Wszelkie prawa zastrzeżone. Nieautoryzowane rozpowszechnianie całości lub fragmentu niniejszej
publikacji w jakiejkolwiek postaci jest zabronione. Wykonywanie kopii metodą kserograficzną,
fotograficzną, a także kopiowanie książki na nośniku filmowym, magnetycznym lub innym powoduje
naruszenie praw autorskich niniejszej publikacji.

Wszystkie znaki występujące w tekście są zastrzeżonymi znakami firmowymi bądź towarowymi ich
właścicieli.

Autor oraz Wydawnictwo HELION dołożyli wszelkich starań, by zawarte w tej książce informacje były
kompletne i rzetelne. Nie biorą jednak żadnej odpowiedzialności ani za ich wykorzystanie, ani za związane
z tym ewentualne naruszenie praw patentowych lub autorskich. Autor oraz Wydawnictwo HELION nie
ponoszą również żadnej odpowiedzialności za ewentualne szkody wynikłe z wykorzystania informacji
zawartych w książce.

Redaktor prowadzący: Barbara Gancarz-Wójcicka
Projekt okładki: ULABUKA

Materiały graficzne na okładce zostały wykorzystane za zgodą Shutterstock.

Wydawnictwo HELION
ul. Kościuszki 1c, 44-100 GLIWICE
tel. [phone]
e-mail:

[e-mail]

WWW:

http://onepress.pl (księgarnia internetowa, katalog książek)

Drogi Czytelniku!
Jeżeli chcesz ocenić tę książkę, zajrzyj pod adres
http://onepress.pl/user/opinie/zabcoa
Możesz tam wpisać swoje uwagi, spostrzeżenia, recenzję.

ISBN: 978-83-283-0249-5

Copyright © Maciej Bennewicz, Helion 2015

Printed in Poland.

•

Kup książkę

•

Poleć książkę

•

Oceń książkę

•

Księgarnia internetowa

•

Lubię to! » Nasza społeczność

Spis treĂci

Od autora

11

CZĉĝû I

POCZĄTEK, CZYLI TàO

1. Pytania

17

Siáa pytania granicznego

17

Koan

18

Coachingowy koan

20

2. Obwinianie

23

Idol, czyli ofiara

23

Zabiü coacha

24

Spadek po PRL-u

26

Poczucie wartoĞci 28
Podejrzani

29

Insynuacja

30

Historia

32

Romantyzm i postmodernizm

33

Walka karnawaáu z postem

35

3. Góra

lodowa

39

Model i jego kontekst

39

Metafora góry lodowej

41

Figura i táo

44

PoniĪej linii wody

47

GáĊbia i jasnoĞü 50
Autorytet na górze lodowej

52

Autorytet na poziomie wartoĞci 54
Autorytet na poziomie misji

56

Motywacja

57

Poleć książkę

Kup książkę

6 | Z A B I m C O A C H A

CZĉĝû II

MGàA, CZYLI ZAGUBIENIE

4. NieĞwiadomoĞü 63

Archetypy

63

Symbole

65

Memy

67

Wirus

68

Socjotyp, czyli wzorzec

69

Aspekt kulturowy

70

5. Fundament

kultury

75

Archetyp i kontekst

75

Voodoo

78

Krzywda katolicka

80

Patron

82

LojalnoĞü i wolnoĞü 84
Krąg buddyjski

85

Bodhisattwa

87

Aspekt sacrum i profanum

89

Sprawca i ofiara

91

Przerwanie cyklu

93

Cykl polski

95

Dysfunkcje polskie

96

Autoidealizacja 98

6. NieĞwiadomoĞü zbiorowa

101

Mgáa i mitologia

101

Kozioá ofiarny

105

Wyspa

107

Maáa stabilizacja

108

PrzeszáoĞü

109

Ucieczka od wolnoĞci 110

7.

ĝwiat

113

ĝwiat niepodzielony

113

Czterech ludzi

115

Krok od kanibali

116

ĝwiat podzielony

117

Dyktatura nauki

119

Poleć książkę

Kup książkę

S P I S T R E ¥ C I | 7

8. PodróĪ bohatera

121

Kostium bohatera

121

Mit bohatera

124

Sens

125

Początek podróĪy 126
Próby

128

9. Ewolucja

bohatera

131

Rozwój wartoĞci 131
Biologia

132

Klan

133

Innowator

135

Sztafeta innowatorów

137

Innowatorzy ĞwiadomoĞci 139
Przyspieszenie 141
Czáowiek wspóáczesny 143
System

144

Lider

146

ĝwiadoma jednostka

147

Hedonizm

148

CZĉĝû III

ZABIû COACHA, CZYLI WROGIE PRZEJĉCIE

10. Pragnienie

autorytetu

153

Dziecko

153

Mózg wodza

154

Potrzeby

155

JĊzyk

157

Skrypt

159

Gry

160

Dziecko przystosowane

162

NieznoĞna rola ucznia

164

Dorosáe dziecko

166

Rodzic

168

Ofiara wygrywa

169

11. Mistrz, idol, wzór

171

OpowieĞci

171

Projekcje

172

Dinozaury

173

Poleć książkę

Kup książkę

8 | Z A B I m C O A C H A

Archetyp mistrza

175

Mistrzostwo

177

Kapitalizm

178

Designer

179

Celebryta

180

12. Coach i mentor

183

Autobus

183

Modele korporacyjne

186

Matryca edukacyjna

188

Zastosowanie matrycy

191

Coaching — początki

193

Wrogie przejĊcie

194

Zasady coachingu

196

OdpowiedzialnoĞü

197

Superwizje

198

Przeniesienie

199

Przeciwprzeniesienie

201

UzaleĪnienie

202

CZĉĝû IV

KRYZYS ZAUFANIA, CZYLI MANIPULACJA

13. Rodzina

207

Przemoc

207

Czcij ojca swego

208

Osobiste doĞwiadczenie 209
Patchworki

210

Pusto

212

NapiĊcie

214

Niezrozumienie 215

14. Media

219

Wojownik w sáuĪbie reklamy

219

Debata

221

Demagogia

223

Rozrywka

225

Páytko

227

Manipulacja 228
Nawyk

230

Iluzja wspólnoty

231

Poleć książkę

Kup książkę

S P I S T R E ¥ C I | 9

Wojna

233

ĝrodowiska

235

Zawieszeni

237

15. Edukacja

239

MáodzieĪy chowanie

239

WieĪa Babel

241

Osioá i maápa 242
WolnoĞü

243

KsiąĪka

244

CZĉĝû V

ANOMIA, CZYLI SAMOTNOĝû W TàUMIE

16. Szok

spoáeczny 249

Polska obfitoĞü 249
Pod prąd

251

Poszerzenie mapy

254

Pytania graniczne

257

UpaĔstwowiona agresja

257

Paradygmat

258

Technologie

261

Doktryna szoku

263

Apatia

266

Daenerys Targaryen

267

Alienacja

268

Hegemonia

271

Miara prawdy

272

Kontekst

274

17. Záudzenie akceptacji

277

Aprobata spoáeczna 277
UpoĞledzony odbiorca

280

Negatywne emocje

282

Ignorancja

284

Lewacki zdrajca

286

UzaleĪnienie 290

Poleć książkę

Kup książkę

1 0 | Z A B I m C O A C H A

18. Atrybucje

293

UtoĪsamienie 293
Báąd aktora

295

Wtórne korzyĞci 297
Maski

299

Sklep z zabawkami

301

Jungowskie ego

302

19. CieĔ

307

Opór, czyli walka z cieniem

307

Anima, animus

310

Obrony

312

Zarządzanie oporem: Jezus

315

Zarządzanie oporem: Budda

319

CZĉĝû VI

PRZEBUDZENIE, CZYLI SAMOĝWIADOMOĝû

20. SamotnoĞü mistrza

325

MyĞli i ludzie

325

Wskazówki

329

WáaĞciwy mistrz, wáaĞciwy uczeĔ

330

Forma

333

Judasz

335

Ostatnia nauka

336

Lunatycy

339

Inicjacja

341

Zaparcie siĊ

343

21. Droga

345

Mistrz tao

345

Wu wei

348

Ulga

350

Praktyczna strona tao

352

Tao i system

354

Prostota

357

Poleć książkę

Kup książkę

Rozdziaï 4.

NieĂwiadomoĂÊ

Archetypy

Czynniki psychologiczne i spoáeczne zmieszaáy siĊ tak silnie, Īe oddziaáują na pojedyncze
jednostki i na caáe grupy jak mieszanka nie tyle wybuchowa, ile dziaáająca depresyjnie, mĊczą-
ca jak dáugotrwaáe nudnoĞci, zatruwająca myĞli i oddech. Z wielowiekowych oddziaáywaĔ
kulturowych i antropologicznych, czyli wpáywów ksztaátujących nasze niepisane wartoĞci
i normy, nawyki i rytuaáy, zrodziáa siĊ ta szczególna struktura — nieĞwiadomoĞü zbiorowa,
która ksztaátuje kolejne jednostki w zdeformowanych coraz bardziej rodzinach, stając siĊ
zarazem przyczyną i skutkiem tychĪe procesów. NieĞwiadomoĞü zbiorowa zawiera
wzorce, nawyki, stereotypy, intuicyjne sposoby zachowania, których szkieletem są
archetypy — pradawne mocne symbole konstruujące záoĪoną siatkĊ reakcji i relacji na-
wiązywanych przez czáowieka w grupie.

Sądzimy, Īe przedmioty, zwierzĊta, ludzie i sytuacje, które są tworzone przez ludzi,

niosą ze sobą pewnego rodzaju informacje. Sądzimy np., Īe krzesáo jako pojĊcie zawiera
informacjĊ o tym, czym jest i do czego sáuĪy, lecz równieĪ taką informacjĊ niosą pojĊcia
bardziej abstrakcyjne, jak: maáĪeĔstwo, rodzina, naród, paĔstwo. Tymczasem zdaniem Carla
Gustava Junga i jego kontynuatorów jest odwrotnie. Najpierw nadajemy znaczenie siadaniu,
wczeĞniej jeszcze nadaliĞmy znaczenie czáowiekowi, który siada, nastĊpnie na podstawie
sensu, wartoĞci i wagi, jakie nadaliĞmy zjawisku siadania, powstaá przedmiot krzesáo i jego
znaczenia. Nikt na co dzieĔ, oprócz projektantów krzeseá, nie zastanawia siĊ nad tym pro-
cesem. Są jednak róĪne rodzaje krzeseá i kaĪde z nich ma inne znaczenie, inny symboliczny
wymiar, którego siáy bardzo czĊsto sobie nie uĞwiadamiamy, choü stale ją odczuwamy. Krze-
sáem jest przecieĪ tron, lecz równieĪ áawka szkolna, miejsce w tramwaju, krzesáo elektryczne,
krzesáo tortur, áawka poselska, konfesjonaá…

Identyczny proces dotyczy takich zjawisk, jak: rodzina, rodzicielstwo, naród, paĔstwo,

autorytet — te są jednak procesem bardziej záoĪonym, wieloznacznym, wieloelementowym.
Dlatego trudniej jest zrozumieü lub opisaü funkcje i znaczenie rodziny w danej spoáecznoĞci
niĪ funkcje i znaczenie krzesáa. Trudniej jest odnieĞü siĊ do roli, którą odgrywa autorytet, i do
tego, jak jest rozumiany, niĪ do zadaĔ wynikających z prostych ról. Jednak, powtórzĊ,
szkieletem kaĪdego zauwaĪanego lub przeĪywanego zjawiska, kaĪdej sytuacji, roli Īyciowej
lub zawodowej, a nawet przedmiotu i poĪywienia — jest archetyp, czyli ukryty i wytworzony
przed wiekami wzorzec, najczĊĞciej nieĞwiadomie przekazywany z pokolenia na pokolenie.

Poleć książkę

Kup książkę

6 4 | Z A B I m C O A C H A

DEFINICJA: ARCHETYP
1. To pierwotny wzorzec, pierwowzór postaci, ról, lecz równieĝ przedmiotów i zachowañ ludzkich,

a takĝe zjawisk w Ăwiecie natury, w obszarze spoïecznym i psychologicznym czïowieka. Te wzorce
dynamicznie siÚ rozwijajÈ i zmieniajÈ wraz z rozwojem indywidualnym i spoïecznym czïowie-
ka. PostÚp cywilizacyjny, zmiany technologiczne wpïywajÈ na mentalnoĂÊ ludzi, a tym samym
modyfikujÈ pradawne wzorce i ich znaczenie. Przykïadem jest stosunek czïowieka do natury,
który ewoluuje od poczucia, ĝe jest skazany na jej kaprysy, przez ĂwiadomoĂÊ, ĝe jest integral-
nÈ jej czÚĂciÈ, nastÚpnie ĝe jest panem poddajÈcym jÈ bezwzglÚdnej eksploatacji, wreszcie ba-
daczem i archiwistÈ, do wspóïczesnego stanowiska, w którym czïowiek coraz czÚĂciej okreĂla
siebie jako odpowiedzialnego za losy planety sprawcÚ jej nieszczÚĂÊ oraz problemów.

2. Archetypy stanowiÈ gïówny szkielet, schemat tworzÈcy strukturÚ nieĂwiadomoĂci zbiorowej

oraz indywidualnej. Tym samym kierujÈ impulsami, potrzebami i zachowaniami grup i jedno-
stek, wskazujÈ korzyĂci oraz zakazy, lecz wiÚkszoĂÊ tych procesów odbywa siÚ nawykowo,
automatycznie, bez autorefleksji zarówno Ărodowiskowej, jak i indywidualnej.

3. Struktura archetypów jest dwoista, reprezentujÈ one jednoczeĂnie jakiĂ awers i rewers zjawi-

ska, sÈ dwubiegunowe i wyraĝajÈ tym samym pewne napiÚcie pomiÚdzy skrajnoĂciami. Naj-
silniejszym z nich jest podziaï na dobro i zïo, z którego wynikajÈ dalsze klasyfikacje. Dobro i zïo
nie sÈ zjawiskami obiektywnymi, mimo ĝe tak sÈ traktowane z uwagi na ich archetypicznoĂÊ,
czyli nieuĂwiadomienie, oraz nawykowoĂÊ. NawykowoĂÊ archetypów wykorzystujÈ instytucje —
zwïaszcza religijne i pañstwowe, mocujÈc na ich dwoistoĂci zasady prawa i normy. Na przykïad wy-
dawanie za mÈĝ kuzynostwa, maïĝeñstwa zawierane w wieku kilkunastu lat byïy przez dïugi okres
historyczny uznawane za normÚ. Tymczasem wspóïczeĂnie archetyp maïĝeñstwa w kulturze
Zachodu zostaï zmodyfikowany, ponadto pojawiïo siÚ niesïychanie silne tabu kazirodztwa (zakaz
zawierania maïĝeñstw w bliskiej rodzinie) oraz jeszcze silniejsze tabu pedofilii. Podobnie rzecz siÚ
ma z wieloĝeñstwem.

4. Struktura archetypowa najïatwiej jest uzewnÚtrzniana, a dziÚki temu wyraĝana, w metaforach, czyli

niejednoznacznych przekazach, takich jak np.: wierzenia, mity, sny, sztuka, marzenia, literatura.

5. Kaĝda ze znanych ról biologicznych (np.: ojciec, matka, syn, córka) oraz ról zwiÈzanych z waĝnymi

sytuacjami ĝyciowymi (np.: uzdrowiciel, obroñca, kapïan, uczeñ) i z przedmiotami (np.: stóï, ogieñ,
dom, poĝywienie) oraz sytuacjami (np.: narodziny, ĂmierÊ, praca, walka), a takĝe emocjami i uczu-
ciami (np.: miïoĂÊ, troska, zachwyt, smutek) — naleĝy do archetypów i jest powszechnie rozpozna-
walna przez czïonków spoïecznoĂci ludzkiej, choÊ moĝe siÚ róĝniÊ w szczegóïach interpretacyjnych
w danej kulturze.

OczywiĞcie grupy, systemy, narody tworzą równieĪ caákowicie celowe i Ğwiadome narzĊ-
dzia edukowania i wdraĪania archetypów — są nimi: wáadza, edukacja, religia. Efektem
ich dziaáania stają siĊ kolejne wzorce archetypalne, np.: praca za wynagrodzenie, wojna,
hierarchia, a dalej pojĊcia dotyczące wszystkich sfer Īycia oraz wartoĞci, grzechu, norm
spoáecznych i niezliczonej liczby zjawisk.

Poleć książkę

Kup książkę

N I E ¥ W I A D O M O ¥ m | 6 5

Pytania graniczne

GdybyĞ siĊ urodziá z tego samego ojca, ale wychowywaá w Nairobi (stolica Kenii), czy byá-
byĞ tym samym czáowiekiem?
Jakie archetypy oddziaáywaáyby na Ciebie sáabiej, a jakie silniej?
Kim byábyĞ wówczas?
Jak zmieniáaby siĊ hierarchia Twoich wartoĞci?

Symbole

Nasze opowieĞci, myĞli, przekonania, a w związku z tym caáa komunikacja, zbu-
dowane są z symboli. Od czasu powstania pisma pierwsze znaki staáy siĊ symbolami
wyrazów, pojĊü, a z czasem dĨwiĊków i gáosek — tak powstaáy znane dziĞ litery. Znaki ide-
ograficzne w jĊzykach azjatyckich są tak trudne do interpretacji dla Europejczyka wáaĞnie
z powodu swojej wieloznacznoĞci. Nie reprezentują dĨwiĊku, tylko pojĊcia. Pierwsze cyfry
oznaczaáy pojedyncze obiekty, a z czasem grupy, byáy kreską, znakiem zrobionym paty-
kiem na piasku lub rysą na miĊkkim materiale. Archeologowie na terenie dawnych faktorii
kupieckich z czasów Fenicjan znajdowali patyki z naciĊciami — taką najpewniej postaü
miaáy ówczesne faktury.

Wystarczy wykonaü znak krzyĪa i tym samym odwoáaü siĊ do bogatej i wielowątkowej

historii Jezusa z Nazaretu. Prosty znak drogowy okreĞla konkretne zachowanie uczestnika
ruchu drogowego, podobnie jak kolor Ğwiateá sygnalizacyjnych wymusza okreĞlone zachowa-
nia na skrzyĪowaniu. Nie potrzebujemy rozbudowanych opowieĞci, by znaleĨü siĊ w centrum
skojarzeĔ, wewnątrz procesu decyzyjnego, w Ğrodku danej historii. Na dĨwiĊk dzwonka
otwieramy drzwi, na czerwonym Ğwietle stajemy, na gest otwartą rĊką odpowiadamy po-
dobnym, logo firmy na odzieĪy oznacza prestiĪ, a maáy znaczek w rogu ekranu — stacjĊ
telewizyjną.

Nieustannie dokonujemy skrótów, streszczenia stają siĊ wzorcami, które nierzadko

informują o poglądach, sposobie zachowania, wartoĞciach, a nawet záoĪonej historii naro-
dów. Identyfikują, informują, ostrzegają, uniwersalizują komunikacjĊ — na symbolach
zbudowana jest komunikacja i jej bezpoĞredni skutek, czyli kultura. Odkąd ludzie
zaczĊli siĊ porozumiewaü, zaczĊli równieĪ tworzyü znaki i poprzez nie wyraĪaü swoje po-
trzeby, obawy, wskazówki i ostrzeĪenia, wreszcie — spisywaü swoje opowieĞci. W ten spo-
sób powstaáo równieĪ dziedzictwo i kontynuacja. Zatem biaáa tarcza z czerwoną obwódką
oznacza zakaz ruchu, biaáe prostopadáe pasy zwane zebrą to przejĞcie dla pieszych, natomiast
duĪy znak W lub X — odpowiedni program w komputerze posiadający oprogramowanie
firmy Apple. Z kolei jednak zaáoĪenie pasiaka bĊdzie obrazowaáo tragiczną, obozową prze-
száoĞü, a gwiazda Dawida na ramieniu — nazistowskie piĊtno. Symbole to nie tylko skróty,
są znakami, odciskami myĞli i stygmatami, nadano im znaczenie, czasem są piĊtnem.
Symbole funkcjonują od stuleci, są tak stare jak obecnoĞü czáowieka na Ziemi.

Poleć książkę

Kup książkę

6 6 | Z A B I m C O A C H A

ZáoĪone pojĊcie zostaáo ujĊte w postaci umownej, zakodowane w uproszczonej formie,

jak np. caáa tradycja chrzeĞcijaĔska w znaku krzyĪa, a muzuámaĔska w symbolu póáksiĊĪy-
ca, z kolei przynaleĪnoĞü narodowa lub etniczna w godle i fladze, w kilku taktach hymnu
narodowego. Symbolem zdrady są Kain i Judasz, podstĊpnej kobiety — Ewa, grzechu — jabáko,
szatana — wąĪ, podstĊpu — koĔ trojaĔski, wiernoĞci i próby — Hiob, prostoty — Ğw. Fran-
ciszek, wáadzy — korona, maáĪeĔstwa — záota obrączka, klauna — czerwony nos, Japonii —
kwiat wiĞni… Sáyszaá o nich niemal kaĪdy.

Symboliczne uproszczenie staáo siĊ odbiciem stanów, rzeczy, procesów, przeĪyü, dziaáaĔ

ludzkich, a takĪe emocji i potrzeb, pragnieĔ i lĊków, dáuĪszych i krótszych opowieĞci, nawet
caáych wielowątkowych historii. Symbole mogą mieü charakter osobisty lub powszechny,
czyli noĞny. KaĪdy z nas przebywa jednoczeĞnie w dwóch Ğwiatach: uzgodnionym, w pewien
sposób oczywistym dla kaĪdego mieszkaĔca danego obszaru, kraju i kultury, oraz subiek-
tywnym, znanym tylko jemu i jego najbliĪszemu otoczeniu.

RzeczywistoĞü uzgodniona operuje powszechnymi symbolami. Nawet w najod-

leglejszych zakątkach Ğwiata najlepiej rozpoznawalne jest logo Coca-Coli, które oznacza
napój tej marki, jednak juĪ Andrzej Kmicic broniący CzĊstochowy bĊdzie symbolem zro-
zumiaáym tylko w Polsce, podobnie jak zasĊpiony báazen StaĔczyk z obrazu Jana Matejki.
Najprostszymi i najbardziej oczywistymi powszechnymi symbolami są znaki drogowe,
ikony programów komputerowych, oznaczenia aptek, hoteli, szpitali, lotnisk, toalet, torów,
wysokiego napiĊcia itd. WspóáczeĞnie wiele pochodzących z jĊzyka angielskiego sáów staáo
siĊ powszechnie rozpoznawalnymi symbolami szerszych pojĊü. RzeczywistoĞü subiektyw-
na wyraĪa siĊ natomiast w symbolice osobistej, rozpoznawalnej dla wąskiego krĊgu osób.
Mogą to byü sáowa, gesty, neologizmy. Kobieta odpowiednim, niejasnym dla obserwatorów
gestem zachĊca swego partnera do seksu. Czáonkowie druĪyny piákarskiej pod wpáywem
jednego sáowa trenera zmieniają taktykĊ gry. Para maáĪeĔska z dáugoletnim staĪem zwraca
siĊ do siebie neologizmami, które oznaczają posiáek, sen lub wypoczynek.

Symbol ma zazwyczaj jedno znaczenie dosáowne, związane z konkretnym

pojĊciem, ale moĪe mieü niezliczoną iloĞü znaczeĔ ukrytych. Na przykáad figurka
lwa oznacza przede wszystkim zwierzĊ tego gatunku, lecz równieĪ moĪe odnosiü siĊ do rodu
królewskiego, króla Salomona, Bazyliki Ğw. Marka w Wenecji, jest symbolem ewangelisty
Marka i samej Wenecji, ponadto lew byá godáem wielu faraonów, cesarza Etiopii Hajle
Syllasje, a takĪe symbolem sáoĔca w staroĪytnej Grecji, w paáacu w Mykenach. WspóáczeĞnie
dla pokolenia trzydziestolatków lew to po prostu odniesienie do bajki o królu lwie z ich
dzieciĔstwa

1

.

1

Lew Simba z bardzo popularnej bajki wytwórni Disneya, do której Elton John napisaá sáynną

piosenkĊ

[0]

. Lecz juĪ w przypadku máodszego pokolenia SimbĊ zdetronizowaá lew Alex z fil-

mowej serii Madagaskar.

Poleć książkę

Kup książkę

N I E ¥ W I A D O M O ¥ m | 6 7

Koïczoïan

JeĞli Twoje dotychczasowe Īycie okreĞliü jednym symbolem — co by to byáo?
Jakim symbolem chciaábyĞ wyraziü swoje przyszáe Īycie, od dzisiaj?

Memy

Otoczeni symbolami, ulegamy kolejnym symbolom. Skomplikowane systemy marketingowe
dziaáają nieprzerwanie, by do naszej nieĞwiadomoĞci zbiorowej przeniknĊáy skojarzenia
z produktami, markami, symbolami stylu Īycia, konkretnymi logotypami i wykreowanymi
potrzebami. Najsilniej oddziaáują wszelkie skojarzenia seksualne. Dawną rekomendacjĊ ze
strony autorytetu zastąpiáy fabryki public relations i reklamy, które tworzą
nasze potrzeby. Zestaw doĞü prostych w gruncie rzeczy mechanizmów ma zachĊciü od-
biorcĊ do wyborów, których Īyczy sobie reklamodawca. Są to m.in.: powtarzanie danej
treĞci, nietypowe skojarzenia, które zaskoczą odbiorcĊ, treĞci seksualne, duĪe elementy
wyrazistej barwy, przyjemne zapachy, najlepiej chleba lub kawy, stworzenie aury tajemniczoĞci
i wyjątkowoĞci, prestiĪowoĞü i niedostĊpnoĞü. Od pobudzania mózgu gadziego zapachami,
poprzez bardziej skomplikowane potrzeby spoáeczne, takie jak prestiĪ czy wysoki status mate-
rialny, do imitowania autorytetu (mĊĪczyzna lub kobieta w reklamie udający lekarza) —
symbole mają nas zachĊciü do konsumpcji, decyzji, poĪądanych wyborów, gáosowania itd.

Najbardziej elementarnym áadunkiem informacji symbolicznej jest mem,

nazwany tak przez biologa Richarda Dawkinsa na wzór genu. Zdaniem Dawkinsa mem
jest w rozwoju spoáecznym czáowieka czymĞ podobnym do genu w procesie ewolucji: jest
podstawowym noĞnikiem informacji. Mem jest najmniejszą i najprostszą cegieáką budującą
symbol. Mem dziaáa jak wirus, rozprzestrzenia siĊ w sposób niekontrolowany, walczy o wáadzĊ,
wypiera poprzedni mem i namnaĪa siĊ tak dáugo, dopóki zasila go energia osób zaintere-
sowanych. Ekspansja memu trwa dotąd, póki nie zapeáni danej przestrzeni informacyjnej,
i oddziaáuje tak silnie i szeroko, jak to jest moĪliwe na danym terenie. Nic wiĊc dziwnego,
Īe internet staá siĊ obecnie gáównym siedliskiem memów, a przejawem ich ekspansji i popu-
larnoĞci jest lajkowanie. ĩyjemy w dobie iĞcie wirusowego namnaĪania siĊ i muto-
wania memów, co skutkuje równieĪ ich bardzo krótką ĪywotnoĞcią. Brak lajków
oznacza Ğmierü memu. JeĞli dana informacja záoĪona z bardzo prostych i podstawowych
memów równie szybko tworzy idola, bohatera sieci, którego popularnoĞü natychmiast ko-
piują inne media, kreując ów memowy autorytet, to równieĪ siáa oddziaáywania tak wy-
kreowanego autorytetu ginie wraz z ostatnim klikniĊciem zainteresowanego
nim internauty.

Memem moĪe byü typowy internetowy obrazek z podpisem, odrĊczny rysunek, dopi-

sany dymek do znanego obrazu, lecz przede wszystkim sáowo, zdanie, krótkie hasáo, greps,
kilka taktów muzyki. Memami staáy siĊ sáynne cytaty filmowe lub internetowe, np.: Hasta
la vista, baby uĪyty przez Arnolda Schwarzeneggera w filmie Terminator 2 lub: Co ja pacze?,
zdanie, które pojawiáo siĊ w sieci wraz z filmem o kocie 4 listopada 2011 r. i natychmiast

Poleć książkę

Kup książkę

6 8 | Z A B I m C O A C H A

zyskaáo ogólnopolską popularnoĞü. Podobnie rzecz siĊ miaáa z S.A. WardĊgą, czyli znanym
internetowym komikiem Sylwestrem WardĊgą, którego pies przebrany za wielkiego pająka
straszyá przechodniów. Jego film Mutant Giant Spider Dog miaá ponad 112 mln wyĞwietleĔ.
Stwierdzenia: Taka [jest] sytuacja czy Jestem hardkorem, interesuje mnie tylko hemo-
globina i testosteron szybko zawirusowaáy sieü i przeniknĊáy do jĊzyka potocznego. Dawkins
twierdzi, Īe kaĪdy pojedynczy mem dąĪy do replikowania, infekując inne umysáy. Hasáa
reklamowe, slogany w sieci, pojedyncze fotografie, refreny piosenek, ikony komputerowe,
trendy w modzie, jak poszarpane dĪinsy lub kolor pomaraĔczowy, są typowymi memami.
Dowolna myĞl, hasáo, a nawet idea stają siĊ memem w chwili, gdy ktoĞ je powieli, czyli przeka-
Īe innemu umysáowi, który gotów jest je przyjąü i dalej rozpowszechniü.

Koïczoïan

Rozejrzyj siĊ teraz dookoáa. Jak duĪo przedmiotów, które widzisz, ma związek z wczeĞniejszym
dziaáaniem memów? Ile z nich w ogóle by siĊ tu nie znalazáo, gdyby nie wirusowy charakter
memów?

Wirus

Memy zatem nie tylko rozprzestrzeniają siĊ, one siĊ równieĪ namnaĪają, stąd ich
wirusowy charakter. Jeden uruchamia drugi w postĊpie geometrycznym, wraz z któ-
rym powstaje efekt skali, czyli báyskawiczne szerokie replikowanie. W ciągu godzin, a niekiedy
minut jeden atrakcyjny mem potrafi dotrzeü do milionów odbiorców, aĪ do zawáaszczenia
i wysycenia danej przestrzeni lub równie gwaátownego kolapsu. Wówczas wraz z memem
i zbudowaną przez niego wieĪą symbolu znika caáa informacja, czĊsto bezpowrotnie. Znana
aktorka zmaráa. Matka zabiáa dziecko. Poseá pobity przez policjĊ. Senator pod wpáywem
narkotyków. Tego rodzaju memy Īyją tylko tak dáugo, dopóki inny, atrakcyjniejszy mem ich
nie wyprze. Po miesiącu nie tylko tracą na znaczeniu, giną caákowicie w ĞwiadomoĞci zbio-
rowej. Kto dziĞ pamiĊta o wydarzeniach sprzed miesiąca, a co dopiero sprzed roku? ĩeby
wirus informacyjny mógá siĊ w ogóle rozprzestrzeniü, znana umierająca aktorka musi byü
máoda i piĊkna, matka najpierw musi siĊ zgáosiü do mediów z apelem o pomoc w poszukiwaniu
rzekomo porwanego dziecka, poseá musi trafiü na sezon ogórkowy w mediach. Wydarzenia
takie jak Ğmierü, zbrodnia, pobicie, narkotyki — nikogo juĪ nie dziwią ani nie przytrzymują
uwagi choüby na kilka sekund. SzybkoĞci replikacji memów i ich znikania sprzyja
dynamicznoĞü postĊpu technologicznego. DziĞ juĪ nie sposób sobie przypomnieü,
jak wyglądaáy ikonki w popularnym programie Windows 98, nie mówiąc o logowaniu do
internetu przez piszczący i skrzeczący modem analogowy.

Wiedza przekazywana historycznie miaáa od zarania dziejów charakter memetyczny,

czyli mogáa zaistnieü w naszej ĞwiadomoĞci, jeĞli zostaáa rozpowszechniona poprzez wielo-
krotne powielanie. Przez tysiąclecia ludzkoĞü wiedzĊ i doĞwiadczenia przekazywaáa sobie ust-
nie, w opowieĞciach lub poprzez naĞladowanie praktycznych umiejĊtnoĞci mistrza. Niestety,

Poleć książkę

Kup książkę

N I E ¥ W I A D O M O ¥ m | 6 9

wspóáczesna wieloĞü informacji generowanych kaĪdego dnia przez niezliczone media, fora,
blogi, ksiąĪki, radia, telewizje oraz záoĪoną sieü reklamową generuje niezmierzone iloĞci
memów. W efekcie wspóáczesny odbiorca przestaá rozróĪniaü, co jest waĪne, a co
bez znaczenia. KaĪdy bowiem, kto wpuszcza w sieü informacyjną memy, twierdzi, Īe je-
go mem jest najwaĪniejszy, maáo tego, dba o to, by mem byá w najwyĪszym stopniu wiru-
sowy, silnie przyczepny i tym samym maksymalnie szybko i szeroko siĊ rozpowszechniaá.

Koïczoïan

Jakie Twoje umiejĊtnoĞci i kompetencje powstaáy w wyniku naĞladowania jakiegoĞ mistrza?
Czy miaáeĞ jego zgodĊ? Jakie Twoje przekonania pochodzą z zasáyszanych opowieĞci? Czy
byáy prawdą?

Socjotyp, czyli wzorzec

Grupa memów tworzy socjotyp, który w kulturze ma podobne znaczenie jak
w biologii fenotyp, czyli stanowi grupĊ cech organizmu. Socjotypem utworzonym
przez memy jest np. bardzo popularna piosenka, moda na noszenie okrągáych oprawek
okularów czy spĊdzanie weekendów w konkretnych klubach. Jak wiemy, wiĊkszoĞü memów
namnaĪa siĊ lawinowo. Najsilniejsze z nich pasoĪytują w umysáach ludzi, w sieci interne-
towej, w mediach, inne równie szybko giną, zastĊpowane innymi memami. Stabilne i silne
memy tworzą mody, niekiedy trwające przez caáe dekady, jak moda na sáodkie gazowane
napoje, ubrania dĪinsowe z grubej baweány czy obuwie sportowe noszone na co dzieĔ.
DziĊki wspóáczesnej komunikacji miliardy ludzi mogą w stosunkowo krótkim okresie powieliü
jedną informacjĊ, czĊsto bez wiĊkszego znaczenia dla nich samych. Odgrywają jedynie rolĊ
nosicieli biernych lub aktywnych, np. klikając udostĊpnij lub lajkując, przyjmują rolĊ
bierną, dopisując zaĞ komentarz, rekomendując lub podejmując decyzjĊ na podstawie
memu, wybierają rolĊ aktywną.

Istnieją jednak grupy memów, które zbijają siĊ w jeszcze wiĊksze gromady, tworząc idee,

wynalazki, a nawet wzory kulturowe, czyli konkretne zachowania oraz normy okreĞlające,
jak powinniĞmy siĊ zachowywaü, a zwáaszcza jak myĞleü i dziaáaü. Dáugotrwaáy proces me-
metyczny wytwarza systemy religijne, a nawet caáe kultury i systemy naukowe, czyli para-
dygmaty. Czáowiek staá siĊ istotą symboliczną, memetyczną i memetyzującą, czyli uĪywającą
umownych znaków w komunikacji, podatną na wirusy informacyjne (mody) oraz tworzącą
symbole w celu ich dalszego powielania. MemetycznoĞü jest ĞciĞle powiązana z mi-
metyzmem, czyli skáonnoĞcią do naĞladowania. Mimetyzm jako pojĊcie zostaá upowszech-
niony przez antropologa René Girarda i równieĪ zaczerpniĊty z biologii. Oznacza wtórnoĞü,
replikowanie wzorca i upodabnianie siĊ. Girard uwaĪa, Īe naĞladownictwo staáo siĊ podstawo-
wym mechanizmem rządzącym spoáeczeĔstwami, a poprzez to podstawowym mechani-
zmem kulturotwórczym. Zatem gdy poáączymy koncepcje profesorów Dawkinsa i Girarda,
okaĪe siĊ, Īe memy uruchamiają mimetyzm, symbole są poddane naĞladownictwu

Poleć książkę

Kup książkę

7 0 | Z A B I m C O A C H A

i replikowaniu, wówczas powstają przejĞciowe mody. Gdy moda staje siĊ wzorcem
zachowania, moĪe prowadziü do trwaáych zjawisk, w efekcie powstają socjoty-
py, czyli wzorce kultury oparte na archetypach, i na ich bazie tworzą siĊ caáe
cywilizacje.

Tylko w niewielkiej czĊĞci ten proces uruchamiany jest Ğwiadomie. Jego domeną jest

nieĞwiadomoĞü zbiorowa, z której treĞci przesączają siĊ do nieĞwiadomoĞci in-
dywidualnej. Nawet wyspecjalizowane agencje PR-owskie i marketingowe, których zada-
niem jest nakáanianie ludzi do zachowaĔ konsumenckich, do pewnego stopnia grają w ciemno,
nie są bowiem w stanie przewidzieü, jak zadziaáa wirus i jakie jego mutacje w jakim czasie
rozprzestrzenią siĊ na jakim obszarze. Im bardziej schematyczne stosują modele, tym mniej-
sza szansa na przebicie siĊ z memem, który uruchomi efekt mimetyczny, czyli naĞladow-
czy. W sposób mimetyczny i memetyczny dziaáają równieĪ instytucje opiniotwórcze, poli-
tyczne, religijne i wszelkie oĞrodki wáadzy.

Dawny autorytet mistrza w duĪym stopniu zastąpiáa popularnoĞü memu i wzorzec zwią-

zany z mimetycznym powtarzaniem jak najprostszych treĞci. Wysiáek intelektualny jest nie-
mile widziany, gdyĪ energia wkáadana w analizĊ treĞci wyhamowuje reprodukcjĊ memu.
JeĞli wiĊc mem ma za zadanie kreowaü nowego idola, celebrytĊ, autorytet medialny, musi
operowaü uproszczeniami, skrótami, epatowaü jednoznacznymi banaáami, dając áatwe do
przyswajania i powtarzania treĞci. Dlatego teĪ tak popularne są wszelkie tzw. kontrowersyjne
treĞci, antyreklama, obrazoburstwo, ostroĞü, szokowanie, nawet za cenĊ ostracyzmu wĞród
czĊĞci spoáeczeĔstwa. Bojkot zresztą takĪe dziaáa na korzyĞü memu, gdyĪ daje rozgáos.
Mem musi siĊ wybiü z táa podobnych memów. Bez znaczenia jest jego treĞü, przesáanie, a na-
wet wewnĊtrzna logika. Liczy siĊ tylko ewolucyjna siáa przetrwania w Ğrodowisku bezkom-
promisowej rywalizacji.

Koïczoïan

JeĞli jakieĞ bezuĪyteczne memy przylgnĊáy do Twojego umysáu, w jakim celu je tam trzy-
masz, skoro wiesz, Īe są Ğmieciami?

Aspekt kulturowy

Aspekt kulturowy modyfikuje nasze postrzeganie autorytetów. Archetypy przekazują treĞci
z pokolenia na pokolenie, przesycając naszą codziennoĞü symbolami, które są ich echem.
Od seriali telewizyjnych po zachowania polityków spotykamy róĪne przejawy archetypu
mistrza, róĪne symbole związane z autorytetem oraz poszukiwaniem wiedzy, punktu od-
niesienia i odpowiedzi na pytania graniczne, które wciąĪ stawia przed czáowiekiem jego
Īycie. Na skutek intelektualnego mocowania siĊ z autorytetem, emocjonalnego konfrontowa-
nia siĊ z wáasnymi potrzebami pojawiają siĊ dwa skrajne uczucia — wina i krzywda. Naj-
czĊĞciej ich Ĩródáa są gáĊboko ukryte, czyli nieĞwiadome dla przeĪywających je osób, jednak
tym silniejsze jest i tym bardziej determinujące przyszáoĞü ich oddziaáywanie. Archetypy

Poleć książkę

Kup książkę

N I E ¥ W I A D O M O ¥ m | 7 1

nadają znaczenie naszym potrzebom, potem myĞlom, emocjom i w rezultacie
czynom. W przestrzeni symbolicznej ukryte jest rozróĪnienie dobra i záa, a wartoĞci uznawa-
ne za pozytywne lub negatywne mają z kolei bardzo silne kulturowe uzasadnienia. Naru-
szenie granic dobra i záa, a tym samym oczekiwaĔ i norm spoáecznych, rodzi oba stany —
winĊ i krzywdĊ.

PosáuĪĊ siĊ przykáadem róĪnic kulturowych w postrzeganiu zjawisk archetypicznych,

by tym silniej uchwyciü rozbieĪnoĞci oraz siáĊ dziaáania archetypu. Pogląd ukryty w nie-
ĞwiadomoĞci zbiorowej, bĊdący odbiciem archetypicznej treĞci, determinuje
postrzeganie ról, zjawisk i sytuacji spoáecznych. Na przykáad matka samotnie wy-
chowująca dzieci jest naturalnym zjawiskiem na Karaibach, a nieobecnoĞü mĊĪczyzny nie
jest traktowana jako zdrada, odstĊpstwo, tylko jako norma. Inaczej jest w Polsce, gdzie rodzina
jako instytucja to związek dwojga ludzi dorosáych, dwóch páci, wychowujących dzieci. Taki
obraz jest silnie zakorzeniony w naszym obyczaju. Z tego powodu równieĪ sądy czĊĞciej
przyznają opiekĊ nad dzieümi matkom niĪ ojcom. Wbrew zaáoĪeniom prawnym sądy polskie
w sprawach rodzinnych dziaáają niesáychanie emocjonalnie. Podobnie rzecz siĊ ma w innych
krajach, gdzie opinia publiczna i prasa bardzo czĊsto kreują osądy i wyroki na podstawie
symbolicznego táa wydarzeĔ, wywierając niestety skuteczny nacisk na organy prawa. Memy
dziaáają w kaĪdej przestrzeni, jednak zwáaszcza silnie siĊ replikują, jeĞli tery-
torium jest bardzo emocjonalne, gdyĪ to emocje nadają memom energiĊ konieczną
do replikacji.

W wierzchniej warstwie góry lodowej (rysunek 4.1), odpowiadającej poziomowi Ğrodo-

wiska w obszarze informacji tworzących aktualne táo kulturowe, dominują memy. Ich wiru-
sowy charakter sprawia, Īe zbijają siĊ w kolonie, potocznie nazywamy je modami lub trenda-
mi, lajkujemy je w mediach spoáecznoĞciowych. Wirusowa popularnoĞü memów odpowiada
poziomowi zachowaĔ. Niektóre z kolonii memów, podobnie jak wzorce zachowaĔ,
utrwalają siĊ, przenikając do codziennych norm, a niekiedy nawet Ğwiadomie kreowa-
nych standardów dziaáania. Ich Īycie bywa dáuĪsze lub krótsze (od kilku godzin do kilku
lat), jednak podobnie jak zachowania mogą przetrwaü jedynie wtedy, kiedy są zasilane
przez poziomy poáoĪone niĪej (gáĊbiej). Symbole indywidualne mają charakter skrajnie
subiektywny, naleĪą do jednostki i przez jednostkĊ i jej najbliĪsze otoczenie są wytworzone.
CzĊsto jednak nawet Ğcisáy krąg rodzinny lub koleĪeĔski nie zdaje sobie sprawy z tego, ja-
kiego rodzaju Ğwiata symbolicznego doĞwiadcza jednostka. Owszem, grupa osób moĪe
uczestniczyü w tym samym naboĪeĔstwie religijnym albo oglądaü ten sam film, jednak za-
pamiĊtane fakty, którym poszczególne jednostki nadadzą sens symboliczny, a zatem me-
taforyczny, mogą byü inne. ĝwiat osobistych metafor dla umysáu jednostki staje siĊ
tak samo realny jak Ğwiat faktów opisywanych zmysáami. Na przykáad dla jednego widza
niebieskie táo w scenach filmu Bernarda Bertolucciego Maáy Budda z 1993 r. oznaczaü bĊdzie
symbolicznie industrialny Ğwiat wspóáczesnej Ameryki, pomaraĔczowe zaĞ Ğwiat Wscho-
du, natomiast dla innego widza báĊkit bĊdzie oznaczaá rozum, a pomaraĔczowy ducha,
trzeci odbiorca w ogóle nie zauwaĪy tego zabiegu, czwarty uzna go za przypadkowy i nic
nieznaczący w warstwie metaforycznej zabieg operatorski.

Poleć książkę

Kup książkę

7 2 | Z A B I m C O A C H A

Rysunek 4.1. Góra lodowa i przestrzeĔ archetypiczna

2

Archetypami lokalnymi nazwiemy wszystkie nieĞwiadome, silnie zakorzenione

wzorce symboliczne, które dotyczą aktualnego kontekstu wydarzeĔ. PosáuĪĊ siĊ przykáadem.
W czasie wykáadu lub szkolenia, gdy uczestnicy siedzą, a jedna osoba stoi i coĞ mówi, archety-
py lokalne odwoáują nas do znanej wszystkim sytuacji nauczyciela i szkoáy. JeĞli w dodatku
stoáy lub áawki ustawione są rzĊdami, a uczestnicy siedzą jedni za drugimi, wówczas nie-
Ğwiadoma treĞü tej sytuacji bĊdzie tym silniej uruchamiaü wáaĞnie tego rodzaju szkolne skoja-
rzenia. Dlatego w sytuacji terapeutycznej, choü w dalszym ciągu jest jeden lider — terapeuta
(archetyp nauczyciela), wszyscy uczestnicy siedzą w krĊgu, który zmienia kontekst, od-
woáując siĊ do archetypu okrągáego stoáu, czyli równoprawnoĞci. Gdy prowadzący poprosi

2

Na rysunku 4.1 dokonaáem porównania poziomów góry lodowej na podstawie prac i koncep-

cji Gregory’ego Batesona, Timothy’ego Leary’ego, Roberta Diltsa oraz modelu Kena Wilbera
(gáĊbia, jasnoĞü, przepáywy) zestawionego z poziomami struktur symbolicznych stworzonymi
przez Carla Gustava Junga i jego kontynuatorów oraz Richarda Dawkinsa (memy). W dalszej
czĊĞci ksiąĪki pojawią siĊ kolejne porównania do modeli: Josepha Campbella, Clare’a W.
Gravesa i jego kontynuatorów (Don Beck i Chris Cowan) oraz do modelu osobowoĞci Junga
i jego kontynuatorów (Arnold Mindell, Isabel Briggs Myers, Katharine Cook Briggs). O ile mi
wiadomo, nikt wczeĞniej tego nie dokonaá, choü wymienieni autorzy i badacze znali swoje
koncepcje i wzajemnie siĊ inspirowali. Podobnie autorskim rozwiązaniem jest odniesienie
wszystkich tych modeli do struktury hierarchicznej opisanej metaforą góry lodowej, w której
wyĪsze poziomy znajdują siĊ w obszarze moĪliwym do specyfikacji zmysáowej (obszar ponad
powierzchnią wody), gáĊbsze zaĞ pochodzą z obszaru nieĞwiadomego, do którego jednostka
lub grupa moĪe uzyskaü wgląd na skutek coachingu lub innej formy oddziaáywania. W dalszej
czĊĞci ksiąĪki czytelnik bĊdzie miaá okazjĊ przekonaü siĊ, jak wszystkie te poziomy i modele
przenikają siĊ, opisując zjawiska psychologiczne, kulturowe i spoáeczne nieco innym jĊzykiem,
lecz w podobny sposób, zmierzając do podobnych wniosków.

Poleć książkę

Kup książkę

N I E ¥ W I A D O M O ¥ m | 7 3

o podnoszenie rąk (czĊsty zabieg manipulatorów w czasie spotkaĔ grupowych), natych-
miast uruchamia w odbiorcach archetyp uczniów, których zadaniem jest odpowiadanie na
pytania nauczyciela, ale tylko wtedy, gdy wskazanej osobie zostanie udzielony gáos.

Jednak w najwiĊkszym stopniu wydarzenia i przeĪycia determinowane są przez archety-

py globalne, czyli utrwalone przedwieczne symbole, znane i powszechnie rozpoznawalne,
które są zazwyczaj akceptowane bezkrytycznie i niedyskutowalne, takie jak: dobro i záo, mi-
áosierdzie okazywane sáabszym, prawo do zemsty, niewinnoĞü dziecka, bezinteresownoĞü
miáoĞci macierzyĔskiej, niebo jako mieszkanie Boga, nauczanie, hierarchia, rodzina itd. Ar-
chetypem centralnym, zwieĔczającym wszystkie te symbole, jest Īycie samo, wartoĞü Īycia
jako takiego, tajemnica Īycia, rozwiniĊta duchowoĞü, peána samoĞwiadomoĞü — sáowem:
róĪne opisy oraz aspekty jaĨni rozumianej jako istota bytu, sumienie, duch, najwyĪsza mo-
ralnoĞü, istota rzeczy. Tym samym kaĪde pytanie o wizjĊ lub teĪ o duchowoĞü bĊdącą pod-
áoĪem nawet najprostszych potrzeb i dziaáaĔ (takich jak codzienne zakupy lub podwoĪenie
dzieci do szkoáy) chcąc nie chcąc, dotyka i dotyczy archetypów globalnych, w tym równieĪ
archetypu jaĨni. Zawiera bowiem aspekty najwaĪniejszych motywacji czáowieka — pytania
o rodzinĊ, rodzicielstwo, sens Īycia, codzienną etykĊ związaną z dokonanymi wyborami.
W tym znaczeniu powrót do kasy w markecie z przeoczoną buáką wartą kilkanaĞcie groszy
jest zarówno decyzją z poziomu zachowania (moĪe stanowiü krótkotrwaáy mem), jak i de-
cyzją moralną. Kasjerka tĊ historiĊ o zadziwiająco uczciwej osobie, która cofnĊáa siĊ z parkingu,
by zapáaciü za jedną buákĊ, opowie kilku koleĪankom w czasie przerwy (wirusowe dziaáanie
memu). KoleĪanki powtórzą tĊ historiĊ w swoich rodzinach lub tego nie zrobią. Mem szybko
wygaĞnie, chyba Īe towarzyszyü mu bĊdą dodatkowe okolicznoĞci, np. nagranie wideo
rozpowszechnione w sieci. WygaĞnie pewnie wczeĞniej czy póĨniej. Decyzja o buáce bĊdzie
teĪ oznaczaü osobisty wybór jednostki dokonywany na podstawie wartoĞci i wzmacniający
jej toĪsamoĞü. Jednostka okazaáa siĊ nad wyraz uczciwa i daje przejaw wáasnej prawoĞci,
páacąc za niechcąco zabraną buákĊ. Wreszcie to proste zachowanie moĪe wzmocniü osobi-
ste doĞwiadczenie Īycia jako odpowiedzialnoĞci za etyczne zachowania, nawet jeĞli dotyczą
one spraw o maáym znaczeniu.

Pytania graniczne

Jak zdefiniujesz rodzinĊ?
W jaki sposób Twoja definicja rodziny jest zaleĪna od Ğrodowiska, w którym siĊ wycho-
wywaáeĞ?
W jakim stopniu Twoja definicja rodziny jest wypadkową wzorów kultury?

Poleć książkę

Kup książkę

7 4 | Z A B I m C O A C H A

Poleć książkę

Kup książkę