Raj odzyskany Williama Blake'a

http://www.kurierplus.com/issues/2001/k353/kp353-03.htm[2011-02-04 23:59:34]

Raj odzyskany Williama Blake'a

Samotny geniusz, William Blake (1757-1827), był nie tylko poetą, malarzem i rytownikiem, ale i
wizjonerem, chrześcijańskim prorokiem, mistykiem. Zapoznany za życia, zapomniany po śmierci
przeżywa swój renesans, który trwa nieprzerwanie od przeszło pół wieku.

Czesław Miłosz nie ukrywa swojej fascynacji Williamem Blake'm, któremu

poświęca całe stronice "Ziemi Ulro". Ba, nawet sam tytuł został zapożyczony do Blake'a!. Któż bowiem
zamieszkuje ową Ziemię? Nie tylko my, pospolici zjadacze chleba, ale i uczeni, myśliciele, artyści, wynalazcy,
słowem wielcy tego świata. I być może tylko nielicznym wybrańcom udaje się choć na chwilkę wyzwolić z pęt
"ziemskości".

Blake, Swedenborg i inni są przewodnikami pisarza po światach ducha, po nieistniejących światach wyobrażeń.
Motywem, przewijającym się na kartach, bodajże największego dzieła Miłosza, jest nieuchwytna tęsknota, którą
oddaje po mistrzowsku, następujący cytat "Cóż bowiem mają począć ludzie, dla których niebo i ziemia jest za
mało i nie mogą żyć, jeśli nie oczekują innego nieba i innej ziemi? Dla których ich własne życie, takie jakie jest,
pozostaje snem, zasłoną, ciemnym lustrem i nie mogą się pogodzić z tym, iż nigdy nie pojmą czym było
naprawdę". To właśnie Blake poszukuje innego nieba i innej ziemi. Niebo zapewne odnalazł. Czyż nie jest nią
"pozaziemska ojczyzna w Królestwie Światła", według poetyckiego określenia Miłosza. Co do ziemi, pozostawiam
wyrok innym.

William Blake wzbudza coraz większe zainteresowanie i to nie tylko u intelektualistów. Nic dziwnego, iż wystawa,
na której prezentowane są 175 prace, zorganizowana przez Metropolitan Museum, cieszy się tak ogromnym
powodzeniem. Trwać ona będzie do 24 czerwca włącznie.

Oglądanie dzieł Blake, stanie się jednak zaledwie naskórkową przyjemnością, jeśli nie znajdziemy klucza do
samego artysty. Hermetyczna twórczość wymyka się jakimkolwiek kategoriom i definicjom i jest niepodobna do
żadnej innej. Sny-jawy, sny-wizje zdają się tu wypływać z samego jestestwa. Co więcej, światy stworzone przez
Blake'a, stanowią ilustracje do jego poezji lub traktatów prozą, a słowo i obraz osiąga tu nierozerwalną jedność.

Choć William Blake jest uważany za pierwszego romantyka, to nawet w tym przypadku mamy do czynienia z
mylącą etykietką. Nie da się bowiem zaklasyfikować go jako prekursora tego wielkiego nurtu w literaturze,
muzyce czy malarstwie. Romantycy, "okuci w powiciu" i ulatujący później "ponad poziomy" jak Adam Mickiewicz,
ukochali lud i naród, a także czerpali żywotne soki z folkloru i natury. Zwrócony przeciwko tyranom bunt, miał

Raj odzyskany Williama Blake'a

http://www.kurierplus.com/issues/2001/k353/kp353-03.htm[2011-02-04 23:59:34]

ziemski charakter i ziemskie cele. Blake reprezentował romantyzm ducha, w jego ostatecznym kształcie. To duch
wyzwolony ze wszelkich ziemskich więzów, a więc rządów rozumu, roszczeń monarchii i prymatu materializmu,
ludzkich praw i zasad, społecznych sktruktur, religii zorganizowanej w kościoły, czy w systemy wiary.
Rzeczywistość w jego ujęciu, to wcale nie świat realny, doświadczany pięcioma zmysłami, czy dający się poznać,
przy pomocy rozumu, to sfera wyobraźni, sfera ducha. Tak jak nikt przedtem, ani potem, William Blake sięga tam,
gdzie zaiste wzrok nie sięga.

Konsekwentny w swoim buncie przeciwko ziemskości, odmalowuje słowem i obrazem dzieje duszy po upadku,
duszy szukającej dobra, Boga, światłości. Tak więc romantyzm Blake'a przeistacza się w obrazach w symbolizm
najczystszej próby. Miał rację Czesław Miłosz, nazywając go heretyckim chrześcijaninem. Jako mistyczny
wizjoner, Blake obcował i rozmawiał z biblijnymi prorokami, interpretując i poszukując Boga na własny sposób.
Stworzył nawet mityczną kosmogonię, gdzie Ziemia Ulro była pod władaniem siły zwanej Urizon (rozum).
Zmaganie się dobra i zła, sił niebieskich i piekielnych zastępów było w jego oczach nieustannym zderzaniem się
przeciwieństw. Jedno wyjaśniało, uzupełniało, a zarazem zwalczało drugie. Ciemność zaprzeczała światłości,
świat istniejący tu i teraz, czyli ziemskość, zaprzeczał duchowości, tak samo jak rozum stał w opozycji do
wyobraźni. Jego kosmogonia zawierała wewnętrzne pęknięcie, symboliczną dwoistość bieli i czerni. Jest to jedna
z możliwych interpretacji jego malarskich wizji, a trzeba sobie zdawać sprawę, iż tłumaczyć Blake'a, to nic innego
jak błądzić.

Sprzeczności ujawniają się również w technice malarskiej. Obrazy Blake'a mają format ilustracji, do mniejszej lub
większej księgi, a czasem do opasłego i wielgachnego tomu, który mógłby się z powodzeniem znaleźć w
średniowiecznym klasztorze. Uzupełnia je niekiedy tekst. Jeśli wierzyć samemu artyście, czerpał on natchnienie z
Biblii, a szczególnie ze Starego Testamentu, i wzorował na gotyku, potępiając werbalnie sztukę renesansu, a
także greckie i rzymskie wzorce. Poświęcił nawet poemat Johnowi Miltonowi, w którym "oczyszcza" ulubionego
poetę, z tych pogańskich naleciałości. Tylko Blake mógł pisać o Miltonie nawróconym.

Z ducha gotyku są jego ryciny, które są jego wynalazkiem. W druku, przypominały iluminowany manuskrypt.
Gotyk przejawia się również w niezwykle czystym rysunku, gdzie widać każdą linię. Może tylko kolorystyka jest
bardziej rozświetlona. Paleta zdumiewa bogactwem użytych technik.

A jednak porównanie z gotykiem jest tylko częściowo trafne. Średniowieczne obrazy są czytelne dla każdego,
kto został wychowany w kulturze chrześcijańskiej. Stanowią artystyczny kanon, za którym kryje się zrozumiałe
dla nas wyznanie wiary. Ich symbolika jasno przekłada się na obraz, niezależnie od tego, czy znajdujemy
upodobanie w tej sztuce, czy też nie. W przypadku Blake'a, styl nawiązujący do gotyku kryje zupełnie inne treści,
dopasowane do wizji z pozaziemskiego świata. Może stąd bierze się wrażenie obcości. Nagie postacie, nie mają
tutaj nic wspólnego z kultem ciała właściwemu odrodzeniu. Umięśnione sylwetki, piękne niekiedy twarze
wyobrażają inną duchową rzeczywistość.

Jego malarstwo nie jest trudne w odbiorze, pod warunkiem, że

zaakceptujemy odmienność Blake'a. Wystarczy chwila skupienia, aby wejść w świat jego wyoraźni, tym bardziej,
iż każda ilustracja-obraz jest opatrzona długim opisem. Kolejnym czynnikiem ułatwiającym jest podział wystawy
na różne cykle. Przykładowo, wśród 11. obrazów, poświęconych "Boskiej Komedii", przyciąga oko "Droga do
czyśćca", "Spotkanie z Beatrycze", czy "Dante i Wergiliusz przed bramami piekła". Niezwykle bogaty jest cykl
biblijny, a szczególnie sceny z raju. Doskonałym przykładem nawiązania do gotyku są strzeliste anioły strzegące

Raj odzyskany Williama Blake'a

http://www.kurierplus.com/issues/2001/k353/kp353-03.htm[2011-02-04 23:59:34]

grobu Jezusa. Z kolei księgi proroctw, dotyczące Europy i Ameryki, naśladują iluminowane manuskrypty. W
przeciwieństwie do statycznych obrazów średniowiecza, płynność konturów, nadaje niektórym ilustracjom, ruch
i energię. Widać to w eterycznych sylwetkach, ze "Snu nocy letniej", czy też w "Litości". Tak krytykowane przez
Blake'a "mędrca szkiełko i oko ukazują dwa obrazy: "Newton" i "Nabuchodonozor". Temu pierwszemu formuła
przesłania świat. Tego drugiego nawiedzają upiory rozumu.

Zdumiewa "Noc Hekate", gdzie zarówno rzymska bogini księżyca, jak i księga praw, oddzielają kochanków, a
Blake zdaje się propagować wolną miłość. Jak kiedyś powiedział: "Brak umiaru w młodości jest istotnym
pierwiastkiem życia. Sam był wierny ukochanej Catherine, którą po ślubie nauczył czytać, pisać i malować.
Służyła mu za modelkę i pilnego słuchacza. O ich 45 letnim pożyciu Catherine powiedziała po śmierci męża: "Nie
mogłam się zbytnio nacieszyć jego towarzystwem. William najczęściej przebywał w raju. Widać niełatwo
zwykłemu śmiertelnikowi wznosić się na niebotyczne wyżyny. Najważniejszą racją istnienia Blake'a wydawał się
być dialog toczony z Bogiem. Jedyną sensowną postawę wobec wielkiego wizjonera, stanowi podziw z dystansu.
Broń Boże, naśladować! Nie da się bowiem przerobić ludzi w anioły.

Halina Jensen