No niżej wypisane są te :

1. Zasady funkcjonowania systemu wiedeńskiego.
2. Rola Napoleona i Bismarcka po kongresie.
3. Rozwój terytorium USA w XIX w.
4. Główne cele polityki Wilsona.
5. Podstawowe sprzeczności terytorialne po I wojnie światowej w Europie.

6. Peryferyjna strefa stabilności wg Mackindera.
7. Teoria Rimlandu wg Spykmana.
8. Główne konflikty zbrojne po 1945roku.
9. Rozpad systemu kolonialnego po II wojnie światowej.
10. Pojecie państw sworzniowych wg Borzyńskiego.

1. (zasady są w punkcie 2 )

2.1 Napoleon
Po pokonaniu Napoleona pod Lipskiem w 1814 w Wiedniu spotkali się przedstawiciele zwycięskich państw-car Rosji, ministrowie Anglii, Austrii i Prus, aby przywrócić w Europie porządki sprzed rewolucji francuskiej i sprzed epoki napoleońskiej. W myśl podjętych decyzji dokonały się zmiany na mapie Europy- Francja powróciła do granic sprzed podbojów napoleońskich, Księstwo Warszawskie zostało okrojone na rzecz Prus i Austrii i przekształcone w Królestwo Polskie, połączone unią personalną z Rosją. Austria odzyskała również utracone w czasie wojen z Napoleonem tereny w północnych Włoszech. Prusy oprócz części Księstwa Warszawskiego otrzymały część Saksonii, Pomorze Szczecińskie, Nadrenię i Westfalię. Odtworzone zostało państwo kościelne zlikwidowane przez Napoleona. Szwecja została połączona z Norwegią, a katolicka Belgia z protestancką Holandią utworzyły Królestwo Niderlandów.
Zgodnie z zasadą legitymizmu i restauracji na trony miały powrócić dawne dynastie usunięte przez rewolucje lub Napoleona. Cofnięto wszystkie postępowe przedsięwzięcia epoki napoleońskiej, jak np.: zaprzestano obowiązkowych szczepień przeciwko ospie, zdemontowano oświetlenie ulic w Rzymie i zniszczono ogród zoologiczny w Turynie. Decyzje podejmowano w imieniu różnych narodów europejskich nie licząc się z ich opinią i interesami. Niemcy i Włochy, które chciały utworzyć zjednoczone państwo nadal miały być rozbite na liczne drobne państewka, natomiast Belgowie, którzy pragnęli posiadać odrębne, niezależne państwo połączeni zostali z Holandią. Cofnięte zostały wszelkie postępowe reformy epoki napoleońskiej i powrócić miał konserwatywny sposób sprawowania władzy. Obradujący w Wiedniu zdawali sobie sprawę, że ich nie popularne decyzje mogą stać się przyczyną różnych ruchów rewolucyjnych. W związku z tym z inicjatywy cara Rosji powstała organizacja-Święte Przymierze, które miało wspierać się wzajemnie w tłumieniu wszelkich przejawów niezadowolenia. Do Świętego Przymierza nie przystąpiły USA, które nie chciały ingerować w sprawy europejskie, państwo papieskie z uwagi na prawosławną Rosję, a także sama Anglia nie była zainteresowana ściślejszym związkiem z organizacją, której czołowe miejsce zajmowali monarchowie absolutni
Zgodnie z przewidywaniami wkrótce w Europie widoczne były przejawy niezadowolenia społecznego, zwłaszcza, że rozbudowany został system policyjny i szpiegowski, śledzono wszystkie przejawy samodzielnej myśli, szpiegowano młodzież, urzędników, tępiono niezależną prasę.
Już w latach 20. zaczęły się rozwijać tendencje zjednoczeniowe we Włoszech. Wybuchły powstania w Neapolu i Piemoncie, ale interwencja Austrii uniemożliwiła wprowadzenie tu konstytucyjnych rządów. W latach 30. hasło zjednoczenia podjęła organizacja Młode Włochy.
W Hiszpanii pod wpływem ruchów liberalnych król musiał przywrócić konstytucję z okresu napoleońskiego. Na pomoc przyszła Francja wysyłając do Hiszpanii własne wojska, by opanowały sytuację rewolucyjną. Ponad 100 liberałów zawisło na szubienicy, konstytucja została odrzucona i przywrócono absolutyzm monarszy.
Jedynym państwem na kontynencie europejskim, gdzie walka zakończyła się powodzeniem, była Grecja, która w 1821 wystąpiła przeciwko Turcji, a w rok później ogłosiła niepodległość. Było to możliwe, ponieważ Grecy uzyskali poparcie innych państw. Najpierw Rosja dążyła do osłabienia Turcji, by zająć cieśniny czarnomorskie, a następnie Francja i Anglia poparły Grecję, bo nie chciały nadmiernego wzrostu potęgi Rosji.
W tym czasie zaczęły wybuchać walki narodowo-wyzwoleńcze w koloniach hiszpańskich w Ameryce Południowej. Państwa Świętego Przymierza zamierzały wysłać tam swoje wojska w celu stłumienia ruchów rewolucyjnych. Sprzeciwiła się temu Anglia, która widziała możliwość zdobycia dla siebie w Ameryce Południowej rynków zbytu. Ponadto Stany Zjednoczone głosiły wówczas hasło „Ameryka tylko dla Amerykanów” i odmówiły państwom europejskim prawa wtrącania się w sprawy amerykańskie. Z kolonii powstały więc niepodległe państwa: Boliwia, Columbia, Argentyna, Chile, Wenezuela, Ekwador, Peru. Wkrótce walka o wyzwolenie spod zależności kolonialnej państw europejskich przy poparciu USA podjęły kolonie w Ameryce Środkowej. Nieudana próba interwencji osłabiła pozycję Świętego Przymierza.
Najsilniejszym państwem po kongresie wiedeńskim w Europie była Rosja, a car uważany był za najbardziej liberalnego władcę. Jednak w Rosji zwalczane były wszelkie próby reform, opozycja była surowo karana, zsyłana na Sybir, kontrolę sprawował rozbudowany system policyjno-szpiegowski. Taka polityka wywoływała sprzeciw w społeczeństwie rosyjskim, a zwłaszcza wśród oficerów, inteligencji i postępowej szlachty. Powstawały organizacje spiskowe, które stawiały sobie za cel obalenie cara. Kiedy w 1825 zmarł car Aleksander II i nastało bezkrólewie spiskowcy zwani „dekabrystami” zamierzali odmówić złożenia przysięgi jego następcy. Akcja nie powiodła się, a młodzi rewolucjoniści zostali skazani na śmierć lub pobyt na Syberii. Złamanie powstania dekabrystów dało carowi pretekst do jeszcze silniejszego terroru. Z wojska i urzędów suwano ludzi myślących niezależnie, szerzyło się przekupstwo i samowola urzędników. Carat stosował również politykę bezwzględnego ucisku wobec narodów podbitych przez Rosję, co również wywoływało oburzenie i prowadziło do podejmowania walk niepodległościowych, czego przykładem jest wybuch powstania listopadowego w Królestwie Polskim.
We Francji nastąpiła restauracja dynastii Burbonów, a wraz z nimi powróciła arystokracja, która otrzymała ze skarbu odszkodowania za utracone w czasie rewolucji majątki oraz zaczęła odgrywać pierwszoplanową rolę w państwie, czego nie mogła zaakceptować burżuazja. 27.07.1830 w Paryżu wybuchła rewolucja. Po kilku dniach walk wojska królewskie wycofały się i sam monarcha opuścił stolicę. Burżuazja nie wykorzystała swojego zwycięstwa, by przywrócić we Francji republikę. Zadawalała się wprowadzeniem konstytucji licząc, że monarchia konstytucyjna będzie broniła jej interesów przed ludem. Dlatego też oddali władzę w ręce Ludwika Filipa z bocznej linii Burbonów, który zgodził się zaprzysiądz konstytucję.
W sierpniu 1830 wybuchła również rewolucja w Belgii. Belgowie, którzy byli gorzej traktowani od Holendrów postanowili zerwać ten związek i ogłosili niepodległość. Król Holenderski poprosił państwa Świętego Przymierza o pomoc, ale Francja i Anglia uznały niepodległość Belgii. Z interwencją wybierał się tylko car Rosji, ale wybuch powstania listopadowego w Królestwie Polskim pokrzyżował te plany.
Pod koniec lat 40.w Europie wystąpił nieurodzaj, co jeszcze bardziej pogorszyło sytuacje najbiedniejszych grup społecznych. W wielu miastach dochodziło do zaburzeń, podczas których wdzierano się do magazynów i sklepów, by zdobyć żywność. W 1848 przez Europę przeszła nowa fala rewolucji zwana Wiosną Ludów. Jako pierwsza wybuchła rewolucja we Francji, gdzie 22.02. doszło do walk ulicznych w Paryżu. Oskarżono urzędników o różne manipulacje i afery finansowe. Król uciekł z miasta, schroniło się też wielu ministrów. W Paryżu utworzony został rząd tymczasowy, który proklamował republikę i ogłosił deklarację o prawie do pracy. W Paryżu utworzone zostały Warsztaty Narodowe, w których wszyscy bez względu na wykształcenie mogli znaleźć pracę fizyczną. Ogłoszono również dekret wznoszący cenzus majątkowy podczas wyborów i wprowadzono powszechne głosowanie, a dzień pracy skrócono do 10h. Burżuazja nie była jednak zainteresowana powiększeniem uprawnień robotników i postanowiła zahamować proces przemian. Doprowadziła do skłócenia robotników i chłopów tłumacząc mieszkańcom wsi, że to oni utrzymują Warsztaty Narodowe płacąc zwiększone podatki. W wyborach do Zgromadzenia Narodowego chłopi głosowali więc na kandydatów burżuazji i monarchistów.
Nowy parlament rozwiązał Warsztaty, zaprzestał wypłacania zasiłku dla bezrobotnych, przedłużył dzień pracy do 12h i krwawo tłumił wszelkie przejawy oporu. Prezydent Napoleon Bonaparte ( bratanek cesarza), polityk ambitny szukał poparcia, a kiedy czuł się dostatecznie silny dokonał wojskowego zamachu stanu. Obalił republikę i ogłosił się cesarzem Napoleonem III.
W monarchii austriackiej wystąpienia rewolucyjne miały różny charakter. Społeczeństwo Wiednia domagało się ustąpienia znienawidzonego Kanclerza Metternicha, który w przebraniu kobiecym opuścił miasto, a następnie wyjechał do Anglii. Burżuazja wymusiła przyjęcie konstytucji, która dawała prawa wyborcze robotnikom i w wolnych wyborach wyłoniony został nowy parlament.
Korzystając z osłabienia monarchii niektóre narody żyjące pod panowaniem Habsburgów pragnęły odzyskać niepodległość. Największe rozmiary przyjęła rewolucja na Węgrzech, gdzie ogłoszono powstanie niepodległego państwa, powołano nowy rząd i parlament, Ponieważ Węgrzy jako jedyny naród na terenie monarchii posiadali własne wojsko w tłumieniu rewolucji Austrię poparła zbrojnie Rosja wysyłając armię pod wodzą Paskiewicza.
Niewielkie rozmiary natomiast miała rewolucja w Pradze, ponieważ nie udało się doprowadzić do porozumienia pomiędzy zamieszkującymi tam narodami słowiańskimi.
W państwach niemieckich wystąpienia rewolucyjne organizowane były najczęściej pod hasłem zjednoczenia oraz wprowadzania konstytucji. We Frankfurcie utworzony został parlament, w którym zasiedli przedstawiciele wszystkich niemieckich państw i opracowali konstytucję dla zjednoczonej Rzeszy. Zaproponowano również królowi Prus przyjęcie korony, ale ten odmówił i nie uznał konstytucji.
W czasie rewolucji niemieckich doszło także do wystąpień Polaków w zaborze pruskim. Nie przybrały one jednak większych rozmiarów i zostały stłumione.
Przyczyną wystąpień rewolucyjnych w I połowie XIX w. były postanowienia kongresu wiedeńskiego i konserwatyzm tłumiący wszelkie postępowe idee. Siłą napędową tych ruchów była przeważnie burżuazja, która nie mogła pogodzić się z odsunięciem jej od władzy i przywróceniem praw arystokracji. Była też burżuazja siłą, która nie dopuszczała do głębszych przemian społecznych. Kiedy osiągnęła swój cel- wprowadzenie konstytucji, dochodziła do porozumienia z monarchami i arystokracją, by nie dopuścić do ruchów robotniczych.
Nie powiodły się działania niepodległościowe narodów słowiańskich, które nie potrafiły zjednoczyć się we wspólnej walce. Największe korzyści wyniosła więc burżuazja, która zdobyła dostęp do władzy, zasiadła w parlamentach i rządach wielu państw europejskich.

2.2 Bismarck

Europa w cieniu potęgi Bismarcka: miedzynarodowe skutki zjednoczenia
Niemiec 1871-1918.
Kanclerz Otto von Bismarck był czołową postacią niemiecka związaną z ideą zjednoczenia Niemiec w II połowie XIXw. Jego zręczna polityka doprowadziła do utworzenia potężnego państwa – Cesarstwa Niemieckiego w 1871 przez tak zwane zjednoczenie „krwią i żelazem”, które oznaczało w praktyce dążenie do zjednoczenia poprzez wojny z przeciwnikami scentralizowania władzy na terenie Niemiec. Zjednoczone państwo rozwijało się stając się potęgą militarną i gospodarczą Europy. Jego pozycja w czołówce mocarstw ówczesnego świata doprowadziła do jej ekspansywnej polityki, której owocem była I wojna światowa (1914-1918). Dotkliwa porażka państwa niemieckiego w 1918 doprowadziła do ostatecznego kresu potęgi państwa stworzonego przez Bismarcka. W latach 1871-1918 można zauważyć wzrost znaczenia Niemiec na arenie międzynarodowej.
W wyniku wojny prusko-francuskiej, królestwo pruskie wyeliminowało ostatniego przeciwnika zjednoczenia – Francję. 1871 przyniósł światu nowe liczące się państwo – Cesarstwo Niemieckie, które proklamował Otto von Bismarck w Sali kryształowej w pałacu w Wersalu. Na jego czele stanął Wilhem I Hohenzollern, który ogłosił się cesarzem. Obejmowało one tereny: powiedeńskiego tworu politycznego Związku Niemieckiego bez ziem należącego do Cesarstwa Austriackiego (Austria, Czechy), tzw. Zabór pruski z Poznaniem i Gdańskiem, tereny zabrane Danii (Szlezwik i Holsztyn), świeżo uzyskane ziemie na zachodzie w wyniku wojny z Francją – Alzacja i Lotaryngia oraz ziemie należące do najważniejszego niemieckiego państwa oraz ostatecznego przewodnika zjednoczenia – Królestwa Prus. Błyskotliwa skuteczność dyplomatyczna Bismarcka zapoczątkowała szereg sukcesów na arenie międzynarodowej począwszy od samego zjednoczenia.
W 1873 z inicjatywy Bismarcka powstał Sojusz Trzech Cesarzy (sojusz cesarstw: Niemieckiego, Austrio-Węgierskiego i Rosyjskiego pod wodzą Wilhelma I, Franciszka Józefa I oraz Aleksandra II). Był to potężny układ mający na celu zagwarantować przyszły pokój europejski. Bismarck nie chciał doprowadzić do tzw. „koszmarnej koalicji” czyli sojuszu rosyjsko-francuskiego, który według kanclerza miał doprowadzić do przyszłej wojny Niemiec na dwóch frontach, a w konsekwencji do upadku cesarstwa.
Kolejnym międzynarodowym sukcesem polityki niemieckiej był kongres berliński w 1878. Otto von Bismarck przejął rolę mediatora pomiędzy skłóconymi mocarstwami: Wielką Brytanią, a Cesarstwem Rosyjskim. Kongres starał się ułagodzić dążenia Wielkiej Brytanii, która niezadowolona z polityki Rosji względem Turcji Osmańskiej, groziła nawet wypowiedzeniem wojny państwu cara. Konferencja zdołała ustabilizować sytuację europejską i wypromowała politykę Bismarcka, w której kongres berliński okazał się zwycięstwem i umocnieniem pozycji międzynarodowej Niemiec.
W latach 1884-1885 do Niemiec przyłączone zostały pierwsze nabytki kolonialne: m.in. Togo, Kamerun, Niemiecka Afryka Południowo-Wschodnia czy Nowa Gwinea. W 1885 doszło do kongresu berlińskiego, w którym główne mocarstwa kolonialne zdecydowały o podziale stref wpływów na kontynencie afrykańskim. Rozpoczęło to tzw. „Wyścig o Afrykę”, który trwał aż do wybuchu I Wojny Światowej.
Kiedy w 1888 na tronie cesarskim zasiadł Wilhelm II Hohenzollern nastąpiła zmiana kierunku polityki zagranicznej. Jedną z pierwszych decyzji nowego cesarza było zdymisjonowanie kanclerza Otto von Bismarcka ze względu na różnicę poglądów wobec zasadniczych kwestii w polityce międzynarodowej. Za jego panowania doszło do zaostrzenia rywalizacji mocarstw na starym kontynencie oraz militarnego wyścigu zbrojeń. Panowanie Wilhelma II ukazały imperialne zakusy państwa niemieckiego, które w wielu międzynarodowych konfliktach przedstawiało swoje dążenia (1896 – Wihelm II gratuluje Paulowi Krugerowi, przywódcy burskiemu zwycięstwa z Anglikami przez co wywołuje międzynarodowy skandal, 1908 – wywiad cesarza, w którym potwierdza swoje imperialne dążenia doprowadził do debaty w Niemczech nad ograniczeniem możliwości cesarza dotyczących polityki zagranicznej.)
W 1882 doszło do zawiązania układu między trzema państwami: Cesarstwem Niemiec, Królestwem Włoch i Austro-Węgrami. Był to swoisty sojusz zwany trójprzymierzem, który przyspieszył proces wyścigu zbrojeń oraz w konsekwencji doprowadził do powstania dwóch rywalizujących obozów (ententa, państwa centralne), które znalazły się w stanie wojny.
W 1914 doszło do wybuchu I Wojny Światowej, która spotkała się z entuzjazmem panującego cesarza oraz kręgów militarystycznych w Niemczech (Helmuth von Moltke młodszy, Erich Ludendorff, Paul von Hindenburg). Nieprzewidziana klęska wojsk państw centralnych doprowadziła do międzynarodowej kontroli państwa przez Ligę Narodów, sankcji gospodarczych oraz wielu ograniczeń na tle wojskowym. Dominujące państwo na starym kontynencie stało się przedmiotem kontroli obcych mocarstw przez co samo utraciło swoją wysoką przedwojenną pozycję, a traktat wersalski (układ pokojowy pomiędzy Niemcami, a państwami ententy) zniszczył państwo z 1871 jakim było Cesarstwo Niemieckie.
Jak ukazała I Wojna Światowa, spełniła się „przepowiednia” Bismarcka, który nie wierzył w możliwą dominację militarną Niemiec w Europie i walkę na dwa fronty z „koszmarną koalicją”, która doprowadzi do upadku Cesarstwa. Historia Niemiec w latach 1871-1918 ukazała jak rozwijało się potężne państwo pod wodzą „żelaznego kanclerza”, Otto von Bismarcka, którego umiejętności dyplomatyczne postawiły Cesarstwo na czele mocarstw światowych. Jego umiejętne postrzeganie realiów polityki ogólnoeuropejskiej utrzymały Niemcy na silnym stanowisku wśród innych państw Europy i nie dopuściły do eskalacji większych konfliktów, które mogłyby osłabić Niemcy. Zakusy imperialne Wilhelma II pokazały, że przewaga militarna i gospodarcza nad innymi państwami nie wystarczy by przejąć dominację nad Europą, a żeby utrzymać swą pozycję trzeba polegać na racjonalnej oraz przemyślanej polityce. Przysłowie „historia lubi się powtarzać” świetnie oddaje sytuację Wilhema II, który w 1918 zobaczył tę samą wizję porażki którą widział Napoleon Bonaparte, w 1814 i w 1815.

2.

Kongres wiedeński (tak zwany "koncert mocarstw") obradował w latach 1814-15. Został on przerwany przez tak zwane "sto dni Napoleona", jednakże szybko powrócono do obrad. Na Kongresie omawiano ważne sprawy dotyczące ładu, który miał zapanować w Europie po epoce napoleońskiej. Przedstawiciele Anglii, Francji, Rosji, Austrii i Prus. Naturalnie podział ziem dostarczał wielu sporów i kłótni pomiędzy reprezentantami, każdy chciał uzyskać jak najlepsze ziemie. Bój toczono między innymi o Saksonię i Księstwo Warszawskie. Kongres ten często nazywano także "tańczącym kongresem", gdyż w czasie obrad uczestniczy wiele czasu poświęcali na bale, przedstawienia teatralne, koncerty, rewie wojskowe i wycieczki za miasto. Akt końcowy podpisano 9 czerwca 1815 roku.

Reprezentanci

Anglia - książę Artur Wellington, Karol Stewart i Robert Stewart, wicehrabia Castlereagh
Austria - książę Klemens Lothar von Metternich będący ministrem spraw zagranicznych, cesarz Franciszek I i baron Wassenberg
Francja - książę-minister Karol de Talleyrand
Prusy - kanclerz książę Karol August von Hardenberg, Wilhelm von Humboldt oraz król Fryderyk Wilhelm III
Rosja - Karol Nesselrode, Gustaw von Stackelberg, książę Andrzej Razumowski, książę Adam Czartoryski i car Aleksander I

(1)Na Kongresie Wiedeńskim kierowano się trzema głównymi zasadami:

Legitymizm - prawo nienaruszalności dynastii panujących przed Rewolucją Francuską do tronów europejskich, ponieważ władza ich pochodziła od Boga; było to także sprzeciwianie się hasłom rewolucji dotyczącym suwerenności narodu i jego prawie do samostanowienia; wystąpienia przeciw władcy i jego dynastii uznano za bezprawne.
Restauracja - powrót do dynastii sprzed 1789 roku, na przykład na tronie Francji znowu zasiedli Burboni (Ludwik XVIII).
Równowaga sił - jest to stosowana przez Anglie zasada tzw. "balance of power", która miała zapobiec dominacji jednego państwa kosztem innych na kontynencie europejskim; Wielka Brytania często występowała w roli arbitra.

Postanowienia terytorialne

Belgia i Holandia - połączone zostały w jedno państwo - Zjednoczone Królestwo Niderlandów. Co się wkrótce okazało strasznym błędem, nie wzięto pod uwagę dążeń Belgów do posiadania własnego państwa (w 1830 roku wybuchło tu powstanie narodowowyzwoleńcze).
Francja - granice francuskie miały mieć kształt tych sprzed 1790 roku. Na państwo nałożono wysoką kontrybucję (700 milionów franków). Wojsko ograniczono do 150 tysięcy żołnierzy. W państwie stacjonowały tymczasowo wojska państw zwycięskich. Nastąpiła restauracja Burbonów - rządy braci Ludwika XVI: Ludwika XVIII, a potem Karola X.
Rosja - otrzymała znaczne ziemie Księstwa Warszawskiego, a także Finlandię i Besarabię.
Szwajcaria - uznano ją za niepodległe, suwerenne państwo.
Wielka Brytania - zatrzymały przy sobie: Maltę, Helgoland, Wyspy Jońskie, Cejlon, Mauritius i południową Afrykę.
Włochy - powróciły do stanu sprzed rewolucji i wojen napoleońskich. Utrwalono istniejące tam wcześniej już rozbicie polityczne i ekonomiczne. Nastąpiła restauracja Państwa Kościelnego i władzy papieża. Modena i Toskania powróciły do władzy Habsburgów włoskich, Parmę z kolei oddano w dożywotnie posiadanie córce cesarza Franciszka I, żonie Napoleona I. Do Neapolu i na Sycylię wrócił Ferdynand IV Burbon, który zjednoczył południowe Włochy i stworzył Królestwo Obojga Sycylii, będąc tam królem jako Ferdynand I. Do Austrii natomiast wróciła Lombardia, Wenecja i Dalmacja.
Ziemie niemieckie - rozwiązano przede wszystkim utworzony przez Napoleona Związek Reński. Na jego miejsce utworzono Związek Niemiecki. Skupiał on 41 państw i 4 wolne miasta. Pozycję przewodniczącego powierzono Austrii, co wkrótce stało się przyczyną licznych konfliktów z rozrastającą się potęgą Prus. Utrwalono jednak rozbicie ekonomiczne i polityczne w księstwach niemieckich. Bawaria oddała Austrii Tyrol i Salzburg, ale za to zatrzymała Palatynat Reński i Würzburg. Królestwo Pruskie z kolei otrzymało część ziem Księstwa Warszawskiego (tzw. Wielkie Księstwo Poznańskie), część Saksonii, Gdańsk, Pomorze Szwedzkie z Rugią, Nadrenię i Westfalię.
Ziemie polskie - z większości ziem Księstwa Warszawskiego utworzono Królestwo Polskie zwane także Królestwem Kongresowym lub Kongresówką. Było ono w ścisłej unii realno-personalnej z Cesarstwem Rosyjskim. Pierwszym jego władcą został car Aleksander I. Austria otrzymała z kolei kopalnie soli w Wieliczce i Bochni. Wielkopolskę włączono w skład państwa pruskiego jako Wielkie Księstwo Poznańskie.

Święte Przymierze

Święte Przymierze była to próba stworzenia federacji państw, których władcy troszczyliby się o zachowanie porządku i ładu w Europie. Miano nie tylko nie dopuszczać do kolejnych rewolucji, ale także w założeniach miano się kierować braterstwem, zasadami ewangelii oraz przyjaźnią przy rozwiązywaniu konfliktów międzynarodowych. Akt ustanawiający Święte Przymierze podpisano 26 września 1815 roku z inicjatywy cara Rosji, Aleksandra I. Chociaż do Przymierza przystąpiły prawie wszystkie kraje europejskie (oprócz Państwa Kościelnego, Anglii i Turcji), to jednak główny prym wiodły trzy z nich: Austria, Rosja i Prusy. Papież odmówił wstąpienia ze względu na to, że do Przymierza weszły państwa różnych wyznań, a nie tylko chrześcijanie. Anglia z kolei uznała przystąpienie do Święte Przymierza jako niezgodne z konstytucją. Zaproszone przez cara Stany Zjednoczone również odmówiły, głównie ze względu na niechęć mieszania się w sprawy europejskie.

3. Rozwój terytorium USA w XIX w.

Pod koniec XVIII wieku zalążek przyszłych Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej znajdował się na wschodnim wybrzeżu. Tworzyło go trzynaście angielskich kolonii: Georgia, Karolina Południowa, Karolina Północna, Wirginia, Maryland, Pensylwania, New Jersey, Delaware, Nowy Jork, Connecticut, Rhode Island, New Hampshire i Massachusetts.

 W kwietniu 1775 r. padły pierwsze strzały i rozpoczęła się walka o niepodległość kolonii angielskich. Do dziś nie wiadomo kto pierwszy odważył się na taki krok – koloniści czy Brytyjczycy. Hasło niepodległości trzynastu kolonii padło po raz pierwszy z ust angielskiego radykała Thomasa Paine’a. W rozpowszechnianej od 1776 r. broszurze „Zdrowy rozsądek” (Common Sense) twierdził, że lud posiada naturalne prawo do zjednoczenia, do niepodległości oraz do walki z angielską tyranią. Przedstawił także Nowy Świat jako alternatywę dla Starej, kontynentalnej Europy. Wezwanie Paine’ padło na bardzo podatny grunt. Ponadto przyszłe wydarzenia wpłynęły również powstałe wówczas ideologie i programy polityczne, przedstawiane przez Johna Locke’a, Karola Mokteskiusza czy Jean’a Jacques’a Rousseau.

4 lipca 1776 r. została podpisana Deklaracja Niepodległości Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. Nowe państwo składało się wówczas z trzynastu kolonii. Jednak proces terytorialnego rozwoju kraju dopiero się rozpoczynał. 

 W 1803 r. od Napoleona Bonaparte Stany Zjednoczone nabyły Luizjanę. To przesądziło los hiszpańskiej Florydy. Od początku Xix wieku to właśnie tutaj kierowało się amerykańskie osadnictwo.  Ruch ten był tak silny, że w 1811 r. osadnicy proklamowali niezależność Florydy od Hiszpanii. Dopiero jednak oficjalnie w 1819 r. Hiszpania na skutek problemów w Ameryce Południowej została zmuszona do oddania Florydy Stanom Zjednoczonym. W tym samym czasie rozpoczęła się też amerykańska ekspansja wzdłuż rzeki Missouri i Arkansas. Ziemie te były zamieszkiwane przez Indian utrzymujących się z łowiectwa i rybołówstwa. Amerykanie potrafili wykorzystać walki toczone pomiędzy plemionami indiańskimi. W ślad za Amerykanami na Dziki Zachód przybywali wszelkiego rodzaju awanturnicy, poszukiwacze przygód, a także nowi osadnicy. Za pomocą oręża i często za pomocą „ognistej wody” Indianie byli coraz bardziej spychani z zajmowanych przez siebie terenów na zachód. Po opanowaniu większości zajmowanych przez nich terenów stworzono dla nich rezerwaty, których obszar i tak systematycznie zmniejszano.

 W związku z ekspansją w kierunku zachodnim pojawiła się konieczność stworzenia nowych stanów. W 1792 r. utworzony został stan Kentucky, a w 1796 r. stan Tennessee. W 1821 r. unia liczyła już 23 stany. W 1845 r. utworzony został stan Teksas. Wcześniej tereny tego stanu należały do Meksyku, mimo że zamieszkiwali je Indianie. Rząd meksykański wyraził zgodę na ich osiedlenie się w granicach Meksyku. Korzystając z trudnej sytuacji w jakiej znalazł się Meksyk, w 1836 r. zamieszkali tu osadnicy ogłosili niepodległość Teksasu. W 1845 r. uchwalili połączenie tej prowincji ze Stanami Zjednoczonymi. Te wydarzenia stały się powodem wybuchu wojny pomiędzy Meksykiem a Stanami Zjednoczonymi. Wojna toczyła się w latach 1846-1848, a w jej wyniku Meksyk utracił nie tylko Teksas, ale także cały kraj na zachód od Teksasu. Była to wówczas większa część jego terytorium. Jednocześnie w tymi wypadkami Stany zjednoczone przeprowadziły za zgodą Wielkiej Brytanii wyznaczenie granicy kraju Maine (1842 r.) i Oregonu (1846 r.). W 1853 r. amerykański poseł kupił od Meksyku pustynny obszar na południe od Arizony. Wówczas Stany Zjednoczone uzyskały na południu granicę jaką posiadają do dziś.

 Ekspansji terytorialnej towarzyszył rozwój ekonomiczny. Już wówczas zaczęły się rysować różnice między stanami południowymi i północnymi. W 1840 r. w Kalifornii odkryto złoto. Ściągnęło ono do tego stanu mnóstwo jego poszukiwaczy, tysiące awanturników, chcących się szybko wzbogacić. Dzięki odkrytym złożom złota Kalifornia stała się bardzo bogatym krajem, co wpłynęło ujemnie na sytuację gospodarczą mas pracujących.

 Ostatnim nabytym przez Stany Zjednoczone terytorium była Alaska, zakupiona od Rosji. Alaska została odkryta przez Rosjan w XVIII wieku. Od 1799 r. stała się celem wypraw odkrywczych i była eksploatowana i administrowana przez Kompanię Rosyjsko-Amerykańską. Carat zdecydował się ze względu na dużą odległość i mała dochodowość nowo odkrytego terytorium, odsprzedać Alaskę Stanom Zjednoczonym. Układ podpisano w Waszyngtonie 30 marca 1867 r. Alaska została sprzedana za 7,2 mln dolarów.

 W 1867 r. Stany Zjednoczone osiągnęły granice terytorialne jakie mają obecnie.

4. Główne cele polityki Wilsona.

Nazwą 14 punktów Wilsona określa się program pokojowy, który przedstawił 8 stycznia 1918 roku w orędziu do Kongresu prezydent Thomas Woodrow Wilson. Postulował w nim podjęcie działań, które należałoby przedsięwziąć, by świat po I wojnie światowej był sprawiedliwszy. Wprowadzenie ich w życie miałoby też zapobiec kolejnej wojnie światowej. Dla Polski ważny był 13. punkt, mówiący o utworzeniu niepodległego państwa polskiego z dostępem do morza na terenach zamieszkanych w większości przez ludność polską.

1. Porozumienia pokojowe będą jawnie zawierane, nie będzie już porozumień tajnych. Dyplomacja ma działać jawnie i publicznie.

2. Całkowita wolność żeglugi na morzach, poza wodami terytorialnymi, zarówno w czasie pokoju, jak i w czasie wojny, poza przypadkami, kiedy morza te będą zamknięte całkowicie lub częściowo przez działania międzynarodowe, mające na celu wykonanie międzynarodowych porozumień.

3. Zniesienie barier gospodarczych i ustalenie warunków handlu równych dla wszystkich narodów akceptujących pokój i stowarzyszonych dla jego utrzymania.

4. Wzajemna wymiana wystarczających gwarancji, tak aby zbrojenia narodowe zostały zredukowane do minimum.

5. Rozstrzygnięcie sporów kolonialnych w atmosferze swobodnej, otwartej i całkowicie bezstronnej, ale przestrzegając zasady, że interesy ludności zainteresowanej mają równą wagę co interesy Rządów.

6. Ewakuacja wszystkich rosyjskich terytoriów i uregulowanie stosunków z Rosją, Rosja ma prawo do samookreślenia swojego ustroju politycznego.

7. Belgia musi być ewakuowana i stać się w pełni suwerennym krajem.

8. Terytorium francuskie zostanie uwolnione i odbudowane. Alzacja i Lotaryngia mają powrócić do Francji.

9. Korekta granicy włoskiej, wzdłuż linii narodowościowej.

10. Stworzenie możliwości autonomicznego rozwoju narodom Austro-Węgier.

11. Rumunia, Serbia i Czarnogóra odzyskają utracone w czasie wojny terytoria, Serbii zostanie przyznany wolny dostęp do morza, stosunki między różnymi państwami bałkańskimi muszą być oparte na przyjacielskich porozumieniach, uwzględniających linie podziału wspólnot i narodowości.

12. Ludności tureckiej Imperium Osmańskiego zapewniona zostanie suwerenność i bezpieczeństwo, innym narodom zamieszkującym Imperium przysługuje prawo do bezpieczeństwa i rozwoju, oraz autonomia. Dardanele zostaną otwarte dla okrętów i statków handlowych, zabezpieczone gwarancją międzynarodową.

13. Stworzenie niepodległego państwa polskiego na terytoriach zamieszkanych przez ludność bezsprzecznie polską, z wolnym dostępem do morza, niepodległością polityczną, gospodarczą, integralność terytoriów tego państwa ma być zagwarantowana przez konwencję międzynarodową.

14. Stworzenie Ligi Narodów, której celem będzie zapewnienie gwarancji niepodległości politycznej oraz integralności terytorialnej wszystkich państw.

5. Podstawowe sprzeczności terytorialne po I wojnie światowej w Europie.

Europa po I wojnie światowej

I wojna światowa była pierwszym na tak ogromną skalę i o takim zasięgu konfliktem zbrojnym. Toczyła się ona przez cztery lata i pochłonęła życie ponad 10 mln żołnierzy, a około 20 mln ludzi odniosło rany. Wojna doprowadziła także do ogromnych zniszczeń i strat materialnych. Przyniosła szereg skutków w wielu dziedzinach - zmieniła polityczny obraz Europy, zmieniła europejskie społeczeństwa, rozwinęła w sposób dotąd niespotykany przemysł zbrojeniowy.

Po I wojnie światowej ukształtował się w Europie nowy porządek polityczny, a stosunki międzynarodowe zostały oparte na zupełnie nowych zasadach. Filarem tego porządku był traktat wersalski, zaś strażniczką systemu wersalskiego miała być Liga Narodów.

18 stycznia 1919 r. rozpoczęły się w Paryżu obrady konferencji pokojowej. Jej celem było przygotowanie traktatów pokojowych z państwami pokonanymi w I wojnie światowej oraz wypracowanie zasad trwałego pokoju. Konferencja miała przesądzić o losie i miejscu państw pokonanych w powojennym porządku w Europie. Główną rolę na konferencji odgrywało trzech przywódców - premier Anglii Lloyd George, premier Francji G. Clemenceau, prezydent Stanów Zjednoczonych Woodrow Wilson; nieco mniej aktywne były Włochy (Vittorio Orlando) oraz Japonia. Wymienione mocarstwa przewodniczyły konferencji jako Rada Najwyższa. Jednak od marca 1919 r. decydujący głos należał do czterech mocarstw (bez Japonii), które określa się jako Radę Czterech.

W czasie obrad konferencji wyłoniły trzy zasadnicze grupy zagadnień: problem ustalenia granic w Europie - zmiany terytorialne miały dotyczyć zarówno państw przegranych, jak i nowo utworzonych; problem zagwarantowania bezpieczeństwa i ochrony dla mniejszości narodowych; problem natury ekonomicznej - ustalenie wysokości reparacji wojennych, jakimi zamierzano obarczyć państwa pokonane. W konstruowaniu granic przyszłej Europy przyjęto jako naczelną zasadę - prawo narodów do samostanowienia o własnym losie; przyjęto zatem zasadę, iż zasięg terytorialny danej narodowości winien wyznaczać obszar danego państwa. Jednak nie zawsze zasady te rozstrzygały o przebiegu granic. Dominujące okazywały się najczęściej geopolityczne interesy mocarstw, w tym także kalkulacje gospodarcze.

Wszyscy uczestnicy konferencji uznali, że winą za wywołanie wojny należy obarczyć Niemcy. Jednak dyskusja na temat przyszłości Niemiec pokazała, że w kwestiach stosunku do pokonanych Niemiec zwycięskie mocarstwa bardzo się różnią. Na pierwszy plan wysunął się spór między Anglią i Francją. Francja, która najbardziej "wykrwawiła" się w wojnie i czuła się najbardziej zagrożona przez Niemcy dążyła do jak największego ich osłabienia. Rząd francuski chętnie widział Niemcy podzielone (np. oderwanie Nadrenii od Niemiec i oddanie ich pod zwierzchnictwo Ligi Narodów) oraz pozbawione całkowicie swoich sił zbrojnych i sprzętu wojskowego. Poza tym do gospodarczego osłabienia służyć by miało w zamyśle francuskim nałożenie na Niemcy dużych reparacji. Maksymalne osłabienie Niemiec miało sprawić, że Niemcy nie byliby w stanie odbudować w przyszłości swej potęgi militarnej i gospodarczej, a tym samym zagrozić Francji. Z kolei Anglia obawiała się zbytniego wzmocnienia Francji kosztem Niemiec i nie chciała tych ostatnich zbytnio pogrążać. Anglia obawiała się także tego, by zbyt upokorzone i osłabione Niemcy nie stały się łatwym miejscem dla wzniecenia rewolucji; tym bardziej, że na wschodzie Europy w Rosji powstawał nowy rewolucyjny ustrój.

Po wielu dyskusjach i przetargach wobec tak odmiennych dążeń Anglii i Francji ustalono postanowienia traktatu z Niemcami. Nie były one do końca spójne i nie zadowoliły Francji. Ten antagonizm angielsko-francuski zaciążył zresztą na wielu innych ważnych rozwiązaniach.

Traktat z Niemcami został podpisany 28.VI.1919 r. w Wersalu (stąd traktat wersalski). Traktat ten oznaczał dla Niemiec straty terytorialne oraz zmuszał je do przyjęcia szeregu zobowiązań i innych ograniczeń. Niemcy utraciły zatem na rzecz Francji Alzację i Lotaryngię; Zagłębie Saary miało przez 15 lat znajdować się pod zarządem Ligi Narodów, a po tym okresie miano tam przeprowadzić plebiscyt, który zadecydowałby o jego dalszym losie. Postanowiono także, iż obszar nad Renem (około 50 km) będzie stanowił strefę zdemilitaryzowaną. Państwo niemieckie zostało zdemilitaryzowane - utraciło więc lotnictwo, flotę i łodzie podwodne oraz broń pancerną (zakazano Niemcom produkcji i posiadania tego sprzętu wojskowego); przemysł zbrojeniowy Niemiec został zlikwidowany Poza tym zakazano powszechnej służby wojskowej w Niemczech; zezwolono jedynie Niemcom na posiadanie 100 tysięcznej armii (Reiswera), której zadaniem było głównie czuwanie nad porządkiem wewnątrz kraju. Obarczono także Niemcy poważnym odszkodowaniem wojennym, którego spłaty przewidziano na 30 lat.

Z sojusznikami Niemiec zawarte zostały odrębne traktaty, ale stanowiły one integralną część systemu wersalskiego. Zawarto je z Austrią, Bułgarią, Węgrami oraz Turcją.

Ich postanowienia były następujące:

1) traktat z Austrią - 10.IX.1919 r. w Saint -Germain-en-Laye

- straty terytorialne:

Czechy, Morawy i Śląsk Opawski - do Czechosłowacji

Styria, Dalmacja, Bośnia i Hercegowina - do Królestwa SHS (Jugosławia)

Bukowina - do Rumunii

południowy Tyrol, zachodnia Kraina i Pobrzeże Adriatyku - do Włoch

Galicja - do Polski

- inne: ograniczenie armii i wypłacenie reparacji wojennych

2) traktat z Bułgarią - 27.XI.1919 r. w Neuilly

- straty terytorialne:

Dobrudża Południowa - do Rumunii

Tracja Zachodnia - do Grecji

inne: ograniczenie sił zbrojnych do 20 tys. żołnierzy; zakaz posiadania lotnictwa i broni ciężkiej

3) traktat z Węgrami - 20.VI.1920 r. w Trianon

- straty terytorialne:

Słowacja i Ruś Podkarpacka - do Czechosłowacji

Siedmiogród i część Banatu - do Rumunii

Chorwacja, Wojwodina i część Banatu - do Królestwa SHS (Jugosławia)

inne: ograniczenie sił zbrojnych i zapłata reparacji wojennych

4) traktat z Turcją - 10.VIII.1920 r. w Sevres

- straty terytorialne:

Adrianopol, Smyrna i europejskie posiadłości Turcji - do Grecji

południowo-wschodnie obszary Turcji - do Kurdystanu

likwidacja Imperium Osmańskiego

- traktat z Turcją nie wszedł jednak w życie

Za ważne dzieło konferencji wersalskiej uważa się powołanie pierwszej w dziejach organizacji bezpieczeństwa zbiorowego, której zadaniem było rozstrzyganie sporów międzynarodowych na drodze pokojowej oraz czuwanie nad przestrzeganiem traktatów wersalskich. Była to Liga Narodów.

Liga Narodów została utworzona w 1919 r. w Paryżu podczas w czasie wspomnianej konferencji pokojowej. Inicjatorem jej powstania był prezydent USA Woodrow Wilson, który o potrzebie stworzenia takiej organizacji wspomniał w swoim 14 punktowym orędziu. Miał on również główny udział w opracowywaniu paktu Ligi Narodów. Pakt ów został 28.IV.1919 r. włączony do traktatu wersalskiego jako "integralna część Generalnego Traktatu Pokoju". Pakt ten wszedł w życie 10.I.1920 r. Członkami Ligi Narodów na początku zostały 32 państwa (państwa założyciele), 5 dominiów oraz 13 państw neutralnych w czasie wojny. Dopiero później dopuszczono do uczestnictwa w Lidze kraje pokonane w pierwszej wojnie światowej. W latach 1920-1925 Liga poszerzyła się jeszcze o 10 krajów. Liczyła zatem wówczas 55 członków. W 1937 r. Liga osiągnęła swój największy stan liczebny - jej członkami było 58 krajów. Siedziba Ligi znajdowała się w Genewie. Organizacja ta działała do 1946 r.

Działalności Ligi Narodów nie można jednoznacznie ocenić. Organizacja ta miała w swej historii wiele porażek; odnosiła też niekiedy sukcesy. Angażowała się głównie w sprawy dotyczące wojen, pokoju i bezpieczeństwa w Europie i na świecie. Liga zajmowała się między innymi sporem polsko-litewskim o Wilno w 1920 r.; konfliktem grecko-włoskim o cieśninę Korfu w 1923 r. Jej niewątpliwym osiągnięciem było zorganizowanie w 1932 r. konferencji rozbrojeniowej. Jednak późniejsze lata jej działalności, a zwłaszcza lata 30-te XX w. nie były już tak udane. Nie udało się Lidze zapobiec wybuchowi drugiej wielkiej wojny i zatrzymać agresorów. Liga nie zajmowała się już sprawą ataku III Rzeszy na Polskę w 1939 r., ponieważ od grudnia tego roku przestała faktycznie funkcjonować. Wobec wielu innych poważniejszych konfliktów Liga okazywała się bezradna. Nie zrobiła nic, kiedy Francja wprowadziła okupację Zagłębia Rury oraz wtedy, kiedy III Rzesza bezprawnie anektowała Kłajpedę należącą do Litwy. Dopuszczenie do takich sytuacji godziło w autorytet Ligi i czyniło z jej paktu zbiór pustych słów. Zdecydowanym działaniem wykazała się jedynie wtedy, kiedy Związek Radziecki dokonał agresji na Finlandię; Liga Narodów wykluczyła wtedy ze swych szeregów ZSSR.

Spór polsko-litewskim o Wilno w 1920

Czas 1 września – 7 października 1920

Miejsce Europa Wschodnia Terytorium Suwalszczyzna i Litwa

Przyczyna wzajemne roszczenia terytorialne

Wynik wygrana Polaków

Strony konfliktu
II Rzeczpospolita
Dowódcy
Adam Nieniewski
Siły
nieznane, początkowo dużo mniejsze

Konflikt polsko-litewski – lokalny zatarg w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Zatarg między państwami powstał na tle przynależności Wilna. Miasto pod względem historycznym było częścią Litwy, jednak większość ludności mówiła po polsku i czuła się związana z rodzącym się państwem polskim.

Litewskie roszczenia terytorialne

Pierwszy raz miasto zostało zajęte przez wojsko polskie wywodzące się z tzw. Samoobrony wileńskiej w noc sylwestrową 31 grudnia 1918/1 stycznia 1919 roku. Przeciwnikiem byli Niemcy, którzy bez walki opuścili Wilno. Opór stawiali jedynie uzbrojeni komuniści. 5 stycznia 1919 Wilno po walkach zajęli bolszewicy. Ponownie miasto zajęły polskie wojska przyszłego Frontu Litewsko-Białoruskiego pod dowództwem gen. Stanisława Szeptyckiego 19 kwietnia 1919.

W lipcu 1919 Rada Najwyższa konferencji pokojowej w Paryżu zdecydowała o poprowadzeniu linii demarkacyjnej wzdłuż linii Grodno-Wilno-Dyneburg, zostawiając Wilno po stronie polskiej (linia Focha). W wyniku kontrofensywy bolszewickiej Polacy zostali zmuszeni do wycofania z miasta. 12 lipca 1920 Rosja Radziecka zawarła umowę z Litwą, na mocy której Wilno miało zostać przekazane Litwinom. W wyniku zwycięstwa pod Warszawą polskie oddziały ponownie zbliżyły się w okolice miasta.

7 października w Suwałkach podpisano umowę wojskową (Umowa suwalska) o tymczasowej linii demarkacyjnej: od granicy Prus Wschodnich przez Suwalskie i linią Druskienniki-Orany-Bastuny (stacja kolejowa pod Lidą). Tu linia demarkacyjna się kończyła; Wilna nie objęto umową. Polacy dążyli do przeprowadzenia plebiscytu na Wileńszczyźnie, na co nie zgadzała się strona litewska. Faktycznie bowiem Sowieci uciekając przekazali Wilno Litwinom 27 sierpnia 1920 roku.

Józef Piłsudski wydał rozkaz gen. Żeligowskiemu upozorowania buntu i zajęcia miasta. Wraz z okolicznymi terenami utworzono Republikę Litwy Środkowej. W 1922 przeprowadzono wybory do lokalnego sejmu, który zadecydował o przyłączeniu tych terenów do Polski.

Konflikt grecko-włoski o cieśninę Korfu.

Czas 31 sierpnia − 27 września 1923

Miejsce Korfu

Przyczyna próba ekspansji terytorialnej Włoch

Wynik porozumienie grecko-włoskie pod auspicjami Ligi Narodów

Strony konfliktu
Włochy

Interwencja na Korfu (znana również, głownie w historiografii anglojęzycznej, jako incydent Korfu lub kryzys Korfu) − konfrontacja zbrojna pomiędzy faszystowskim Królestwem Włoch a Królestwem Grecji, pomiędzy 31 sierpnia a 27 września 1923. Jego bezpośrednią przyczyną było zabicie przez nieznanych sprawców na terytorium Grecji pięciu włoskich członków międzynarodowej komisji granicznej. Wobec odrzucenia przez rząd grecki ultimatum dotyczącego zadośćuczynienia, Włosi przeprowadzili bombardowanie i desant na wyspę Korfu. Po przekazaniu sprawy w gestię Ligi Narodów, przy aktywnym udziale dyplomacji brytyjskiej, ustalono satysfakcjonujące Włochy odszkodowanie, w zamian za co ich wojska opuściły wyspę do końca września. Zdarzenie to uznawane jest za pierwszy przykład ekspansywnej polityki Włoch po dojściu do władzy Narodowej Partii Faszystowskiej Benito Mussoliniego.

6. Peryferyjna strefa stabilności wg Mackindera

Sir Halford John Mackinder (ur. 1861, zm. 1947), jeden z najwybitniejszych brytyjskich geografów, jeden z twórców geopolityki.Był zwolennikiem przyznania Polsce całego terytorium Prus wschodnich po I wojnie światowej (z Królewcem Włącznie), oraz transferu ludności pomiędzy Polską a Niemcami co pozwoliłoby uzyskać jednolity skład etniczny. Jego nowatorstwo polegało na traktowaniu zagadnień historycznych jako wykładni geografii. Potrafił spojrzeć na dzieje świata globalnie z perspektywy obserwatora kuli ziemskiej. Wyszedł od stwierdzenia, że lądy stanowią faktycznie małe wysepki na oceanie światowym, a panowanie na lądach zapewnia kontrolę tego morza. Kluczową dla jego teorii geopolityki była koncepcja Heartlandu. Heartland to według niego stepy Azji Środkowej (dzisiejsze republiki środkowoazjatyckie), opanowanie Heartlandu daje kontrolę nad Eurazją. Ta z potęg, która kontroluje Eurazję, może zapanować nad światem. Zwolenniczką jego teorii jest m.in. obecna sekretarz stanu USA Condoleezza Rice. Potwierdzeniem jego teorii jest wyścig strategiczny USA i Rosji o wpływy w Azji Środkowej.
Heartland – jeden z elementów koncepcji geograficznej osi historii, przedstawionej przez Halforda Johna Mackindera na posiedzeniu Royal Geographical Society w 1904 roku. Heartland miał być według niego jądrem Wyspy Świata, naturalną fortecą, obszarem warunkującym panowanie nad resztą globu. Tworzyć go miały terytoria obejmujące Rosję, zachodnie Chiny, Mongolię, Afganistan, Beludżystan oraz Iran. Mckinder w roli władców świata widział nie Rosję lecz Niemcy. Na słabe strony tej teorii wskazywał m.in. Nicholas Spykman, formułując koncepcję Rimlandu. Nicholas J. Spykman był uważany za czołowego krytyka teorii geopolitycznej Heartlandu Halforda Johna Mackindera. Uważał, że przestała być aktualna, bo przeciwstawienie potęgi morskiej potędze lądowej nie jest adekwatne do zapewnienia równowagi sił. Wskazując słabe strony teorii Heartlandu, zwracał uwagę na przecenianie potencjału tego terenu. Zdaniem Spykmana, obszary Heartlandu były słabo rozwinięte, cierpiały z powodu odizolowania (np. góry Ural), ograniczonego dostępu surowców i słabego transportu wewnętrznego, jak i ograniczonych możliwości transportu zewnętrznego. Swoją krytykę teorii Heartlandu, Spykman zawarł w dwóch książkach: America’s Strategy In Word Politics wydanej w 1942 oraz w The Geography of the Peace wydanej w 1944.

Serce świata oznaczało pozycję strategiczną dla panowania nad „wyspą świata”, którą tworzyły Azja, Europa i Afryka. Kto rządzi „sercem kontynentu” panuje nad „wyspą świata”, kto panuje nad światową wyspą panuje nad światem.

7. Teoria Rimlandu wg Spykmana

N. J. Spykman w swojej teorii starał się udowodnić, że to nie Heartland a Rimland jest sercem kontynentu. W jego ujęciu Rimland to pas półwyspowy, który otacza Eurazję. Według Spykmana to właśnie ten obszar ma największe znaczenie geostrategiczne i jest największym źródłem konfliktów godzących w bezpieczeństwo światowe. Utrzymanie międzynarodowego pokoju miało być możliwe dzięki utrzymaniu kontroli USA nad tym regionem. Kontrola Waszyngtonu miała być zapewniona dzięki utrzymaniu baz wojskowych w Europie i na Dalekim Wschodzie, a także dzięki utrzymaniu dobrych stosunków ze Związkiem Radzieckim. Sojusz Stanów Zjednoczonych Ameryki i Związku Radzieckiego miał pewne wytyczne granice, Moskwa nie mogła rozciągać swojej hegemonii nad Rimland. Gdyby zaistniała sytuacja, w której Moskwa opanowałaby Rimland, przewaga byłaby zbyt poważna i USA byłyby zmuszone do sprzymierzenia się z Europą Zachodnią i Dalekim Wschodem.

Teoria Spykmana streszczana jest w zdaniu: Kto kontroluje obrzeża ten rządzi Eurazją, kto rządzi Eurazją kontroluje losy świata.

Teza Spykmana o przewadze Rimlandu w zasadzie się nie przyjęła – panuje przekonanie o równoważności Rimlandu i Heartlandu. Rozważaniom Spykmana przypisuje się duży wpływ na politykę międzynarodową USA w kontekście jego sugestii na temat interwencjonizmu na obszarze Rimlandu

W dwóch książkach, America 's Strategy in World Politics (1942) oraz w The Geography of the Peace (1944), Spykman wykazał słabe strony teorii Heartlandu, a mianowicie przecenianie potencjalnych sil tego obszaru; jego znaczenie w rzeczywistości było mniejsze z powodu niedostatków transportu wewnętrznego i słabego dostępu do niego. Spykman, we własnej teorii geopolitycznej, próbował udowodnić, że zasadnicze znaczenie strategiczne i polityczne mają nie środkowe, lecz obrzeżne obszary Eurazji, tzw. R i m 1 a n d, które są
buforem między mocarstwami lądowymi a morskimi. Zawarł to w słowach: „kto kontroluje obrzeża, ten rządzi Eurazją, kto rządzi Eurazją, kontroluje losy świata".

8. Główne konflikty zbrojne po 1945roku.

*Powojenne konflikty zbrojne były wywołane rywalizacją radziecko-amerykańską i dekolonizacją, czyli procesem rozpadu imperiów kolonialnych, oraz jednoczesną emancypacją krajów odtąd przez nich podbitych.
*Dawne kolonie wraz z uzyskaniem niepodległości mogły samodzielnie korzystać z własnych dóbr naturalnych, wybierać dowolne systemy polityczne, współdecydować o polityce ONZ. Jednak znaczące zacofanie w rolnictwie i przemyśle sprawiło, ze stanowią one dziś tak zwany Trzeci Świat. Ponadto w większości tych państw ukształtowały się wutorytarne reżimy polityczne.
*Najpoważniejszymi konfliktami doby powojennej były: wojna koreańska (1950-1953), kryzys kubański (1962), wojna w Wietnamie (od lat pięćdziesiątych do siedemdziesiątych XX w.) i dziesięcioletnia okupacja Afganistanu przez ZSRR (1979-1989).
*W konflitky te zaangażowane były USA i ZSRR, co groziło światu wybuchem kolejnej wojny globalnej.

-Wojna w Korei

W 1945 wojska aliantów wyzwoliły okupowaną przez Japończyków Koreę. W części północnej dokonała tego Czerwona Armia, w południowej Amerykanie. W czerwcu 1950 licząca około 200 tysięcy żołnierzy armia KRL-D zaatakowała Koreę Południową. Zbliżenie wojska ONZ do granicy komunistycznych Chin spowodowało, że w październiku po stronie KRL-D przystąpiła do wojny prawie milionowa tak zwana ochotnicza armia chińska. Oddziały te w styczniu 1951 zdobyły Seul. W sumie wojna trwała 3 lata tocząc się zmiennymi kolejami. 27 lipca 1953 w Panmundżon zawarto rozejm.

-Kryzys kubański
Od 1902 na Kubie następowała znaczna koncentracja kapitału amerykańskiego. W 1940 Francisco Batista y Zaldivar został prezydentem Kuby, i doprowadził do uchwalenia demokratycznej konstytucji oraz wprowadził reformy, wzorowane na amerykańskiej polityce „nowego ładu”. Rewolucja z lta 1956-1959 doprowadziła do przejęcia władzy przez armię powstańczą i „Ruch 26 lipca”, W 1959 premierem Kuby został główny organizator partzantki Fidel Castro Ruz. Kuba wspierana przez ZSRR była dobrze uzbrojona. 14 października 1962 amerykański samolot zwiadowczy wykonał zdjęcia sowieckej bazy budowanej na Kubie, na których było widać wyrzutnie rakiet, zaś inny lotniczy zwiadowca USA sfotografował na Morzu Karaibskim radziecki frachtowiec, na pokładzie którego można było rozpoznać przewożone myśliwce odrzutowe. Rząd USA podją więc decyzję o blokadzie Kuby. 28 października 1962 zawarto porozumienie amerykańsko-radzieckie w myśl którego ZSRR wycofał z Kuby wyrzutnie rakiet i bombowce, a USA zniosła wojskową blokadę Kuby.

-Wojna w wietnamie
Początkiem konfliktu w Wietnamie była próba odbudowania kolonialnych rządów francuzkich po wyzwoleniu kraju spod okupacji japońskiej. W 1945 utworzona została Demokratyczna Republika Wietnamu (DRW), obejmująca północną część kraju. W części południowej osiedli francuzi. W marcu 1946 DRW przynaległa do unii francuzkiej. W listopadzie doszło do antyfrancuzkich incydentów zbrojnych co zapoczątkowało prawie ośmioletnią wojnę wietnamsko-francuzką. W lipcu 1954 w Genewie zostało zawarte porozumienie kończące walki dzielące Wietnam wzdłuż rzeki Ben Hai. Zgodnie z porozumieniem miały się odbyć wybory, lecz w 1956 przywódca południowego wietnamu nie zgodził się na wspólne wybory z DRW obawiając się sfałszowania ich wyników. Zapoczątkowało to zbrojne zjednoczenie kraju pod rządami komunistów. Walki partyzanckie rozpoczęły się 1957. Sytuacja zaniepokoiła USA które udzieliły Wietnamowi Południowemu wsparcia finansowego i militarnego. Przeciągające się walki pochłaniające gigantyczne środki finansowe i tysiące istnień ludzkich doprowadziły do społecznych protestów. Pod ich napotem w marcu 1968 prezydent USA zawiesił militarne akcje USA w Wietnamie. Rozpoczęto negocjacje pokojowe które w 1973 zakończyły się podpisaniem porozumienia o zawieszeniu broni.

-Konflikt w Afganistanie.
W 1978 w Afganistanie doszli do władzy komuniści a ster państwa przejęła Ludowo-Demokratyczna Partia Afganistanu (LDPA). Do roku 2001 władza była niepewna w Afganistanie gdyż każdy władzca albo kandydat na głowę państwa był obalany lub zabijany, czasem nawet jedno i drugie. W październiku 2001 USA rozpoczęły w Afganistanie operację zbrojną przeciw Osamie bin Ladenowi.

9. Rozpad systemu kolonialnego po II wojnie światowej.

ROZPAD IMPERIÓW KOLONIALNYCH PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ Po zakończeniu II Wojny Światowej Europa Zachodnia i (formalnie prawie nie posiadające kolonii ) Stany Zjednoczone nadal dominowały nad ogromnymi obszarami Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej. Tymczasem II Wojna Światowa obudziła i zradykalizowała dążenia niepodległościowe w wielu koloniach. Oznaczało to konieczność głębokich przemian społecznych i gospodarczych i groziło powstaniem dyktatur komunistycznych w nowych państwach.
Tymczasem waga kolonii dla Zachodu nie malała ( potrzeby powojennej odbudowy, chęć przeciwdziałania rosnącej potędze ZSRR, własne aspiracje mocarstwowe). Stany Zjednoczone dbały o utrzymanie dominacji ekonomicznej, wchodząc nieraz w drogę państwom zachodnim i opowiadając się nawet za suwerennością kolonii ( aby mieć łatwiejszy dostęp na ich rynek). Warto zauważyć, że nowopowstałe państwa zachowywały granice dawnych kolonii, nie mające wiele wspólnego z rzeczywistymi granicami etnicznymi; bo dyktowane w przeszłości interesami kolonizatorów, co do dziś stanowi przyczynę różnych konfliktów, destabilizacji i dyktatur wojskowych. Długotrwały rozpad systemu kolonialnego przebiegał w większości przypadków boleśnie, pochłonął miliony ofiar, a wiele przykrych skutków przetrwało do dziś.
Dekolonizacja w imperium Brytyjskim. Jeszcze podczas II wojny światowej Wlk. Brytania zaciągnęła zobowiązania dotyczące niepodległości Indii. W rezultacie konfliktów pomiędzy hinduistami i muzułmanami proces zakończył się dopiero w 1947 r. powstaniem dwóch państw: formalnie neutralnych, sympatyzujących z ZSRR Indii o przewadze hinduistów oraz muzułmańskiego Pakistanu - państwa w dwóch kawałkach ( Pakistan wschodni, Bangladesz - o orientacji pro zachodniej ). W tym samym roku uzyskał niepodległość Nepal, a w następnym - 1948 r. Birma i Cejlon, gdzie Brytyjczycy zachowali jednak wpływy gospodarcze i wojskowe. Na Malajach Anglicy stoczyli długą wojnę ( 1948 - 57 r., aby pozostawić po sobie kraj pro zachodni a nie komunistyczny. Wojna zakończyła się sukcesem a Malezja uzyskała niepodległość.
Wojna w Indochinach. W X 1945 r. wojska francuskie powróciły do Indochin, gdzie dążenia do autonomii były bardzo silne; Wietnam ogłosił niepodległość jeszcze pod rządami japońskimi w III 1945 r, zaś we IX 1945 r. rząd komunistyczny zadeklarował w Hanoi powstanie Wietnamskiej Republiki Demokratycznej i rozbroił oddziały francuskie. Francuzi zdołali utrzymać się tylko na południu kraju. W 1946 r. rozpoczęła się " Brudna wojna", trwająca do 1954 r. Początkowo Francuzom udało się odeprzeć wojska wietnamskie do granicy chińskiej i ustanowić przyjazny sobie rząd, jednak w 1940 r. komuniści zaczęli odzyskiwać utracony teren. W Kambodży i Laosie Francuzi utrzymywali się z trudem i w 1949 r. musieli przyznać im niepodległość, przy czym Kambodża została umiarkowanie pro zachodnia i weszła w skład Unii Francuskiej, natomiast w Laosie zwyciężyli komuniści. Wojna zakończył się klęską Francji pod Dien Bien Phu. w 1954r. podziałem Wietnamu, przyznaniem pełnej niepodległości Laosowi, Kambodży i Wietnamowi Południowemu i ostatecznym wycofaniu się Francuzów z Indochin.
Indonezja. Holenderskie Indie Zachodnie proklamowały niepodległość w VIII 1945 r. jako Indonezja, jeszcze przed powrotem Holendrów. Po początkowej pomocy Anglików i po późniejszych ciężkich walkach z komunistami ( w latach 1945 - 49 zginęło 6 mln. osób ) Holendrzy opanowali sytuację, ale pod naciskiem ONZ musieli w XII 1949 r. uznać niepodległość Indonezji.
Filipiny uzyskały od USA niepodległość w VII 1946 r. Ameryka pomagała im gospodarczo by utrzymać tam pro zachodni rząd i swoje bazy wojskowe.
Afryka. Jeśli nie liczyć przejęcie niemieckich kolonii i terytoriów powierniczych przez Francję i Wlk. Brytanię, to do połowy lat 50 - tych to w Afryce nie zaszły poważne zmiany. Niepodległe były jedynie Egipt, Etiopia, Liberia i Libia ( od 1951 r. ). Ruchy niepodległościowe były dopiero w zalążku, proces wyzwalania kolonii uległ przyspieszeniu dopiero w drugiej połowie lat 50 - tych ( 1956 - Maroko, Sudan i Tunezja, 1957 - Ghana, 1958 - Gwinea ). Rok 1960 został nazwany rokiem Afryki, bo wiele państw wyzwoliło się właśnie wtedy: Burkina Paso ( Górna Wolta ), Czad, Dahomei, Kamerun, Gabon, Kenia, Kongo Francuskie, Kongo Belgijskie ( Zair ), Madagaskar, Mali, Niger, Senegal, Somalia, Togo i Wybrzeże Kości Słoniowej. Inne państwa zdobywały niepodległość do lat 70 - tych ( np. Angola i Mozambik, które na skutek ówczesnego układu sił w świecie znalazły się w Radzieckiej strefie wpływów, odzyskały niepodległość w 1975 r.

Do 10 znalazłam cos takiego: Zbigniew Brzeziński w swojej koncepcji "Wielkiej Szachownicy dzieli mocarstwa działające na obszarze Eurazji na następujące grupy:

1. Stany Zjednoczone - jedyny globalny hegemon;

2. Globalni gracze prowadzący zaangażowaną, aktywną politykę. Należą do nich - Francja, Niemcy, Rosja, Chiny, Indie;

3. Państwa bardzo ważne, ale mniej aktywne na arenie globalnej (ściśle regionalne): Wielka Brytania, Japonia, Indonezja

Oprócz tych typów mocarstw istnieją też inne ważne państwa Państwa określane jako "sworznie geopolitycznie" (geopolitical pivots), o których statusie decyduje położenie geograficzne oraz zasoby surowców: Turcja i Iran - które również same starają się prowadzić aktywną politykę geostrategiczną lecz mają ograniczone możliwości, oraz Ukraina, Azerbejdżan, Korea Południowa.