USA1971.




5.GlenJohn,Licencjanazabijanie,EONProducsons,USA1989.




6.GlenJohn,TylkodlaTwoichoczu,EONProducsons,USA1981.




7.GlenJohn,Wobliczuśmierci,EONProducsons,USA1987.




8.LimanDoug,TożsamośćBourne’a,UniversalPictures,USA2002.




9.MendesSam,Skyfall,EONProducsons,USA2012.




10.NolanChristopher,MrocznyRycerz,WarnerBros.,USA2008.




11.PeckinpahSam,DajciemigłowęAlfredoGarcii,OpsmusFilms,USA,Meksyk1974.




12.PeckinpahSam,Konwój,EMIFilms,USA1978.




13.SiegelDon,BrudnyHarry,WarnerBros.,USA1971.




14.Spo†swoodeRoger,Jutronieumieranigdy,EONProducsons,USA1997.




15.TamahoriLee,Śmierćnadejdziejutro,EONProducsons,USA2002.




16.WinnerMichael,ŻyczenieŚmierci,ParamountPictures,USA1974.








93